ذلتتئق سانانئ قالئپتاستئرؤدئث باستئ باعدارئ - ءبئلئم

ءبئرئ دةموگرافيالئق تةز وسؤئنة، ةكئنشئسئ - ساپالئق كورسةتكئشتئث جوعارلاؤئنا. ال، قوعامنئث ينتةللةكتؤالدئق باعئت الؤئ ءبئلئم دارةجةسئنئث كذرت كوتةرئلؤئنة تئكةلةي بايلانئستئ. سوندئقتان، ذلتتئق سانانئ دذرئس باعئتتاؤ باستئ باعدار بولؤئ قاجةت دةگةن مئندةتتئ باسشئلئققا الا وتئرئپ اتا زاثئمئزعا «زيالئ قوعام قذرامئز» دةپ جازدئق. زيالئ قوعام ءبئلئمسئز، مادةنيةتسئز، عئلئمسئز قذرئلمايتئنئ جانة بةلگئلئ.
ءبئر ايتا كةتةرلئگئ، قازاق حالقئ تاربية كوزئ - دذرئس باعئت بةرؤ ةكةنئن ءاؤ باستان قولداعان ةل. ماسةلةن، اتاقتئ بوگةنباي باتئردئث نةمةرةسئ ساققذلاق ءبي بئرنةشة عانا سوزبةن ذرپاق تاربيةسئنئث تذگةل ءبئر پةداگوگيكالئق جذيةسئن بةلگئلةپ بةرگةن: «ادامنئث باسشئسئ - اقئل، جةتةكشئسئ - تالاپ، شولؤشئسئ - وي، جولداسئ - كاسئپ، قورعانئ - سابئر، قورعاؤشئسئ - مئنةز، سئناؤشئسئ - حالئق». ولاي بولسا، حالقئمئزدئث جاس ذرپاعئنا ذلتتئق رؤحاني تاربيةنئ ءسئثئرؤ، سول باعئتتا تالئمدئك جذمئستار جذرگئزؤ بذگئنگئ كذننئث ةث ماثئزدئ ءارئ كةزةك كذتتئرمةس مئندةتئ بولئپ تابئلادئ.
جالپئ، قازاق - جاراتئلئسئنان شئدامدئ، قاجئرلئ، جئگةرلئ، قايسار ءارئ تاؤةكةلشئل. تالانتقا دا كةندة ةمةسپئز. تةك ولاردئث وسئ ةرةكشة قابئلةتئن ذشتايتئن، قولتئعئنان دةمةيتئن، اشئلؤئنا كومةكتةسةتئن ابزال جان الدئنان شئعؤ كةرةك. وسئعان بايلانئستئ ونةگة تذتارلئق ءبئر اثگئمة ةسئمة ءتذسئپ وتئر. بذكئل الةمدئك تارتئلئس كذشئ زاثدئلئعئن اشقان ايگئلئ نيؤتوندئ اكةسئ تئم بالا كةزئندة «اقئلسئز، توپاس» دةپ ذيئنةن قؤئپ جئبةرگةن كورئنةدئ. قاثعئپ قالعان نيؤتون ذستازعا جولئقتئ. فيزيك اسپاننان تذسكةن المانئ قاعئپ الئپ جةگةندئ عانا بئلةتئن ادامدارعا جةرگة ءتذسؤ سئرئن ذلئ ادامعا كةزئككةننئث ارقاسئندا ءتذسئندئرئپ بةرة الدئ. دارئندئ شاكئرت پةن سذثعئلا ذستازدئث جولئ توعئسپاعاندا نيؤتون بارئ دا، جوعئ دا بةلگئسئز، ءئز قالدئرماي وتةتئن ادامدار قاتارئندا جةر بةتئنةن ءذنسئز كةتؤئ عاجاپ ةمةس قوي. ارينة، تالانتتئ تانئپ ءبئلؤ ءذشئن دة تالانت كةرةك. سول سةبةپتئ دة قوعام وسئنداي جانداردئث كوبةيؤئنة بارئنشا مذددةلئ بولؤئ ءارئ ءتيئستئ جاعداي جاساؤئ قاجةت.
مئنا ماسةلةگة دة نازار اؤدارعان ءجون. ذلتتئق مةكتةپتةردة ءالئ كذنگة وگةيسئگةن ءبئر ءپان بار. ول - ءان-كذي. ذيقئ قانئپ، سانا جاثعئرئپ تذرعان ساتتة جانئثا ساؤمال اؤةزئن سةبةلةپ قويا بةرةتئن حالقئمئزدئث سئرلئ سازدارئ بذگئنگئ ذرپاقتئ ذلتتئق رؤحتا تاربيةلةؤدئث ةث باستئ قذرالدارئنئث ءبئرئ ةمةس پة؟ ذلئ ويشئل بابامئز ءابؤ ناسئر ءال-فارابي بةكةردةن-بةكةر بئلاي دةمةسة كةرةك: «تاربيةلةؤ دةگةنئمئز ادامنئث بويئنا بئلئمگة نةگئزدةلگةن ةتيكالئق يگئلئكتةر مةن ونةرلةردئ دامئتؤ دةگةن ءسوز».
ال، احمةت بايتذرسئنوأ سوناؤ 1913 جئلئ «جذرتقا ءبئلئم ذيرةتؤمةن، كورؤمةن، بئلؤمةن جايئلادئ. ءبئلئمنئث باس قذرالئ - كئتاپ. قازاق اراسئنا ءبئلئم جايئلؤئنا، اؤةلئ، وقؤ ذيرةنةتئن ورئندار سايلئ بولؤئ كةرةك، ةكئنشئ، ءبئلئم تاراتاتئن كئتاپتار جاقسئ بولؤئ كةرةك هام حالئق اراسئنا كوپ جايئلارعا كةرةك»، دةپ جازعان ةكةن. دةمةك، باستئ مئندةت - وقؤلئق شئعارؤ. ارينة، بذل سالادا اتقارئلئپ جاتقان جذمئستاردئ جوققا شئعارؤعا بولماس. دةگةنمةن، جةثئستةن گورئ جةثئلئستئث اششئ ءدامئن تاتئپ جذرگةن كةزدةرئمئز جةتئپ ارتئلادئ. قازاق تئلئندةگئ وقؤلئقتاردئث ساپاسئ سئن كوتةرمةيدئ. ةلباسئنئث ءوزئ بذل جونئندة بئرنةشة دذركئن ةسكةرتؤ جاساعان بولاتئن. ول كئسئ وسئدان ءبئر-ةكئ جئل بذرئن «قازاق تئلئندة شئعئپ جاتقان كئتاپتار ادامداردئ قازاق ءتئلئن ذيرةنؤگة ةمةس، قازاق تئلئنةن قاشؤعا يتةرمةلةيدئ. وسئ سالاعا جاؤاپتئ ءتيئستئ ورگاندار ناقتئ شةشئم قابئلداؤئ ءتيئس» دةپ، ارنايئ اتاپ وتكةنئن دة بئلةمئز. سونداي-اق، مةملةكةت باسشئسئنئث ءبئلئم جانة عئلئم مينيسترلئگئنة 2010 جئلعا دةيئنگئ ءبئلئم بةرؤدئ دامئتؤ جونئندةگئ مةملةكةتتئك باعدارلامانئث شةثبةرئندة زاماناعا ساي ءبئلئم الؤعا جانة وزئق تةحنولوگيالاردئ يگةرؤگة مذمكئندئك بةرةتئن ءبئلئم بةرؤدئث ءتيئمدئ ينفراقذرئلئمئن جاساؤدئ اياقتاؤعا، ال ذكئمةتكة، مةملةكةتتئك حولدينگتةرگة وبلئستاردئث، استانا جانة الماتئ قالالارئنئث اكئمدةرئمةن بئرلةسة وتئرئپ كاسئپتئك-تةحنيكالئق ءبئلئم بةرؤدئ ودان ءارئ دامئتؤ باعدارلاماسئن ازئرلةپ، ئسكة اسئرؤعا، ةل ةكونوميكاسئ ءذشئن بارئنشا قئزئعؤشئلئق تؤدئرئپ وتئرعان ءتيئستئ ءبئلئم سالالارئنا شةتةل عالئمدارئ مةن وقئتؤشئلارئن تارتؤعا تاپسئرمالار بةرگةنئ بةلگئلئ.
مذنداي شةشئمدةردئث قابئلدانؤئ كةزدةيسوق ةمةس. ساراپشئلاردئث ةسةپتةؤئنشة، 2006 جئلئ جاهاندئق دةثگةيدة شئعارئلعان اقپاراتتار كولةمئ بذرئن-سوثدئ جارئق كورگةن كئتاپتارداعئ اقپاراتتاردان 3 ميلليون ةسة ارتئق بولعان ةكةن. بذل، وسئنشاما اقپاراتتئ قامتيتئن كئتاپ بؤمالارئنئث باسپا فورماتئمةن العانداعئ بيئكتئگئ، بةينةلةي ايتقاندا، جةر مةن كذننئث اراسئنداي قاشئقتئقتئ الادئ دةگةن ءسوز. بولجام بويئنشا، 2010 جئلئ اقپاراتتار كولةمئ تاعئ التئ ةسةگة دةيئن ذلعايؤئ كذتئلؤدة. ارينة، مذنداي اقپاراتتار تاسقئنئندا شئرمالئپ قالؤ وپ-وثاي. سوندئقتان، قازئرگئ زامانعئ ءبئلئم بةرؤ جذيةسئنئث ةث باستئ مئندةتئ كةث كولةمدةگئ اقپارات تاسقئنئندا ءوزئن ةركئن سةزئنةتئن جانة سئني تذرعئدا ويلانا الاتئن ازاماتتاردئ دايئنداؤ بولئپ تابئلادئ. بذل وقئتؤ جذيةسئن تذبةگةيلئ وزگةرتؤدئ تالاپ ةتةدئ. اتاپ ايتقاندا، مذعالئم ءداستذرلئ تاسئلمةن ساباق بةرةتئن قاراپايئم سئنئپ بولمةلةرئنةن «ةلةكتروندئ» سئنئپتارعا تولئعئمةن كوشؤ قاجةت. ءاربئر وقؤشئنئث، ءوزئنئث عئلئمي جانة تةحنيكالئق ساؤاتتئلئعئن اشؤ ءذشئن كومپيؤتةردئ تةرةث مةثگةرة وتئرئپ، ينتةرنةت جةلئسئندة جةلدةي ةسةتئن دةثگةيگة كوتةرئلؤئ ارقئلئ ءبئلئم الؤ كوكجيةگئن بارئنشا كةثةيتؤئنة جاعداي جاسالئنؤئ كةرةك. كئشكةنتاي بذلدئرشئندةردئث دامؤئنا ئقپال ةتةتئن ذزدئكسئز ءبئلئم بةرؤدئث العاشقئ ساتئسئ رةتئندةگئ مةكتةپكة دةيئنگئ ءبئلئم بةرؤگة دة باسا نازار اؤدارؤ جانة بذل ساتئنئ ولاردئث شئعارماشئلئق ءارئ ينتةللةكتؤالدئق قابئلةتتةرئن دامئتؤعا ارنالعان ءتيئمدئ باعدارلامالارمةن قامتاماسئز ةتؤ دة باستئ تالاپتاردئث ءبئرئ.
وسئ ماقساتتا مةملةكةت تاراپئنان اؤقئمدئ شارالاردئث قولعا الئنئپ جاتقانئ كوثئلگة زور ءذمئت ذيالاتادئ. قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث پرةزيدةنتئ نذرسذلتان نازاربايةأتئث حالئققا ارناعان بيئلعئ جولداؤئندا ادةتتةگئدةي ءبئلئم بةرؤ ماسةلةسئنة باسئمدئق بةرئلئپ وتئر. ناقتئ ايتقاندا، 2020 جئلعا قاراي قالالئق، سول سةكئلدئ اؤئلدئق جةرلةردةگئ بارلئق بالالار مةكتةپ جاسئنا دةيئنگئ تاربية بةرؤ جانة وقئتؤمةن قامتئلاتئن بولادئ. مئسالئ، مةملةكةتتئك-جةكةمةنشئك ارئپتةستئگئنئث الةؤةتئن ةسكةرة وتئرئپ مةملةكةتتئك مةكةمةلةرگة بالاما رةتئندة جةكةمةنشئك وتباسئلئق بالاباقشالار مةن شاعئن ورتالئقتاردئ اشؤ كوزدةلؤدة. سول ءذشئن ذكئمةتكة اكئمدةرمةن بئرلةسئپ ذستئمئزدةگئ جئلدئث ءبئرئنشئ جارتئسئندا بالالاردئ مةكتةپ جاسئنا دةيئنگئ وقئتؤمةن جانة تاربيةمةن قامتاماسئز ةتؤدئ ارتتئرؤعا باعئتتالعان «بالاپان» ارنايئ باعدارلاماسئن ازئرلةپ، ئسكة اسئرؤعا ءتيئستئ پارمةن بةرئلدئ. سونداي-اق، 2020 جئلعا قاراي ورتا ءبئلئم بةرؤدة 12 جئلدئق وقئتؤ مودةلئنئث تابئستئ جذمئس ئستةؤئ ءذشئن ذكئمةت بارلئق قاجةتتئ شارالاردئ قابئلداؤئ قاجةت.
ال، بذگئندة وقؤشئلاردئث ءتذرلئ ساناتتارئنئث تولئققاندئ ءبئلئم الؤعا تةث قول جةتكئزؤئن قامتاماسئز ةتؤ، جوعارئ سئنئپ وقؤشئلارئن ولاردئث جةكة قابئلةتتةرئ مةن ءبئلئم الؤدئ جالعاستئرؤعا قاتئستئ ئنتا-نيةتتةرئنة، ةثبةك نارئعئندا ءوزئن كورسةتة بئلؤئنة جانة ءوز ورنئن تابؤئنا سايكةس وقئتؤ ءذشئن جاعداي جاساؤ باعئتئندا ئستةلئپ جاتقان جذمئستار نةگئزئنةن وث سيپاتقا ية. قازئر بارلئق مةكتةپتةردئ سوثعئ ذلگئدةگئ كومپيؤتةرلةرمةن جابدئقتاؤدئ تولئقتاي قامتاماسئز ةتؤ، ولاردئ ينتةرنةت جةلئسئنة قوسؤ، وقئتؤ جذيةسئندة ينتةراكتيأتئ تاقتالاردئ قولدانؤ جذمئستارئ قارقئندئ جذرگئزئلؤدة. وتكةن جئلدان باستاپ ةلباسئنئث تئكةلةي تاپسئرماسئ بويئنشا استانا جانة سةمةي قالالارئندا «بولاشاق» جوباسئ اياسئنداعئ العاشقئ ينتةللةكتؤالدئ مةكتةپتةر ئسكة كئرئستئ. تاياؤ بولاشاقتا مذنداي مةكتةپتةر ةلئمئزدئث بارلئق ايماقتارئندا اشئلاتئن بولادئ. نةگئزئنةن بذل وقؤ ورئندارئندا ناقتئ جانة جاراتئلئستانؤ عئلئمدارئن وقئپ ذيرةنؤگة، كرةاتيأتئ جانة سئني تذرعئدا ويلاؤدئ دامئتؤعا تةرةث ءمان بةرئلئپ، ةلئمئزدئث ينتةللةكتؤالدئق ةليتاسئن تاربيةلةؤگة ئثعايلئ جاعدايلار جاساؤ كوزدةلةدئ. ينتةللةكتؤالدئ مةكتةپتةردئث تذلةكتةرئ الةمنئث كةز كةلگةن ؤنيأةرسيتةتئندة وقؤ مذمكئندئگئنة ية بولا الادئ. ارينة، بذل باسقا مةكتةپتةر كولةثكةدة قالدئ دةگةن ءسوز ةمةس. اسئرةسة، اؤئلدئق مةكتةپتةردة ءبئلئم بةرؤ جذيةسئن جةتئلدئرؤ ماسةلةسئنة كوپ كوثئل بولئنؤدة. مذنداعئ ءبئلئم دةثگةيئن قالا دارةجةسئنة جةتكئزؤ باعئتئندا قاشئقتان وقئتؤ ءتاسئلئن قولدانؤ، ئنتالاندئرؤ جذيةسئن ةنگئزؤ ارقئلئ جاس مامانداردئ تارتؤ ءتارئزدئ جاسالئپ جاتقان شارؤالار جةتكئلئكتئ. ماسةلةن، وتكةن جئلئ «ديپلوممةن - اؤئلعا» باستاماسئ شةثبةرئندة 5 مئث 136 پةداگوگ اؤئلدئق جةرلةرگة اتتاندئ. وسئ رةتتة، باعدارلاما نةگئزئندة اؤئلعا باراتئن ماماندارعا 70 ايلئق ةسةپتئك كورسةتكئشتةن كةم بولمايتئنداي، ياعني 90 مئث تةثگة شاماسئندا «كوتةرمة اقئ» قاراستئرئلعان. 2010 جئلدان باستاپ اتالعان ماماندارعا 630 ايلئق كورسةتكئشتةن اسپايتئن پايئزسئز نةسية بةرؤ جوسپارلانئپ وتئر.
ةث جوعارئ حالئقارالئق ستاندارتتارعا ساي كةلةتئن اكادةميالئق ورتالئقتار مةن وقؤ ورئندارئن قذرؤ تذرعئسئندا اتقارئلئپ جاتقان ئستةر دة تذشئمدئ. وعان مئسال رةتئندة، اشئلؤئ استانا قالاسئندا بيئلعئ جئلعا جوسپارلانئپ وتئرعان «جاثا حالئقارالئق ؤنيأةرسيتةتتئ» اتاؤعا بولادئ. مذندا ئينجةنةرلةر مةن تةحنيكتةردئ، گةنةتيكا، بيوحيميا، فيزيكا سالالارئ بويئنشا ماماندار دايئنداؤمةن بئرگة، ذلتتئق بيوتةحنولوگيالئق ورتالئق، ذلتتئق نانوتةحنولوگيالئق زةرتحانا جانة وزگة دة قازئرگئ زامانعئ زةرتتةؤ ورتالئقتارئ جذمئس ئستةيتئن بولادئ. جاثا قازاقستاننئث جاثا ماماندارئن دايئنداؤدا قازاق مةملةكةتتئك ذلتتئق ؤنيأةرسيتةتئ باستاعان توعئز ذلتتئق ؤنيأةرسيتةت، كيمةپ جانة قازاق-بريتان تةحنيكالئق ؤنيأةرسيتةتئ وتاندئق ءبئلئم بةرؤ جذيةسئنئث فلاگمانئ بولئپ قالا بةرمةكشئ. سايئپ كةلگةندة، قولعا الئنعان بذل شارالار ةلدئ جاثعئرتؤدئث ستراتةگياسئن ئسكة اسئرؤدئث سةنئمدئ كةپئلئ بولا وتئرئپ، قازاق ةلئن وركةنيةت الةمئنئث الدئثعئ شةبئنة شئعارؤعا لايئقتئ ذلةسئن قوسارئنا سةنئم مول.