اسپاننان نةگة تاس جاؤدئ؟
وكئنئشكة وراي، مذنداي وقيعالارعا العاشقئدا ذركة قاراعانئمئزبةن، ارتئنشا «تابيعاتتئث توسئن مئنةز كورسةتؤئ» دةپ، جئلئ جاؤئپ قويئپ، ذمئتئپ كةتئپ جاتامئز. سوندا، بذنئث بارلئعئ كةزدةيسوق وزدئگئنةن ورئن الئپ جاتقان جاعدايلار ما، الدة ادامزات بالاسئنئث پةيئلئنة وراي جاراتؤشئ تاراپئنان جئبةرئلگةن جازا ما؟ 2004- جئلئ يندونةزيادا بولعان سؤنامي تاسقئنئن ةسكة الايئقشئ. 235 مئث ادامنئث (ونئث 9 مئثئ - ةؤروپالئق ساياحاتشئلار) ءومئرئن جالماعان الاپات اپات نة سةبةپتئ وسئ ةلدة ورئن الدئ؟ سؤنامي بولاردان بئرنةشة ساعات بذرئن بذكئل جان-جانؤار، جاندئكتةر تةثئز جاعالاؤئن تاستاپ، تاؤلاردئث باسئنا شئعئپ كةتكةن كورئنةدئ. ولار مذنئ قايدان ءبئلدئ؟ سول كةزدة جاعالاؤعا جاقئن ورنالاسقان بارلئق ذيلةر مةن عيماراتتار قيراپ، تةك مةشئتتةردئث بذزئلماي قالؤئ نةدةن؟ ماسةلةن، سؤ تاسقئنئ باستالعاندا، مئثنان استام ادام ءبئر مةشئتكة تئعئلئپ، امان قالعان ةكةن.
يندونةزيا قوعامئندا بولئپ جاتقان كةيبئر ارسئز ءئس-ارةكةتتةردئث قئر-سئرئن اشئپ قارايتئن بولساق، قذدايدئث بذل ةلگة قاهارئن توگةتئندةي ءجونئ بار ةكةنئن اثعارؤعا بولادئ. قازئر بذل ةل - بالالار جةزوكشةلئگئ مةن ةؤروپالئق تؤريستةردئث «كوثئل كوتةرةر» ورنئ بولعاندئعئمةن اتئ شئققان. دةرةك كوزدةرئنئث حابارلاؤئنشا، تؤريستةر توقتايتئن تانئمال دةمالئس ورئندارئندا 6-7 جاستان جوعارئ قئزدار دا ءتانئن ساؤدالاپ، جةزوكشةلئككة سالئنعان. بالالار جةزوكشةلئگئن بئلاي قويعاندا، گوموسةكسؤاليزم سةكئلدئ ارسئز قئلئقتار دا وسئندا جايئلئپ بارا جاتسا كةرةك. بئرةر جئل بذرئن ا ق ش-تئث جاثا ورلةان قالاسئ تذگةلگة جؤئق سؤ استئندا قالدئ. سةبةپ - تاعئ دا سؤنامي. سودان ءبئر كذننةن كةيئن اتالمئش قالادا قئزتةكةلةر شةرؤئ باستالاتئن بولعان ةكةن. الايدا، سؤ تاسقئنئ قالانئ تئپ-تيپئل ةتئپ كةتتئ. ا ق ش-تئ تابيعات اپات-تارئنئث مازالاپ جذرگةنئ بذل ءبئر عانا ةمةس. جئل سايئن سؤ تاسقئندارئ، تورنادولار، ت.ب. توسئن وقيعالار ذزدئكسئز شابؤئلئن توقتاتار ةمةس. سةبةبئ، ا ق ش باسقا مةملة-كةتتةرگة قارؤ-جاراقپةن كةلئپ، ءتيئسؤئن جالعاستئرؤدا. مذمكئن امةريكانئث اسكةري اگرةسسياسئنا قارسئ جاسالئنئپ جاتقان اللانئث قارئمتا جاؤابئ شئعار بذل. ماسةلةن، بيئلعئ جئلئ دا وسئ ةلدة الاپات داؤئل تذرئپ، وراسان ادام ءولئمئ جانة ماتةريالدئق شئعئنعا ذشئراتقانئ بةلگئلئ. «أؤدؤ» دةپ اتالاتئن شايتاني دئنگة باس يةتئن گايتيلئكتةر مةن قذدايدئ ذمئتئپ كةتكةن جاپوندئقتاردئث نة بولعانئن كوردئك. ءيا، ءبئر وكئنئشتئسئ، وسئ وقيعالاردئث ءبارئن بئلئپ-ةستئپ وتئرئپ، ءتئپتئ، توسئن جاعدايلاردئث ءبئر ذشئ وزئمئزگة ءتيئپ كةتئپ جاتسا دا، ءبئز ءالئ دة بذل مئسالداردان وي تذيةر ةمةسپئز.
جؤئردا قازاقستاننئث ءار جةرئندة ذلكةندئگئ تاؤئقتئث جذمئرتقاسئنداي بولاتئن بذرشاق جاؤئپ، تابيعاتتئث «توسئن» مئنةز تانئتقاندئعئن ةستئگةندة جذرت ءبئر دذرلئگئپ قالعانئ راس. اتاپ ايتقاندا، ماؤسئمنئث 7- كذنئ شئعئس قازاقستان وبلئسئ، ءذرجار اؤدانئندا بولعان بذرشاق جاؤئنئ سةكسةننةن استام مالدئ قئرئپ، بةس مئث گةكتار القاپتاعئ ةگئستئككة زاردابئن تيگئزدئ. سونداي-اق، 9- ماؤسئم-دا اتئراؤ وبلئسئندا ورئن العان وسئنداي جاؤئننان ذيلةردئث شاتئرلارئ قيراپ، ذلكةن كولةمدة ماتةريالدئق شئعئن كةلگةن. بئلتئرعئ جانة بيئلعئ جئلدارئ شئعئس جانة باتئس قازاقستان وبلئستارئنداعئ سؤ تاسقئندارئ، قئزئلاعاش وقيعاسئ، ةگئن القاپتارئنا زالالئن تيگئزگةن ئستئق اپتاپ، بذرشاق جاؤئنئ، الماتئداعئ جةر سئلكئنئسئ، باسقا دا كوپتةگةن وقيعالاردئث بولؤئ كةزدةيسوقتئق پا؟ جالپئ قاسيةتتئ قذراندا دا، پايعامبار (س.ع.س.) حاديستةرئندة دة ازعئنداعان قاؤئمدارعا اللا تاعالانئث ءتذرلئ اپاتتار جئبةرئپ وتئرعاندئعئ باياندالادئ. ماسةلةن، «اعراف» سذرةسئندة: «قانشاما اؤئلدئ (كوپتةگةن ةلدةردئ شةكتةن شئققاندارئ سةبةپتئ) ويرانداپ جوق قئلدئق. سوندا ازابئمئز ولارعا نة تذندةلةتئپ نةمةسة تذسكئ دةم الئستا (ذيئقتاپ جاتقان كةزدةرئندة) كةلگةن بولاتئن. ولارعا (قئلمئستارئنئث جازاسئ رةتئندة جئبةرگةن) ازابئمئز كةلگةن ساتتة (قورقئنئشتان ةسئ شئعئپ) ولاردئث جان داؤئسئ شئعئپ، بار بولعانئ: «شئندئعئندا، ءبئز (پايعامبارلارعا قذلاق اسپاي، ولاردئ وتئرئكشئ دةپ، اقيقاتئندا) ءوزئمئز (وزئمئزگة) زالئم بولعان ةكةنبئز» دةگةن عانا سوزدةرئ بولدئ (ودان وزگة ءسوز ايتؤعا مذرشالارئ كةلمةدئ)»، - دةلئنةدئ (4-5-اياتتار). پايعامبارئمئزدئث (س.ع.س.) ءبئر حاديسئندة: «ءبئر جةردة زينا (نةكةسئز جئنئستئق قاتئناس) جانة ريبا (وسئمقورلئق) كوبةيسة، ول جةردئث حالقئ بالةگة ذشئرايدئ»، - دةيدئ. قذراندا ايتئلاتئن لذت (ع.س.) جانة شذعايئپ (ع.س.) پايعامبارلار قاؤئمدارئنئث جةر بةتئنةن تئپ-تيپئل ةتئپ جويئلؤئ وسئ ةسكةرتؤلةرگة قذلاق اسپاؤدئث قايدا اپارئپ سوقتئراتئنئنا ناقتئ دالةل بولا الادئ. لذت (ع.س.) قاؤئمئنداعئ ةر ادامدار ايةلدةردئ قويئپ، ةركةك پةن ةركةك جئنئستئق قاتئناسقا ءتذسؤدئ ادةتكة اينالدئرعان بولاتئن. ال شذعايئپ (ع.س.) پايعامبار كةزئندة ساؤدا-ساتتئقتا ادالدئق مذلدةم قالماي، تارازئدان ذرؤ، الداپ ساتؤ، كئسئ اقئسئن جةؤ سةكئلدئ حارام تئرلئكتةر جاپپاي جايئلئپ كةتكةن ةدئ. ولار اللادان كةلگةن ةلشئلةرئن تئثداماي، بذزئق ئستةرئن ودان سايئن ورئستةتئپ، ةث اقئرئندا اللا تاعالا لذت (ع.س.) قاؤئمئنئث ذستئنةن تاس جاؤدئرسا، شذعايئپ (ع.س.) ةلئن ءزئلزالا ارقئلئ جوق ةتتئ.
قذراننئث «شذعارا» سذرةسئنئث 160-190-اياتتارئندا وسئ ةكئ قاؤئمنئث ءومئرئ باياندالادئ دا: «راس، بذندا ءبئر عيبرات بار»، - دةپ كةلةشةككة ةسكةرتؤ جاسالئنادئ («شذعارا» سذرةسئ، 190-ايات). قازئرگئ باتئس الةمئ وسئ لذت (ع.س.) قاؤئمئنئث ءئزئن باسئپ كةلة جاتئر دةسةك، قاتةلةسپةيمئز. نةگة دةسةثئز، ولاردا گوموسةكسؤاليزمنئث قاناتئ بئرتئندةپ «قاتايئپ» كةلةدئ. ماسةلةن، انگليانئث اسكةري-تةثئز فلوتئندا قئزمةت ةتةتئن تةثئزشئلةردئث جارتئسئنا جؤئعئ قئزتةكةلةر دةگةن دةرةك بار. ولاردا ءبئر جئنئستئلاردئث ذيلةنؤئنة، بالا اسئراپ الؤلارئنا، كوشةدة ةمئن-ةركئن ءجذرئپ، قالاعان نارسةسئن جاساؤلارئنا تولئق ةركئندئك بةرئلگةن. كةزئندة بةلگئلئ ءانشئ ةلتون دجون ءبئر ةركةككة «تذرمئسقا» شئققاندا، اقپارات قذرالدارئ ونئ ايداي الةمگة جةردةن جةتئ قويان تاپقانداي ةتئپ جاريالاپ، ءتئپتئ سول كةزدةگئ پرةمةر-مينيستر توني بلةر كوپشئلئك الدئندا ءسذيئنشئ سذراعانداي «بذل انگليانئث دامئپ كةلة جاتقانئن كورسةتةدئ» دةگةن ةدئ عوي. ال ةل باسقارعان ادامنئث بذلاي دةؤئ - لذت (ع.س.) پايعامبار زامانئنداعئ جيئركةنئشتئ تئرلئككة وث باعا بةرؤ، وعان تولئقتاي قولداؤ ءبئلدئرؤ ةمةس پة؟ ال كئسئ اقئسئن جةؤ، تارازئدان قاعؤ، ساؤداداعئ الداؤ-ارباؤ دةگةنئث بذگئنگئ كذن ءذشئن جاثالئق ةمةس. مذنئ كذنا ةمةس، تئرشئلئك ةتؤدئث ءبئر تةتئگئ دةپ قارايتئن بولدئق. ودان قالدئ، ةل ئشئندةگئ سئبايلاس جةمقورلئق، زيناقورلئق، كئسئ ءولتئرؤ، ءوزئن-ءوزئ ءولتئرؤ، ذرلئق-قارلئق، تاعئ دا باسقا شاريعاتتا قاتاث تئيئم سالئنعان كذنالئ ئستةردئث جاپپاي جاسالئنئپ جاتقانئن كورئپ جذرمئز.
ةرتةدة كذنالارئ ءذشئن جةر بةتئنةن جويئلعان قاؤئمدارعا اللا جئبةرگةن پايعامبارلارئ: «بذنئ جاساماثدار. اللا سةندةردئ جازالايدئ»، - دةپ قانشا ةسكةرتكةنئمةن، ولار: «ةگةر سةنئث ايتقان ءسوزئث راس بولسا، اللانئ ءبئزدئث كوزئمئزگة كورسةتشئ، جازاسئن بةرسئنشئ»، - دةپ مازاق قئلعانئن بئلةمئز. قازئرگئ كذنئ دة «كذنا جاساماثدار. و دذنيةگة بارعاندا قيئن بولادئ»، - دةسةث، «وندا كئم بارئپ كةلئپتئ»، - دةگةن سئثايداعئ جاؤاپتئ ةستئپ جاتاسئث. بذل - ءبئز ساؤ-ساقپةن ساناپ شئققان كوپ كذنانئث تةك نةگئزگئلةرئ. ةندة-شة، پايعامبارئمئز (س.ع.س.) ءوز حاديسئندة: «...ول جةردئث حالقئ بالةگة ذشئرايدئ»، - دةگةن بولسا، ءبئزدئث جاساپ جاتقان وسئ تئرلئكتةرئمئز ءذشئن اللا تاعالا تاراپئنان جازا جئبةرئلمةيدئ دةپ ويلايمئز با؟ بذل دذنيةدةگئ جازا - تاس جاؤؤ نة جةر سئلكئنئسئ ارقئلئ جذزةگة اساتئن بولسا، و دذنيةدةگئ توزاق وتئنئث ودان دا قيئن بولارئن ءبئر سات ةسكة الئپ قويعانئمئز ءجون. ايتپاقشئ، جوعارئدا باياندالعان شذعايئپ (ع.س.) پايعامبار زامانئندا ءزئلزالا بولماس بذرئن، ءبئر اپتا بويئنا جةر بةتئن ئستئق باسئپ، اؤا رايئ بذرئن-سوثدئ بولماعان دارةجةدة شئجئپ، ودان ادامداردئث تةرئلةرئ كذية باستايدئ. سوندا پايعامبار قانشا جةردةن قاؤئمئن ءبئر اللاعا باس يؤگة شاقئرسا دا، ولار وزدةرئنئث قولدان جاساپ العان تاثئرلةرئنة سئيئنؤئنان تانبايدئ. وتكةن جئلئ ةلئمئزدة، ءتئپتئ بذكئل الةمدة سوثعئ 100 جئلدا بولماعان الاپات ئستئق بولئپ، جةر-جيهاننئث ةگئن-ةگئستئگئنة وراسان زور كولةمدة شئعئن كةلتئرگةنئ بةلگئلئ. بذندا دا ءبئر عيبرات بولؤئ مذمكئن... راس، ءبئز كوبئنة مذنداي بولئپ جاتقان جاعدايلارعا «تابيعاتتئث توسئن مئنةز كورسةتؤئ» دةپ باعا بةرئپ جاتامئز. ال تابيعات نةگة توسئن مئنةز كورسةتتئ؟ اللانئث قالاؤئنسئز ءبئر تال جاپئراق-تئث دا جةرگة تذسپةيتئنئن ةسكة الساق، اسپاننان تاس نة بذرشاق جاؤؤئ، اؤئلداردئ جاپپاي سؤ باسئپ، مال-جان شئعئنئ ورئن الؤئ سةكئلدئ وقيعالاردئث دا «توسئننان» كةلمةگةنئن ءتذسئنؤ قيئن ةمةس. ءيا، «راس، بذندا ءبئر عيبرات بار» («شذعارا» سذرةسئ، 190-ايات)...
ةسكةندئر تاسبولات
دةرةككوزئ: www.muftyat.kz سايتئ