قارالئ شئثنئث قاسئرةتئ
جومولؤنگما جةرگئلئكتئ تئلدة «جةر انانئث ءتاثئرئ» دةگةن ماعئنا بةرةدئ. ال «ةأةرةست دةپ نةگة اتالدئ؟» دةگةنگة كةلسةك، 1832 -جئلئ ءذندئستانداعئ بريتان جةر قئرتئسئن زةرتتةؤ قئزمةتئ گيمالاي تاؤلارئنداعئ شئثداردئ سؤرةتكة ءتذسئرؤ جذمئسئن جذرگئزدئ. سول كةزدة بارئنةن ةرةك كورئنگةن ةث بيئك شئثعا سوندا سؤرةتكة ءتذسئرئپ جذرگةن ةكسپةديسيا مذشةلةرئ ءوز باسشئلارئ دجوردج ةأةرةستتئث اتئن بةردئ. سودان بةرئ جومولؤنگمانئ الةم «ةأةرةست» دةپ بئلةدئ. بذل شئث نةپال مةن قئتاي مةملةكةتتةرئنئث قيئلئسقان تذسئنداعئ تيبةت جةرئندة ورنالاسقان. نةپالدئقتار ونئ ساگارماتحا (اسپان تاؤ) دةپ اتايدئ. شئندئعئندا، جومولؤنگما جةر بةتئندةگئ ةث بيئك شئث ةدئ. شئثنئث بيئك نذكتةسئ 8848، كةي جةرلةردة 8853 مةتر دةپ سانالادئ. بذل شئث جونئندة اثئز-اثگئمةلةر دة كوپ. تيبةت موناحتارئ جومولؤنگمانئث جةر شارئنداعئ ةث بيئك شئث ةكةنئن ئقئلئم زاماندا-اق بئلسة كةرةك. ءتئپتئ «جةر كئندئگئ» نة بولماسا «ؤاقئت كئلتئ» اتانعان اتئ شؤلئ شامبالا دا سودان كوپ الئس ةمةس. ءبارئ دة سول جذمباققا تولئ گيمالاي تاؤئندا. اتاقتئ شئثنئث ةتةگئندة بذدان بئرنةشة عاسئر بذرئن دالاي لامانئث جارلئعئمةن سالئنعان رونبؤك موناستئرئ ءالئ كذنگة بار. كوككة قادالعان شئثنئث قذزار توبةسئ، ياعني ءذش مئث مةتردةيئ تازا جارتاستان تذرادئ. ونئ تيبةتتئكتةر جؤمالانگ-مافةنگ (جةر ءتاثئرئسئ)، جو-مو-لؤن-ما(«قذس داؤئلئ) نةمةسة كانگ-چا-مو-لؤن (قذس پاتشالئعئنداعئ قار) دةپ تة اتايدئ. جالپئ، وسئ شئثدئ باعئندئرؤعا تاؤعا ورمةلةؤشئ مئثداعان الپينيستةر تئرئسئپ باقتئ. ولاردئث ئشئندة باعئ جانئپ 8848 مةترگة كوتةرئلگةندةرئنةن گورئ، شئثعا ورمةلةپ بارا جاتئپ، قذلاپ، نة بولماسا قار تاسقئنئنئث استئندا، ءتئپتئ قاتتئ سؤئققا قاتئپ ولگةندةرئ الدةقايدا كوپتئ. ةسةپ بويئنشا وسئ شئثعا بارار قذزار جارتاستاردئث اراسئندا ةكئ جذزدةن استام الپينيستئث دةنةسئ جاتئر. ولاردئ تومةن ءتذسئرئپ، قاتئپ قالعان مذردةلةرئن جةر قوينئنا تاپسئرؤ مذمكئن ةمةس. تةك بئرةن-سارانئ بولماسا.
ساعاتئنا 200 شاقئرئم جئلدامدئقپةن سوعاتئن جةلدئث وتئندة، نة بولماسا قارلئ بوراندا، ءسال تئقئرعا بولا كوبةسئ سوگئلئپ كةتئپ، قار كوشكئنئ ورئن الئپ جاتاتئن بذرالاث تاؤ جولدارئمةن، قيا جارتاستاردئ باسئپ جوعارئ ورمةلةپ، شئثنئث باسئنا كوتةرئلؤ قيامةت-قايئم. ءبئراق ادام بالاسئنداعئ وسئ شئثنئث باسئنا قالاي دا شئعام دةگةن سةنئم تالاي جذرةگئنئث تذگئ بار ازاماتتئ جولعا الئپ شئقتئ. ةأةرةستكة شئعؤ تالايدئث سوثعئ ساپارئ بولدئ. تالايئ مذزتاؤدا باقيلئققا قالدئ. ول جايلئ ايتؤدئ كةيئنگة قالدئرا وتئرئپ، ءبئز قذزار شئثعا ورمةلةپ كةلة جاتقان الپينيستةردئث ولگةن ادامداردئث ةلةسئمةن قالاي كةزدةسكةنئن تئلگة تيةك ةتةيئك. 2004 - جئلئ مامئردا پةمبا دورج اتتئ الپينيست شئثنئث توبةسئنة شئعئپ، تومةن ءتذسئپ كةلة جاتتئ. 8000 مئث مةترلئك بيئكتة ءسال توقتاپ، قذتئداعئ ئستئق شايدان اؤئز تيمةك بولادئ. ارينة، تاستئث قؤئسئندا جايلانئپ وتئرئپ سوراپتاپ شاي ئشةتئندةي ةمةس. توقتاعان جةر تئم بيئك بولعاندئقتان، بذل جةردة ارنايئ اپپاراتپةن دةمالماسا، اؤا جةتئسپةيدئ. شايدان بئرةر ذرتتاپ، كوتةرئلگةن جولمةن جئپتةن ذستاپ تومةن تذسة باستاعانئ سول ةدئ، وزئنة قارسئ كوتةرئلئپ كةلة جاتقان ادامنئث سذلباسئن كوردئ. كوزئ وتتاي جانئپ، العا قولئن سوزعان ادام سذلباسئ تئم قورقئنئشتئ ةدئ. قاتتئ شوشئنعان پةمبا كذرت قيمئل جاساپ، قولئن سوزعان ادامدئ قاعا-سوعا تومةن قاراي جانتالاسا سئرعاي جونةلدئ. كولدةنةث تذرعان جاقپار تاسقا سوعئلئپ توقتاماعاندا تئك سئرعاناق ونئ سذيرةپ تؤؤ قياعا ءبئراق سوعارما ةدئ؟ ونئث ار جاعئ ءولئم بولاتئن. ايتةؤئر جولئنداعئ جارتاس ونئ اجالدان امان الئپ قالدئ. ةسئن جيئپ، ارتئنا قاراعان پةمبا ةشقانداي ادام سذلباسئن بايقامادئ. «مةنئثشة، ول شئث باسئندا ولگةن الپينيستةردئث رؤحئ شئعار» دةيدئ پةمبا ارتئنان جةرگئلئكتئ باسپاسوزگة بةرگةن سذحباتئندا.
1980- جئلئ اتاقتئ يتالياندئق الپينيست رةينگولد مةسسنةر جةكة-دارا ةأةرةستكة كوتةرئلدئ. شئثنئث قذزار باسئنا جةتئپ قالعاندا الدةبئرةؤلةردئث سويلةسكةن، سونداي-اق قاراث-قذراث ةتكةن سذلبالارئ كورئنگةن. ارنايئ لاگةردةن شئعار الدئندا شئث باسئنا قاراي كةتكةن ةشكئم جوعئن انئقتاپ العان رةينگولد «بذلار كئم بولدئ؟» دةپ العاشئندا تاثعالعان. سوسئن بارئپ سذلبالاردئث 1924- جئلئ شئثعا كوتةرئلئپ، سول جةردة قازا تاپقان اعئلشئن الپينيستةرئ مةللوري جانة يرأين ةكةنئن انئقتاعان. سولارعا قاراي ءبئر قادام جاساعان رةينگولد كئلت توقتاپ، «ولار ولگةندةر، مةن ءتئرئمئن. مةنئث جولئم بولةك، مةن شئثعا شئعؤئم كةرةك» دةپ وزئنة-ءوزئ ةسةپ بةرئپ، بةتئن قارمةن ذيكةلةگةنئ سول ةدئ، الگئ ةلةس بةينةلةر لةزدة ةرئپ جوق بولعان. دةگةنمةن كوپتةگةن عالئمدار بيئكتئكتة اؤانئث جةتئسپةؤشئلئگئ باسئم بولئپ، سودان قان قئسئمنئث كوتةرئلؤئ، قذلاقتئث ءبئتئپ قالؤئ كوبئنة ادامعا قوس كورئنئپ، ياعني ادامنئث كوزئنئث الدئندا گالليؤسيناسيا پايدا بولؤئ مذمكئن دةيدئ. مذمكئن، ءبئر سةبةپپةن راس تا شئعار. ةأةرةستكة كوتةرئلگةن كوپتةگةن الپينيستةر بةلگئسئز سذلبالاردئ ءجيئ كورةتئنئن ايتادئ. ءتئپتئ الگئ ةلةستةر بةلگئلئ ءبئر قاشئقتئقتئ ذستاپ، بذلاردان قالماي تاؤعا ورمةلةپ نةمةسة بئرگة ءتذسئپ كةلة جاتادئ ةكةن. جةرگئلئكتئ موناحتاردئث ايتقانئنا كةلسةك، «شئث باسئندا قازا تاپقان، مذردةسئ كوك مذزعا ورانئپ، تاستاردئث اراسئندا قالعان الپينيستةر وتة كوپ. سولاردئث رؤحئ ذنةمئ ءتئرئ جانداردئث كوزئنة شالئنادئ. جئلئنا بئرنةشة مارتة ءبئز دذعا وقئپ، رؤحتاردئ سابئرعا شاقئرئپ وتئرامئز» دةسةدئ. بذعان سةنبةسكة ءلاج جوق. ويتكةنئ شئثعا بارار قذزار جارتاستاردئث اراسئندا جذزدةگةن ادامنئث دةنةسئ كوك مذز بولئپ (بذل جةردة سؤئق 60 گرادؤسقا دةيئن جةتةدئ. ال 40 گرادؤستئق سؤئق نورما بولئپ سانالادئ) شاشئلئپ جاتئر. وسئ سةكئلدئ اثئز-اثگئمةلةر وتة كوپ. ونئث ءبارئن ءتئزئپ جاتؤ شارت ةمةس. ةندئ ناقتئ اثگئمةگة كوشةيئك.
ةث ءبئرئنشئ بولئپ شئثدئ زةرتتةؤگة ةكسپةدسيا 1921 -جئلئ كةلدئ. سول جولئ ولار تاؤ ةتةگئنةن العاش رةت «قار ادامئن» كةزدةستئرگةن. دجورج مةللور جانة يرأين 1921- جئلئ ءبئرئنشئ بولئپ 8500 مةتر بيئكتئككة كوتةرئلدئ. ءبئراق سول قالپئ ءئز-تذزسئز جوعالدئ. قايدا كةتكةنئ، تاعدئرلارئ نة بولعانئ جذمباق بولئپ قالدئ. ءبئراز جئلدارعا دةيئن ول ةكةؤئ 8500 مةتر بيئكتئككة كوتةرئلدئ مة، جوق پا؟» دةگةن تالاس تا بولدئ. ءبئراق 1975 - جئلئ قئتاي الپينيسئ 8100 مةتر بيئكتئكتة ءولئپ جاتقان ادامنئث دةنةسئن كورگةن. قئتاي الپينيسئنئث ايتؤئنشا، ولگةن ادام يرأين بولؤئ مذمكئن. وسئدان كةيئن بارئپ مةللور جانة يرأيننئث شئثعا كوتةرئلگةنئ جونئندةگئ تالاس توقتاعان. جئل سايئن ةأةرةستكة شئعؤعا 500 دةي الپينست تالپئنئس جاسايدئ ةكةن. ءبئراق 1921- جئلدان بةرئ بذگئنگة دةيئن تةك 400 تاؤعا ورمةلةؤشئ عانا شئثنئث باسئنا شئعؤ باقئتئنا ية بولئپتئ. دةمةك، قالعاندارئنئث ءتذرلئ سةبةپپةن جولئ بولماعان. 200 دةن استام ادام ءذسئپ نة بولماسا قذلاپ، كوشكئننئث استئندا قالئپ، ءتئپتئ اؤا جةتپةي قازا تاپقان. شئث باسئنا شئعؤ كةم دةگةندة ةكئ ايعا سوزئلاتئن كورئنةدئ. سونداي-اق اؤا اپپاراتئنسئز وعان كوتةرئلؤ مذمكئن ةمةس. وسئ شئثعا كوتةرئلؤدةگئ ةث ءبئر ذلكةن قاسئرةت - 1952- جئلئ كةثةستئك 40 ادامنان تذراتئن ةكسپةديسيانئث تذگةلئمةن كوشكئن استئندا قالئپ، قازا تابؤئ. بذل تراگةديا، ءتئپتئ «شئث باسئنداعئ قاندئ وقيعا» دةگةن اتپةن «گيننةسستئث رةكوردتار كئتابئنا» دا كئرگةن. شئثعا ورمةلةؤدئث قيامةت-قايئمئن از دا بولسا اثگئمة ةتتئك. ةندئ اسپانمةن تالاسقان قذزاردان شاثعئمةن سئرعاناپ تذسؤگة تالاپتانعاندارعا كةلةيئك. 1969 - جئلئ جاپون ميؤرا تاؤ شاثعئسئمةن 8 مئث بيئكتئكتةن سئرعاناپ تذسؤگة تالپئنئس جاسادئ. ءبئراق ونئث ارتئ ءساتسئز اياقتالئپ، ميؤرا اجال قذشا جازدادئ. ودان كةيئن 1992- جئلئ فرانسؤز پةر تاردةأةل باعئن سئناپ كورمةك بولدئ. 8571 مةتر بيئكتئكتةن تومةن قاراي نة- ءبارئ ءذش شاقئرئم سئرعاناعان. ول ءذش شاقئرئمنئث وزئنة ءذش ساعاتئن جذمساپتئ. ال يتالياندئق حانس كاممةرلاندر 6400 مةتر شئث توبةسئنةن ونئث ةتةگئنة ءتذسؤ ءذشئن 17 ساعات ؤاقئتئن شئعئنداپتئ. 1998- جئلئ فرانسؤز كيريل دةسرةمو سنوؤبوردپةن تومةن تذسكةن. 2000 -جئلئ داأو كارنيچار شاثعئمةن، ال 2001 -جئلئ شتةفان گاتت جومولؤنگمادان سنوؤبوردپةن سئرعاناپ تذسكةن. 2001 -جئلئ ةرلئ-زايئپتئ فرانسؤزدار بةرتران جانة كلةر بةرنة شئثنان پلانةرمةن تذسسة، 2004 - جئلئ يتالياندئق اندجةلو د ارريگو دةلتاپلانمةن قذلديلاعان. 2005- جئلئ ديدة دةلسال شئثنئث ذشار باسئنا تئكذشاقپةن قونعان. جالپئ، اسپانعا شانشئلا قالعان، الةمدةگئ ةث بيئك شئث جومولؤنگما جونئندة اثگئمة كوپ. ءبئراق ونئث ءبارئن ءتئزئپ جاتؤ مذمكئن ةمةس. جئل سايئن وسئ شئثدئ كورئپ قايتؤ ءذشئن دذنيةنئث ءتورت بذرئشئنان جذزدةگةن مئث تؤريست كةلةتئن كورئنةدئ.
نذرسذلؤ مئرزابةكوأا
دةرةككوزئ:«ايقئن» گازةتئ