ءسئبئر سؤئ قازاقستان مةن ورتا ازياعا قاراي ارناسئن وزگةرتپةيتئن بولدئ

عالئم ءسئبئر وزةندةرئن بذرؤ تؤرالئ بذل باستامانئث كةثةس وداعئ كةزئندة دة قئزؤ تالقئلانعانئن، ءبئراق بذل جوبانئث قازئرگئدةي گةوساياسي احؤال وزگةرگةن كةزدة جذزةگة اسؤئ نةعايبئل ةكةنئن ايتادئ. سونداي-اق ول قازاقستان ءدال قازئرگئ كةزدة سؤ تاپشئ مةملةكةتتةر قاتارئنا جاتپايتئنئن ايتادئ. حالئقتئ سؤمةن قامتاماسئز ةتؤ جاعئنان الدئثعئ قاتارداعئ ةؤروپا ةلدةرئنئث ءوزئن جولدا قالدئراتئنئمئزدئ ءسوز ةتتئ. ونئث ايتؤئنشا، بئزدة جةر ءذستئ سؤلارئمةن قاتار، جةر استئ سؤ قورئ دا جةتكئلئكتئ. ءبئز قازئر ونئث تةك 10-15 پايئزئن عانا پايدالانئپ وتئرمئز.
قالاي دةگةندة دة 60 جئلدان استام ؤاقئتتان بةرئ تالقئلانئپ كةلگةن ماسةلةگة ازئرگة نذكتة قويئلئپ تذر. 1948- جئلئ اكادةميك وبرؤچةأ ءسئبئر وزةندةرئن قازاقستان مةن ورتا ازياعا بذرؤ جوباسئن قولداپ، ستالينگة حات جازادئ. 1968- جئلئ ك س ر و جوسپارلاؤ كوميتةتئ مةن عئلئم اكادةمياسئ باستامانئ جذزةگة اسئرؤدئث جوباسئن جاساؤعا كئرئسةدئ. 20 جئلعا جؤئق ؤاقئت جوبا جذمئسئمةن 112 عئلئمي-زةرتتةؤ ينستيتؤتئ اينالئسقان. دةگةنمةن سول كةزدئث وزئندة جوبانئث ةكونوميكالئق جاعئنان شئعئنئ كوپ بولاتئنئ ايتئلعان. سودان دا بولار، قانشا ذمتئلئس جاساعانمةن، بذل جوبا بذگئنگة دةيئن قايتا-قايتا كةيئنگة سئرئلئپ كةلةدئ.
سوثعئ جئلدارئ بذل باستامانئ بةلسةندئ كوتةرگةن - ماسكةؤدئث ةكس-مةرئ يؤريي لؤجكوأ. ارينة، ةلدئ سؤمةن قامتاماسئز ةتؤ جايئن ويلاعان ءبئزدئث ةلباسئمئز نذرسذلتان نازاربايةأ تا، وزبةكستان پرةزيدةنتئ يسلام كاريموأ تة بذل جوباعا كةلئسةتئن سئثاي تانئتقان. وعان ةث باستئ سةبةپ: مئسالئ، 1960- جئلدارئ ورتا ازيا حالقئنئث سانئ 14 ميلليون بولسا، قازئر 50 ميلليونعا جةتئپ وتئر. سوندئقتان دا سوثعئ جئلدارئ اؤئزسؤعا دةگةن سذرانئس كذرت ءوستئ. ونئث ذستئنة اؤئل شارؤاشئلعئ سالاسئمةن قوسا جئل وتكةن سايئن ءوندئرئس ورئندارئ دا كوبةيئپ كةلةدئ. قانداي ءوندئرئس ورنئ بولسئن، سؤدئ قاجةت ةتةتئنئ ءوز-وزئنةن بةلگئلئ. راس، كةيئنگئ كةزدة اؤئل شارؤاشئلئعئ سالاسئندا تامشئلاتئپ سؤارؤ ءادئسئن پايدالانؤ جايئ ءجيئ ايتئلاتئن بولدئ. دةگةنمةن كةيئنگئ كةزدة بذل جذيةنئ ةنگئزؤ قئمباتقا تذسةتئنئ ءسوز بولئپ ءجذر. سوندئقتان دا بذل سؤ تاپشئلئعئ ماسةلةسئنةن الئپ شئعاتئن توتة جول ةمةس. ماسكةؤدئث ةكس-مةرئ يؤريي لؤجكوأ 2008- جئلئ «سؤ جانة بةيبئتشئلئك» اتتئ كئتاپ تا شئعاردئ. وندا تاپ وسئ ءسئبئر سؤلارئن ورتا ازيا مةن قازاقستانعا بذرؤدئث ساياسي-ةكونوميكالئق باعئتتارئن ءسوز ةتةدئ. اأتور ءوز ةثبةگئندة «ةگةر سؤ بذرئن تاؤار بولئپ ةسةپتةلمةسة، ال بذگئنگئ نارئقتئق جاعدايدا ول - تاؤار جانة ءبئز ونئ ساتامئز» دةپ اشئق ايتقان بولاتئن. مئنة، وسئ ءبئر اؤئز ءسوزدئث وزئندة ونئث تذپكئ ويئ ايقئندالئپ تذرعان جوق پا؟ ماماندار ءسئبئر وزةندةرئن سولتذستئكتةن وثتذستئككة بذرؤ قذنئ 40 ميلليارد دوللاردان اسئپ جئعئلادئ دةپ ةسةپتةپ تة قويعان.
ةندةشة، بذل قارجئ كئمنئث، قاي مةملةكةتتئث قالتاسئنان الئنباق؟ قذنئ وتة جوعارئ بذل جوبانئث سوندا تيئمدئلئگئ نةدة؟ ةلئمئزدئث ءبئلئم جانة عئلئم مينيسترلئگئنة قاراستئ گةوگرافيا ينستيتؤتئنئث ءبولئم مةثگةرؤشئسئ جاقئپباي دوستاي بذل ماسةلةنئث بذگة-شئگةسئن زةرتتةپ، تالاي رةت ارنايئ ماقالالار دا جاريالاپ ءجذر. ول ءوز ماقالالارئندا جوبانئث ءتيئمسئز ةكةندئگئن ناقتئ مئسالدارمةن دالةلدةپ كةلةدئ. جوبانئث ساياسي، ةكونوميكالئق، تةحنيكالئق، سؤشارؤاشئلئق جانة ةكولوگييلئق استارئنا ءذثئلئپ، وعان ءوزئنئث تذبةگةيلئ قارسئ ةكةندئگئن ايتئپ ءجذر. قانداسئمئز، كةمةروأو وبلئسئنئث گؤبةرناتورئ امان تولةيةأ تة بذل جوباعا ءوزئنئث قارسئ ةكةندئگئن اشئق بئلدئرگةندةردئ ءبئرئ. ول «تابيعاتتئث قالئپتاسقان ئرعاعئن كةث كولةمدة بذزؤ ارقئلئ ءبئز ةكولوگيالئق تةپة-تةثدئكتئ بذزؤعا قولدان مذمكئندئك جاسايمئز. ةكولوگيالئق وزگةرئستةر باقئلاؤدان شئعئپ، الةؤمةتتئك-دةموگرافيالئق جاعدايدئث ؤشئعؤئنا اكةلئپ سوعادئ. رةسةيدئث ءسئبئر ءوثئرئن مةكةندةگةن حالقئ باسقا اؤماقتارعا كوشؤگة ءماجبذر بولادئ» دةيدئ. ءسئبئر وزةندةرئن بذرؤ ارقئلئ ارال تةثئزئن سؤمةن تولتئرؤ ماسةلةسئ دة ايتئلئپ ءجذر. الايدا جوعارئدا كةلتئرئلگةن مئسالدارعا قاراعاندا، ءبئز ءبئر ةكولوگيالئق ماسةلةنئ شةشةمئز دةپ، ودان دا كذردةلئ ماسةلةگة تاپ بولؤئمئز ابدةن مذمكئن ةكةندئگئنة كوز جةتكئزئپ وتئرمئز. ءبئز ماسةلةگة بةر جاعئنان عانا شولؤ جاساپ وتتئك. بذل - جارتئ عاسئردان استام ؤاقئت تالاي عالئمنئث شاشئن اعارتقان اؤقئمدئ ماسةلة. ةگةر تيئمدئلئگئ از، شئعئنئ مةن زيانئ كةرئسئنشة كوپ بولسا، شئنئندا دا، بذل جوباعا ءبئرجولاتا نذكتة قويؤعا تؤرا كةلةتئن بولار. ال سؤ تاپشئلئعئنا بايلانئستئ تئعئرئقتان شئعؤدئث باسقا دا ءتيئمدئ جولدارئن قاراستئرؤ - الداعئ كذننئث ةنشئسئندة.
گذلنار جذماباي قئزئ
دةرةككوز: «ايقئن» گازةتئ