ورازا ذستايتئن ورئس قئزئ
مةملةكةتتئك ءتئلدئث دامئپ، وركةندةؤئنة وزئندئك ذلةسئن قوسئپ جذرگةن ورئس قئزئ ةلأيرا ءيأانوأامةن سذحباتتاسقان ةدئك.
- ةلأيرا، قازاق ءتئلئن قاشان ذيرةندئث؟
- اتا-انام كةزئندة رةسةيدةن كوشئپ كةلئپ، قوستاناي وبلئسئ، جانگةلدين اؤدانئ، اقكول اؤئلئندا ون جئل تذردئ. سول جةردةگئ قازاق باؤئرلارئمئزبةن توننئث ئشكئ باؤئنداي ارالاسئپ، جاثا ورتاعا ءسئثئسئپ كةتتئك. مةن احمةت بايتذرسئنوأ سةكئلدئ الاشتئث ءبئرتؤار پةرزةنتئ دذنيةگة كةلگةن وسئ قاسيةتتئ جةردة دذنيةگة كةلگةنئمدئ ءارقاشاندا ماقتانئش ةتةمئن.
كةيئن اتا-انام قوستاناي اؤدانئنداعئ ريازانوأكا اؤئلئنا قونئس اؤداردئ. ول كةزدة بذل وثئردة قازاقتار از بولاتئن. تذرعئندار نةگئزئنةن ورئس جانة نةمئس ذلتتارئنئث وكئلدةرئ ةدئ. كةيئن نةمئس اعايئندار وزدةرئنئث تاريحي وتاندارئ گةرمانياعا كوشئپ كةتتئ.
مةنئث اتا-انام - قاراپايئم شارؤا ادامدارئ. ءبئزدئث شاثئراقتا ءتورت بالا ءوستئ. ءوزئم سونئث ءذشئنشئسئمئن. اتا-انام مةنةن باسقادا ةكئ قئز بةن ءبئر ذلعا ءتالئمدئ تاربية بةردئ.
- ورئس مةكتةبئندة وقئساث دا، قازاق ءتئلئن قالايشا جةتئك مةثگةردئث؟
- جوعارئدا اتالعان ريازانوأكا اؤئلئندا باستاؤئش مةكتةپ قانا بولدئ. سوندئقتان وندا ءتورتئنشئ سئنئپقا دةيئن وقئدئم. ودان كةيئن مايكول اؤئلئنداعئ ورتا مةكتةپتة وقؤئمدئ جالعاستئردئم. اؤئلئمئزدان مةكتةپكة ارنايئ اأتوبؤسپةن قاتئناپ وقيتئن ةدئك. سول كةزدةرئ ءوزئمئز ويئن بالاسئ بولساق تا، كوكتةم مةن كذزدئث جاثبئرلئ، قئستئث نةبئر ايازدئ كذندةرئ ساباقتان قالمايتئنبئز.
مايكول ورتا مةكتةبئندة بئزگة قازاق تئلئنةن گذلنار عالئشبةك قئزئ دةگةن ذستازئمئز ساباق بةردئ. ول بويئنان قازاق قئزئنا ءتان اسئل قاسيةتتةردئث ءبارئ تابئلاتئن ءيناباتتئ، يبالئ، اسا ءبئلئمدئ ذستاز بولاتئن.
تاجئريبةلئ مذعالئمئم مةنئث قازاق تئلئنة دةگةن ئنتا-ئقئلاسئمدئ بايقاعان بولار، اؤداندئق، وبلئستئق وليمپيادالارعا قاتئسؤئما تئكةلةي تذرتكئ بولدئ. ونئث ماعان ارتقان سةنئمئن دةر كةزئندة ءتذسئنئپ، ءبئلئم جارئستارئنا تئثعئلئقتئ ازئرلةندئم. سونئث ناتيجةسئندة ذنةمئ ءبئرئنشئ ورئندئ يةلةنئپ ءجذردئم. سوندا مةنئث تابئسئما وزئمنةن بةتةر قؤانعان مذعالئمدةرئم: «ةلأيرا، قازاق تئلئنة دةگةن تالابئث وتة جاقسئ، جةتئك يگةرؤگة قارئم-قابئلةتئث جةتةدئ. ءبئزدئث ءسوزئمئزدئ تئثداساث، فيلولوگيا فاكؤلتةتئنة وقؤعا ءتذس» دةپ اقئل-كةثةستةرئن ايتقان بولاتئن. ونئث ذستئنة وليمپيادالاردا ءبئراز تاجئريبة جيناقتادئم. اكةم مةن شةشةم دة قازاق ءتئلئ مةن ادةبيةتئنئث مامانئ بولامئن دةگةن نيةتئمة قارسئلئق بئلدئرمةدئ.
- ةستؤئمشة، ءوزئث ءبئرقاتار بايقاؤلارعا قاتئسئپ، جذلدةلئ ورئندارعا ية بولئپسئث. ءتئپتئ رةسپؤبليكادا توپ جارئپ، باس جذلدةنئ جةثئپ الدئ دةگةندئ دة ةستئدئم...
- مةن 2007 جئلئ «قازاقشاثئز قالاي؟» بايقاؤئنا قاتئسقانئمدئ ماقتانئشپةن ايتئپ جذرةمئن. ويتكةنئ سول جئلئ وسئ تاقئرئپتاعئ بايقاؤدا الدئمةن اؤداندا، سودان سوث وبلئستا ءبئرئنشئ ورئندئ جةثئپ الدئم.
مذنداي بايقاؤلار ارقئلئ ءوزئثنئث وسال جةرئثدئ بئلةسئث جانة باسقالاردان ارتئقشئلئعئثدئ سةزئنةسئث. جان-جاقتان كةلگةن تالاپكةرلةرمةن ءوزئثدئ ئشتةي سالئستئراسئث.
سول جئلئ «ماقساتئم - ءتئل ذستارتئپ، ونةر شاشپاق» بايقاؤئندا الدئمةن ءوزئم وسكةن قوستاناي اؤدانئندا جةثئمپاز اتانئپ، كةيئن وبلئستا دا ءبئرئنشئ ورئندئ جةثئپ الدئم. رةسپؤبليكالئق جارئستا دا جذلدئزئم جاندئ. وندا باس جذلدةگة ية بولدئم. بذل بايقاؤدا قازاقتئث ذلئ اقئنئ اباي قذنانبايةأتئث ولةثدةرئن، قاراسوزدةرئن جاتقا وقئدئم. «كوزئمنئث قاراسئ» ءانئن ناقئشئنا كةلتئرة ورئندادئم.
- ةلأيرا، ءوزئث بئلةسئث، ةؤروپا ةلدةرئندة، ونئث ئشئندة فرانسيا مةن گةرمانيادا سول ةلدئث مةملةكةتتئك ءتئلئن بئلمةسةث، ةش جةرگة جذمئسقا قابئلدامايدئ. ال بئزدة بولسا، ءالئ دة مةملةكةتتئك تئلگة مذرنئن شذيئرة قارايتئندار بار. بذل جايلئ نة ايتاسئث؟
- بذل مةنئ دة كوپتةن بةرئ مازالاپ، جانئمدئ جاي تاپتئرماي جذرگةن ماسةلة بولاتئن. شئنئندا دا، الگئ ءوزئثئز ايتقان ةلدةردة فرانسؤز نةمةسة نةمئس ءتئلئن بئلمةسةث، جذمئس ئستةي المايسئث. ءتئپتئ سةنئمةن دذرئس سويلةسپةيدئ دة. ةگةر شئندئقتئث بةتئنة تؤرا قارايتئن بولساق، ولاردئكئ دذرئس. ويتكةنئ تئلگة قذرمةت سول ةلگة دةگةن قذرمةت بولئپ تابئلادئ. قاي مةملةكةتتة تذرساث، سول ةلدئث اتا زاثئن، باسقا دا قذندئلئقتارئن سئيلاپ، وعان مويئنسئنؤئث كةرةك.
قازاق حالقئ - تابيعاتئنان قوناقجاي حالئق. ءبارئن وزگةلةرمةن بولئسةتئن، وزگةنئث قايعئسئن وزئنئكئندةي كورةتئن مةيئربان ذلت. قازاقستاندا تذراتئن ءاربئر ادام تذسئنةتئن، قازاقتئث سالت-داستذرئنة، ادةت-عذرپئنا اسا قذرمةتپةن قارايتئن كةز الدةقاشان جةتتئ.
سونئمةن قاتار مةملةكةتتئك ءتئل - قازاق ءتئلئن ذيرةنؤ، سول تئلدة سويلةؤ، ءتئپتئ جازا ءبئلؤ - قازاقستاندا تذراتئن بارشا قاؤئمنئث مئندةتئ. مةملةكةتئمئزدئث ءوز الدئنا تاؤةلسئزدئك العانئنا 20 جئلعا تايادئ. شئندئعئ كةرةك، قازاق ةلئنئث سؤئن ءئشئپ، جةرئن باسئپ جذرسة دة ءبئراؤئز قازاق ءتئلئن بئلمةيتئن وزگة ذلت وكئلدةرئ جةتةرلئك.
جالپئ، قازاق ةلئندة تذرادئ ةكةنسئث، وسئ مةملةكةتتئث بارلئق زاثدارئن قذرمةتتةؤگة مئندةتتئسئث. تاريحئ مةن مادةنيةتئن بئلؤگة ءتيئستئسئث. مئسالئ، مةنئث تؤعان جةرئم - قازاقستان. ءوزئمدئ وسئ ةلدئث ناعئز پاتريوتئمئن دةپ ةسةپتةيمئن. سونئ ماقتانئش تذتامئن. الدئما قويعان ماقساتئم - كئندئك قانئم تامعان جةردئ، ةلئمدئ وركةندةتئپ، گذلدةنؤئنة بار كذش-جئگةرئمدئ سالؤ.
مةملةكةتتئك قئزمةتكة قازاق ءتئلئن بئلةتئن بئلئكتئ مامانداردئ الؤ كةرةك. وسئ باعئتتا تالاپتئ بارئنشا كذشةيتكةن دذرئس دةپ ةسةپتةيمئن. ويتكةنئ مةملةكةتتئك قئزمةتكةرگة قاراپ، وزگةلةر ذلگئ الادئ.
كةيبئر جاستاردئث «قازاق ءتئلئن ذيرةنؤ قيئن» دةگةن پئكئرلةرئنة مةن مذلدةم قوسئلمايمئن. ويتكةنئ ولاردئث بويئندا ءالئ دة بولسا جالقاؤلئق بار. سول جامان ادةت كةجةگةلةرئنةن كةيئن تارتئپ تذراتئن سةكئلدئ. تالپئنئس بولسا، ءبارئن دة يگةرؤگة بولادئ.
- جاسئراتئن ةشتةثةسئ جوق. مةملةكةتتئك ءتئلدئ بئلؤدة تةك وزگة ذلت وكئلدةرئ عانا ةمةس، ورئس ءتئلدئ قازاق جاستارئ دا مارعاؤلئق تانئتئپ جاتقاندئعئ دا راس. وسئعان نة دةيسئز؟
- ةلباسئ نذرسذلتان نازاربايةأ «قازاق قازاقپةن قازاقشا سويلةسسئن» دةپ ذنةمئ ايتئپ كةلةدئ. بذل وتة ورئندئ. قازاق جاستارئ انا تئلدةرئندة سويلةپ، سول تئلدة ةركئن وقئپ، جازا السا، وزگة ذلتتئث وكئلدةرئ دة سولاردان ذلگئ العان بولار ةدئ. الايدا ءوزئثنئث انا تئلئثدة شذبارلاپ سويلةپ، ونئ جاراتپاي جاتساث، باسقالارعا ذيرةن دةپ قالاي تالاپ ةتةسئث.
سوندئقتان قازاقتئث جئگئتتةرئ مةن قئزدارئ ةجةلدةن ميراس بولئپ قالعان بارلئق قذندئلئقتاردئ ودان ءارئ وركةندةتئپ، قازاق جةرئن تذلةتئپ، ءاردايئم وعان اسا جاؤاپكةرشئلئكپةن قاراؤلارئ قاجةت دةپ ةسةپتةيمئن. ايتپةسة، كةلةشةك ذرپاق مذنئ كةشئرمةيدئ. كةشةگئ اتا-بابالارئ قازاقتئث ءاربئر سذيةم جةرئ ءذشئن كذرةسئپ، ونئ وزدةرئنة امانات ةتئپ قالدئرعان جوق پا؟ ال ءتئل جوق جةردة ذلت جوق ةكةندئگئ بةلگئلئ.
- ءوزئث قازاق ءتئلئن جةتئك مةثگةرئپ قانا قويماي، جان دذنيةث دة قازاقيلانئپ كةتكةن سةكئلدئ...
- ءسوزئثئزدئث جانئ بار. قازاقتئث ءبئر قئزئنداي بولئپ كةتكةنئم راس. ونئ، ارينة، ماقتانئش تذتامئن. ءوزئمنئث ةثبةكقورلئعئمنئث ارقاسئندا ءبئراز ناتيجةلةرگة دة قول جةتكئزگةن سةكئلدئمئن. بيئكتةن سئن كوزبةن قاراعاندا ول ءالئ دة بولسا ماعان از. دةگةنمةن ةركئن سويلةپ، وقئپ، جازاتئن بولدئم. سوندئقتان جان دذنيةم دة قازاقيلانئپ كةتتئ-اؤ دةيمئن.
ءوزئم مذسئلمان ءدئنئن قابئلداپ، ناماز وقئماسام دا، ئشتةي يسلام ءدئنئنئث كئمدئ بولسئن ادالدئققا، ئزگئلئككة، مةيئرباندئق پةن قايئرئمدئلئققا تاربيةلةيتئنئن تذسئنةمئن. سوثعئ ةكئ جئلدان بةرئ ورازا ذستايمئن. ونئث ادامنئث دةنساؤلئعئ مةن اعزاسئنا تيگئزةتئن پايداسئ دا زور. ورازا كةزئندة قيئندئقتئ سةزئنةسئث، بويئثدا ادامدارعا دةگةن سذيئسپةنشئلئك، مةيئرباندئلئق سةكئلدئ ةث ئزگئ قاسيةتتةر ويانادئ.
اثگئمةلةسكةن ورازالئ جاقسان
(«انا ءتئلئ» گازةتئ. شئلدةنئث 14- ئ. 2010 جئل)
ٍٍٍ