تولةؤتاي سذلةيمةنوأ، قازاقستاننئث تذثعئش سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ: قازاقستان تاؤةلسئزدئگئن ءذشئنشئ بوپ قئتاي ةلئ مويئندادئ

- تولةؤتاي ئسقاق ذلئ، ءسئز 30 جئلدان استام ؤاقئت شةتةلدة ديپلومات قئزمةتئن اتقاردئثئز. ءسئزدئث ءومئربايانئثئزعا قاراساق، جارتئ عذمئرئثئز كةثةستئك زاماننئث ديپلوماتياسئنا، جارتئ عذمئرئثئز تاؤةلسئز قازاقستاننئث ديپلوماتياسئنا ارنالئپتئ. ونئث ذستئنة، ءسئز قازاقستاننئث تذثعئش سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ بولدئثئز. سئزدئثشة، قاي كةزةثدة ديپلومات بولئپ قئزمةت ةتؤ قيئنئراق ةدئ؟
- كاسئبي تذرعئدان الساق، تاؤةلسئزدئكتئث العاشقئ جئلدارئ قازاق ديپلوماتياسئ ةندئ اياققا تذرئپ جاتقاندا، قيئن بولعانئ جاسئرئن ةمةس. ال كةثةس وداعئ كةزةثئمةن سالئستئرساق، ول زاماندا دا وثاي بولعان جوق. كةثةس وداعئن «ذلئ دةرجاأا» دةپ ذلئقتايتئن زاماندا ءاربئر ءسوزئثدئ بايقاپ ايتئپ، ابايلاپ سويلةيتئن ةدئك. مةن اؤعانستاندا ءتورت جارئم جئلداي قئزمةت ةتتئم. كةثةس وداعئنئث مازاري-شارئف قالاسئنداعئ باس كونسؤلدئعئندا ةثبةك ةتتئك. ول ؤاقئتتا، ياعني 1981 - 1985- جئلدار اراسئندا اؤعانستاندا قيئن جاعداي بولدئ. قئپ-قئزئل سوعئس. ءبئزدئث اسكةريلةر، ونئث ئشئندة قازاقتار، وزبةكتةر، ورئستار مةن ؤكرايندةر بار، ايتةؤئر كةثةستئك اسكةر قذرامئنا كئرةتئن ازاماتتاردئث ءبئرازئ سوندا ءجذردئ. سوعئس دةگةندة، بذل ناعئز پارتيزاندئق سوعئس ةدئ... نةگة دةسةثئز، دؤشماندار كةشكة جاقئن اتئسپاقتئ باستايدئ. ولاردئ كوزئثمةن كورمةيسئث. اسكةري كولوننا قئستاقتاردان ءوتئپ بارا جاتقاندا، تذتقيئلدان گرانات، اأتوماتتار، پؤلةمةتتارمةن وق جاؤدئرادئ. ةكئنشئ جاعئنان، قايدا شئقساث دا، ةكئ ماشينا بوپ جذرةسئث. الدئثدا ءبئرئ جول اشئپ جذرةدئ. قيئن جةرلةر بولسا، تئكذشاقپةن ذشاسئث. ءوزئمئزدئث دة قولئمئزدا پيستولةت، اأتوماتتار مئندةتتئ تذردة جذرةدئ. بذل قاؤئپسئزدئك ءذشئن اسا قاجةت. ول كةزدة مةنئث بالا-شاعام ماسكةؤدة تذردئ. اؤعانستانعا كةلئپ-كةتئپ ءجذردئ. سوعئس سايابئرسئعان كةزدة كةلةتئن. ءبئراق بار قيئنشئلئقتئ ءوزئمئز باستان وتكئزدئك. جذمئس بارئسئندا اؤعانداردئث مينيسترلةرئمةن دة، دؤشمانداردئث كوسةمدةرئمةن دة كةزدةستئم. اؤعان ءتئلئن بئلةمئن. كةزئندة ءتئلدئ جاقسئ مةثگةرئپ العانمئن. جاقسئ ءتئلشئ بولدئم. سولاردئث كيئمئن كيئپ، ساقال-مذرت ءوسئرئپ ءجذردئم. سولاردئث اراسئندا اقپارات جيناستئردئم. اسكةريلةرگة كومةكتةستئم. دؤشمانداردئث بالل پروأينسياسئندا بارمؤن دةگةن بازاسئ بولاتئن. باسقا بازالارئ پاكستاندا ةدئ. سولاردئث بازالارئن بومبئلاپ، اسكةرلةر كئرةدئ. ولاردئث كانسةليارياسئندا ءتئزئم بار. مةنئث اتئم «ا.سؤلةيمان». ارتئندا سؤرةتئم تذرادئ. سودان مةنئث كئم ةكةنئمدئ بئلةدئ.
مةنئ ةكئ رةت «ءولتئردئ». ةكئ رةت «قازا تاپتئ» دةگةن حابار بةرئلدئ. بذل مةنئث تئكذشاقپةن قذلاعان كةزئمدة ورئن العان جاعدايلار. تذماندا تئكذشاعئمئز جارعا بارئپ قذلادئ. ةكئنشئ تئكذشاق العا كةتئپ قالدئ. ءبئز ةكئنشئ بوپ ذشئپ بارا جاتقان ةدئك. تئكذشاقتا تورتةؤمئز. قولئمئزعا اأتوماتتارئمئزدئ الئپ، ودان قارعئپ شئعئپ كةتتئك. ايتةؤئر، باعئمئزعا وراي ةشقانداي اؤئر جاراقات الماي، امان قالدئق. تئكذشاقتان ون مةتردةي جةرگة جةتكةن كةزئمئزدة، قذلاعان تئكذشاعئمئز جارئلدئ. قاراساق، جاقئن ماثايدا كئشئگئرئم اؤئل بار ةكةن، ول جاقتان 20 شاقتئ اأتومات كةزةنگةن دؤشماندار بئزگة قاراي كةلة جاتتئ. بذل دا ارناؤلئ اسكةري بولئمشةلةر ةدئ عوي... سودان ءبئز جاتا قالئپ، ءبئر رةت قانا اسپانعا وق اتتئق. ةكئنشئ تئكذشاق بئزگة قايتئپ كةلگةنشة 40 مينؤتتاي ؤاقئت ءوتتئ. بارار جةرئمئز 20 مينؤتتاي جول. ءبئزدئث اسكةريلةر ةرتةرةك كةلة المادئ، سةبةبئ ةكئنشئ تئكذشاقتئ دايئنداؤعا دا ؤاقئت كةرةك. دؤشماندار بولسا، 150 مةتردةي جةردة. ايتةؤئر، جاقئنداپ كةلةدئ... ديپلومات بولساق تا، ءبارئمئزدئ دة گرانات، اأتومات اتؤعا ذيرةتتئ عوي. ءبئراق ذزاقتان بوسقا اتا المايمئز. اقئر سوثئندا ةكئ تئكذشاق ذشئپ كةلئپ، ءبئزدئ الؤعا قوندئ. جاؤلارئمئزعا دا وق جاؤدئردئ. ولاردئث ءبارئ كذل-تالقان بولدئ. وسئ باتئرلئعئمئز ءذشئن بابؤردئث وردةنئن بةردئ. سونداي قيئندئقتاردان وتتئك. ال تاؤةلسئزدئك العاننان كةيئنگئ قئزمةتئمئز كةثةستئك زامانداعئ جذمئسئمئزدان بولةك، ايرئقشا. قازاقستان ءوز تاؤةلسئزدئگئن الدئ، سودان باسقا دا سالالار مةن قذرئلئمدار سياقتئ سئرتقئ ساياساتتئث نةگئزئن قالاپ، ديپلوماتيانئ دامئتؤ قاجةت بولدئ. مةنئ پرةزيدةنت نذرسذلتان نازاربايةأ شاقئرئپ الئپ: «ءسئز قازاقستاننئث ءبئرئنشئ سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ بولئثئز. سئرتقئ ساياساتئمئزدئ اياققا تذرعئزئپ، ةلئمئزدئث تذعئرئن بيئكتةتةيئك!» دةدئ.
سودان جذمئسئمئز باستالئپ كةتتئ. جاسئراتئنئ جوق، تاؤةلسئزدئكتئث العاشقئ جئلدارئ وتة قيئن بولدئ. نةگة دةسةثئز، ول كةزدة كوبئ ءتئل بئلمةيدئ، مامان جوق. مةن سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئمئن، ءبئراق كومةكشئم بولمادئ. پرةزيدةنتپةن شةتةلگة شئققاندا، ةكسپةرت رةتئندة جذرةسئث. كوپتةگةن مينيسترلةر ءتئلدئ بئلمةيدئ. ءبارئن ءوزئث اؤداراسئث، قذجاتتاردئ ساراپتايسئث. ول تذستا تةك ةلباسئدا عانا اؤدارماشئ بولاتئن. ودان باسقا، دةپارتامةنت، ءبولئم باسشئلارئندا جوق. نةگة دةسةثئز، ول كةزدةرئ پرةزيدةنت ذشاعئ دا كئشكةنتاي. ماسةلةن، ذشاققا مئنةتئن سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ، ةكونوميكا جانة ساؤدا ءمينيسترئ، ت.ب. ماثئزدئ سالا باسشئلارئ عانا ئرئكتةلةدئ. ول كةزدة مةن باسقاراتئن سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئنئث وزئندة بار-جوعئ ون ادام قئزمةت ةتةدئ.
- سوندا قازاقستاننئث سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئ ءوز جذمئسئن ون ادامنان باستادئ ما؟
- ءيا. ولاردئث ءوزئ نةگئزئنةن تةحنيكالئق ماماندار ةدئ: كانسةلياريا قئزمةتكةرلةرئ، كوشة سئپئرؤشئ، ت.ب. دةگةندةي... سودان مةن ذكئمةتكة «كومةكتةسئثدةر، مةن جولداستارئمدئ، بذرئن بئرگة جذمئس ئستةگةن قازاق جئگئتتةرئن شاقئرامئن» دةدئم. ولارعا قانشاما رةت تةلةفون سوقتئم. پرةزيدةنتكة بارئپ: «بذل ازاماتتارعا جاعداي جاساؤ كةرةك!» دةدئم. ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأ: «جاقسئ، كةلسئن، پاتةر بةرةرمئز، جاعدايئن جاسايمئز» دةدئ. توقايةأ، عيزاتوأ، قذرمانعوجين، وماروأ، دانةنوأ، نذرعاليةأ، جالپئ سانئ 20 شاقتئ ادام شاقئرئلدئ. ءسويتئپ، ءبئرئ ءمينيستردئث ورئنباسارئ، ةكئنشئسئ ءبولئم باستئعئ بولئپ تاعايئندالئپ، تاؤةلسئز قازاقستان تاريحئنداعئ تذثعئش سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئنئث قذرئلئمئن جاساقتادئق. كةزئندة بذل ازاماتتار ةلشئلئكتةردة قئزمةت ةتكةن، سوندئقتان تاجئريبةلةرئ زور ةدئ. تاؤةلسئزدئك العاننان كةيئن جارتئ جئلداي ءوتتئ. پاتةرلةرئن بةرئپ، جاعدايئن جاساپ، قئزمةتتةرئن بةكئتئپ، جذمئسقا كئرئستئك. وسئلايشا، شتاتئمئزعا 747 ادامدئ جيناستئرا الدئق، 150 ادامدئ ةلشئلئكتةرگة جئبةردئك. شتاتتان تئس 80 ادامداي قئزمةت ةتتئ. جالپئ، سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئندة مئث ادامداي مامان توپتاستئ. ءسويتئپ، الماتئدا عيمارات سالامئز دةپ، بايقاؤ جاريالاتتئق. ءبئراق كةيئن استاناعا كوشةمئز دةگةن ءسوز شئققان سوث، ول جذمئسئمئزدئ توقتاتتئق. ايتپةسة باسئندا پرةزيدةنت رةزيدةنسياسئنا قارسئ ورنالاسقان ورتالئق مذراجايدئث ماثئندا سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئ بولادئ دةپ جةر دة ءبولئنئپ قويعان ةدئ.
- ال قازاقستاننئث تاؤةلسئزدئگئن شةت مةملةكةتتةر بئردةن تانئدئ ما، الدة قيئندئقتار بولدئ ما؟
- ةل تاؤةلسئزدئگئن شةت مةملةكةتتةر جاقسئ مويئنداپ جاتتئ. ماؤسئم ايئنا قاراي ءبئزدئ الةمنئث 50 شاقتئ ةلئ تانئعان ةدئ. ولار بئزگة ديپلوماتيالئق قارئم-قاتئناس قذرؤعا دايئندئعئن جةتكئزئپ جاتتئ. ةلشئلئكتةرئن اشاتئن بولدئ.
- نةگئزئ، بئزدة قازاقستان تاؤةلسئزدئگئن ةث العاش تانئعان ةل رةتئندة تذركيانئ كوپ ايتادئ. ءبئراق ءوزئثئزدئث شاكئرتتةرئثئزدئث ءبئرئ أياچةسلاأ عيزاتوأ: قازاقتئث ةگةمةندئگئن تانئعان تذثعئش ةل - ا ق ش» دةيدئ. ءسئز قاي ةل دةر ةدئثئز؟
- ءبئرجاقتئ ايتؤ قيئن، ءبئراق مةن دة ةل تاؤةلسئزدئگئن تانئعان العاشقئ مةملةكةت ا ق ش دةر ةدئم. ءبئز قازاقستان تاؤةلسئزدئگئن جاريالاعان كذنئ-اق بئزگة اقش پرةزيدةنتئنئث اتئنان قذتتئقتاؤ كةلدئ. ول ءوز اتئنان جئبةردئ. ال تذركيادا مذنداي ماسةلة پرةزيدةنتتئث قولئنان بذرئن پارلامةنتتة قارالؤئ كةرةك. بذل جةردة مةن پئكئر تالاستئرمايمئن، جالپئ، بذل سونشالئقتئ وزةكتئ ماسةلة دة ةمةس. ءبئراق رةتتئك سانئنا كةلسةك، ءذشئنشئ بوپ قئتاي ةلئ ءبئزدئ مويئندادئ. ال قاثتاردئث 3 مةن 4 ئندة بئزگة فرانسيا مةن ذلئ بريتانيانئث مينيسترلةرئ كةلدئ. ولارمةن دة «قازاقستان تاؤةلسئزدئگئن تانؤ مةن ديپلوماتيالئق قارئم-قاتئناستئ قذرؤ» جونئندة قذجاتقا قول قويدئق.
- كةيبئر ساراپشئلار قازاقستاننئث ئشكئ ساياساتتان گورئ، سئرتقئ ساياساتقا، سئرتتاعئ يميدجئمئز بةن حالئقارالئق بةدةلگة كوبئرةك ءمان بةرگةنئن ايتادئ. سئزدئثشة، ئشكئ جانة سئرتقئ ساياساتتاعئ ذستانئمئمئز تةث بة ءارئ مذنداي ساياسات اقتالدئ ما؟
- سئرتقئ ساياساتتئث ماقساتئ نة؟ مةن ئشكئ ساياساتتئ جذرگئزئپ، ةكونوميكانئ جانداندئرؤ ءذشئن سئرتقئ ساياسات جذمئس ئستةؤئ كةرةك دةپ ويلايمئن. ءبئزدئث بار ماقساتئمئز - ةلدئث دامؤئنا، وركةندةؤئنة جاعداي جاساؤ عوي. ةث الدئمةن، ةلگة ينأةستورلاردئ تارتؤ ءذشئن جاعداي جاساؤ كةرةكپئز. شةت مةملةكةتتةرئنة بارئپ، «اسسالاؤماعالةيكؤم» دةپ امانداسئپ، ءوزئمئزدئ تانئستئرئپ، ةلئمئزدئ ناسيحاتتاي ءبئلؤئمئز كةرةك. ساياسي، ةكونوميكالئق تذرعئدان بايلانئستارئمئزدئ ذلعايتؤعا نيةتئمئزدئ بئلدئرة ءبئلؤئمئز كةرةك. قازاقستان تاؤةلسئزدئك العان 20 جئلدا ةلئمئزگة 120 ميلليارد دوللار ينأةستيسيا قذيئلدئ. تاؤةلسئزدئك العان بويدا ءبئز بئردةن ءذندئستان مةن پاكستانعا اتتاندئق. ولار ءوزارا جارئسئپ جاتقان ةلدةر. «قازاق پرةزيدةنتئ كةلدئ» دةپ ءبئزدئ جاقسئ قارسئ الدئ. ول كةزدة ةكونوميكالئق جاعئنان كذشتئ بذل ةلدةر بئزگة جاقسئ جاردةمدةستئ. ودان كةيئن امةريكا قذراما شتاتتارئنا باردئق. وندا «تةثئز» مذناي كةن ورنئنا بايلانئستئ قذجاتتارعا قول قويدئق. ةث ءبئرئنشئ قازاق جةرئنة كةلگةن مذناي كومپانياسئ - «شةأرون» ةدئ. ونئث ارتئنان باسقا دا مذناي كومپانيالارئ، ونئث ئشئندة نةمئس، قئتاي، اعئلشئن، يتاليان ةلدةرئنئث الپاؤئتتارئ كةلدئ.
ةسئمئزدة، بذكئل ءئسساپارلاردا پرةزيدةنتتئث ءوزئ ءبئزدئ باستاپ بارادئ. ونئث كةلئسسوزدةر جذرگئزؤ شةبةرلئگئ قانداي؟! كورةگةن، پاراساتتئ ساياساتكةر. بذكئل ةلدةگئ ساياسي جاعدايدئ، ةكونوميكالئق تذستاردئ دا جاقسئ بئلةدئ. ءتئپتئ سانداردئ ةش ذمئتپايدئ. ناعئز مامئلةگةر. ا ق ش-تئث استاناسئ أاشينگتوندا دا، نيؤ-يوركتا دا كةزدةسؤلةر جذرگئزدئك. ودان كةيئن كاناداعا بارئپ، بذدان ارئ بذكئل ةؤروپانئ شارلاپ شئقتئق. قئتاي بولسئن، مالايزيا، نة سينگاپؤر بولسئن، اراب الةمئ بولسئن، ءبئرئن قالدئرماي، ةلگة ينأةستيسيا تارتؤعا تئرئستئق. پرةزيدةنتتئث ابئروي-بةدةلئ مةن ئسكةرلئگئنئث ارقاسئندا شةتةلدئك ينأةستورلاردئ قئزئقتئرا بئلدئك. ولار ءبئزدئث پرةزيدةنتئمئزدئ قذرمةتتةپ، ةلئمئزگة كةلدئ. ةگةر دة سئرتقئ ساياساتئمئز وسئنداي بةلسةندئلئككة ية بولماسا، ءبئز مذنداي جةتئستئكتةرگة جةتة الماس ةدئك. قازئر قازاقستان دةسةث، «و، نازاربايةأ، مذناي، گاز» دةپ شئعادئ.
- سوندا قازاقستاننئث سئرتتاعئ برةندتةرئ مة بذل؟
- ءيا، بذل ناعئز ةلدئث برةندتةرئ. ءتئپتئ شةتةلدة قابئلداؤلاردا بولعانئمئزدا: «و، قازاق ةلشئسئ كةلة جاتئر!» دةپ، جئلئ قارسئ الدئ. ارينة، 1993 - 1997- جئلدار ارالئعئندا جاعداي قيئن بولدئ. مينيستر، ةلشئ بوپ جذرگةنئثدة، شةتةلدئكتةر الدئندا ةل ابئرويئن ساقتاؤ ءذشئن ةثسةثدئ تومةن ذستاماي، كوكئرةگئثدئ كوتةرئپ جذرةسئث. 1998 - 2000- جئلدارئ ةكونوميكا العا جئلجئدئ، ول كةزدة ئشكئ جالپئ ءونئم كولةمئ 9 پايئزعا جةتتئ. مذنايدئ شئعارئپ، استانانئ سالئپ جاتئرمئز. شئن مانئندة، كوكئرةگئمئز كوتةرئلئپ جاتئر. بذعان دةيئن قارجئ سذراساق، بذدان بئلاي سذرامايتئن بولدئق. ينأةستور كةلسة، كةلةر، كةلمةسة باسقالار كةلةر دةيسئث. ءتئپتئ قارجئ داعدارئسئ بولعان كةزدة دة ءبئز سئرتتان قارجئ سذراعان ةمةسپئز. داعدارئستئ ءوز كذشئمئزبةن ةثسةردئك. ةسئمدة، مينيستر بولئپ جذرگةنئمدة، جاپونيا يمپةراتورئنئث باؤئرئ، قارجئ ءمينيسترئنئث ورئنباسارئمةن كةزدةستئم. سول كةزدةسؤدة جاپون جاعئ: «ءبئز سئزدةرگة 7 ميلليارد دوللار بةرةمئز، ءبئراق جاقئندا قايتارؤدئث قاجةتئ جوق، ءبئراق 50-60 ميلليون توننا مذناي وندئرة باستاعاندارئثدا، ونئ بئزگة مذنايمةن قايتارئپ بةرةسئثدةر» دةدئ. مةن ولارعا: «مذنئ قاراستئرؤ كةرةك، «قاشاعان» كةن ورنئ بولسئن، باسقاسئ بولسئن، مذنئ قاراستئرايئق. ءبئراق ةكئ ةل باسشئلارئ كةزدةسئپ، بذل ماسةلةنئ وزدةرئ تذبةگةيلئ شةشؤئ كةرةك. ال مةنئث بذعان قذزئرئم جوق» دةدئم.
- تولةؤتاي ئسقاق ذلئ، ديپلوماتياداعئ ءتئل ماسةلةسئن دة ءسوز ةتسةك. جاقئندا پرةزيدةنت: «2017- جئلئ قازاقستاندئقتاردئث 80 پايئزئ مةملةكةتتئك ءتئلدئ ءبئلؤئ كةرةك، ال 2020- جئلئ بذل كورسةتكئش 95 پايئزدان كةم بولماؤئ كةرةك» دةدئ عوي. ال ديپلوماتتارئمئز مةملةكةتتئك تئلگة تولئقتاي كوشؤگة دايئن با؟ ءبئزدئث ةستؤئمئزشة، كوپتةگةن ةلشئلئكتةر ءالئ دة رةسةيدئث مةملةكةتتئك تئلئنةن ارئلا الماي كةلةدئ عوي...
- بذل وتة قيئن ماسةلة. مةن بئلةتئن ةلشئلةردئث ءبارئ دة قازاق ءتئلئن جاقسئ بئلةدئ. ال ةلشئلئكتة ئستةيتئن قئزمةتكةرلةرگة كةلسةك، شئنئندا دا، كوبئسئ ناشار سويلةيدئ. ولار اؤدارماشئلاردئث قئزمةتئنة جذگئنؤگة ءماجبذر. ال ءبئزدئث ديپلوماتيا ينستيتؤتئندا مةملةكةتتئك ءتئل كافةدراسئ دا بار. ونئ ءبئز بئلتئر اشتئق. بذگئنگئ تاثدا بذل كافةدرانئث جذمئسئ كذشةيئپ كةلةدئ. قازاق تئلئندة ءئس جذرگئزؤ بويئنشا سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئنةن باستاپ، باسقا دا مينيسترلئكتةر مةن قذرئلئم وكئلدةرئنة ءبئزدئث وقئتؤشئلارئمئز بارئپ، ساباق بةرةدئ. مذنداي ساباق، دارئستةردةن كةيئن ولار اؤدارماشئلار بولئمئنة جذگئنبةي-اق جذمئس ئستةي الادئ. ال ادةتتة بئزدة قالاي؟ اؤدارماشئلار ءبولئمئ بار، سوندا كةز كةلگةن قئزمةتكةر قولئنداعئ قذجاتئن اؤدارؤعا جئبةرةدئ دة، باستئق قولئن قويا سالادئ. قازئر پرةزيدةنت اپپاراتئنا حات جازساثئز، مةملةكةتتئك تئلدة عانا جازؤئثئز كةرةك. ةگةر دة حاتئثئز ورئسشا بولسا، قايتارئپ بةرةدئ. سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئ دة ورئسشا حاتتاردئ قابئلدامايدئ. كةزئندة ةلشئلئكتةرگة دة مةملةكةتتئك تئلدة ءئس جذرگئزئلؤئ كةرةك دةگةن تالاپ قويئلدئ. ونئث ذستئنة، ذكئمةتكة دة حاتتار قازاق تئلئندة جازئلؤئ ءتيئس. ءبئراق كةيبئر شةتةلدئك ةلشئلئكتةر «قازاقشا جانة اعئلشئنشا ءتئل بئلةتئن ماماندار از» دةپ بذرئنعئسئنشا ءجذر، ال باسقا ةلشئلئكتةر بذل تالاپقا باعئنئپ جاتئر. رةسةيگة كةلسةك، ذلكةن كئسئلةر ءبئراز اقئلداسئپ، ولارعا حات ورئس تئلئندة جونةلتئلةتئن بولدئ. ياعني ءوزارا اقپارات الماسؤ ورئس تئلئندة. جالپئ، سئرتتاعئ ةلشئلئكتةرگة كةلسةك، ءبئزدئث ةلئمئزدئث ءتيئستئ مينيسترلئك، مةكةمةلةرئمةن ورئسشا حات الماساتئن ءبئر-اق مةملةكةت - رةسةي. ال باسقا شةت مةملةكةتتةردئث ةلشئلئكتةرئنة حاتتار قازاقشا جازئلادئ. ولار قذجاتتاردئ وزدةرئ اؤدارؤئ كةرةك جانة ةث باستئسئ، جاقسئ اؤدارؤئ ءتيئس. سودان كةيئن جاؤابئن بةرةدئ. بارلئق ةلشئلئكتةردة قازاقتئث جاقسئ اؤدارماشئ قئزدارئ وتئر. ارينة، 20 جئل ءتئلدئ دامئتؤ ءذشئن تئم از ؤاقئت قوي. مةملةكةتتئك ءتئل دة تاؤةلسئزدئك نئشانئ، ءالئ دة ءبارئ دة ءوز ورنئنا كةلةر. مةنئث ءوزئم 17 جئل ماسكةؤدة جذمئس ئستةدئم. جالپئ، سةمةي قالاسئندا تؤئپ-ءوستئم، اياگوزدة ورئس مةكتةبئن ءبئتئردئم. ءبئراق تالاي جئلدار ةلشئلئكتةردة قئزمةت ةتتئم. سوندا جانئمدا ءبئر قازاق بولدئ ما؟!
- بيئل قازاقستان تاؤةلسئزدئگئنة 20 جئل، سونئث ارقاسئندا قازاق ديپلوماتياسئ دا 20 جئلدئعئن تويلاعالئ جاتئر. جالپئ، ءسئزدئث ويئثئزشا، وسئ جئلدار ئشئندة ةلئمئز ءذشئن ماثئزدئ قانداي ايشئقتئ تاريحي وقيعالار بولدئ؟
- راسئندا دا، 20 جئل دةگةنئمئز - تاؤةلسئز قازاقستان مةن قازاق ديپلوماتياسئنئث تاريحئ. 1991- جئلدئث 16- جةلتوقسانئنان باستاپ ءبئز دةربةس ةلدئث تاريحئن باستادئق. مةن ةث ءبئرئنشئ سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ بولئپ كةلدئم، سودان قازاق ديپلوماتياسئنئث تاريحئ باستالدئ. ءالئ ةسئمدة، پرةزيدةنت جذما كذنئ مةنئ سئرتقئ ئستةر ءمينيسترئ ةتئپ تاعايئندادئ. دذيسةنبئ كذنئ مةن جذمئسقا مينيستر رةتئندة كئرئستئم. ال جالپئ قازاق ديپلوماتياسئنئث ارحيتةكتورئ نذرسذلتان نازاربايةأ دةر ةدئم. ارينة، وسئ جئلدار ئشئندة وزگةرئستةر مةن جةتئستئكتةر كوپ بولدئ. مةن ءوز كوزئممةن كورگةن سوث، انئعئن ايتا الامئن، ءبئز كوپ ناتيجةگة قول جةتكئزدئك. وسئدان 20 جئل بذرئن ةل قانداي ةدئ، قازئر قانداي؟! مذنئ سالئستئرؤعا مةنئث مذمكئنشئلئگئم بار. ايشئقتئ وقيعاعا بايلانئستئ سذراعئثئزعا كةلسةك، استانادا وتكةن ة ق ئ ذ سامميتئن قازاق ديپلوماتياسئنئث ذلكةن جةثئسئ دةر ةدئم. بذل شئنئندا دا - جةثئس. نةگة دةسةثئز، مةن پولشادا، بةلگيادا ةلشئ بوپ جذرگةنئمدة، وسئ ماسةلة كوتةرئلة باستادئ. بذل ئسكة مةن دة ارالاسقانمئن. ةلشئ رةتئندة بذل يدةيانئ العا جئلجئتئپ ءجذردئم. قازاقستاننئث ة ق ئ ذ-دا ءتوراعا بولؤ ماسةلةسئن، سامميتئن ءبئز وسئدان ون جئل بذرئن تالقئلاي باستادئق. 2004- جئلدان باستاپ بذل ماسةلةنئ وتة بةلسةندئ تالقئلاؤعا كوشتئك. «ةلدئث جاعدايئ جاقسئ، نةگة ة ق ئ ذ-عا ءتوراعا بولماسقا، نةگة سامميت وتكئزبةسكة؟! استانامئز بار، پرةزيدةنتئمئز بار!» دةدئك. ا ق ش-تا قئزمةت ةتئپ جذرگةنئمدة، ونداعئ ساياساتكةرلةر: «باقتارئث بار ةكةن!» دةيتئن. سوندا مةن: «نةنئ مةثزةپ وتئرسئز؟» دةپ سذراسام، «باقتارئثا وراي پرةزيدةنتتةرئث جاقسئ ازامات بوپ شئقتئ! كةز كةلگةن ةل مةن حالئقتئث بذلاي باعئ جانا بةرمةيدئ. سةندةر بذل پرةزيدةنتپةن نة قالاساثئز دا، سول مةجةگة قول جةتكئزةسئثدةر!» دةيتئن. بذل 1993- جئلدارئ بولعان جايتتار. بذل ءسوز بئزگة ا ق ش-تئث بذرئنعئ پرةزيدةنتئ بيلل كلينتوننئث قازاق پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأتئث ساپارئنا ارنالعان قابئلداؤئندا ايتئلعان ةدئ. ال سوثعئ 20 جئلدا قازاق ديپلوماتياسئنئث دامؤئن بئلئكتئ مامانداردان-اق كورةسئثدةر. ولار قالاي ءوسئپ شئقتئ؟! قاسئمجومارت توقايةأ باسئندا مةنئث ورئنباسارئم ةدئ، كةيئن مينيستر دة بولدئ، ذكئمةت تة باسقاردئ. قازئر سةنات ءتوراعاسئ. أياچةسلاأ عيزاتوأ گةرمانيا، تذرئكمةنستاندا ةلشئ بولدئ. نذرعاليةأ ا ق ش، جاپونيا ةلشئلئكتةرئندة قئزمةت ةتتئ، ماعان كةلئپ، ءبولئم باستئعئ، كةيئن ةلشئ بوپ كةتتئ. شاثحاي ئنتئماقتاستئق ذيئمئنداعئ وكئلدئگئمئزدة دة قئزمةت ةتتئ. ودان باسقا دا جئگئتتةردئ ايتايئن، دانةنوأ باسقارما ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ ةدئ، ارتئنان بئزگة كةلئپ، ةلشئ، ءمينيستردئث ءبئرئنشئ ورئنباسارئ، باسپاءسوز حاتشئسئ بولدئ. امئرةيةأ اراب ةلدةرئندة ءذشئنشئ حاتشئ بولدئ، مةنئث قول استئمدا ئستةدئ. ول دةپارتامةنت باستئعئ بولئپ ءجذرئپ، بئردةن ةلشئلئك قئزمةتكة كئرئسكةن ءبئرئنشئ ادام. يرانداعئ ةلشئلئككة دةيئن ساؤد ارابياسئ، مئسئر ةلدةرئندة قئزمةت ةتتئ. قايرات ابؤسةيئتوأ، قازاقستاننئث ذلئ بريتانياداعئ ةلشئسئ بئزدة ةكئنشئ حاتشئ بولئپ قئزمةت ةتكةن ةدئ. ةرجان قازئحانوأ، اقمارال ارئستانبةكوأا، قايرات سارئباي دا مةندة قئزمةت ةتكةن. اركئم ءوز ورنئن تاپتئ. ماسةلةن، اقمارال ارئستانبةكوأا امةريكاداعئ كةثةس وداعئنئث ب ذ ذ-داعئ وكئلدئگئندة قئزمةت ةتةتئن، كةيئن قازاقستاننئث ب ذ ذ-داعئ وكئلدئگئن باسقاردئ.
- نةگئزئ، ءسئز تاجئريبةلئ مامان رةتئندة ديپلوماتتاردئث كيئم-كيئسئنةن باستاپ، جالپئ، ءيميدجئنئث قانداي بولؤ قاجةتتئگئن شاكئرتتةرئثئزگة ذيرةتئپ جاتقان بولارسئز. ةسئمئزدة، استانا سامميتئنة گرؤزيا پرةزيدةنتئ ميحايل سااكاشأيلي باسقا پرةزيدةنتتةردةن ةرةكشةلةنئپ، جاسئل گالستؤك تاعئپ كةلدئ عوي. بذل ونئث مذسئلمان ةلئنة كةلدئم دةگةن بةلگئسئ مة، الدة...
- ول جاعئن بئلمةيمئن. ءبئراق ءاربئر ةلدئث ءوز داستذرلةرئ بار. سااكاشأيلي امةريكادان شئققان گرؤزين ازاماتئ عوي. بذل ونئث قذرمةت رةتئندة، جاسئل گالستؤك تاققانئنئث بةلگئسئ ةمةس شئعار... مةملةكةت باسشئسئ رةتئندة، جالپئ، ادةپتةردئ بئلةتئن بولؤئ كةرةك، ءبئراق، ارينة، مذنداي شارالارعا تئم اشئق، ءتذرلئ-ءتذستئ گالستؤك تاقپاعان ءجون سانالادئ. ءبئراق نة دةسةك تة، پرةزيدةنت دةگةنئمئز - ةلدةگئ ءنومئرئ ءبئرئنشئ ديپلومات. وسئنئ ذمئتپاؤ كةرةك. كونستيتؤسياعا سايكةس، پرةزيدةنت - اتا زاثنئث كةپئلئ. سئرتقئ ساياساتتئ قالئپتاستئراتئن دا پرةزيدةنت.
- سوثعئ جئلدارئ بايقاساق، الةمدة ايةل پرةزيدةنتتةر مةن مينيسترلةر كوبةيئپ كةلةدئ. ال ةلئمئزدئث سئرتقئ ساياساتئندا جذرگةن ايةل ديپلوماتتاردئث ورنئ قانداي؟ بولاشاقتا مينيستر بولؤعا مذمكئندئكتةرئ بار ما؟
- ولاردئث دا ؤاقئتئ كةلةر. مذمكئن، ءبئزدئث ارامئزدان دا مينيستر شئعاتئن بولار. ماسةلةن، ءبئرعانئم ءايتئموأا بذرئن ءبئلئم ءمينيسترئ قئزمةتئن اتقاردئ، قازئر ب ذ ذ-داعئ قازاقستاننئث تذراقتئ وكئلدئگئن باسقارئپ، جاقسئ جذمئس اتقارئپ جاتئر. يزرايلدة ةلشئ بولدئ. قارئم-قاتئناسئمئز جامان ةمةس. ءبئر-ءبئرئمئزدئ وتة سئيلايمئز. ونداي كاسئبي بئلئكتئ ايةل ساياساتكةرلةر، ديپلوماتتار بار. قازئر سئرتقئ ساياساتتا ةكئ ايةل ازاماتئ ةلشئ قئزمةتئن اتقارئپ كةلةدئ. ءبئرئ ب ذ ذ-دا، ةكئنشئسئ كانادادا قئزمةت اتقارؤدا. قازئر تاعئ ءبئر ايةلدئث كانديداتؤراسئ قاراستئرئلئپ جاتقانداي. مذمكئن، بيئل ءبئر جاثالئق بولاتئن شئعار. ءسئز ونئ ايتاسئز، قازئر ا ق ش، ذلئ بريتانيادا ايةل ةلشئلةرئ جوق. تذركيادا ةكئ-ءذش ايةل ةلشئ بولدئ. مةن ءوزئم ولارمةن كةزدةسئپ، كةلئسسوزدةر جذرگئزدئم. گةلمؤت كولدئث تذسئندا شأةسيا، پاكستان مةن گةرمانيانئث وزئندة ايةلدةر ةلشئ قئزمةتئن اتقاراتئن. افريكانئث ءبئرقاتار ةلدةرئنةن دة ةلشئلةر شئقتئ. دةموكراتيالئق جولمةن جذرسةك، ايةل ساياساتكةرلةر، ديپلوماتتار سانئ ءالئ دة ارتا ءتذسؤئ كةرةك.
- بايقاساق، ءبئزدئث ةلئمئز 20 جئل بويئ كوپ أةكتورلئ ساياساتتئ ذستانئپ كةلدئ، ال قازئر بذل ذستانئمدئ وزگةرتؤ قاجةت پة؟ جالپئ، بذل ساياسات ةسكئردئ مة؟
- جوق، ول ةسكئرگةن جوق. ءبئز قازئر ونئث ساپاسئن، تيئمدئلئگئن ارتتئرئپ جاتئرمئز. ة ق ئ ذ سامميتئندة دة ءبئز قانشاما ذسئنئس تاستادئق. بذل ذيئمنئث ينستيتؤتتارئ ءبئزدئث ةلئمئزگة كئرسئن دةدئك. اؤعان پروبلةمالارئن شةشؤدئث جولدارئن قاراستئردئق. ياعني كوپ أةكتورلئ ساياساتتئث تيئمدئلئگئ ارتئپ كةلةدئ. ءبئز يادرولئق قارؤدان باس تارتقان بئردةن-ءبئر مةملةكةتپئز. بذل ارادا كوپ أةكتورلئ ساياساتتئث دا بئزگة بةرگةنئ كوپ. ةؤروپامةن دة، ازيامةن دة، جالپئ، الةمنئث كةز كةلگةن ةلئمةن ءتئل تابئسا الؤ ءذشئن كاسئبي بئلئكتئلئك قاجةت. ماسةلةن، ءبئز ينستيتؤتئمئزدا اؤدارماشئ ءبولئمئن اشتئق. قازاق تئلئنةن تئكةلةي اعئلشئن تئلئنة اؤداراتئن مامانداردئث تاپشئلئعئن جوعارئدا دا ايتتئم. جاقئندا ءبئز ماسكةؤدةن سينحرونيست اؤدارماشئلاردئ، كاسئبي بئلئكتئ مامانداردئ شاقئرئپ وتئرمئز. ولةگ كروحولةأ دةگةن مئقتئ سينحرونيست اؤدارماشئ وقئتؤشئلارئمئزدان باستاپ، ماگيسترانتتارئمئزعا دةيئن ءبئر اپتا بويئ بةس ساعاتتان ءدارئس بةرةدئ. وكئنئشكة قاراي، «بولاشاقتئ» بئتئرگةن بالالار، مئقتئ اؤدارماشئلار سئرتقئ ئستةر مينيسترلئگئنة جذمئس ئستةؤگة كةلمةيدئ. جالاقئسئ از. ولار جةكة فيرما، كومپانيالاردا 5-6 مئث دوللار جالاقئ الئپ ءجذر. ءبارئ بالا-شاعاسئن اسئراؤ ءذشئن ءجذر عوي، ونئ تذسئنةمئز... ولاردئ ةلشئلئكتةرگة جئبةرةيئن دةسة، تاعئ كونبةيدئ. سوندئقتان ءبئز قازئر اؤدارماشئلار بيؤروسئن قذرئپ جاتئرمئز. ايتةؤئر، قوعام ءذشئن ونئث دا بةرةرئ كوپ بولؤئ كةرةك.
- اللا قالاسا، بيئل كذزدة 70 جاسقا تولادئ ةكةنسئز. ءسئزدئث وتكةنئثئزگة قاراساق، ءومئرئثئز شئتئرمان وقيعالارعا دا تولئ بولعان ةكةن. جالپئ، ارتقا قاراپ وكئنةتئن نة قؤاناتئن قانداي ساتتةرئثئز بار؟
- وكئنةتئن ءساتئم جوق. مةن بذل ومئرگة كةلئپ، وسئنداي قئزمةتتةردئ اتقارعانئما قؤانئشتئمئن. ال جاس تؤرالئ ايتؤعا بولمايدئ. نةگة دةسةثئز، ءبئر جاعئنان، ادامنئث جاسئ - ماتةماتيكالئق، اريفمةتيكالئق اينالئم عانا. ال شئن مانئندة، سةن ءوزئثدئ قالاي سةزئنسةث، سةنئث جاسئث دا سونداي. مةن ءوزئمدئ قازئر 19 جاستاعئ بالاداي سةزئنةمئن.
- ال اؤعانستاندا جذرگةنئثئزدة، ساقال-مذرت وسئرؤدةن بولةك، ول جاقتا ناماز دا وقئدئثئز با؟ جالپئ، دئنگة كوزقاراسئثئز قانداي؟
- ءدئن جاعئنان ايتارئم، وعان ءتذزؤ كوزبةن قارايمئن. ارابشا، پارسئشا بئلةمئن. مةشئتكة كئرئپ، قذران وقيمئن. - سذحباتئثئزعا راقمةت.
اثگئمةلةسكةن كامشات تاسبولات
(«ايقئن» گازةتئ، 25- اقپان. 2011 - جئل)