وتانئنا ورالعان قانداستارئمئزدئث جاي-كذيئ تالقئعا ءتذستئ

كةدةرگئ كةلتئرئپ جاتقان ماسةلة كوپ. ءبئر قئزئعئ، سول ماسةلةلةردئ شةشؤگة ءتيئس ةثبةك جانة حالئقتئ الةؤمةتتئك قورعاؤ مينيسترلئگئنةن دة، جةرگئلئكتئ بيلئكتةن دة تذشئمدئ ارةكةت بايقالماي تذر. سوندئقتان بذل ماسةلةگة «نذر وتان» ح د پ ارالاستئ. پارتيانئث پارلامةنتاريزم ينستيتؤتئ مةن «يدةيا پليؤس» قوعامدئق قورئ وتكئزگةن ورالمانداردئث قازاقستانعا قونئس اؤدارؤئ مةن بةيئمدةلؤ پروبلةمالارئنا ارنالعان دوثگةلةك ذستةلئنة ءمذيئزئ قاراعايداي مةكةمةلةردةن وكئلدةر كةلدئ. سوعان قاراعاندا، قانداستارئمئزدئ قاشاننان بةرئ مازالاپ جذرگةن ماسةلةلةر شةشئمئن تاباتئن سةكئلدئ. «نذر وتان» ح د پ حاتشئسئ ةرلان قاريننئث ايتؤئنشا، پارتيانئث قوعامدئق قابئلداؤ نذكتةلةرئنة قانداستارئمئزدان كةلئپ جاتقان حاتتار مةن شاعئمدار لةگئ وسئ شارانئ وتكئزؤگة تذرتكئ بولئپتئ. «ازاماتتاردئث ذسئنئستارئ مةن تئلةكتةرئن قابئلداؤ ماقساتئندا ءجذرئپ جاتقان «وتانداستار» اكسياسئ شةثبةرئندة 2 ميلليونعا جؤئق حات كةلدئ. ارئز-شاعئمداردئث باسئم بولئگئ ةلگة ورالعان قانداستارئمئزدئث تئنئس-تئرشئلئگئنة بايلانئستئ ةكةن. وتكةن جئلئ تذسكةن ارئز-شاعئمداردئث 35 پايئزئ - باسپانا، 20 سئ جةر تةلئمدةرئ ماسةلةسئن كوتةرگةن ةدئ. بيئل دا حاتتاردئث 25 پايئزئ - باسپانا، 24 پايئزئ جةر تةلئمدةرئنة بايلانئستئ ءتذستئ، ال 13 پايئزئ كأوتا ماسةلةسئن قوزعاعان. سوندئقتان پارتيا ورالماندار ماسةلةسئنة نازار اؤدارئپ وتئر. بذگئن ايتئلعان اثگئمة ايتئلعان كذيئ قالمايدئ. الدا وتةتئن پارتيا كةثةسئنئث ماجئلئسئنة شئعارئلادئ»، - دةدئ ةرلان قارين.
«ورالمان كؤالئگئنئث» قذدئرةتئ كذشتئ
قانداستارئمئزدان كةلگةن ارئز-شاعئمدارعا قاراعاندا، ولاردئث كوپشئلئگئ مةملةكةت تاراپئنان جاسالاتئن جةثئلدئكتةردةن بةيحابار سةكئلدئ. سوندئقتان ةثبةك جانة حالئقتئ الةؤمةتتئك قورعاؤ مينيسترلئگئ كوشئ-قون كوميتةتئنئث ءتوراعاسئ قابئلسايات ابئشةأتئث بايانداماسئنان بئرةر ماعلذمات بةرؤدئ ءجون كوردئك. بذل جةردة بار ماسةلةنئث باسئن اشئپ الؤ اسا ماثئزدئ. قازاق توپئراعئنا تابانئ تيگةن كذنئ قانداستارئمئز «ورالمان كؤالئگئن» الادئ دا، جوعارئدا ءبئز ايتقان مةملةكةتتئك جةثئلدئكتةرگة ية بولادئ. بئردةن ةسكةرتةيئك، ول جةثئلدئكتةر ازاماتتئق بةرئلگةننةن كةيئن كذشئن جويادئ. ياعني ورالمان قازاقستان ازاماتتئعئن العان سوث وسئ ةلدئث ازاماتتارئمةن تةث قذقئلئ ءومئر سذرةدئ. بذلاي دةؤئمئزگة سةبةپ، ازاماتتئق العان ورالماندار وزدةرئن ءالئ كذنگة «ورالمانمئن»، مةملةكةت ماعان نةگة كومةك بةرمةيدئ دةگةن ويدا جذرةدئ. ال زاث جذزئندة ول - قازاقستان ازاماتئ. سونئمةن، قولئندا «ورالمان كؤالئگئ» بار قانداسئمئزدئث مذگةدةكتئگئ بولسا، اسئراؤشئسئنان ايئرئلسا، ول ءتيئستئ مةملةكةتتئك جاردةماقئ الادئ، زةينةت جاسئنا جةتكةندةر زةينةتاقئمةن قامتئلادئ. ول ءذشئن قازاقستان ازاماتتئعئن الؤدئ كذتئپ ءجذرؤ قاجةت ةمةس. بذل جةثئلدئكتةر ورالمان كؤالئگئن العاننان سوث ءذش جئلعا دةيئن ساقتالادئ. سونداي-اق قازاقستانعا قونئس اؤدارعان ورالمانداردان شةكارالئق، كةدةندئك سالئقتار الئنبايدئ. جئلجئمالئ مذلكئن تئركةگةندة، ءوزئ تذراقتئ مةكةنجايعا تئركةلگةندة، مةملةكةتتئك نوتاريالدئق تئركةؤدةن وتكةندة مةملةكةتتئك تولةمدةردةن بوساتئلادئ. ال كأوتاعا قولئ جةتكةندةرئنة تذرعئن ءذي ساتئپ الؤ، كوشئپ كةلؤگة جولاقئسئن تولةؤ، جةكة مذلكئن اپارؤ سياقتئ شئعئندارئ كأوتاعا ةنگئزئلةدئ. ماسةلةن، بةس ادامئ بار وتباسئعا 925515 تةثگة كأوتا تولةنةدئ. «جاثادان قابئلدانعان «دةنساؤلئق ساقتاؤ تؤرالئ» زاثئنا سايكةس، تةگئن مةديسينالئق كومةك ورالماندارعا دا كورسةتئلةدئ. ةگةر قازاقستان ازاماتتارئ العاشقئ مةديسينالئق كومةكتئ عانا تةگئن السا، ورالماندار العاشقئ دارئگةرلئك كومةكتئ دة، جوسپارلئ مةديسينالئق كومةكتئ دة تةگئن تذتئنادئ. ال «جةر كودةكسئنئث» 46-بابئنا سايكةس، ورالماندارعا جةكة قوسالقئ شارؤاشئلئق جذرگئزؤئنة، ساياجاي قذرئلئسئنا، اؤئلشارؤاشئلئق تاؤارلارئن وندئرؤئنة جةر تةلئمئ ءبولئنئپ بةرئلةدئ. ازاماتتئق العاننان كةيئن الگئ جةردئ مةنشئگئنة وتكئزة الادئ. ةلدئ مةكةندة تذراتئن ورالماندار دا جةكة تذرعئن ءذي سالؤ ءذشئن جةر تةلئمئن الؤعا قذقئلئ، سايكةسئنشة، ازاماتتئق العان سوث جةر ورالمان مةنشئگئندة قالادئ. ماسةلةن، وسئعان دةيئن وبلئستاردا ورالماندار ءذشئن شارؤاشئلئق جذرگئزؤگة 36505 جةر تةلئمئ، جةكة تذرعئن ءذي سالؤعا 636 58جةر تةلئمئ بةرئلگةن»، - دةيدئ كوشئ-قون كوميتةتئنئث ءتوراعاسئ قابئلسايات ابئشةأ. ونئث ايتؤئنشا، وزبةكستان مةن رةسةيدةن باسقا ةلدةردةن كةلگةن ورالماندار قازاقستانعا قانداي جاعدايمةن وتسة دة ءبئزدئث ةلدئث ازاماتتئعئنا قذجاتتارئن راسئمدةي بةرةدئ، ول ءذشئن ءوزئ تذرئپ كةلگةن ةلدةن «شئعؤ» قذجاتئ تالاپ ةتئلمةيدئ. قابئلسايات ابئشةأتئث ايتؤئنشا، قئتايداعئ قازاقتاردئث تؤريستئك أيزامةن كةلئپ، ازاماتتئق الؤعا قذجات تاپسئرؤلارئنا دا مذمكئندئك بةرةتئن كةلئسئم جاسالئپتئ. كوميتةت ءتوراعاسئ كةلتئرگةن دةرةككة سذيةنسةك، تاؤةلسئزدئك العالئ بةرئ 806880 ورالمان اتاجذرتقا قونئس اؤدارئپتئ. سونئث 438284 ئ جذمئس ئستةؤگة قابئلةتتئ بولسا، 332882 سئ ةثبةك جاسئنا تولماعان بالالار مةن جاسوسپئرئمدةردئ قذرايدئ. ال زةينةت جاسئنداعئ اق ساقالدئ اتالارئمئز بةن سامايئن اق شالعان اجةلةرئمئزدئث سانئ 35714 ادامدئ قذراعان ةكةن. بذل كذندةرئ كوشئپ كةلگةن قانداستارئمئزدئث 21 مئثنان استامئ ءبئلئم سالاسئندا، 1300 دةن استامئ مةملةكةتتئك قئزمةتتة، 107 مئثئ اؤئل شارؤاشئلئعئندا، 1919 ئ ونةر سالاسئندا جةمئستئ ةثبةك ةتئپ كةلةدئ. ال كاسئپكةرلئكپةن 13909 ادام اينالئسؤدا. قانداستارئمئزدئث قايماعئ بذزئلماعان قازاقئ تاربيةنئ الا كةلگةنئ، دةموگرافيالئق احؤالئمئزعا ايتارلئقتاي قوسقان ذلةسئ تؤرالئ ايتئپ جاتؤدئث قاجةتئ دة جوق. بذل - بذكئل ةل مويئنداعان جايت.
81 مئثنان استام ادام كأوتادان نةگة قاعئلدئ؟
ةستة بولسا، العاشقئ لةكپةن كوشئپ كةلگةن ورالماندار باسپانامةن قامتاماسئز ةتئلةتئن. ال 2004- جئلئ «رةسپؤبليكالئق بيؤدجةت تؤرالئ» زاث قابئلدانعان سوث، بذل كومةك اقشالاي بةرئلةتئن بولئپ شةشئلدئ دة، پاتةر بةرؤ توقتاتئلدئ. ءسويتئپ، 2004-2010 جئلدار اراسئندا 118531 وتباسئ اقشالاي جاردةماقئ مةن وتةماقئ الدئ. قابئلسايات ابئشةأتئث ايتؤئنشا، كوشئ-قون سالاسئنداعئ بيؤروكراتيالئق كةدةرگئلةر مةن سئبايلاس جةمقورلئقتئث كةسئرئنةن 81 مئثنان استام وتباسئ ءتيئستئ جةثئلدئكتئ پايدالانا الماعان. سونئث ئشئندة 40 مئثداي ادام وتباسئلئ بولماعاندئقتان عانا كأوتاعا ئلئكپةگةن. سةبةبئ ءبئزدئث ةلدئث زاثنامالارئنا سايكةس، وتباسئ جوق ادامدارعا كأوتا تولةنبةيدئ! باسقا-باسقا، ءدال وسئ ءتارتئپ ةستئگةن قذلاققا تذرپئدةي تيةدئ ةكةن. بولاشاعئن قازاق جذرتئمةن بايلانئستئرعئسئ كةلگةن باؤئرلارئمئزدئث جئگةرئن قذم ةتةر وسئ باپتئث ةل سةنئم ارتقان پارلامةنتئمئزدةن قالاي ءوتئپ كةتكةنئن بئلمةيمئز. ءبئراق ةشبئر اقئلعا سئيمايتئن باپ ةكةنئنة ءباس تئگةمئز. «ةلئمئزگة كةلئپ جاتقان ورالمانداردئث اراسئندا جاستاردئث ذلةسئ وتة جوعارئ. بذل جاقسئ ءذردئس. ةگةر ولار ءبئزدئث ةلدة وتباسئن قذرسا، دةموگرافيامئزعا ذلةس قوسار ةدئ. ونئث ذستئنة، سئرتتاعئ قانداستارئمئز ءداستذرلئ تاربية كورگةن، كوپ بالالئ وتباسئدان شئققاندئقتان، كوپ بالالئ وتباسئن قذرئپ، قازاقئ ءداستذردئ ذستانئپ، بالالارئن قازاقشا تاربيةلةيدئ عوي. ءبئز ءذشئن ةث ماثئزدئسئ وسئ ةمةس پة؟»، - دةيدئ ةرلان قارين بذل جونئندة. بئزدئثشة، جالعئزباسئ عانا كةلگةن باؤئرلارئمئزعا وسئ ةلدة وتباسئن قذرعانئ ءذشئن مةملةكةتتئك جةثئلدئكتةر قاراستئرئلسا، وندا شةتةلدةگئ جاس قازاقتاردئث اراسئندا اتاجذرتقا ات باسئن بذراتئندار مولايار ةدئ. بذل، ءبئر جاعئنان، ءبئزدئث ةلدةگئ «وتئرئپ قالعان» قئزدارئمئز مةن «سذرلةنئپ كةتكةن» بويداقتارئمئزدئث دا ماسةلةسئن شةشةر ةدئ. سةبةبئ جاستار ماتةريالدئق جاعدايئن جاساماي تذرئپ، وتباسئن قذرؤعا اسئقپايدئ. ...ايتقانداي، 2004-2008 جئلدارئ كأوتا شةكتةؤلئ كولةمدة عانا بولئنگةندئكتةن، ورالمانداردئ كأوتاعا ةنگئزؤ بالدئق جذية بويئنشا جذرگئزئلئپتئ. «ذپايئ تومةندةر كأوتاعا ةنگةن جوق. ءسويتئپ جذرگةندة، ولارعا ازاماتتئق تؤرالئ بذيرئق شئعئپ كةتتئ دة، كأوتادان سئرت قالدئ. سةبةبئ قازاقستان زاثئنا ساي ازاماتتئق العان ورالمانعا كأوتا تولةنبةيدئ. ةندئ سول ادامدار بئزگة شاعئمدانئپ ءجذر»، - دةيدئ قابئلسايات ابئشةأ. شاعئمدانسا، ءجونئ بار ةكةن دةيمئز ءبئز. كأوتانئ شةكتةپ، ونئ ذلةستئرؤدئ ساعئزشا سوزئپ، ازاماتتئق بةرؤ ماسةلةسئن التئ ايدا «شةشئپ وتئرعاندا» كأوتادان قاعئلعاندار قايعئرماعاندا، شاعئمدانباعاندا قايتةدئ؟ بالكئم، بذل بئرةؤلةردئث اتاقونئسئن اثساپ كةلگةن قانداستارئمئزدان قارجئ ذنةمدةپ قالؤ ءذشئن ويلاستئرعان «ساياساتئ» شئعار... «بئزدة ءئس قاعازدارئن جذرگئزؤ مةملةكةتتئك تئلگة كوشئپ بولدئ. ةگةر بيلئك ورگاندارئ قازاق تئلئنة كوشكةن بولسا، ونئث اينالاسئنداعئ كاسئپورئندار مةن وندئرئستةر دة مةملةكةتتئك تئلگة كوشؤئ كةرةك قوي. ةندةشة، ورالماندارعا ورئس ءتئلئن وقئتؤدئث قاجةتئ بار ما؟ ورئسشا وقئتاتئنداي، ورالمانداردئ شةتةلدئث مذناي-گاز كومپانيالارئنا جذمئسقا ورنالاستئرايئن دةپ جاتقان جوقپئز عوي»، - دةيدئ ةرلان قارين. ونئث ايتؤئنشا، بذل ةثبةك نارئعئنداعئ سذرانئستاردئ ةسكةرمةي قابئلدانعان شةشئم. ايتپةسة دانةكةرلةؤشئ مةن قذرئلئسشئ بولؤ ءذشئن اعئلشئن نةمةسة ورئس ءتئلئن ءبئلؤ مئندةتتئ ةمةس. ةگةر قازاقستاندا ورئس ءتئلئنسئز جذمئسقا ورنالاسا المايتئن جاعدايدا بولساق، وندا ءبئزدئث جيئرما جئلعئ تاؤةلسئزدئگئمئزدئث قذنئ قايدا قالادئ؟ ذيات بولسا ايتايئق، دانةكةرلةؤشئنئ بانگلادةشتةن شاقئرئپ، 140 مئث تةثگة جالاقئ تولةگةن باسشئلار دا بار ةكةن ارامئزدا. «دانةكةرلةؤشئنئ شةتةلدةن الدئرتساق، وندا يندؤستريالئ-يننوأاسيالئق باعدارلامانئ قالاي جذزةگة اسئرماقپئز؟ مةن وسئنداي جايتتاردئ تذسئنة المايمئن»، - دةيدئ «نذر وتان» ح د پ حاتشئسئ.
قئزئلجارداعئ «نذرلئ كوشئمئز» نذرلئ بولماي تذر
... پارلامةنت دةپؤتاتتارئ، پرةزيدةنت اكئمشئلئگئنئث وكئلدةرئ، كوشئ-قون جونئندةگئ حالئقارالئق ذيئم، ذكئمةتتئك ةمةس ذيئمدار، حالئقارالئق ةثبةك ذيئمئ سياقتئ بةدةلدئ ذيئمدار مةن بةلگئلئ تذلعالار قاتئسقان بذل جيئندا قئزئلجار اؤئلئندا «نذرلئ كوش» باعدارلاماسئمةن سالئنعان ذيلةر جايئ دا ءسوز بولماي قالمادئ. اؤئل اراسئندا سالئنعان ءذيدئث قذنئن «20 مئث دوللارعا باعالاعاندا قانداي ةسةپ جاسالعانئ بةلگئسئز» دةيدئ دوثگةلةك ذستةلدةگئلةر. ويتكةنئ سول 20 مئث دوللارعا كةز كةلگةن وبلئستئث ورتالئعئنان شةرتئپ ءجذرئپ ءبئر پاتةر ساتئپ الؤعا بولادئ. نةسيةگة ءذي بةرگةنئمئزبةن، قارئزئنان قذتئلؤئ ءذشئن جذمئسپةن قامتي المادئق. بذل دا ةسةپسئز تئرلئكتئث سيقئ. ايتپاقشئ، سول قئزئلجارلئقتاردئث ايتؤئنشا، الگئ ذيلةردئ جئلئتؤ ءذشئن 20 توننا كومئر ساتئپ الماساث، قئس بويئ دئردةكتةپ شئعاسئز. ازاماتتئق الؤ ماسةلةسئ دة قانداستارئمئزدئث قانئن قايناتئپ جذرگةن ماسةلة. مةملةكةتتئك ورگانداردئث وكئلئ ازاماتتئق الؤ ءذشئن ةكئ اي عانا كةتةدئ دةگةنئمةن، ازاماتتئقتئ 5-6 اي ؤاقئت كذتؤگة تؤرا كةلةتئنئ دة وسئ جيئندا بةلگئلئ بولدئ. ازاماتتئق الؤ ءذشئن تاپسئراتئن قذجاتتاردئث كوپتئگئنةن، بيؤروكراتيالئق كةدةرگئلةردةن زارةزاپ بولعان باؤئرلارئمئز «بارا بةرگةنشة، پارا بةر» تاسئلئنة كوشؤگة ءماجبذر. ورالماندار اراسئندا «قازاقستان دةگةنشة، قاعازستان دةسةثشئ» دةگةن ءسوز دة تاراپ كةتكةن. «قئرعئزستاندا بذلئك ذيئمداستئرعان قئرعئز قئرعئزستانمةن قوسا، قازاقستاننئث دا ازاماتتئعئن العان. وتكةندة ماسكةؤدةگئ ذشاق جولاؤشئلارئن كةپئلگة العان ادام دا رةسةي مةن قازاقستاننئث ازاماتتئعئنا ية ةكةن. ةگةر ازاماتتئق بةرؤ سونداي قاتاث تارتئپپةن جذرسة، ءوتئنئش بةرگةندةردئث قذجاتتارئ بئرنةشة قابات تةكسةرؤدةن وتسة، الگئ بذلئكشئلةر مةمورگانداردئث سذزگئسئنةن قالاي وتكةن؟» - دةگةن ةرلان قاريننئث سوزئندة دة جان بار. قئزؤ تارتئسپةن وتكةن دوثگةلةك ذستةلدةن كةيئن قانداستارئمئزدئث قازاق ةلئنة قونئس اؤدارئپ، قازاق توپئراعئنا ءسئثئسئپ كةتؤئنة جاعداي تؤعئزاتئن كوپتةگةن ذسئنئس جاسالدئ. ونئث بارلئعئ ءتيئستئ ورئندارعا جولدانباق. كورةر كوز، ةستئر قذلاق بولسا، ورالمان ماسةلةسئنئث ءتذيئندئ تذيتكئلئ تولئپ جاتئر. ايتةؤئر بذل ماسةلةگة پارتيا ارالاسقان سوث، قانداستارئمئزدئث ءسونئپ بارا جاتقان ءذمئت وتئنئث شوعئ قايتا قوزداعانداي. سةبةبئ بئزدة پارتيا ارالاسپاسا ءئس بئتپةيتئن ادةت پايدا بولعالئ قاشان...
حاليما بذقارقئزئ
(«ايقئن» گازةتئ. تامئزدئث 27- سئ. 2010 - جئل)