يسلام - بئرلئك، بةيبئتشئلئك جانة قايئرئمدئلئق ءدئنئ - قايرات لاما ءشارئپ

بذل قذرئلئمنئث مئندةتتةرئن بةلگئلةي كةلئپ، پرةزيدةنت «ءبئزدئث شةشؤشئ كونفةسسيالارئمئز مةملةكةتتئك ورگاندارمةن ئنتئماقتاستئق بارئسئندا دئنگة سةنؤشئ جاستارمةن بةلسةندئ جذمئس جذرگئزئپ، ولاردئث شئنايئ ءدئني ءبئلئم الؤئنا كومةكتةسة الار ةدئ» دةپ اتاپ كورسةتتئ.
وسئعان بايلانئستئ ءبئز رةسپؤبليكامئزداعئ بذگئنگئ ءدئني احؤال، ءدئني كونفةسسيالاردئث بيلئكپةن جانة ءوزارا قارئم-قاتئناسئ تؤرالئ، وسكةلةث ذرپاقتئث ساناسئنا ئرئتكئ سالاتئن ءدئني اعئمداردئث ئقپال ةتؤئنئث الدئن الؤ ماسةلةلةرئ حاقئندا اگةنتتئك ءتوراعاسئ، بةلگئلئ ديپلومات جانة ارابتانؤشئ قايرات لاما ءشارئپتئ اثگئمةگة تارتقان ةدئك.
- ةث الدئمةن، اثگئمةلةسؤدئث ءساتئ تذسكةن وسئ ايدئث قاسيةتتئ رامازان ايئ ةكةندئگئن اتاپ وتكئم كةلةدئ. يسلام قاعيداتتارئنا سايكةس ناق وسئ ايدا پايعامبارئمئز مذحاممةدكة قاسيةتتئ قذران تذسة باستادئ. ون ءبئر اي بويئ ءوزئنئث قذلقئنئ جانة ناپسئسئمةن تذراقتئ كذرةس جذرگئزئپ كةلگةن ادامدار ءذشئن ناق وسئ رامازان ايئندا ولاردئ جةثؤ مذمكئندئگئ قالئپتاساتئن مارة ورنئعادئ. رامازان ايئندا اينالانئث ءبارئ ئزگئلئك پةن قايئرئمدئلئققا تولادئ. ءاربئر دئنگة سةنؤشئ مذسئلمان كذنالئ جانة جاعئمسئز ئستةرگة بارئنشا تئيئم سالؤعا تالپئنادئ.
بذگئندة قازاقستاندا ذلتتئق ءدئني قايتا ورلةؤ كةزةثئ بةلةث الؤدا. ءدئن حالئقتئث مادةني داستذرلةرئن ساقتاؤشئ جانة رؤحاني-ادامگةرشئلئك يدةالداردئث قوزعاؤشئ كذشئ رةتئندة ءبئزدئث وتانداستارئمئزدئث كوز الدئندا زور قذندئلئقتارعا ية. وسئعان بايلانئستئ ءدئني ةتيكانئث كذشئ وسكةلةث ذرپاقتئث ادامگةرشئلئك جانة رؤحاني دذنيةتانئمئن قالئپتاستئرؤدا بارئنشا بةلسةندئ قولدانئلؤدا. ءداستذرلئ ءدئني تانئمداردئث سةنئم ذدةرئستةرئ عاسئرلار بويئ ادامداردئث ءوز ذرپاقتارئن تاربيةلةؤئنة، ولئكتةرئن جةرلةؤئنة، ةثبةك ةتؤئنة، كئتاپ جازئپ، ذلئ ونةر تؤئندئلارئن جاساؤئنا ئقپال ةتئپ كةلدئ. باسقاشا ايتساق، ءداستذرلئ دئندةر قوعامدئق ءومئردئث جانة مادةنيةتتئث اجئراعئسئز ءبئر بولشةگئنة اينالدئ.
پرةزيدةنت نذرسذلتان نازاربايةأ ءوزئنئث الةمدئك جانة ءداستذرلئ دئندةر كوشباسشئلارئنئث سيةزئندة سويلةگةن سوزئندة: «مئثداعان جئلدار بويئ دئنگة نةگئزدةلگةن مادةنيةت تاريحتا ءوزئنئث جاندئ ءسوزئن ساقتاپ كةلدئ. ءبئر جاعئنان ويلاپ قاراساق، ءوزئنئث ءدئني رؤحئن ساقتاؤ تاريحتا تذتاس ءبئر حالئقتئث ساقتالؤئنئث كةپئلئ بولئپ كةلدئ».
مذسئلماندئق شئعئس مادةنيةتئنة تاريحي جاقئنداسؤ قازاقستاندا عئلئم مةن مادةنيةتتئث دامؤئنا بارئنشا زور قوزعاؤ سالدئ. ءبئر جاعئنان، كونة ءدئني نانئمداردئث ورنئنا كةلگةن يسلام قازاق حالقئنئث ادامگةرشئلئك جاعئنان وسؤئنة ينتةللةكتؤالدئق جانة مادةني دامؤئنا ةرةكشة ئقپال ةتتئ. ةكئنشئ جاعئنان العاندا، مةملةكةتتئلئكتئث، ةتنوستئق جانة مادةني ةرةكشةلئكتةردئث ساقتالئپ قالؤئنئث شةشؤشئ فاكتورلارئنئث ءبئرئ دة يسلام بولدئ. كوپتةگةن داؤئرلةردةگئ تذركئ دذنيةسئ جانة قازاق ويشئلدارئ ةليتاسئنئث ذلئ وكئلدةرئ - قوجا احمةت ياساؤي جانة اسان قايعئدان باستاپ اباي مةن شاكارئمگة دةيئن - يسلام رؤحاني قذندئلئقتارئن تاراتؤشئلار بولدئ.
يسلام جانة پراأوسلاأية قازاق جانة ورئس حالئقتارئنئث ومئرئندةگئ باستئ مادةنيةت جاساؤشئ نةگئز بولئپ تابئلادئ. مةملةكةتئمئزدئث ارنايئ رةسمي مةرةكة رةتئندة دةمالئس كذنئ دةپ قذربان ايت پةن روجدةستأونئ مويئنداؤئ دا تةگئن ةمةس.
قازاقستان بذگئندة بذكئل الةم ءذشئن كونفةسسياارالئق كةلئسئمنئث ذلگئسئ رةتئندة تانئلدئ. عاسئرلار بويئ يسلام جانة حريستيان ءدئنئنئث، ءبئرئنشئ كةزةكتة پراأوسلاأيةنئث بةيبئتقاتار ءومئر سذرؤدةگئ تاجئريبةسئ ءبئزدئث رةسپؤبليكامئزدئ مةكةندةيتئن قازاق، ورئس جانة باسقا دا حالئقتاردئث باؤئرلاستئعئنئث ذلگئسئ بولدئ. ءاربئر ءدئن ءوزئنئث ؤاعئزدارئمةن ادامدارعا جالپئ ادامگةرشئلئك قذندئلئقتاردئ اكةلةدئ، قوعامداعئ تانئم، تذسئنئك نورمالارئن بةكئتةدئ، حالئقتاردئث عاسئرلار بويعئ رؤحاني قذندئلئقتارئنئث ساقتاؤشئسئ رةتئندة رولئ اتقارادئ.
بذگئنگئ تاثدا قازاقستان - ءدئني تولةرانتتئلئق يدةياسئن تاراتؤ جونئندة تالاسسئز كوشباسشئ. ءبئزدئث ةلئمئزدئث كونفةسسياارالئق ءذن قاتئسؤداعئ تاجئريبةسئ بذكئل الةمدةگئ ءدئني جةتةكشئلةردئث قولداؤئ مةن مويئنداؤئنا ية بولئپ وتئر. ةلئمئز ءوزئنئث ناقتئ ئستةرئمةن حالئقتار جانة دئندةر اراسئنداعئ كةلئسئم مةن تذسئنئستئككة تولئق قول جةتكئزؤگة بولاتئندئعئن دالةلدةپ كةلةدئ. پرةزيدةنت نذرسذلتان نازاربايةأتئث سارا ساياساتئنئث ارقاسئندا مةملةكةت ءارتذرلئ ةتنوستار مةن كونفةسسيالاردئث بةيبئتقاتار ءومئر ءسذرؤئنئث وزئندئك مودةلئن جاسادئ.
ءبئزدئث ةلئمئزدة مذسئلماندار جانة پراأوسلاأيةلئكتةر، كاتوليكتةر جانة پروتةستانتتار، بؤدديستةر جانة يؤدةيلةر - بارلئعئ ءبئر-بئرئنة قذرمةتپةن قارايدئ. ويتكةنئ ءاربئر ادام باسقا ازاماتتاردئث قذقئقتارئنا نذقسان كةلتئرمةي-اق ءوزئنئث ءدئني كوزقاراسئن تاثداؤعا قذقئلئ. مئنة، سوندئقتان دا قازاقستاندا قازئردئث وزئندة الةمدئك جانة ءداستذرلئ دئندةر كوشباسشئلارئنئث ءذش سيةزئ وتكئزئلدئ. وسئ سيةزدةردة ءارتذرلئ مةملةكةتتةردئث جانة حالئقتاردئث ءدئني يةرارحياسئ ءارتذرلئ مادةنيةتتةر مةن دئندةردئث ءذن قاتئسؤئنا، بارلئق جةردة بئردةي قابئلدانعان توزئمدئلئك پةن ةركئندئك قذندئلئقتارئنا نةگئزدةلگةن ءبئرئثعاي وركةنيةتتئلئككة ذمتئلاتئندئقتارئن راستادئ.
- قايرات قايئربةك ذلئ، قازاقستان كونستيتؤسياسئندا ءوزئن ءدئن بيلئكتةن بولئنگةن زايئرلئ مةملةكةت رةتئندة جاريالاعان. مئنة، وسئعان بايلانئستئ ءسئز باسقارئپ وتئرعان اگةنتتئك ءدئني بئرلةستئكتةرمةن قالاي قارئم-قاتئناس جاسايدئ؟
- ءاربئر زايئرلئ مةملةكةتتة ناقتئ بةلگئلةنگةن زايئرلئ يدةولوگيا بولؤئ مئندةتتئ. ةگةر مذنداي جاعداي قالئپتاسپاسا، ول مةملةكةت كونفةسسياارالئق قاقتئعئستارعا بةيئم تذرادئ.
كوپشئلئك زايئرلئلئقتئ بارلئق دئندةرگة قاتئستئ بةيتاراپتئق ذستانؤ، مةملةكةتتئث ءدئني تانئمداردان تاؤةلسئز جانة كةز كةلگةن تةولوگيالئق تذجئرئمدامالاردان ةركئن بولؤئ دةپ تذسئنةدئ. الايدا بذگئنگئ تاثدا زايئرلئلئقتئ انئقتايتئن بذل قاعيداتتار بئرتة-بئرتة وزگةرئسكة ذشئراؤدا.
ةگةر ءبئز باسقا مةملةكةتتةردئث تاجئريبةلةرئنة نازار اؤداراتئن بولساق، زايئرلئلئق پةن دةموكراتيانئث ارا قاتئناسئنداعئ كوپتةگةن مودةلدةردئ كورةمئز. مةملةكةتتئك-ءدئني قاتئناستاردئ ءبئرئزدئلئككة ءتذسئرؤدئث ءبئرئثعاي باعدارلاماسئ جوق. ءاربئر مةملةكةتتئث وزئندئك تاريحي جانة مادةني ةرةكشةلئكتةرئنئث ةرةكشة قولتاثباسئن ساقتاعان بةلگئلئ ءبئر مةملةكةتتئك-كونفةسسيالئق قارئم-قاتئناستارئ قالئپتاسقان.
مةملةكةتتئث زايئرلئلئعئ ونئث دامؤئنئث جانة مودةرنيزاسيالانؤئنئث كةپئلئ بولئپ تابئلادئ. قازاقستاندا ءدئني كوزقاراستاردئث رؤحانيسئزدانؤئ مةن راديكالدانؤئنا جول بةرؤگة بولمايدئ. مةملةكةتتئث زايئرلئلئعئ ءارتذرلئ دئندةرگة دةگةن قذرمةت پةن ءدئني توزئمدئلئكتئ ايقئنداي وتئرئپ، قوعامدا گؤمانيزمنئث زايئرلئ ءتذرئن قالئپتاستئرؤعا يتةرمةلةيدئ، ءوز وتانئن سذيةتئن، ءوز ةلئنئث پاتريوتئ بولئپ تابئلاتئن زايئرلئ ازاماتتاردئ قالئپتاستئرادئ جانة سونئمةن بئرگة سول مةملةكةتكة ءتان ءداستذرلئ ءدئندئ جانة ذلتتئق مادةنيةتتئ نئعايتؤ ذدةرئستةرئن جوققا شئعارمايدئ. زايئرلئ گؤمانيزمدئ قالئپتاستئرؤ ءوز كةزةگئندة ءدئن ارالئق تولةرانتتئلئقتئ جوققا شئعارمايتئن جاثا ءدئني مادةنيةتتئ قالئپتاستئرؤعا، سونئمةن بئرگة ةلدئث ذلتتئق ةرةكشةلئگئن ساقتاؤعا ئقپال ةتةدئ.
كوپتةگةن مةملةكةتتةر زايئرلئلئق پةن دةموكراتيانئ جاريالاي وتئرئپ، دئنگة قاتئستئ ةرةكشة قارئم-قاتئناس قالئپتاستئرعان. بذل رةتتة ولار ءدئندئ بارلئق قوعامدئق جانة مةملةكةتتئك ءومئردئث شةكاراسئنان شئعارؤدان باستاپ، كوپتةگةن دئندةر اراسئندا ءبئر نةمةسة بئرنةشة ءداستذرلئ دئندةرگة ارنايئ قولداؤ كورسةتؤگة دةيئنگئ باعئتتئ ذستانادئ. زايئرلئ مةملةكةت رةتئندة قازاقستان ءوزئنئث مةملةكةتتئك-كونفةسسيالئق قارئم-قاتئناسئن ءوزئنئث تاريحئنا، ذلتتئق مذددةلةرئنة جانة ءومئر تالاپتارئنا، شةتةلدةردئث تاجئريبةسئنة سذيةنة وتئرئپ قالئپتاستئرؤعا زور مذمكئندئگئ بار. بذل رةتتة، ءسوزسئز رةسپؤبليكامئزدا باسئمدئق ءداستذرلئ دئندةر جاعئندا بولؤئ كةرةك.
زايئرلئلئق لايئقسئز جانة ونةگةسئزدئك جاعدايلارعا جول بةرمةيدئ، سونئمةن بئرگة، ول كةيبئر تةرئس ءدئني نةمةسة سةكتانتتئق اعئمداردئ ذستانؤشئلاردئث قوعامداعئ ةكئنشئ ءبئر ادامدارعا ئقپال ةتؤئنة توسقاؤئل قويادئ. كوپ رةتتة سةكتانتتئق اعئمداردئ تاراتؤشئلار ازاماتتاردئث جةكة ومئرئنة بارئنشا ارالاسؤعا جانة ولاردئث ئقپالئنا تذسكةن ادامداردئث مئنةز-قذلقئن بارئنشا وزگةرتؤگة تئرئسادئ. ولار ءوز ئقپالئنا تذسكةن ادامداردئث زورلئقپةن كيئم كيئستةرئن، ئشةتئن تاماقتارئن، ءدئني داستذرلةرئن وزگةرتؤگة جانة ادامنئث ساناسئ مةن دذنيةتانئمئن باعئندئرؤعا كذش سالادئ.
ءبئزدئث ةلئمئزدةگئ مةملةكةت جانة ءدئني بئرلةستئكتةردئث ءوزارا قارئم-قاتئناسئنداعئ مودةل ادامداردئث ةركئندئگئ مةن قذقئعئن قذرمةتتةؤدةگئ دةموكراتيالئق ذدةرئستةرگة، قوعامدئق جانة ءدئني مذددةلةردئث تةپة-تةثدئگئنة جانة ءوزارا تذسئنئستئك پةن قالئپتئ جاعدايدا بةيبئت قاتار ءومئر سذرؤئنة نةگئزدةلگةن. ءدئني سةنئم ةركئندئگئ سالاسئنداعئ مةملةكةتتئك ساياساتتئث ءذش نةگئزگئ پرينسيپتةرئن ايرئقشا ءبولئپ كورسةتؤ كةرةك، ولار - بةيتاراپتئق، تولةرانتتئلئق جانة تةثدئك. بذل رةتتة ةث باستئ ماسةلة مةملةكةتتئث ءدئني بئرلةستئكتةردئث ئشكئ ئسئنة ارالاسپاؤ جونئندةگئ بةيتاراپتئعئ بولئپ تابئلادئ. تولةرانتتئلئق پرينسيپئ دئني سةنئمگة دةگةن قذرمةتپةن ةرةكشةلةنةدئ. تةثدئك پرينسيپئ زاث الدئنداعئ بارلئق دئني بئرلةستئكتةردئث جانة ءارتذرلئ ءدئني سةنئمدةگئ وكئلدةردئث تةثدئگئن ايقئندايدئ. سوندئقتان زورلئق-زومبئلئققا شاقئراتئن كونستيتؤسيالئق قذرئلئستئ قذلاتؤعا، بيلئكتئ وزگةرتؤگة جانة باسقا كةلةثسئزدئكتةرگة ذندةيتئن كةز كةلگةن ءدئني بئرلةستئك زاث بذزؤشئ رةتئندة ودان ءارئ ةركئن ءومئر سذرؤگة ءتيئستئ ةمةس.
قازاقستاندا كونفةسسياارالئق قارئم-قاتئناستاردئ رةتتةيتئن، ءدئني بئرلةستئكتةر مةن مةملةكةت اراسئنداعئ ءذن قاتئسؤدئ نئعايتاتئن ئقپالدئ تةتئكتةردئث ءبئرئ رةتئندة 2000 - جئلئ ذكئمةت جانئنان قذرئلعان ءدئني بئرلةستئكتةرمةن بايلانئس جونئندةگئ كةثةستئ جانة استانا مةن الماتئ قالالارئنئث، وبلئس اكئمدةرئنئث شةشئمئمةن قذرئلعان وثئرلئك كةثةستةردئ اتاؤعا بولادئ. بذل كةثةسؤشئ-كونسؤلتاتيأتئك ورگاننئث ماثئزدئ ةرةكشةلئكتةرئنئث ءبئرئ ونئث قذرامئنئث جةتةكشئ كونفةسسيالار وكئلدةرئنةن، ءدئن تانؤشئ عالئمداردان، قوعامدئق بئرلةستئكتةردئث جةتةكشئلةرئنةن، مةملةكةتتئك باسقارؤ ورگاندارئنئث قئزمةتكةرلةرئنةن جانة قوعام قايراتكةرلةرئنةن قالئپتاسؤئ بولئپ تابئلادئ. بذل ورتاق پروبلةمالاردئ كةثةسة وتئرئپ شةشؤگة مذمكئندئك بةرةدئ.
الدا تذرعان كةلةلئ مئندةتتةردئ ةسكةرة كةلئپ، اگةنتتئك قازاقستاندئق قوعامداعئ ءدئني اعارتؤشئلئقتئ دامئتؤعا جانة تذراقتئلئقتئ نئعايتؤعا يگئ ئقپال ةتةتئن شارالاردئ ذيئمداستئرماق. ءدئني احؤالدئث دامؤئن، ءدئني بئرلةستئكتةردئث، ميسسيونةرلةردئث جانة سانئ از ءدئني توپتاردئث قئزمةتئن زةرتتةؤ مةن ساراپتاؤ دا اگةنتتئكتئث باستئ مئندةتتةرئنئث ءبئرئ بولئپ تابئلادئ. ءبئزدئث تاياؤ مةرزئم ئشئندة اتقاراتئن ماثئزدئ جذمئسئمئز - مةملةكةتتئك-كونفةسسيالئق قارئم-قاتئناس ماسةلةلةرئن رةتتةيتئن زاثداردئ جةتئلدئرؤ. بذل رةتتة دئني ةكسترةميزمنئث الدئن الؤ ماسةلةسئنة ايرئقشا ءمان بةرئلمةك.
- ءسئز رةسپؤبليكامئزداعئ بذگئنگئ ءدئني احؤالدئ قالاي باعالايسئز؟
- جالپئ العاندا ول تذراقتئ. جوعارئدا ايتئپ وتكةنئمدةي، ءبئزدئث ةلئمئزدئث دامؤ ةرةكشةلئكتةرئنئث ءبئرئ قوعامئمئزداعئ ءدئن رولئنئث ةرةكشة ارتقاندئعئ بولئپ وتئر. جئل سايئن دئنگة سةنؤشئلةردئث جانة دئني بئرلةستئكتةردئث سانئ ارتئپ كةلةدئ. ءدئني عيماراتتار دا كوبةيؤدة. ماسةلةن، ةلئمئزدةگئ 40 تان استام كونفةسسيالار مةن دةنوميناسيالاردان شئققان ءدئني بئرلةستئكتةردئث جالپئ سانئ 4551 بولئپ وتئر. بذل كورسةتكئش 1990- جئلئ بار بولعانئ 670 قانا ةدئ. قازاقستان - ءارتذرلئ ءدئني سةنئم وكئلدةرئنئث تاتؤلئق پةن كةلئسئم جاعدايئندا بةيبئت قاتار ءومئر ءسذرؤئنئث ناقتئ ذلگئسئ. بذل مةملةكةتتئث ءدئني سةنئم ةركئندئگئنة قذرمةتپةن قاراؤئنئث، قوعامدا تولةرانتتئلئق جانة ءدئني توزئمدئلئك احؤالئن قالئپتاستئرؤئنئث جارقئن كورئنئسئ بولئپ تابئلادئ. رةسپؤبليكا كوپ كونفةسسيالئ جانة كوپ ةتنوستئ مةملةكةت رةتئندة الداعئ ؤاقئتتا دا الةمدئك جانة ءداستذرلئ دئندةردئث ئزگئلئكتئ ونةگةلئلئك الةؤةتئن بارئنشا پايدالانا وتئرئپ، كونفةسسياارالئق كةلئسئمدئ جانة ءدئني جةتةكشئلةردئث ديالوگئن قولداؤدئ جذزةگة اسئراتئن بولادئ. بذل رةتتة كةلةسئ جئلدئث مامئر ايئنئث سوثئندا استانا قالاسئندا الةمدئك جانة ءداستذرلئ دئندةردئث ءتورتئنشئ سيةزئ وتةتئندئگئن اتاپ ءوتكةن ءجون. سيةزدة تالقئلاؤعا ذسئنئلاتئن تاقئرئپ - «ادامزاتتئث تاثداؤئ - بةيبئتشئلئك جانة كةلئسئم».
ةلئمئز تاؤةلسئزدئك العاننان كةيئنگئ جئلداردا تذرعئنداردئث ءدئني سانا-سةزئمئ ويانئپ، ءدئني ةرةكشةلئكتةرئنئث جاثعئرؤئ باستالدئ. بذل رةتتة مةملةكةتتئك ساياساتتئث ماقساتئ قازاقستاندئق قوعامداعئ ءدئني سالا ومئرئندةگئ تذراقتئلئق پةن تولةرانتتئلئقتئ ساقتاؤ بولئپ تابئلادئ. قازاقستان حالقئ ةشقاشان جةلوكپة ءدئني سةنئمگة بةيئم بولعان جوق، ودان دا گورئ ةجةلدةن-اق ءدئني سةنئمگة توزئمدئلئك جانة كونفةسسياارالئق سالاداعئ تولةرانتتئلئققا جاقئندئعئمةن ةرةكشةلةندئ.
سولاي بولسا تذرسا دا، قازئرگئ كةزدة ورتالئق ازيادا قالئپتاسقان دئني احؤالعا ئقپال ةتؤئ مذمكئن ءدئني كوزقاراستاعئ اعئمداردئث بةلةث الؤئ بايقالا باستادئ. مذنداي اعئمداردئث ورئستةؤئنة ءدئني قاعيداتتاردئ تولئق تذسئنبةؤشئلئك، بةرئك ومئرلئك تانئمداردئث بولماؤئ، سونئمةن بئرگة، ازاماتتاردئث سةنگئشتئك قاسيةتتةرئ قولايلئ جاعداي جاساؤدا. ال مذنداي كةرئ ءدئني اعئمداردئ تاراتؤشئلارعا وزدةرئنئث كوزقاراستارئنان باسقا سةنئمدةگئ ادامدارعا، ءتئپتئ ءبئر سةنئمدةگئ ادامداردئث وزئنة توزئمسئزدئك كورسةتؤ مئنةز-قذلقئ ءتان. دةموگوگياعا قذرئلعان فاناتيزم جانة يدةياعا دةگةن سوقئر سةنئم، قاتالدئق جانة باسقئنشئلئق مئنةز-قذلئقتار - ولاردئث دذنيةتانئمئنئث ةرةكشةلئكتةرئ، مئنة، وسئلار.
يسلام قذندئلئقتارئن ناسيحاتتاؤدئ بةتپةردة قئلئپ الئپ، ولار ةكسترةميستئك يدةيالاردئ ناسيحاتتايدئ: «يسلامدئق ءتارتئپ» ءذشئن كذرةسكة شاقئراتئن توپتار قذرادئ، حالئق مذددةسئ ءذشئن كذرةسةتئندةر رةتئندة وزدةرئنة يميدج قالئپتاستئرادئ، باسقا ةكسترةميستئك ذيئمدارمةن تئعئز بايلانئس جاسايدئ جانة بئرئگةدئ.
تذرعئنداردئث ءدئني سةنئمدةرئن ساؤداعا سالا ءجذرئپ، مةملةكةتتئك ينستيتؤتتار مةن ءدئني ذيئمدار اراسئنداعئ قارئم-قاتئناستاعئ ازداعان تاجئريبةلةرئن پايدالانا وتئرئپ، بذل راديكالدئ توپتار وزدةرئنئث بةلگئلئ ءبئر مئندةتتةرئن شةشؤگة تئرئسادئ. بذل رةتتة اثگئمة حيزب-ؤت-تاحرير سياقتئ جانة باسقا ءدئني ذيئمدار تؤرالئ بولئپ وتئر.
ولار ءوز قئزمةتتةرئن ميسسيونةرلئك جانة ءوز ءدئنئن كذشتةپ تاثؤشئلئق تذرعئدا ورئستةتؤگة تئرئسادئ. راديكالداردئث كريمينالدئق ةكسترةميستئك قئزمةتتةرئ كوپ رةتتة ساياسي جانة ةكونوميكالئق ماقساتتارعا جةتؤگة باعئتتالعان. سونئمةن بئرگة، وزگة اعئمدارعا توزئمسئزدئك نةگئزئندة قذرئلعان ءدئني قئزمةت ءوز كةزةگئندة كةز كةلگةن قوعامنئث رؤحاني قاؤئپسئزدئگئنة، وسئ ورايدا بةلگئلئ ءبئر مةملةكةتتئث عاسئرلار بويعئ ءداستذرلئ دئنئنة، ونئث ئشئندة يسلام دئنئنة دة ةلةؤلئ نذقسان كةلتئرؤئ مذمكئن.
ةكسترةميستئك يدةيالاردئث ورئستةؤئنة ةث الدئمةن ينتةللةكتؤالدئ تذرعئدا توسقاؤئل قويؤ كةرةك. فاناتيزمگة گؤمانيتارلئق جانة ءدئن تانؤشئلئق عئلئمدار سالاسئنداعئ عالئمداردئث كذشئمةن اكادةميالئق نةگئزدة تويتارئس بةرئلؤئ كةرةك. قازاقستان ازاماتتارئ ةكسترةميزم قاؤپئ قيال-عاجايئپ ةمةس ةكةندئگئن تذسئنؤگة ءتيئس جانة وعان قارسئ مةملةكةتپةن بئرگة بذكئل قوعامنئث كذش-جئگةرئ باعئتتالؤئ قاجةت. ءبئزدئث ةلئمئزدةگئ بذل كةلةثسئز قذبئلئسقا قارسئ كذرةستئث تيئمدئلئگئ زاث تالاپتارئنئث قانشالئقتئ بةرئك جانة جذيةلئ ورئندالؤئنا بايلانئستئ بولماق.
- ءدئني ةكسترةميزم مةن راديكاليزمنئث الدئن الؤدئث جانة وعان قارسئ تذرؤدئث تةتئكتةرئ تؤرالئ ايتئپ وتسةثئز.
- مةملةكةتتئث ءدئني ماسةلةلةردئ شةشؤ جانة كونفةسسياارالئق ءذن قاتئسؤدئ ساقتاؤ ماسةلةسئندة جذيةلئ جذمئس جذرگئزؤئ ارقاسئندا قوعامداعئ الةؤمةتتئك ءدئني تانئمدئ قالئپتاستئرؤدا بةلگئلئ ءبئر يممؤنيتةت قالئپتاسئپ، الةؤمةتتئك جانة قذقئقتئق مادةنيةتتئ جذرگئزؤدئث يگئ باعئتتارئ قذرئلادئ.
ءبئزدئث باستئ مئندةتئمئز - قازاقستانداعئ ءدئني ذيئمداردئث مةنتاليتةتئنة بوتةن باعئتتاعئ اعئمداردئث كئرئپ كةتؤئنة ئقپالدئ توسقاؤئل قويؤ. ةث باستئسئ، ولاردئث ئقپالئنان بالالاردئ جانة جاستاردئ قورعاپ قالؤ. ءبئز قازاقستان ءذشئن ءداستذرلئ ءدئن بولئپ تابئلاتئن اعئمدار تؤرالئ جاستارعا قاجةتتئ ءبئلئم بةرؤ، ولاردئث وسئ دئندةرگة دةگةن كوزقاراسئن قالئپتاستئرؤ باعئتئندا جانة ءبئزدئث رةسپؤبليكامئزداعئ ءدئني سةنئمدةرگة جاتپايتئن باسقا دئندةرگة بةرئلئپ كةتپةؤئ ءذشئن تذراقتئ تذردة جذيةلئ جذمئس جذرگئزةتئن بولامئز.
ءبئزدئث باستئ ماقساتئمئز - وسكةلةث ذرپاققا - مةملةكةتئمئزدئث بولاشاعئنا ةكسترةميستئك باعئتتاعئ ذيئمداردئث ئقپالئنا ءتذسئپ كةتپةؤئ ءذشئن جان-جاقتئ كومةك كورسةتؤ.
- وتانداستارئمئزدئث ءدئني ساؤاتتئلئعئن قالاي جةتئلدئرؤگة جانة ارتتئرؤعا بولادئ؟
- ءوزئنئث ءدئنئن جةتئك ءارئ جاقسئ بئلةتئن ادام ةشقاشان بذلئثعئر اعئمداعئ ءدئني كوزقاراستارعا ةرئپ كةتپةيدئ. ارينة، ءاربئر ادامنئث تاثداؤ قذقئ بار. الايدا، تاثداؤ جاساؤ ءذشئن دة ادام نةنئ تاثدايتئندئعئن ءبئلؤئ قاجةت. سوندئقتان اقپاراتتئق بوس كةثئستئكتئ تولتئرؤ ءذشئن تةك ءدئن تانؤشئلار مةن فيلوسوفتاردئ عانا تارتئپ قويماي، سونئمةن بئرگة جؤرناليستةردئ دة كةثئنةن جذمئلدئرؤ كةرةك.
ءدئن - كذردةلئ جانة كوپ قئرلئ فةنومةن. سوندئقتان قازاقستاندا تذرعئنداردئث ءدئني ساؤاتتئلئعئن ارتتئرؤ اؤاداي قاجةت. «ءدئن جذرگئزؤدئث نةگئزدةرئ» اتتئ ارناؤلئ كؤرستئث مةكتةپ باعدارلاماسئنا ةنگئزئلؤئ دة تةگئن ةمةس. ءدئني ساؤاتتئلئقتئ، تةك ءدئن عانا بةرةتئن رؤحاني-ادامگةرشئلئك قذندئلئقتاردئ مةكتةپ پارتاسئنان-اق ذرپاق بويئنا ءسئثئرؤ قاجةت. بذل جاس سانانئ ةكسترةميزمنئث جانة كسةنوفوبيانئث زياندئ ئقپالدارئنان اراشالاؤ ءذشئن قاجةت.
- جاقئندا ءسئز قازاقستاندا مولشةرلئ يسلام كونسةپسياسئن دامئتؤدئ بةلگئلةؤ تؤرالئ مالئمدةدئثئز. مذنئ قالاي تذسئنؤگة بولادئ؟
- فؤندامةنتالدئ يدةيالاردئ كذشةيتؤ كوپتةگةن ةلدةردئث دئنگة سةنؤشئلةرئنئث اراسئندا كةث ورئن العان. بذل اعئمداردئث وكئلدةرئ كوپ رةتتة راديكالدئ باعئتتاردئ ذستانادئ. ولاردئث ءوز يدةيالارئن جاقئندارئنا، بالالارئنا، بذكئل قوعامعا تاراتؤعا دةگةن قادامئ دا الاثداؤشئلئق تؤعئزادئ. سوندئقتان ءبئز قازاقستاندا راديكالدئ يدةيالارعا ءارتذرلئ بالامالاردئ قارسئ قويؤعا تئرئسامئز.
شئنايئ ءدئن وعان سةنؤشئلةردئ قايئرئمدئلئققا تاربيةلةيدئ، زياندئ قادامدار جاساؤعا توسقاؤئل قويادئ، ءدئني ةكسترةميزمگة قارسئ بةلسةندئ جانة بئتئسپةس كذرةس جذرگئزؤگة ذندةيدئ. بذل ورايدا قاسيةتتئ قذراننان جانة پايعامبارئمئز مذحاممةدتئث ءومئرئنةن كوپتةگةن مئسالدار كةلتئرؤگة بولادئ. ماسةلةن، قذراندا مئنانداي ايات بار: «ءبئز سةندةردئ ذنةمئ ورتاثعئ باعئتتئ ذستاناتئن قاؤئمداستئق ةتتئك. ءوز كةزةگئندة مذحاممةد پايعامبار بئلاي دةيدئ: «اقيقاتئندا ءدئن - جةثئلدئك. ةندةشة دئنگة قاتئستئ قارئسئپ قالماثئز، وندا وعان دةگةن سةنئمئثئز سؤئيدئ. ادامداردئ دذرئس باعئتقا باستاثئز، ولاردئ جاقئنداستئرئثئز جانة سوعان قؤاناتئن بولئثئز».
يسلام - بةيبئتشئلئك ءدئنئ. بذل قذراندا كورئنئس تاپقان. ياعني ول «سالام» دةگةن ذلئ ذعئمنان شئققان، ياعني تئنئشتئق جانة بةيبئتشئلئك تئلةؤ بولئپ تابئلادئ. وعان قوسا يسلام دئنئنئث بةيبئتشئلئككة دةگةن تالپئنئسئ ونئث تةك قانا ءبئر رؤدئث، تايپانئث، ذلتتئث نةمةسة حالئقتئث عانا ءدئنئ ةمةس، كةرئسئنشة، جاراتؤشئنئث بارلئق ادامدارعا ءبئر-بئرئمةن جاقئنداسؤئ ءذشئن، باؤئرلاسؤئ ءذشئن، ءوزارا تابئسؤئ جانة سذيئسپةنشئلئگئ ءذشئن ءدئن رةتئندةگئ العا تارتقان قاسيةتتئ ذعئمدارئنان تانئلادئ.
يسلام ءدئنئ ةث العاشقئ قالئپتاسؤ كةزئنةن باستاپ جاراتؤشئ ايقئنداعان شئنايئ جوعارئ تانئمدئق، ةركئندئك جانة جالپئعا بئردةي قايئرئمدئلئق يدةيالدارئن ورنئقتئرعان ادامگةرشئلئك يدةيالاردئ تاراتؤشئ قاسيةتتئ مئندةتتةردئ بويئنا قالئپتاستئردئ.
- قازئرگئ كةزدة يسلامدا ءتورت نةگئزگئ ءدئني-قذقئقتئق مةكتةپ - مازحاب بار ةكةندئگئ بةلگئلئ. ولار بذكئل الةمگة تارالعان. نةگة ءبئزدئث اتا-بابالارئمئز يسلامنئث حانافيتتئك مازحابئن ذستانعان؟
- يسلامداعئ قذدايعا قذلشئلئق ةتؤشئلئك-قذقئقتئق ئلئمدةر تولئق بةلگئلةنگةن جانة قالئپتاسقان بذل مازحابتاردئ تالداؤشئ تانئمال عالئمداردئث پئكئرلةرئ مذسئلمان قوعامئنئث بارلئق قئرلارئن قامتيدئ. قازاق جةرئنة يسلام وسئدان ون ةكئ عاسئردان استام ؤاقئت بذرئن كةلدئ. سودان بةرئ ءبئزدئث حالقئمئز حانافي مازحاب اعئمئن ذستانادئ. يسلامنئث ءبئر مازحابئن ذستانؤعا دةگةن ئنتا حالئقتار ءذشئن بئرلئكتئ، تذسئنئستئكتئ، ذيئمشئلدئقتئ قالئپتاستئرادئ. وعان بئرنةشة عاسئرلار بويئ ورتالئق ازيادا دئني نةگئزدة ةشقانداي قاقتئعئستاردئث، تارتئستاردئث جانة ءوزارا جاؤلاسؤشئلئقتئث بولماعاندئعئ دالةل. ءدئني تانئمداعئ بئرتةكتئلئك باسقا تةرئس ذعئمداردئث بةلةث الؤئنا جول بةرمةيدئ.
سوندئقتان ءبئزدئث حالقئمئزدئث بذگئنگئ تاثداعئ رؤحاني قذندئلئقتارئن ارتتئرؤدئث باستئ مئندةتئ يسلام ءدئنئنئث بئلئكتئ جانة ويلئ قاعيداتتارئن ناسيحاتتاؤ، وسئ ارقئلئ ادالدئقتئ، ادئلدئكتئ، شئنشئلدئقتئ ناسيحاتتاؤ ارقئلئ ةلگة، حالئققا دةگةن سذيئسپةنشئلئكتئ تاربيةلةي وتئرئپ، وزئق داستذرلةر مةن سالتتارعا باسقا حالئقتار مةن دئندةرگة دةگةن قذرمةتتئ قالئپتاستئرؤ بولئپ تابئلادئ.
ءبئرئنشئ مازحابتئث نةگئزئن قالاؤشئ ءابؤ حانيفا بولئپ تابئلادئ. بذل مازحاب VIII عاسئردا يراق ةلئندة باستاؤ العان. ءابؤ حانيفا (كياس) بالاماسئ بويئنشا ءتيئمدئ ذردئستةردئ پايدالاناتئن ءداستذردئ قالئپتاستئرعان جانة قذقئقتئق ماسةلةلةردئ شةشؤ كةزئندة (يستيحسان) داستذرئنة باسئمدئق بةرگةن ادئستةمةنئ جاساؤشئ العاشقئ تذلعا بولئپ تابئلادئ. ول قذقئق باستاؤلارئنئث نةگئزئنئث ءبئرئ رةتئندة (ؤرف) سالتئ نورمالارئن پايدالانؤ مذمكئندئگئن بةكئتتئ. مازحابتئ جالعاستئرؤشئلاردئ حانيفاتتار دةپ اتايدئ. حانيفاتتئق مازحابتئ جانداندئرؤ ءبئزدئث قازئرگئ قوعامئمئزدا ماثئزدئ بولئپ تابئلادئ. بذل رةتتة، قازاقستاندا يسلامدئ جاثعئرتؤ بذدان بذرئن دا، بذدان كةيئن دة ءبئزدئث ةلئمئزدة باسقا دئندةردئث ةركئن دامؤئنا كةدةرگئ بولمايتئندئعئن اتاپ كورسةتؤ كةرةك. تاريح ءبئزدئث اتا-بابالارئمئزدئث حانافيتتئك نةگئزدةگئ سؤنيتتةرگة جاقئن بولعاندئعئن دالةلدةيدئ. اتاپ ايتقاندا، ءبئزدئث اتا-بابامئز وزدةرئنئث دئني سةنئمئندة حانافيتتئك مازحابتئث ماتؤريدي مةكتةبئنة يةك ارتقان. ماتؤريدي مةكتةبئ - يمام ءابؤ ءمانسؤر ءال-ماتؤريديدئث ءئلئمئ بولئپ تابئلادئ. ول 852 -جئلئ سامارقاندتا تؤعان جانة وسئنداعئ ماتؤريد ورامئندا ءومئر سذرگةن. وسئدان ونئث ةسئمئندةگئ ماتؤريدي تئركةسئ قالئپتاسقان. ذلئ ويشئل، ورتالئق ازياداعئ ءدئني ءئلئم مةكتةبئن قالئپتاستئرؤشئ ءابؤ ءمانسؤر ءال-ماتؤريدي حانافيتتئك مازحابتئ نئعايتتئ جانة سؤنيتتئك ءدئني تانئمدار پرينسيپئن قارسئلئق ارةكةتتةردةن قورعادئ.
وكئنئشكة قاراي، وتكةن عاسئردا قازاقستان مذسئلماندارئ وزدةرئنئث كوپ جئلدئق ءدئني قذندئلئقتارئنان، ونئث ئشئندة حانافيتتئكتةن الئستاپ قالدئ. 1990- جئلدارئ كةيبئر دئنگة سةنؤشئلةر ءئس جذزئندة وزدةرئنئث ءدئني باستاؤلارئنان كوز جازدئ. سونئث سالدارئنان كةيبئرةؤلةر وزدةرئنئث اتا-باباسئنا جات ءدئني اعئمدارعا دةن قويئپ، يسلام ءدئنئنئث ءئلئمئ تؤرالئ ساؤاتسئزدئعئنئث سالدارئنان «ءداندئ قاؤئزدان ايئرا الماي» قالدئ. سوندئقتان بذگئندة كذن تارتئبئنة يسلامدئ، ءبئزدئث ةلئمئزدئث مذسئلماندارئ اراسئندا ءداستذرلئ اعئمدئ قايتا جاثعئرتؤ ماسةلةسئ قويئلدئ. بذل رةتتة ءدئننئث ءداستذرلئ جاقتارئ عانا ةمةس، سونئمةن بئرگة ونئث دذنيةتانئمدئق جانة ادامنئث جان دذنيةسئنة قاتئستئ رؤحاني جاقتارئ باسئمدئققا ية بولئپ وتئر. ءبئز دئنگة سةنؤشئلةردئث نازارئن دئني اعئمداردئث تاريحي-ةتنومادةني ساباقتاستئعئن جانة بئرلئككة باعئتتالعان ئشكئ تانئمئن قالئپتاستئراتئن جاقتارئنا قاراي اؤدارامئز.
حانافيتتئك مازحابتئ قازئرگئ كةزدة پلانةتامئزداعئ مذسئلمان ءدئنئن ذستايتئن حالئقتئث جارتئسئنا جؤئعئ، ونئث ئشئندة ت م د ةلدةرئندةگئ مذسئلمانداردئث باسئم كوپشئلئگئ ذستانادئ. حانافيتتئك مازحاب باسقا تانئمعا دةگةن توزئمدئلئك، تولةرانتتئلئق قاسيةتتةرئمةن ةرةكشةلةنةدئ، ول حريستياندارعا جانة يؤدةيلةرگة تذسئنئستئكپةن قارايدئ. بذگئنگئ كذنئ قازاقستانداعئ يسلامنئث حانافيتتئك باعدارئن ذستانؤشئلار تذرعئنداردئث 70 پايئزئنا جؤئعئن قذرايدئ. ءبئز ءذشئن ءارقاشان دا يسلام ءدئنئن ساياساتتاندئرؤ جانة ءدئني فاناتيزم جات بولئپ كةلدئ. مذنداي قاتئناس بارلئق دوگماشئلئقتئ جوققا شئعارادئ.
- سئزدئث قازاق ايةلدةرئنئث حيدجاب كيؤئ ذلتتئق بولمئستئ جوياتئن قادام ةكةندئگئ تؤرالئ كوزقاراسئثئز بةلگئلئ. وسئ ماسةلة تؤرالئ كةثئرةك ايتئپ بةرسةثئز؟
- ءبئزدئث ذلتتئق مادةنيةتئمئز قازاق حالقئنئث باسقاعا ذقسامايتئن بولمئسئن قالئپتاستئرعان، ونئث قذندئلئق باعدارلارئن ايقئنداعان حانافيتتئك مازحابتئث سؤنيتتئك باعئتئنداعئ يسلاممةن اجئراعئسئز بايلانئستا. قازاقتئث ذلان-عايئر دالاسئنا تاراعان سايئن يسلام ذلتتئق دذنيةتانئمنئث جانة مادةنيةتتئث اجئراعئسئز بولئگئنة اينالدئ. كةلة-كةلة ول ءدئني ذدةرئستةردئث جانة قازاق ءداستذرئ مةن سالتئنئث سينتةزئنة اينالدئ. بذل رةتتة بئزگة ءوزئمئزدئث يسلامدئ قالاي قابئلدايتئنئمئزعا ذيالؤدئث قاجةتئ جوق، ول ءبئزدئث مادةنيةتئمئزدئ، ءداستذرئمئز بةن مةنتاليتةتئمئزدئ ةسكةرة وتئرئپ بةيئمدةلدئ، ول يسلامنئث شئنايئ قاعيداتتارئن ذستانا وتئرئپ، تابيعي تذردة ءوز ةرةكشةلئكتةرئن ساقتايتئن بولادئ.
تاريحي شةجئرةلةردةن جانة ادةبي شئعارمالاردان بةلگئلئ بولئپ وتئرعانداي، قازاقتار وزدةرئنئث قئزدارئن ةركئن ءوسئردئ، ولاردئ شاشتارئن نةمةسة بةتتةرئن جاؤئپ جذرؤگة ماجبذرلةگةن جوق. قازاقتئث ءداستذرلئ ةسئمدةرئنئث ءوزئ ءبئزدئث حالئقتئث شاش ادةمئلئگئنة ةرةكشة دةن قويعانئن كورسةتةدئ. ءبئزدئث حالئق قئزدارئن سذلؤشاش، قاراشاش، التئنشاش، گذلشاش دةپ اتاعان. قئزدارئنا ادةمئلئك پةن سذلؤلئقتئ تئلةگةن حالئق ولارعا: بوتاگوز، اجار، قئز جئبةك، بايانسذلؤ، كذنسذلؤ، اسةم، قئرمئزئ دةپ سازدئ دا اياؤلئ ةسئمدةر بةرگةن. ءبئزدئث حالقئمئزدا قئزدار جئگئتتةرمةن ايتئسقا تذسكةن، «قئز قؤؤ» سايئسئندا شاث قاپتئرئپ، «التئباقان» ويئندارئن قئزدئرعان.
سولاي بولا تذرسا دا بذرئنعئ قازاق قوعامئندا ةرلةر دة، ايةلدةر دة جئل ماؤسئمدارئنا جانة تذرمئس جاعدايئنا لايئقتالعان ءداستذرلئ باس كيئمدةر كيگةن. بارلئق بالالارعا - ذلدارعا دا، قئزدارعا دا شاشئن جاپپاي جذرؤگة رذقسات ةتئلگةن.
بويجةتكةندةر جانة تذرمئسقا شئقپاعان قئزدار كوپ رةتتة قذندئزبةن كومكةرئلگةن بورئك نةمةسة ويؤمةن ادئپتةلگةن تاقيا كيگةن.
ايةلدةر قازاقتئث ءداستذرلئ عذرپئنا ساي ورامال تارتاتئن. جاسئ كةلگةن ايةلدةر مةن اجةلةرئمئز وقالئ كيمةشةك كيةتئن. قالئثدئقتار قول ونةرئنئث وزئق ذلگئلةرئمةن كومكةرئلگةن باس كيئم - ساؤكةلة كيگةن.
قازاق حالقئندا ايةلدةردئث بةتتةرئن تولئق جاؤئپ جذرةتئن ءداستذر ةشقاشان بولعان ةمةس. قازاق ايةلدةرئ كذندةلئكتئ تذرمئسئندا بةت-ءجذزئن تذمشالاپ كورگةن جوق. قازاق ايةلدةرئ ةشقاشان قاراثعئلئق قاپاسقا قامالئپ نةمةسة ةرلةرئنئث رذقساتئنسئز باسقالارمةن سويلةسؤ قذقئنان ايئرئلئپ كورگةن ةمةس.
بةتتةرئن تذمشالاپ ءجذرؤ ءداستذرئ - قازاق ساحاراسئندا مذلدةم بولماعان قذبئلئس. بذگئنگئ تاثداعئ حيدجاب تؤرالئ تذسئنئكسئز ذعئمدارعا، ءبئزدئث ئشئمئزگة كئرئپ كةتكةن جات مادةنيةت پةن يدةولوگيانئث كورئنئستةرئنة ءبئزدئث حالقئمئز ذستانعان ءداستذرلئ يسلام عذرپئ عانا قارسئ تذرا الادئ. قازاقتئث ءنارلئ دة قاسيةتتئ باي تئلئندة «حيدجاب» دةگةن ذعئم مذلدة جوق. سوندا نةمةنة ءبئزدئث اتا-بابامئز حيدجاب دةگةن ذعئمدئ تذسئنبةگةن بة؟! ءبئزدئث اتا-بابامئز قاسيةتتئ قذران كئتابئندا «حيدجاب» ءسوزئنئث ايةلدةردئث كيئمئنة قاتئستئ ايتئلماعاندئعئن انئق بئلگةن. قذراندا حيدجاب ءسوزئنئث ماعئناسئ - قورشاؤ، بذركةؤ، بولؤ، شئمئلدئق، پةردة ذعئمئندا بةرئلةدئ.
قاسيةتتئ قذراندا «حيدجاب» ءسوزئ بار بولعانئ ءتورت رةت قانا پايدالانئلعان. اتاپ ايتقاندا، «ءال-اعراف» سذرةسئنئث 46-اياتئندا: «ولاردئث (جذماق پةن توزاقتئث) اراسئندا حيدجاب (قورشاؤ) بولادئ» دةلئنسة، «فؤسسئلات» سذرةسئنئث 5-اياتئندا: «ولار (ءالئ يسلام ءدئنئن قابئلداماعان مةككة تذرعئندارئ) بئلاي دةيدئ (پايعامبارئمئز مذحاممةدكة): «ءبئزدئث جذرةگئمئز سةن ءبئزدئ شاقئرعان ذندةؤلةر ءذشئن جابئق، ءبئزدئث قذلاعئمئز تاسكةرةث بولئپ قالدئ، سةنئمةن ءبئزدئث ارامئزدا - حيدجاب (شئمئلدئق) ورناعان. ةثبةك ةتسةثشئ جانة ءبئز دة ةثبةكتةنةتئن بولامئز». اش-شؤرا سذرةسئنئث 51-اياتئندا: «ادام اللانئث ونئمةن اشئق تذردة نةمةسة حيدجاب (بذركةؤ)، (شئمئلدئق) ارقئلئ سويلةسؤئنة لايئقتئ ةمةس. نةمةسة ول (اللا) جاؤشئ جئبةرؤ ارقئلئ ول ءوزئ قالايتئن اشئق اثگئمةگة ونئث ءوزئ قالايتئن دارةجةدة سويلةسؤگة عانا مذمكئندئگئ بار».
«ال-احزاب» سذرةسئنئث 53-اياتئندا «ةگةر ءسئز ولاردان (پايعامبارئمئزدئث ايةلدةرئنةن) الدةبئر ابزةل سذرايتئن بولساثئز، تةك قانا ولاردان حيدجاب (پةردة)، (قالقا) ارقئلئ عانا سذراثئز» دةلئنگةن.
مئنة، ءبئز كورئپ وتئرعانداي، قذراننئث بذل اياتتارئندا «حيدجاب» ءسوزئنئث ايةلدةردئث بةتئن ورامالمةن تذمشالاؤ ذعئمئمةن ةشقانداي بايلانئسئ جوق.
مئنة، وسئ ماسةلةلةردئ جان-جاقتئ ايتا كةلئپ، بوتةننئث سالت-داستذرئنة، بوتةن مادةنيةتكة، اتاپ ايتقاندا، اراب عذرپئنا كوزسئز كوشئرمة جاساؤعا بولمايدئ. وسئ ورايدا قازاق حالقئ ءوزئنئث بئرلئگئنة، تاتؤلئعئ مةن تذتاستئعئنا اتا-بابامئزدئث ءداستذرلئ ءدئنئ مةن ادةت-عذرپئن بةرئك ذستاؤ ارقئلئ قول جةتكئزة الاتئندئعئن ةستةن شئعارماؤئمئز كةرةك.
- ساليقالئ اثگئمةثئز ءذشئن راحمةت.
«ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ، 2011- جئلعئ 10- تامئز