ةل بئرلئگئ دوكتريناسئ - ناعئز مةملةكةتتئك دةثگةيدةگئ قذجاتقا اينالدئ

بذگئنگئ كذنئ پرةزيدةنت اكئمشئلئگئنئث ماقذلداؤئنان وتكةن بئرلئك دوكتريناسئ ذكئمةتكة جولداندئ. ةندئگئ كةزةكتة ذكئمةتتئث قاراؤئنان كةيئن قذجاتتئث ودان ءارئ جذزةگة اسئرئلؤ جولدارئ دا انئقتالادئ. ءاربئر ورتالئق مةملةكةتتئك ورگان دوكتريناداعئ وزدةرئنة قاتئستئ ماسةلةنئ تولئق ورئنداؤ تةتئكتةرئن بةلگئلةيدئ. ءسويتئپ، ةندئگئ ةل دامؤئنئث، حالئقتئث بئرلئك اتتئ ذرانمةن دامؤئنئث نةگئزگئ جولئ ايقئندالدئ.
اؤةلئ دوكترينا جوباسئ 2009 جئلعئ قازاننئث 26-سئندا قازاقستان حالقئ اسسامبلةياسئنئث 15-شئ سةسسياسئندا ةلباسئ ن. نازاربايةأتئث ذسئنئسئمةن جالپئ حالئقتئق تالقئلاؤعا شئعارئلعان بولاتئن. شئندئعئندا، دوكترينا ناعئز جالپئ حالئقتئق تالقئلاؤ سيپاتئنان ءوتتئ. ءتذرلئ وتئرئستار وسئعان ارنالدئ، جان-جاقتئ ذسئنئستار ءتذستئ. ساياسي پارتييالاردان باستاپ، ذلتتئق قوزعالئستارعا دةيئن ءوز الدئنا جوبالارئن بالاما تذردة ذسئندئ. تاؤةلسئز ساياسي ءينستيتؤتتار بالاما جوبالارعا قاراپ باعا بةرةتئن دةثگةيگة دة جةتتئ. زيالئ قاؤئم، قوعام قايراتكةرلةرئ دوكتريناعا جةثئل-جةلپئ قاراپ قالمادئ. ناتيجةسئندة بيلئك پةن قوعام اراسئندا سئندارلئ ديالوگ دذنيةگة كةلدئ. ارنايئ جذمئس توبئ قذرئلئپ، بذعان رةسمي بيلئك تاراپئنان دا باستاماشئل توپ بويئنشا دا وكئلدةر قاتئستئ. اتاپ ايتقاندا، جذمئس توبئنا قازاقستان حالقئ اسسامبلةياسئ ءتوراعاسئنئث ورئنباسارئ ةرالئ توعجانوأ، قوعام قايراتكةرئ دوس نذر-احمةت، ةؤرازيا ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئنئث رةكتورئ باقئتجان ءابدئرايئموأ، پروفةسسور ألاديمير كوچةنوأ پةن زاثگةر ةثلئك نذرعاليةأا، تاريحشئ گةورگيي كان، «ذلت تاعدئرئ» قوعامدئق بئرلةستئگئنئث ءتوراعاسئ دوس كوشئم، ا. سارسةنبايةأ اتئنداعئ قوعامدئق قوردئث باسشئسئ ايدوس سارئمدار قاتئسئپ، ءتورت ايدان استام ةثبةك ةتتئ.
م. شاحانوأ، ا. ءاشئموأ، د. يسابةكوأ، ق. سذلتانوأ سةكئلدئ 12 مذشةدةن، ةلگة بةلگئلئ قايراتكةرلةردةن تذراتئن قوعامدئق كوميسسيا الگئ جذمئس توبئنئث تئگئسئن جاتقئزئپ، پئسئپ-جةتئلدئرگةن «قازاقستاننئث ةل بئرلئگئ دوكتريناسئ» جوباسئنئث بذگئنگئ نذسقاسئن ءبئراؤئزدان قابئلداپتئ. ناتيجةسئندة، وزدةرئنئث سوزئمةن ايتقاندا «قوعام مةن بيلئكتئث اراسئنداعئ كةلئسئم كورئنئس تاؤئپ، ةل بئرلئگئ دوكتريناسئ - بذكئل قازاقستاندئقتاردئث جةثئسئن كورسةتتئ». توقتالا كةتةتئن جايت، «قازاقپارات» اگةنتتئگئ بذگئن تذساؤئ كةسئلگةن قازاقستاننئث ةل بئرلئگئ دوكتريناسئنئث قورئتئندئ نذسقاسئنئث تولئق ءماتئنئن تاراتئپ وتئر. ياعني، ذلكةن تالقئلاؤدان وتكةن، ارنايئ قذرئلعان قوعامدئق كوميسسيانئث ءبئراؤئزدان قابئلداؤئن العان، كةيئننةن پرةزيدةنت اكئمشئلئگئ ماقذلداعان دوكترينامةن كةز-كةلگةن ازامات تانئسئپ، باعا بةرؤئنة مذمكئندئكتةرئ بارشئلئق. بذرئنعئ ازئرلةنگةن دوكترينا مةن كةيئننةن پئسئپ-جةتئلگةن قذجات اراسئنداعئ ايئرماشئلئقتاردئ دا سالئستئرؤعا، قذرئلئمدئق، ئشكئ، ياكي سئرتقئ سيپاتتئ باعئتتارئنداعئ وزگةشةلئكتةردئ اثعارؤعا مذمكئندئك مول. سوندئقتان دا، بذنداي ماقساتتئ جذمئستئ تالعامئ بيئك وقئرماننئث، سارابدال ساراپشئلاردئث ةنشئسئنة قالدئردئق. دةگةنمةن، ةل بئرلئگئن ارقالاعان قذجاتتئث تذساؤكةسةرئندة سويلةنگةن پئكئر تؤرالئ بئر-ةكئ اؤئز ءسوز ايتساق.
«قذجاتپةن جذمئس بارئسئندا الدئمةن قازاقستان حالقئ اسسامبلةياسئ ازئرلةگةن «ةل بئرلئگئ دوكتريناسئ» مةن «تاؤةلسئزدئكتئ قورعاؤ» حالئقتئق قوزعالئسئ ازئرلةگةن «قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث ذلتتئق ساياساتئ» تذجئرئمداماسئ الدئمئزعا تارتئلعان بولاتئن. بذدان بولةك «ةل بئرلئگئ» اتتئ ةؤرازيا ؤنيأةرسيتةتئ عالئمدارئنئث دايئنداعان بالاما جوباسئ، «اق جول» پارتياسئنئث ذلتتئق ساياسات جونئندةگئ تذجئرئمداماسئ دا بولدئ. سونئمةن بئرگة ب ا ق-تا كوتةرئلگةن ماسةلةلةر، جةكةلةگةن ازاماتتاردئث تالاپ-تئلةكتةرئ نةگئزئندة 550-دةن استام تذرلئ ذسئنئستار كةلئپ ءتذستئ. بذدان باسقا، ذلت ارالئق قاتئناستار ماسةلةسئمةن اينالئساتئن ساراپشئلاردئث ذسئنئمدارئ دا تئركةلدئ»، دةيدئ قوعامدئق كوميسسيا حاتشئسئ دوس نذر-احمةت. ونئث ايتؤئنشا، جذمئس بارئسئندا ةث الدئمةن جاثا، ءوزئنئث فورماسئ بويئنشا دوكترينالدئق تالاپتارعا تولئق جاؤاپ بةرة الاتئن قذجاتتئ ازئرلةؤ ماقساتئ تذردئ. «ءتورت ايعا جالعاسقان وتئرئستاردا ئمئرالاسؤدئث جوعارئ ذلگئسئن كورسةتتئك، ورتاق ئسكة جذمئلا بئلدئك. ةشقانداي سئندارلئ پئكئر شةتتةپ قالعان جوق، ءبارئن ةكشةپ، ساناعا سالئپ باقتئق، الةمدئك دوكترينالار سيپاتئن دا سارالادئق. ةث باستئسئ، وسئنداي ةثبةكتئث ناتيجةسئندة جذمئس توبئ مذشةلةرئ دوكتريناعا قاتئستئ كةز-كةلگةن ورتادا، كةز-كةلگةن توپپةن پئكئرتالاسقا تذسة الاتئندئقتارئن، ءار باپ بويئنشا جاؤاپ بةرؤگة ازئرلئكتةرئن باتئل مالئمدةي الادئ. شئندئعئندا دا، ءبئز جذمئسقا كئرئسكةندة - «مةن» بولئپ كةلئپ، «ءبئز» بولئپ تارقاستئق»، دةيدئ د. نذر-احمةت.
«ذلت تاعدئرئ» قوعامدئق بئرلةستئگئنئث باسشئسئ دوس كوشئم مئرزا، قذجاتتئث بذگئنگئ قوعامعا ساي دةثگةيدة ةكةندئگئن العا تارتادئ. ءيا. بذگئنگئ قوعام، بيلئك قانداي بولسا، قازئر ازئرلةنگةن ةل بئرلئگئ دوكتريناسئ سوعان ابدةن لايئقتئ. ونئث ايتؤئنشا، تاؤةلسئز قازاقستان تاريحئندا العاش رةت ازاماتتئق قوعام مةن بيلئك بئرئگة وتئرئپ وتة ماثئزدئ، وتة كذردةلئ ءارئ وتة قيئن مةملةكةتتئك دةثگةيدةگئ قذجات ازئرلةدئ. مةملةكةتتئك تذرعئداعئ ذلتتئث، ذلتارالئق ماسةلةنئث بولاشاعئن بةلگئلةيتئن قذجاتتئ دذنيةگة اكةلدئ. «وسئ ؤاقئتقا دةيئن ءئس جذزئندة بذنداي جاعداي بولعان جوق، ةث قئزئعئ بذل ءوزئنئث جاقسئ ناتيجةسئن بةرة ءبئلدئ. دةمةك دةموكراتيانئ تةك سوزبةن ةمةس، ئسپةن دة كورسةتة الادئ ةكةنبئز. دوكترينا بويئنشا جذمئس وثايعا سوقپادئ، كوميسسيا قذرامئندا ءتذرلئ ادامدار بولدئ. دةگةنمةن، سوثعئ نذسقانئ سولاردئث بارلئعئ ءبئراؤئزدان قابئلدادئ، بذل - شئندئعئندا دا ءبئزدئث توككةن تةرئمئزدئث ارقاسئ»، - دةدئ د. كوشئم.
كوميسسيانئث تاعئ ءبئر مذشةسئ، ا. سارسةنبايةأ اتئنداعئ قوعامدئق قوردئث باسشئسئ ايدوس سارئم «دوكتريناداعئ ذلتتئق رؤحتئ جاثعئرتؤ مةن دامئتؤ ماسةلةسئنئث قامتئلعانئنا» جوعارئ بةرئپ وتئر. «دوكترينادا قامتئلعان زياتكةرلئك ذلت قذرؤ، ذلتتئق رؤحتئ جاثعئرتؤ مةن دامئتؤ ماسةلةسئ اسا ماثئزدئ ماسةلة. راسئندا، بذعان دةيئنگئ كةزةثدة ةلئمئزدة ةكونوميكا ماسةلةسئ ءبئرئنشئ ورئندا تذرعان بولسا، ةندئگئ كذنئ ذلتتئق قذندئلئقتار مةن رؤحاني دامؤدئ قولداؤ ناعئز قاجةتتئلئككة اينالئپ كةلةدئ. بذل اتالمئش قذجاتتان كورئنئس تاپتئ. شئن مانئندة ذلتتئث بيئك ماقسات، مذراتئ بولماسا ونئث العا قاراي دامؤئ دا ةكئتالاي. سوندئقتان دا، بولاشاقتا كةز-كةلگةن ماسةلة بويئنشا بيلئك ءوزئنئث وپپونةنتتةرئمةن بئرلةسة جذمئستار اتقاراتئن بولسا، سول ارقئلئ قابئلداناتئن كةز-كةلگةن قذجات جالپئ ذلتتئث مذراتئنان تؤئندايتئن دةثگةيدة بولاتئنئنا كوزئم جةتتئ»، دةدئ ا. سارئم. ونئث سوزئنة قاراعاندا، بذگئنگئ قازاقستاننئث ةل بئرلئگئ دوكتريناسئنئث نةگئزگئ جاثالئعئ - ءبئرتذتاس ذلت بولؤئ ماسةلةسئنئث جوعارئ دةثگةيدة قامتئلؤئندا جاتئر.
«بذعان دةيئنگئ قازاقستاننئث ذلتتئق ساياساتئ قوعامدا ءومئر ءسذرئپ وتئرعان بارلئق ذلتتار مةن ذلئستاردئث اراسئندا تاتؤ-تاتتئلئكتئ، ةث قذرئعاندا قاقتئعئستارعا جول بةرمةؤ ماسةلةسئن قاراستئراتئن اثگئمةگة نةگئزدةلةتئن ةدئ. ال بذگئنگئ دوكترينادا ءبئز ونداي كةزةثنةن وتكةندئگئمئزدئ الدئعا تارتئپ، ةندئ جاثا ساتئعا قادام جاساؤ ماسةلةسئن كوتةرئپ وتئرمئز. ياعني، ءبئز شئن مانئندة وسئ كةزةثگة دةيئن ةشقانداي قاقتئعئس بولماسئن، ةشقانداي جئك بولماسئن دةپ كةلسةك، ةندئگئ كذنئ تذتاستاي ذلت بولايئق دةگةن ماسةلةگة نازار اؤدارئلادئ. قذجاتتا مةملةكةتتئك ءتئل ماسةلةسئ دة كةثئنةن قامتئلئپ، بذل - ءاربئر قازاقستاندئقتئث بورئشئ مةن مئندةتئ دةپ اتاپ كورسةتئلگةن. جالپئ، قازاقستاننئث ةل بئرلئگئ دوكتريناسئ - «قازاقستان-2030» ستراتةگياسئنان كةيئنگئ قابئلدانئپ وتئرعان، اؤئز تولتئرئپ ايتؤعا بولاتئن اسا ماثئزدئ قذجات. قذجات ذلكةن ساياسي-فيلوسوفيالئق، پؤبليسيستيكالئق تئلمةن جازئلعان. مةنئث تذسئنئگئمدة ءدال وسئ نذسقاداعئ قذجات كوپتةن بةرئ بولعان جوق»، دةدئ ا. سارئم.
ءبئر سوزبةن ايتقاندا، دوكترينا تذساؤكةسةرئن وتكئزؤشئلةردئث پئكئرئنشة قذجات وسئ دةثگةيدةگئ قذجاتتاردان تالاپ ةتئلةتئن بارلئق ستاندارتتارعا تولئق سايكةس كةلةدئ. ةث باستئسئ ةل بئرلئگئنة ارنالعان قذجاتتئ ازئرلةؤگة قاتئسقان بيلئك وكئلدةرئ دة، قوعامدئق، ازاماتتئق ينستيتؤتتار وكئلدةرئ دة ئمئرالاستئقتئث تؤئن تئكتئك دةپ مالئمدةيدئ. توثئرةكتةگئ جاعدايلارمةن سالئستئرا وتئرئپ، بذگئنگئ بيلئكتئث بذل قادامئن جوعارئ باعالاؤشئلار دا بولدئ. بذنداي سئندارلئ ديالوگقا ارقا سذيةگةن ساياساتتئث ودان سايئن دامؤئنان ذمئتتةنةتئندةر دة نيةتتةرئن ءبئلدئردئ. ال ونداي ءوزارا ديالوگتئث ارقاسئندا حالئق تا ئلگةرئ داميتئنئ ايقئن. توق ةتةرئ، كةز-كةلگةن رةفورمادان، كةز-كةلگةن ارةكةتتةن ذلت جاپا شةكپةؤئ، قايتا ودان پايدا كورؤئ قاجةت. ةندةشة، الداعئ ؤاقئتتا «بيلئك جةثدئ مة، وپپوزيسيا جةثدئ مة» دةگةن ساؤالدان گورئ «حالئق نة ذتتئ» دةگةن ماسةلةگة كوبئرةك ماثئز بولگةن ورئندئ سةكئلدئ.