الةم نازارئندا قارؤسئز قازاقستان

. قازاقپارات /بةيبئت توقتارباي/ - وركةنيةت كوشئ ورگة تارتئپ، عئلئم سالاسئ العا قاراي قذلاش ذرئپ دامئعان سايئن ادامزات بالاسئنئث ومئرئنة دة كةرئ اسةر بةرةتئن ماسةلةنئث قاتارئ كوبةية تذسؤدة
None
None

وتكةن عاسئردا باستالعان جاپپاي قارؤلانؤ الةم حالقئنئث ساناسئندا ذزاق ساقتالاتئن قاسئرةتتئ كذندةردئ دة تاريح پاراعئنا دذركئن-دذركئن تاستاپ كةلدئ.

ماسةلةن اتوم دةگةن اجداهانئ عالئمدارئمئز ويلاپ تاپقانئمةن، ادام بالاسئنئث ماثگئلئك ذيقئسئن قاشئراتئنئن ةسكةرمةگةن سياقتئ.

1991- جئلئ قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأتئث «سةمةي يادرولئق سئناق پوليگونئن جابؤ تؤرالئ» №409 جارلئعئمةن قازاق دالاسئن تالقانداپ، تالايدئث جانئنا جازئلماس جارا سالئپ كةلگةن سةمةي يادرولئق پوليگونئ جابئلدئ. حالئققا قانشاما قاسئرةت اكةلگةن يادرولئق سئناق الاثئن جابؤ ارقئلئ قازاق ةلئ الةم نازارئن وزئنة اؤداردئ. ءسويتئپ يادرولئق قارؤسئزدانؤدئ قولداعان قازاقستان بةيبئتشئلئك جولئن تاثداؤئمةن جاهانعا تانئلا باستادئ. 1993- جئلئ قازاقستان يادرولئق قارؤدئ تاراتپاؤ جونئندةگئ كةلئسئمشارتقا قول قويدئ.

ةلباسئ «الئپ اؤقئمدئ الةم جانة الةمدئك قاؤئپسئزدئك» اتتئ ماقالاسئندا: «سةمةي پوليگونئندا 40 جئلدا 450 سئناق جاسالسا، ودان 1،5 ميلليون ادام زارداپ شةكتئ. سوندئقتان مةن 1991- جئلدئث 29 تامئزئندا ةش قوبالجئماستان سةمةي يادرولئق پوليگونئن جابؤ تؤرالئ جارلئق شئعاردئم. ارادا ؤاقئت وتة كةلة ءدال وسئ كذننئث قازاقستان باستاماسئمةن يادرولئق سئناقتارعا قارسئ ءئس-قيمئلدئث حالئقارالئق كذنئ بولئپ جاريالانؤئندا تةرةث نئشاندئق ءمان بار. قازاقستان بةيبئتشئلئك سذيگئش سئرتقئ ساياسي باعئت ذستانا وتئرئپ، ماگاتة-مةن، يادرولئق ماتةريالدارمةن قامتاماسئز ةتؤ توبئمةن، كراكوأ باستاماسئمةن، سانگةر كوميتةتئمةن جانة يادرولئق تةرروريزم اكتئلةرئمةن كذرةس جونئندةگئ جاهاندئق باستاماشئلارمةن تابئستئ ئنتئماقتاسئپ كةلةدئ. قازاقستان يادرولئق ماتةريالداردئث ئقتيمال سئرتقا شئعؤئن تولئق بولدئرماؤ ماقساتئندا و م ؤ-دئ تاراتپاؤ جونئندةگئ ذلتتئق كوميسسيا قذردئ. ونئث قذزئرةتئنة يادرولئق سيكلگة قاتئستئ بارلئق ماسةلةلةر كئرةدئ» دةپ اتاپ كورسةتتئ. يادرولئق پوليگون قانشاما ادامنئث دةنساؤلئعئنا زاردابئن تيگئزدئ. سونئث سالدارئنان مذگةدةكتةردئث سانئ ارتئپ، قذبئجئق ذرپاق دذنيةگة كةلدئ، ءتذرلئ تذقئم قؤالايتئن اؤرؤلار پايدا بولدئ. ءسوزئن اقئن ذلئقبةك ةسداؤلةت، ءانئن سازگةر تولةگةن مذقامةدجانوأ جازعان، ءانشئ روزا رئمبايةأانئث ورئنداؤئنداعئ «زامان-اي» ءانئ قازاق كوگئندة شئرقالئپ، تالايلارعا وي سالدئ. 1989- جئلئ قوعام قايراتكةرئ، اقئن ولجاس سذلةيمةنوأتئث جةتةكشئلئگئمةن «سةمةي-نةأادا» قوزعالئسئ قذرئلئپ، ةل اراسئندا بةيبئت شةرؤلةر ذيئمداستئرئلئپ، ةلباسئنئث قولداؤئمةن وراسان زور زاردابئن «سئيلاعان» سئناق الاثئ جابئلئپ تئندئ. بذگئنگئ كذنئ 29-تامئز قازاقستاننئث باستاماسئمةن جانة ب ذ ذ باس اسسامبلةياسئ قابئلداعان قارار نةگئزئندة يادرولئق سئناقتارعا قارسئ حالئقارالئق ءئس-قيمئل كذنئ بولئپ جاريالاندئ.

40 جئلدان استام ؤاقئت سئناق الاثئنا اينالعان قازاق دالاسئندا ةث العاشقئ يادرولئق قارؤ 1949- جئلئ 29-تامئزدا سئنالعان ةدئ. كوپ ذزاماي 1953 -جئلدئث 12- تامئزئندا تةرمويادرولئق قارؤ جارئلادئ. ءسويتئپ مذنداي سئناقتئث سانئ ةلئمئز تاؤةلسئزدئك العان كذنگة دةيئن 500-گة جؤئقتاعان بولاتئن. جارتئ عاسئرعا جؤئق سئناق الاثئنا اينالعان سةمةي پوليگونئنئث زاردابئ ءالئ كذنگة دةيئن جويئلعان جوق. عالئمدار سئناقتئث زاردابئنان قذلان تازا ايئعؤ ءذشئن بئرنةشة عاسئر ءوتؤئ كةرةكتئگئن ايتادئ.

بيئلعئ جئلدئث ءساؤئر ايئندا ا ق ش پرةزيدةنتئ باراك وبامانئث باستاماسئمةن كوپتةگةن مةملةكةتتةردئث باسشئلارئ، وكئلدةرئ باس قوسقان يادرولئق قاؤئپسئزدئك جونئندةگئ سامميت ءوتتئ. سول كةلةلئ كةثةسكة جينالعاندار الةمدئك قاؤئپسئزدئك، يادرولئق پوليگونداردئث بذگئنگئ جاي-كذيئ، سئناق جاساؤعا تولئق تئيئم سالؤ كةرةكتئگئ جايئندا ءوز وي-پئكئرلةرئن ايتئپ، تالقئعا سالئپ، قاجةتتئ قذجاتتارعا قول قويئلدئ. سوندا قازاقستان پرةزيدةنتئ دة قؤاتتئلئعئ جونئنةن الةمدة ءتورتئنشئ ورئندا تذرعان راكةتالئق-يادرولئق ارسةنال قارؤ-جاراقتان ءوز ةركئمةن باس تارتقان تذثعئش مةملةكةتتتئث باسشئسئ رةتئندة ءوزئنئث ذتئمدئ ويلارئن ايتئپ، ءبئرقاتار قاعيداتتئق ماثئزدئ شارالاردئ ذسئندئ. ناقتئراق توقتالسام، ةلباسئ: «بئرئنشئدةن، ءبئزدئث ةلئمئز ؤراننئث ءئرئ ءوندئرؤشئسئ رةتئندة ءارئ جوعارئ بايئتئلعان ؤراندئ تومةن بايئتئلعان فورماسئنا قايتا وثدةؤ مذمكئندئگئنة ية بولا وتئرئپ، بةيبئت يادرولئق ةنةرگةتيكانئ دامئتؤعا ءوز ذلةسئن قوسؤ نيةتئندة. وسئ ماقساتتا قازاقستان ءوز اؤماعئندا حالئقارالئق يادرولئق وتئن بانكئن ورنالاستئرؤعا ءازئر. ةكئنشئدةن، ءبئز يادرولئق قارؤسئز ايماقتار ءذشئن، قاتئسؤشئ ةلدةردئث قاؤئپسئزدئگئنة تةرئس كةپئلدئكتةردئ قوسا العاندا، حالئقارالئق-قذقئقتئق نورمالار قابئلداؤ قاجةت دةپ سانايمئز. ءبئز جاثا يادرولئق قارؤسئز ايماقتار قالئپتاستئرؤدئ، سونئث ئشئندة تاياؤ شئعئستا قالئپتاستئرؤدئ جاقتايمئز. ورتالئق ازيا ايماعئ اياسئندا قازاقستان يادرولئق قاؤئپسئزدئكتئ نئعايتؤ، يادرولئق ماتةريالداردئث تارالؤئنا جول بةرمةؤ جانة يادرولئق لاثكةستئكپةن كذرةس جونئندة وثئرلئك ءئس-قيمئل جوسپارئن ازئرلةؤگة باستاماشئ بولدئ. ءذشئنشئدةن، ءبئز اسكةري ماقساتتا بولشةكتةنةتئن ماتةريالداردئ ءوندئرؤگة تئيئم سالؤ تؤرالئ شارتتئ جةدةل قابئلداؤ قاجةتتئگئنة سةنئمدئمئز. تورتئنشئدةن، ءبئز يادرولئق سئناقتارعا بارشانئ قامتيتئن تئيئم سالؤ تؤرالئ شارتتئث ءئس-ارةكةتكة كئرئسؤئ تاؤةلدئ بولاتئن بارلئق مةملةكةتتةردئ ونئ راتيفيكاسيالاؤعا شاقئرامئز جانة پرةزيدةنت باراك وبامانئث اتالعان شارتتئ سةناتتئث بةكئتؤئنة ذسئنؤ شةشئمئن قذپتايمئز»، دةپ اتاپ ءوتتئ.

قازاقستاننئث جةر قويناؤئنان مةندةلةةأتئث تابليساسئندا بار بارلئق ةلةمةنتتةردئ كةزدةستئرؤگة بولاتئندئعئن عالئمدار ذنةمئ ايتئپ كةلةدئ. سونئث ءبئرئ - تابيعي ؤران بايلئعئ. قازاقستان ؤراندئ شيكئزات رةتئندة شةتةلگة شئعارئپ كةلسة، ةندئ ونئ ءوزئ ءوندئرؤدئ قولعا الدئ. وتئن رةتئندة ةلدئث دامؤئنا ؤراندئ پايدالانؤدئث تيئمدئلئگئن سةزئنة وتئرئپ، قازاقستان تةك بةيبئت جاعدايدا اتومدئ قولدانؤعا الةم ةلدةرئن ذندةپ وتئر.

يادرولئق قارؤ تاراتپاؤ ماسةلةسئ بذگئنگئ تاثداعئ وزةكتئ ماسةلةلةردئث ءبئرئ بولئپ وتئر. سةبةبئ سوثعئ ؤاقئتتا يادرولئق قارؤ جاساؤعا دةگةن كةيبئر مةملةكةتتةردئث قذلشئنئسئ ارتئپ، قولدا بار قارؤئمةن الةم ةلدةرئنة قاؤئپ توندئرؤدة. اسئرةسة وسئ يادرولئق قارؤدئث لاثكةستةردئث قولئنا ءتذسئپ كةتپةؤ قاؤپئ - كةز-كةلگةن مةملةكةتتئ دة الاثداتئپ وتئرعانئ بةلگئلئ. بذل تؤرالئ ةلباسئ: «الةمدة بذگئندة تذتاندئرؤشئ ماتةريالدار ةكئ مئث توننا توثئرةگئندة ارتئق جيناقتالعانئن قاپةرگة سالا كةتكةننئث ارتئقتئعئ جوق. ولار اسكةر جذيةسئندة پايدالانئلئپ وتئرعان جوق، ءبئراق يادرولئق جارئلعئش قذرئلعئلار دايئنداؤعا ابدةن جارايدئ. لاثكةستةر وزدةرئنئث قولدارئنا ءتئپتئ قارابايئر يادرولئق ارسةنال تيگةن جاعدايدا سالماقتئ مةملةكةت ارالئق جاثجالدارعا ارانداتؤدئ جذزةگة اسئرا الاتئنئن سةزئنة الئپ وتئرمئز با؟» دةگةن ويئن «الئپ اؤقئمدئ الةم جانة الةمدئك قاؤئپسئزدئك» اتتئ ماقالاسئندا اشئق ايتتئ. قاراپ وتئرساق، لاثكةس-تةرروريستةردئث قولئنا مذنداي جارئلعئش دذنية جاسايتئن ماتةريالداردئث ءتذسئپ كةتپةؤئنة ةشكئم دة سةنئمدئ ةمةس. ويتكةنئ قازئرگئ كذنئ يادرولئق قارؤ جاساؤ توقتاتئلؤدئث ورنئنا جاثا تذرلةرئن ويلاپ تابؤ جاعئ دا ءجذرئپ جاتقانئ جاسئرئن ةمةس.

اؤزئن ايعا بئلةگةن مةملةكةتتةر وزگة ةلدةردئ يادرولئق قارؤدئ تاراتپاؤعا ذندةگةنئمةن، وزدةرئ پوليگوندارئن جابؤعا قذلئقتئ ةمةس. پرةزيدةنت ن.نازاربايةأتئث: «ءبئز كةيبئر ايتارلئقتاي ئقپالدئ ةلدةردئث كذنئ بذگئنگة دةيئن ياسجتس-عا قول قويؤدان جانة راتيفيكاسيالاؤدان قاشقاقتاپ وتئرعانئنا وكئنئشتئمئز. مذنداي جاعداي رةسمي يادرولئق مةملةكةتتةرگة يادرولئق قارؤدئ سئناقتان وتكئزؤدئ جالعاستئرؤعا، ال سونئث تابالدئرئعئندا تذرعان ةلدةرگة وزدةرئنئث زئمئراندئق-يادرولئق باعدارلامالارئ بويئنشا جذمئستاردئ ةشبئر جازاسئز جذرگئزؤگة مذمكئندئك بةرئپ وتئر. وسئنداي جاعدايدا رةسمي يادرولئق مةملةكةتتةرگة ةرةكشة جاؤاپكةرشئلئك جذكتةلةدئ. ولار قاراپايئم شئندئقتئ تذسئنؤلةرئ ءتيئس، ءارئ يادرولئق قارؤدئ مودةرنيزاسيالاؤ، ءارئ سونئمةن ءبئر مةزگئلدة، دامؤشئ مةملةكةتتةردئ جاپپاي قئرئپ-جوياتئن قارؤ جاساؤ باعدارلاماسئنان باس تارتؤعا سةندئرؤ قيئن. وسئ تذرعئدان العاندا، الةمدئك دةرجاأالاردئث يادرولئق سئناقتار وتكئزؤگة ءوز ةرئكتةرئمةن موراتوري جاريالاؤدئ ساقتاؤلارئ - وتة ماثئزدئ فاكتور، ءبئراق ونئث ذزاق مةرزئمدئ پةرسپةكتيأادا جةتكئلئكسئز ةكةنئ انئق»، دةؤئ كوپ جايتتان حابار بةرةدئ. ال مذنداي جاعدايدان كةيئن الةمدئ قالاي ذرةي بيلةمةسئن؟ ءار مةملةكةت ءوزئنئث تاؤةلسئزدئگئ مةن قاؤئپسئزئدئگة نذقسان كةلمةؤئ ءذشئن بارئنشا قامدانؤعا تئرئسارئ انئق. سونئث سالدارئنان قازئرگئ كذنئ اتوم بومبئسئ بار ةلدةر سانئ ارتتئ. جالپئ ХХ عاسئردئث ورتا شةنئنةن باستاؤ العان الةمدئ تذگةلدةي جويئپ جئبةرة الاتئن قارؤعا دةگةن قذلشئنئس ХХІ عاسئر تاثئ اتسا دا تولاستار ةمةس. كةيبئر مةملةكةتتةر قولدا بار جويقئن قارؤئمةن بئرةؤلةرگة سةس كورسةتسة، كةيبئرئ وسئ قارؤئنئث سالدارئنان حالئقارالئق قارئم-قاتئناستان شةتقاقپاي كورؤدة. كةزئندة ا ق ش پةن ك س ر و يادرولئق قارؤعا مةملةكةت تابئسئنئث مول مولشةرئن بولئپ، ءوزارا زئمئراندارئمةن باقتالاستئققا تذسكةنئ تاريحتان بةلگئلئ. سول ءذردئس بذگئنگئ تاثدا دا كةيبئر مةملةكةتتةردئث جاثا زئمئراندار ويلاپ تابؤئمةن جالعاسئپ جاتقانداي. ونئث دالةلئ رةتئندة يراننئث يادرولئق باعدارلاماسئ جونئندةگئ داؤدئ نةمةسة سولتذستئك كورةيانئث يادرولئق قارؤ-جاراقتئ جةتكئزةتئن راكةتالاردئ جاساپ جاتقانئن ايتؤعا بولادئ.

الةمدة نةگئزئنةن ءئرئ دةپ سانالاتئن ا ق ش-تا «نةأادا»، رةسةيدة «كاپؤستين يار»، قئتايدا «لوبنور»، فرانسيادا «مورورؤا» سئندئ پوليگوندار بار. الايدا ءئرئلئ-ذساقتئ يادرولئق قارؤ جاسايتئن سئناق الاثدارئ ك ح د ر «يانگاندو»، ذلئ بريتانيادا، ءذندئستاندا، يراقتا دا ت.ب. مةملةكةتتةردة ورنالاسقان. ماسةلةن، 2005- جئلئ العاش يادرولئق قارؤ جاساعانئ تؤرالئ كورةي حالئق-دةموكراتيالئق رةسپؤبليكاسئ اشئق مالئمدةمة جاساپ، 2006- جئلئ 9- قازاندا ونئ سئناپ، جارئلئس جاساعان ةكةن. سوندا قازاقستان سةمةي پوليگونئن جاؤئپ، دامئعان مةملةكةتتةر يادرولئق جارئلئس جاساؤعا موراتوري جاريالاپ جاتقانئمةن، كةيبئر مةملةكةتتةردئث وسئ جويقئن قارؤعا دةگةن قئزئعؤشئلئعئ ءبئر مئسقالدا كةمئگةن جوق. ءدال وسئ كورةيا يادرولئق قارؤدئ بةيبئت ماقساتتا قولدانامئز دةگةنئمةن ماگاتة ينسپةكسياسئ زةرتتةؤ بارئسئندا كةيبئر كذماندئ جايتتاردئ انئقتاعان بولاتئن. سونئث سالدارئنان 1994- جئلئ ك ح د ر ماگاتة قذرامئنان شئعئپ كةتكةن-دئ. ال مذنداي جايت ءالئ دة تولاستاماي وتئر. مذنئ ةلباسئنئث: «مةنئث كوزقاراسئمشا، تاراتپاؤ سالاسئنداعئ بذگئنگئ احؤال كوثئلدةگئدةن كوپ تومةن جاتئر. يادرولئق قارؤدئ تاراتپاؤ جونئندةگئ كةلئسئم (ي ا ق ت ك) وزئنة ارتقان سةنئمدئ اقتاي الماي وتئر. ويتكةنئ، ول اسيممةتريالئ بولئپ تابئلادئ جانة يادرولئق قارؤئ جوق ةلدةرگة قاتئستئ سانكسيالاردئ عانا قاراستئرادئ. ول ماگاتة مةن ب ذ ذ-نئث مةملةكةتتةردئث يادرولئق نئساندارعا حالئقارالئق ينسپةكتورلاردئث جئبةرئلؤئنةن اؤئتقؤ فاكتئلةرئنة ناقتئ دا تذسئنئكتئ ئقپال ةتؤ تةتئكتةرئنة ية ةمةس. اقئر اياعئندا ي ا ق ت ك ءوزئنئث قاتئسؤشئلارئنا قول قويؤشئلار قاتارئنان ةشقانداي سالدارسئز شئعئپ كةتؤئنة مذمكئندئك بةرةدئ. وسئ جاعدايلاردئث بارلئعئ كةلئسئمنئث تيئمدئلئگئ مةن ناقتئلئعئن السئرةتئپ وتئر»، دةگةن سوزئنةن انئق اثعارؤعا بولادئ. ي ا ق ت ك قاؤقارسئز بولسا، مةملةكةتتةر وزدةرئنئث قاؤئپسئزئدئگة نذقسان كةلمةيتئنئنة قالاي سةنؤئ كةرةك. سول ءذشئن بذل كةلئسئمنئث الةمدة قالئپتاسئپ وتئرعان جاثا جاعدايعا وراي كذشئن ارتتئرئپ، قايتادان قاراؤ قاجةتتئگئ - كذن تارتئبئندةگئ ماسةلة. قازاقستان كةيبئر مةملةكةتتةر قول جةتكئزة الماي جذرگةن جويقئن كذشتةن ءوز ةركئمةن باس تارتا وتئرئپ، بذگئندة يادرولئق قارؤسئز الةم قالئپتاستئرؤعا وزگةلةردئ ذندةپ كةلةدئ. دةگةنمةن بذل يگئ ماقسات ءبئر كذندة جذزةگة اسا قويماعانئمةن، ونئ قالئپتاستئرؤ كةز-كةلگةن مةملةكةتتئث باستئ باعدارئ بولؤئ كةرةكتئگئ ايتپاسا دا تذسئنئكتئ.

قازاقستان قارؤدئ تاراتپاؤ، قارؤسئزدانؤ، اتوم ةنةرگياسئن بةيبئت تذردة قولدانؤ سةكئلدئ ذلگئلئ ئستةرئمةن - الةم نازارئندا. سونداي-اق يادرولئق قاؤئپسئزدئك ماسةلةسئن تالقئلايتئن حالئقارالئق وقؤ ورتالئعئن اشؤعا دا بةلسةنة اتسالئسپاق. ءارئ ول ورتالئقتئ اشؤعا ذمئتكةر بولؤعا تولئققاندئ قاقئسئ دا بار. بذل ورتالئقتئ اشؤ ارقئلئ يادرولئق قارؤعا قاتئستئ وزةكتئ ماسةلةلةردئ تالقئلاپ، ناقتئ مالئمةتتةر الئپ، دارئستةر تئثداؤعا، ءتذرلئ سةمينارلار وتكئزؤگة مذمكئندئك تؤادئ.

سوڭعى جاڭالىقتار