قازاقستاندئق قذرئش قالاي شئنئقتئ - تاريح بةلةستةرئ
وسئندا، قارمةتكومبيناتتا ونئث ةثبةك جولئ باستالدئ، وسئندا پرةزيدةنتتئك مئنةزئ قالئپتاسئپ، شئنئقتئ. «تةمئرتاؤ - مةنئث بةسئگئم»، «مةتاللؤرگيا - مةنئث باستئ ؤنيأةرسيتةتتةرئم»، دةپ ن.نازاربايةأ ءار كةزدة دة ماقتانئشپةن ةسكة الادئ. مةتاللؤرگتةر اراسئندا مةملةكةت باسشئسئنئث كوپتةگةن دوستارئ مةن سةرئكتةرئ بار. پرةزيدةنت ماگنيتكانئ سالئپ، وركةندةتكةن ولارمةن جذزدةسؤگة ءارقاشان دا قؤانئشتئ. جارتئ عاسئر بذرئنعئ تاريحي وقيعا جونئندة ماگنيتكا ارداگةرلةرئ اثگئمةلةيدئ. الدئمةن وقيعانئث باستاؤلارئنا كوز جذگئرتةيئك. ورتالئق قازاقستاندا ذلكةن مةتاللؤرگيا زاؤئتئنئث قذرئلئسئن سالؤ يدةياسئ 1930 جئلدارئ پايدا بولعان ةدئ. بذل ماسةلةنئ گةولوگ-عالئمدار ق.ساتبايةأ، م.رؤساكوأ، ا.سپةرانسكيي الدةنةشة رةت كوتةردئ، الايدا ول كةزةثدة شيكئزات بازاسئ ءالئ ناشار زةرتتةلگةن ةدئ.1940 جئلئ قازاندا قارا مةتاللؤرگيا حالئق كوميسسارياتئ «قازاق ك س ر-ئندة مةتالؤرگيا زاؤئتئن سالؤدئث ازئرلئك جذمئستارئ تؤرالئ» قذجات جاساپ، وندا 1942 جئلعئ مامئردئث 1-ئنة دةيئن كةن-رؤدا كاسئپورئندارئن قذرؤعا مذمكئندئك بةرةتئن تةمئر رؤدالارئ كةنئشئن بارلاؤ قاجةتتئگئ، مةتاللؤرگيالئق زاؤئت سالؤ تؤرالئ ذسئنئستار بةرؤ كورسةتئلگةن بولاتئن. الايدا سوعئس باستالئپ كةتؤئ بذل جوباعا تذزةتؤلةر ةنگئزدئ.
تةمئرتاؤدا مةتاللؤرگيا زاؤئتئن سالؤ تؤرالئ العاشقئ ذكئمةت قذجاتئنا 1942 جئلعئ ءساؤئردئث 25-ئندة قول قويئلدئ. ال 1943 جئلدئث مامئرئندا بذكئل حالئقتئق قذرئلئس دةپ جاريالانعان قازاق مةتاللؤرگيا زاؤئتئن سالؤ جذمئستارئ باستالدئ. 1957 جئلعئ جةلتوقساندا العاشقئ دومنا پةشئنئث ئرگةستاسئن قالاؤ ءراسئمئ بولدئ. بذدان كةيئن قازاقستاندئق ماگنيتكا بذكئلوداقتئق كومسومولدئق ةكپئندئ قذرئلئس بولئپ جارييالاندئ. بذل شاقئرؤعا كةثةس وداعئنئث بارلئق تذپكئرئنةن كومسومولدئق جولدامامةن مئثداعان جئگئتتةر مةن قئزدار اعئلدئ. سولاردئث ئشئندة العاشقئ ةشالونمةن جةتكةندةردئث ءبئرئ نذرسذلتان نازاربايةأ بولدئ. ول اؤةلئ بةتون قذيؤشئ بولئپ جذمئسئن باستادئ، سودان كةيئن ةث قيئن كاسئپتئ يگةرئپ، دومنا پةشئنئث قاسئنان ورئن الدئ. مةتاللؤرگيالئق كومبيناتتئث قذرئلئسئ جانة قالئپتاسؤئ تؤرالئ ن.نازاربايةأ ءوزئنئث «قازاقستاننئث قذرئش بةينةسئ» كئتابئندا ءوز ةستةلئكتةرئمةن بولئسةدئ: «...جان-جاعئ ساموسأالدار ايئرئپ تاستاعان باتپاق قورشاعان (وندا اسفالت ءالئ سالئنباعان كةز) جاستار جاتاقحاناسئنئث قئزئل بذرئشئندا جذزگة تارتا جئگئتتةر مةن قئزدار جينالدئ. ولار جذرةك قالاؤئمةن وسئندا تةمئرتاؤعا شالعايداعئ بةلارؤس دةرةأنيالارئ مةن قازاق اؤئلدارئنان، ؤكراينانئث، ورالدئث، پوأولجةنئث، گرؤزيانئث قالالارئ مةن اؤئلدارئنان كةلگةندةر... ولار جاثا جةردة ةداؤئر جذمئس جاساپ قالدئ، وزدةرئنة سةنئمدةرئ نئعايدئ، ذجئمنئث، جولداستارئنئث قولداؤئنا ارقا سذيةدئ. ونئث ذستئنة ولار وزدةرئنئث بولاشاق قذرئلئسئ تؤرالئ بئلگئسئ كةلةدئ، ونئث الئپ اؤقئمئن، بذكئل ةلدئث حالئق شارؤاشئلئعئن دامئتؤ ءذشئن ونئث باعا جةتپةيتئن ماثئزئن سةزئنگئسئ كةلةدئ. جاستاردئث وسئ بارلئق سذراقتارئنا «قازمةتاللؤرگ قذرئلئس» ترةسئ پارتيا كوميتةتئنئث حاتشئسئ الةكساندر گاأريلوأيچ كوركين جاؤاپ قايتارئپ وتئر. ءبارئ دة ونئث الداعئ اؤقئمدئ جذمئسقا دةگةن ماقتانئشئن بولئسؤدة... - سونئمةن، ةلدة ماگنيتكا بولاتئن بولدئ عوي، - سويلةؤشئنئث ءسوزئن بولگةن قاتئسئپ وتئرعانداردئث ءبئرئنئث داؤئسئ شئقتئ. پارتكوم حاتشئسئ ءسال ويلانئپ قالدئ دا: - دذرئس ايتاسئث، ماگنيتكا. ءبئزدئث قازاقستاندئق عانا... بذدان كةيئن تةرةث شذثقئرلار، العاشقئ نئسانداردئث ئرگةتاسئ سالئنا باستادئ. سولونيچكادا كئرپئش زاؤئتئ، وندئرئستئك بازانئث باسقا دا كاسئپورئندارئ سالئنا باستادئ، ال جان-جاققا تاراپ جاتقان ءئس قاعازدارئندا، جةدةلحاتتاردا ونئث اتاؤئ «قازاقستاندئق ماگنيتكا» دةپ كورسةتئلگةن.
...كوپتةن كذتكةن العاشقئ جةثئس تة كةلئپ جةتتئ! 1960 جئلئ شئلدةنئث 3-ئندة №1 دومنا پةشئ العاشقئ قازاقستاندئق شويئندئ بةردئ. بذل كذن قاراعاندئ مةتاللؤرگيا كومبيناتئنئث تؤعان كذنئ بولئپ تاريحتا قالدئ. قازاقستاننئث بولاشاق تتذثعئش پرةزيدةنتئ كورئكشئ نذرسذلتان نازاربايةأ جذمئس ئستةگةن №3 بريگادا العاشقئ شويئندئ ءوندئردئ. العاشقئ قذيماعا دومنا پةشئنئث باستئعئ أاديم رومانوأ جةتةكشئلئك ةتتئ. اعا كورئكشئ احات نابيؤللين پةشتئث وثةشئن اشتئ، استاؤدئث بويئمةن العاشقئ قازاقستاندئق شويئن جذرة باستادئ. - بذل كذن بذكئل تةمئرتاؤ ءذشئن جالپئ مةرةكة بولدئ، - دةپ ةسكة الادئ ك س ر و قذرمةتتئ مةتاللؤرگئ، «قذرمةت بةلگئسئ» جانة «پاراسات» وردةندةرئنئث يةگةرئ ألاديمير فةدوروأيچ كولباسا. - ميتينگئگة بارلئق اؤئسئم، قذرئلئسشئلار مةن مونتاجشئلارقاتئستئ. اؤا قئزدئرعئشتاردان شةبةرحاناعا دةيئنگئ الاثعا، جول بويئنا جانة ونئث ماثئنا ادامدار سئيماي كةتتئ. سودان كةيئن ةكئنشئ جانة ءتورتئنشئ دومنا، ةكئ اگروفابريكا، وتتةگئ-كونأةرتور كةشةنئ، ل پ س-1، ل پ س-2 جانة باسقا دا ءبئرقاتار نئساندار، دةگةنمةن العاشقئ قازاقستاندئق شويئن قورئتئلؤئ ءومئر بويئ ةستة قالدئ. 15 ساعات 07 مينؤتتا دومنا پةشئنئث وثةشئنةن وت شاشئپ، العاشقئ قازاقستاندئق شويئن استاؤعا قذيئلعاندا، بارلئق 30-40 مئث ءئزاشاردئث بارلئعئ ءبئراؤئزدان «ؤرا!» دةپ ذراندادئ. ارداگةر شامئل بةكتةنوأ ازئرلئك جذمئسئنئث باسئ-قاسئندا بولئپ، العاشقئ أاگون رؤدانئ پةشكة جونةلتكةن بولاتئن.
- وتة قيئن بولدئ. العاشقئ دومنا پةشئن تولتئرؤ كةزئندة أاگون-ولشةگئشتةر مةن ةكئ شذثعئل أاگون بولدئ. ءارقايسئسئ 20 توننالئق. ءبئز أاگون-ولشةگئشتئ اشتئق، ءبئراق رؤدا جذرمةي قالدئ. ءبئراق تا جاعدايدئ تةز تذزةدئك. دومناعا رؤدا بةرئلدئ، - دةپ اثگئمةلةيدئ ول. «قازاقستاندئق دومنانئث تؤؤئ - بذل بذكئل كةثةس حالقئنئث ةرلئگئ، دومنا عانا ةمةس، اؤئر ءيدؤستريانئث الئبئ ئسكة قوسئلدئ»، - دةپ جازدئ ةلدئث باس باسئلئمئ «پراأدا» گازةتئ. جارتئ عاسئر ئشئندة قازاقستان ماگنيتكاسئندا 173 ميلليون توننا شويئن قذيئلدئ، دةيدئ ستاتيستيكا مالئمةتتةرئ. الايدا باستئ بايلئق -ماگنيتكا باؤئرلاستئرعان ادامدار بولاتئن. مةتاللؤرگتةر قاشان دا ةلدئث تئرةگئ بولئپ كةلةدئ. مةرةكةلةرئثئزبةن، قذرمةتتئ مةتاللؤرگتةر، كةلة جاتقان كاسئبي مةرةكةلةرئثئزبةن!