چيناريةأ گازدئ كةشةندئ دايئنداؤ قوندئرعئسئنئث ءوثئر ءذشئن ماثئزئ زور
زةلةنوأ اؤدانئنئث اؤماعئندا ورنالاسقان بذل كةنئش تاؤةلسئزدئك تاثئ اتقان جئلئ اشئلعان ةدئ. سول جئلئ بةس مئث شاقئرئمنان اساتئن جةردئ بذرعئلاؤ كةزئندة تاؤلئگئنة 96 تةكشة مةتر گاز الئنعان. ارتئنان گاز كوندةنساتئ تابئلدئ. مذناي قورئنئث دا بارئ انئقتالدئ. الايدا ول جئلدارئ جاس تاؤةلسئز قازاقستاندا چيناريةأ سةكئلدئ شاعئن كةنئشتةردئ بارلاؤ مةن يگةرؤ جذمئستارئنا قارجئ كوزئ جةتپةگةنئ راس. سوعان بايلانئستئ بذل جةردة ءبئر ءسات تئنئشتئق ورنادئ. كوپ كةشئكپةي ةل ذكئمةتئ كةنئشكة ينأةستور تارتؤ ماقساتئندا بئرنةشة مارتة تةندةر وتكئزدئ. ءبئراق كةنئشتئث بولاشاعئنا كذمانمةن قاراعان شةتةلدئكتةر وعان قارجئ سالؤعا قورئقتئ. تةك 1997- جئلئ امةريكاندئق «فيوك» كومپانياسئ تاؤةكةل جاساپ، قازاقستاندئق «جايئق مذناي» ج ش س-مةن بئرگة چيناريةأتئ بارلاؤ مةن يگةرؤدئ قولعا الدئ. ءتذرلئ قيئندئققا تاپ بولئپ، سالعان قارجئسئنئث يگئلئگئن بئردةن كورة الماعان مذحيتتئث ارعئ جاعئنان كةلگةن ينأةستور كوپ كةشئكپةي تايئپ تذردئ. ودان كةيئن دة تالاي كومپانيا كةلئپ كةتتئ. بارئنةن بةلگيالئقتار سابئرلئ بولئپ شئقتئ. وسئدان التئ جئل بذرئن باتئس قازاقستان وبلئسئنا بةلگيا كورولدئگئنةن كةلگةن «پروبةل» كومپانياسئ كةتكةن شئعئندارئنئث كوپتئگئنة قاراماي، ءالئ كذنگة دةيئن قوماقتئ قارجئ ءبولئپ كةلةدئ. وزدةرئنئث يةلئگئندةگئ «جايئق مذناي» سةرئكتةستئگئنئث بانكتةردةن ءئرئ كولةمدة نةسيةلةر الؤئنا جاعداي جاسادئ. وسئنداي ذلكةن قاراجاتتئث ارقاسئندا كةنئش جذيةلئ تذردة يگةرئلؤدة. مئسالئ، سوثعئ جئلدارئ تةرةثدئگئ 4600-5300 مةترگة دةيئن باراتئن ةلؤدةن اسا ذثعئما بذرعئلانعان. وسئنئث ءارقايسئسئنئث قذنئ 10-12 ميلليون دوللار كولةمئندة ةكةن. جالپئ، كةنئشكة 1 ميلليارد 180 ميلليون دوللار قارجئ جذمسالئپتئ.
ساراپشئلاردئث پئكئرئنشة، بذل جةردئث مذنايئنئث ساپاسئ ءتئپتئ قاراشئعاناق پةن تةثئز كةنئشتةرئندة ءوندئرئلئپ جاتقان قارا التئننان دا جوعارئ كورئنةدئ. مذنداعئ مذناي قذرامئندا كذكئرت سؤتةگئ اتئمةن جوق. مةركاپتان سةكئلدئ زياندئ نارسةلةر وتة سيرةك كةزدةسةدئ. «برةند» دةگةن ماركاعا ية بولعان چيناريةأتئق مذناي الةمدئك قور بيرجالارئندا جوعارئ باعالانادئ. بذگئنگئ تاثدا لوندون قور بيرجاسئندا «برةندتئك» مذنايلاردئث 1 باررةلئ 113 ا ق ش دوللارئنا تةث. الايدا بذل جةردةگئ تابيعي بايلئقتئث مولشةرئ ونشا كوپ ةمةس. زةرتتةؤلةر كورسةتئپ وتئرعانئنداي، چيناريةأتا 35 ميلليون تونناداي مذناي بار. سوعان وراي ةل ذكئمةتئ كةنئش جذيةلئ تذردة يگةرئلة باستاعان تذستا بذل جةردئث ءونئمئن ئشكئ نارئققا باعئتتاؤدئ كوزدةگةن ةدئ. دةگةنمةن، ولاي بولعان جوق. چيناريةأتئث قارا التئنئ شةتةل اسئپ جاتئر. ونئث باستئ سةبةبئ - وثئردة مذناي وثدةؤ زاؤئتئنئث جوقتئعئ، دةپ سانايدئ باتئس قازاقستان وبلئستئق كاسئپكةرلئك جانة ونةركاسئپ باسقارماسئنئث باس مامانئ جاننا بةكقاليةأا. تاياؤ ارالئقتا قاراشئعاناق كةنئشئنئث جانئنان ءدال وسئنداي زاؤئت سالؤ جوسپارلانؤدا. سوندا شيكئ مذناي وزئمئزدة وثدةلئپ، ئشكئ رئنوكتا ءونئم باعاسئ ارزانداماق.
قذنئ 28 ميلليارد تةثگة بولاتئن گازدئ كةشةندئ دايئنداؤ قوندئرعئسئنئث ماثئزئ زور. كةنئش قويناؤئندا مذنايمةن قاتار ءتذرلئ قوسپالار بارشئلئق. مئسالئ، تذزدئ قوسپا كوللةكتوردئ بئتةپ تاستاسا، كوپ قيئندئق كةلتئرةدئ. ئلةسپة گاز الاؤ بولئپ جاعئلئپ ءجذر. ونئ دا پايداعا اسئرؤ كةرةك. سوندئقتان اتالمئش قوندئرعئ ةكولوگيالئق جاعئنان قاؤئپسئز، ةكونوميكالئق جاعئنان ءتيئمدئ ءونئم ءوندئرؤ باعئتئندا قولعا الئنعان.
اتالمئش جوبانئث باستاپقئ كةزةثئندة، ياعني بيئلدان باستاپ كةنئشتة جئلئنا 1،5 ميلليارد تةكشة مةتر تابيعي تاؤارلئ گاز، 700 مئث توننادان استام گاز كوندةنساتئ، 140 مئث توننادان استام سذيئتئلعان گاز ءوندئرئلؤئ كةرةك ةدئ. «جايئق مذناي» ج ش س باس ديرةكتورئ أياچةسلاأ درؤجينيننئث ايتؤئنشا، بذگئنگئ تاثدا ءوندئرئس ورنئنئث ءوز قؤاتئنا ساي جذمئس ئستةمةي تذرؤئنئث نةگئزگئ سةبةبئ - وسئ زاؤئتتئ سالؤعا تارتئلعان مةردئگةر جانة جوبالاؤشئ كومپانيالار جذمئستارئنئث ذيلةسپةؤئنةن تؤئنداپ وتئر. قاجةتتئ قذرال-جابدئقتاردئ دايئنداؤعا امةريكاندئق "ةكستةرران" كومپانياسئ تارتئلدئ. قذرئلئس-مونتاج جذمئستارئن جذرگئزؤ ئسئنة قازاقستاندئق كومپانيانئث قاتئسؤئن قالاپ، «قاز قذرئلئس سةرأيس» مذناي گازقذرئلئس كومپانياسئ" ا ق-عا تاپسئرئس بةرئلدئ. زاؤئت قذرئلئسئمةن ةكئ ءتذرلئ مةكةمة اينالئسقان سوث، سايكةس كةلمةؤشئلئك پايدا بولدئ. اسئرةسة، اأتوماتيكا، ةلةكترونيكا قذرئلعئلارئندا ذيلةسپةؤشئلئك كوپ. وسئ ولقئلئقتاردئ جويؤ ءذشئن «جايئق مذناي» جانة اتالمئش كومپانيالاردئث ماماندارئ ؤاقئتپةن ساناسپاي جذمئستانؤدا. سونداي-اق «لينكةنستون» سةكئلدئ بذل باعئتتا ذلكةن تاجئريبةسئ بار كومپانيالار دا سئرتتان تارتئلدئ. كذزگة دةيئن كةمشئلئكتةر تذزةتئلئپ، زاؤئت تولئق قؤاتتا جذمئسئن باستايدئ دةپ جوسپارلانؤدا. قازئر زاؤئت ءوز وندئرئستئك قؤاتئنئث 30 پايئز مولشةرئندة جذمئس ئستةپ تذر.
قوندئرعئنئث "جذرةگئ" ئسپةتتةس ءذش بئردةي گازتؤربينالئ ستانسا بار. ولارعا "جان ءبئتئرؤ" ءذشئن ورئنبور-نوأوپسكوأ كذرةتامئر گاز قذبئرئنا دةيئن 15 شاقئرئم بذتاق-قذبئر تارتئلعان. مئنة، وسئ قذبئردان الئنعان گاز نةگئزئندة تؤربو گةنةراتورلار ئسكة قوسئلادئ. ودان كةيئن بارئپ گاز كوندةنساتتئ ذثعئمالاردان قوندئرعئعا تارتئلعان شيكئزاتتئ تازالاؤ، ايئرؤ، قذرعاتؤ، ياعني بذكئل جذمئس باستالادئ. ءسويتئپ، دايئن ءونئم اتالمئش قذبئرمةن كةرئ ايدالؤدا. ورالدئقتار، مئنة، وسئناؤ ارزان گازدئث پايداسئن كورئپ وتئر. وبلئس اكئمدئگئ مةن "جايئق مذناي" ج ش س اراسئندا قول قويئلعان مةموراندؤمعا سايكةس كاسئپورئن جئلدئق ءونئمئنئث 10 پايئزئن، ياعني 150 ميلليون تةكشة مةتر گازدئ تومةن باعامةن بةرئپ وتئر. ياعني كوگئلدئر وتئننئث ءار مئث تةكشة مةترئن 29،75 دوللاردان بوساتؤدا.
سالئستئرؤ ءذشئن ايتا كةتةيئك، رةسةيلئكتةر گازدئث ءار مئث تةكشة مةترئن ؤكرايندئقتارعا 220-240 دوللاردان بةرئپ كةلةدئ. 240 دوللار مةن 29،75 دوللاردئث اراسئندا قانشا ايئرما بار ةكةنئن اركئم-اق باعامداي الاتئنئ ءسوزسئز. بذل گاز «جايئق جئلؤ قؤات» ا ق جانئنداعئ گازتؤربينالئق ةلةكتر ستانسياسئنا بةرئلؤدة. ةرتةث ول زةلةنوأ اؤدانئ ميچؤرين اؤئلدئق وكرؤگئندة سالئنئپ، تولئق ئسكة قوسئلعالئ جاتقان تاعئ ءبئر ءئرئ نئسان - گازتؤربينالئ ةلةكتر ستانساسئنا دا بةرئلةدئ. ءسويتئپ، چيناريةأ كةنئشئندةگئ گازدئ كةشةندئ دايئنداؤ قوندئرعئسئ ءوثئردئث ةنةرگةتيكالئق تاؤةلسئزدئگئن قامتاماسئز ةتؤگة دة ذلكةن ذلةس قوسپاق.
كةلةر جئلئ جوبانئث ةكئنشئ كةزةثئ جذزةگة اسادئ دةپ كذتئلؤدة. سوعان وراي زاؤئتتئث قؤاتتئلئعئ ةكئ ةسةگة ارتپاقشئ. ةسةپ-قيساپ تئلئمةن ايتقاندا، بذل جةردةن جئلئنا 3 ميلليارد تةكشة مةتر گاز، 1،5 ميلليون توننا گاز كوندةنساتئ، 280 مئث توننا سذيئتئلعان گاز الئناتئن بولادئ. ءوندئرئس الةؤةتئنئث ارتؤئ وسئ جةردة ناپاقاسئن تاؤئپ جذرگةن 800-دةي «جايئق مذنايلئقتئث» الةؤمةتتئك جاعدايئنئث وثالؤئنا سةپ بولماق. ةگةر ءبارئ ويداعئداي بولسا، كومپانيا باسشئلارئ كةلةر جئلئ جذمئسشئلارعا ارناپ ءوندئرئس وشاعئنان الئستاؤ جةرگة بذگئنگئ زامان تالابئنا ساي جاثا أاحتالئق اؤئل سالؤدئ كوزدةپ وتئر. قازئر أاحتالئق اؤئل ورنالاساتئن جةر تةلئمئ الئنئپ، وعان ينجةنةرلئك كوممؤنيكاسيالار تارتئلؤدا.