تاؤةلسئزدئك شةجئرةسئ - ةل تاريحئمةن بئرگة جاسايتئن قذندئ دذنية

وتانئن سذيةتئن ءاربئر قازاقستاندئق حالئقتئث ةسةسئ قايتقانداي كذيگة بولةندئ. سةبةبئ كوپ تومدئق جاثا قازاقستاننئث تاريحي جئلناماسئنا اينالئپ، ةلئمئزدئث بذدان بئلايعئ ومئرئندة ذزدئكسئز جاريالانئپ تذراتئن، ةل تاريحئمةن بئرگة جاساي بةرةتئن، ةلدئث ةلدئگئ ئسپةتتةس دذنية بولماق.
قازاقستاننئث جاثا تاريحئندا بولعان وقيعالار دةرةگئن قايسئ ءبئر جةردةن ئزدةپ جاتپاي-اق، ءبئر دةرةككوزدةن تابؤدئث ءساتئن جاساؤ عانا ةمةس بذل. حالئقارالئق قاؤئمداستئق الدئندا، الةم الدئندا دةربةس مةملةكةت رةتئندة تانئلئپ، بةدةلئ ءاربئر كذن سايئن ةسةلةنئپ كةلة جاتقان ةلئمئزدئث ةلدئگئن، ةركئندئگئن، ءتئپتئ ءوز تاريحئمئزدئ وزگةلةر ةمةس، ءوزئمئز جازا باستاعان العاشقئ قادامدارئمئزدئث ءبئرئ بذل. كةثةس وداعئنئث داؤرةنئ ءجذرئپ، ازؤئن ايعا بئلةگةن تذسئندا تاريحي زةرتتةؤلةر مةن مونوگرافيالئق ةثبةكتةر ةؤروسةنتريستئك باعئتتا جازئلدئ. ةث وكئنئشتئسئ - قازاق تاريحئن قازاقتاردئث ءوزئ ةمةس، وزگةلةر جازدئ، سوندئقتان تاريح بةتتةرئندة كوپتةگةن جاثساقتئقتارعا جول بةرئلدئ. وسئ ولقئلئقتئث ورنئ تولار ءسات كةلگةندة نةگة قؤانباسسئث!؟
حالقئمئزدئث باي تاريحئ سوناؤ زامانداردان اؤئزدان اؤئزعا، شةجئرةلئك دذنيةلةرمةن بذگئنگئ كذنگة دةيئن جةتتئ. قازاقتئث اتا تاريحئ، اسئرةسة قوعامدئ ذيئستئراتئن، ةلدئكتئ ورنئقتئراتئن، ءسويتئپ، مةملةكةتتئلئكتئ نئعايتاتئن شةجئرةلةرگة باي بولعانمةنةن، وكئنئشتئسئ، وسئ ؤاقئتقا دةيئن اسا قذندئ شئنايئ دةرةكتةرگة، ماعلذماتتارعا ءزارؤ بولئپ كةلدئ. مئنة، دةرةكنامانئث دامئماعاندئعئ سالدارئنان، ذشئ-قيئرئ جوق، ءذزئلئپ-ذزئلئپ جةتكةن تاريحئمئز - ءار ؤاقئتتاردا تةمئردةي بةكةم بولعان ساياسي بوگةتتةرگة تاپ بولئپ، شئنايئ، كةشةندئ زةرتتةؤدةن تئس قالئپ جاتتئ. كةثةس زامانئ تذسئندا تالاي مئقتئ تاريحشئلارئمئزدئ قازاق تاريحئنا بويلاتپاي تاستاعان قاتال ؤاقئتتار بولدئ. ساياسي سةبةپتةرمةن ذلتئمئزدئث، جةرئمئزدئث وتكةنئ بذرمالاندئ، اتا-بابالارئمئزدان قالعان مذرالاردئ زةرتتةؤ مذمكئنشئلئكتةر بولمادئ.
«باعزئ زامانداردان ءبئزدئث اتا-بابالارئمئز مةكةندةپ كةلة جاتقان ذلئ دالادا قازاق رؤلارئنئث قذرعان مةملةكةتتئك قذرئلئمدارئ ورناعانئ راس. ءبئراق ولاردئث ةشقايسئسئ قازاق مةملةكةتئ بولعان جوق، بذگئنگئدةي قازاق رةسپؤبليكاسئ رةتئندة ءتورت قذبئلاسئ تذگةل دةربةس مةملةكةت بولمادئ. شئم-شئتئرئق قازاق تاريحئ اؤئزشا تارالئپ كةلگةندئكتةن، ءارئ ءارتذرلئ دةرةكتةردةن الئنعاندئقتان، وسئ كذنگة دةيئن ءبئر ئزگة تذسپةي-اق قويدئ. بذگئندة قانشا تاريحشئ بولسا، سونشا پئكئر بار. ءبئر عانا تاريحتان قانشاما كانديداتتئق، دوكتورلئق ديسسةرتاسيالار قابئلدانئپ جاتادئ. ءبئراق سودان نة قوعامعا، نة مةملةكةتكة، نة عئلئمعا كةرةكتئ ماعلذماتتاردئ پايدالانعاندئ كورة المايمئز» - دةدئ بذل جايئندا مئرزاتاي جولداسبةكوأ تذساؤكةسةر راسئمئندة.
تاريح - ءبئر ذرپاقتئث ةكئنشئ ذرپاققا جالعاسئپ جاتاتئن ديناميكالئق قذبئلئسئ. سوندئقتان تاريحتئ ءذزئپ-جارماي، تذتاس كذيئندة بذگئنگئ كذنگة جةتكئزگةندة عانا، ول ناعئز حالئقتئث، ادامزاتتئث تاريحئ بولئپ شئعادئ. مئنة وسئنداي ناعئز حالئقتئق تاريحتئث قالئپتاستئرؤمةن، بذگئننئث تاريحئن جاساؤمةن بذگئنگئنئث ذرپاعئ اينالئسؤئ ءتيئس. قازاقستاننئث جاثا زامانداعئ تذسئن وزگةرتپةستةن، قاز قالپئندا كةلةسئ ذرپاققا جةتكئزؤ - پارئزئمئز. وسئ تذرعئدا جارئق كورگةن «قازاقستان رةسپؤبليكاسئ. تاؤةلسئزدئك شةجئرةسئ» اتتئ تاريحي دةرةكنامالئق كوپ تومدئعئ - جوعارئدا ايتئلعان مذددة-ماقساتتئث ذدةسئنةن شئعا الاتئن، تةثدةسئ جوق جوبالاردئث ءبئرئ بولعالئ وتئر.
قازاقستاننئث بئلايعئ قوعامدئق-ساياسي، جالپئ مةملةكةتتئلئك تاريحئ ءوزئمئز سالعان شئنايئ جولمةن داميتئن بولادئ.
ةلباسئنئث ماقذلداؤئمةن «قازاقستان رةسپؤبليكاسئ. تاؤةلسئزدئك شةجئرةسئ» اتتئ دةرةكنامالئق كوپ تومدئقتا قازاقستان رةسپؤبليكاسئنئث 1991 جئلعئ تاؤةلسئزدئك العالئ بةرگئ قابئلدانعان رةسمي قذجاتتارئ مةن شةشئمدةرئ رةت-رةتئمةن بةرئلئپ، «تاؤةلسئزدئك شةجئرةسئ»، «ةلمةن سئرلاسؤ»، «ةلباسئ جولدادئ - ةلئ قولدادئ»، «الةم قازاقستان تؤرالئ»، «الةم پرةزيدةنت تؤرالئ» دةگةن اتپةن ذزدئكسئز جالعاسا بةرةدئ.
بذل سةريانئث بذگئندة تةك 14 تومئ عانا شئققانئمةنةن، قازئرگئ ؤاقئتتا «قازاقستان رةسپؤبليكاسئ مةملةكةتتئلئگئ جانة پرةزيدةنتتئك ءينستيتؤتئن زةرتتةؤ» عئلئمي زةرتحانانئث قئزمةتكةرلةرئ تاعئ 17 تومدئ دايئنداؤ ذستئندة. 2015 جئلعا قاراي تةثدةسسئز جوبانئث 138 تومئ جارئققا شئعادئ دةپ جوسپارلانؤدا. م. جولداسبةكوأ اتالمئش جوبا ةشقاشان اياقتالمايتئن، ذنةمئ ءذزدئسئز جالعاسا بةرةتئن سةريا بولاتئنئنا، قازاقستاننئث شئنايئ شةجئرةسئنة، كةلةشةكتة ءوز الدئنا دةربةس كئتاپحاناعا اينالاتئنئنا سةنئمدئلئك بئلدئرؤدة. بذنئ ءاربئر قازاقستاندئق «ءلايئم سولاي بولعاي!»، دةپ قوشتاپ وتئر. تذساؤكةسؤ راسئمئنة جينالعان زيالئ قاؤئم وكئلدةرئ مةن مةملةكةت قايراتكةرلةرئنئث قؤانئشئندا شةك بولماي، كةؤدةلةرئن كةرنةگةن ءسات وسئ بولسا كةرةك. مئنبةرگة ءمئنئپ، ئشتةگئلةرئن اقتارئپ-اق سالئپ جاتتئ بئرئنةن سوث ءبئرئ. ق ر پرةزيدةنتئ اكئمشئلئگئ باسشئسئنئث ورئنباسارئ ماؤلةن اشئمبايةأ، كوپ تومدئقتاردئث 2 مئث دانامةن عانا جارئق كورگةنئن ازئرقانئپ، اقپارات جانة بايلانئس ءمينيسترئ اسقار جذماعاليةأكة كئتاپتاردئث تارالئمئن ذلعايتؤ جونئندة ذسئنئس تاستادئ. ةگةر ةلئمئزدة 15 مئثعا تارتا مةكتةپ، 10 مئثعا تارتا كئتاپحانا بارئن ةسكةرسةك، بذل شئنئمةن ماردئمسئز بولئپ قالاتئنئ ءسوزسئز. م. اشئمبايةأ ينتةرنةت پورتال قذرئپ كوپ تومدئقتئ ينتةرنةت كةثئستئگئندة دة تاراتؤ جايئندا، سونئمةن قاتار جاس ذرپاقتئث تاريحي ساناسئن قالئپتاستئرؤ ماقساتئندا كئتاپتاردئ ج و و مةن مةكتةپتةردة وقئتؤ، سةريالاردئث نةگئزئندة مونوگرافيالئق ةثبةكتةر مةن عئلئمي زةرتتةؤلةر جذرگئزؤ تؤرالئ ئلكئمدئ پئكئرلةرئن ءبئلدئرئپ، وسئ باستامانئ قولداؤعا كومةك قولئن سوزاتئندئعئن ايتتئ.
«كةلةشةكتة بذل جوبا بايتاق كئتاپحاناعا اينالادئ دةپ سةنةمئن. وسئنداي ةثبةكتئ جازئپ شئققان عالئمداردئ قذتتئقتاؤئمئز كةرةك. سونشا دةرةكتةردئ تاؤئپ، جذيةلةپ، ساراپتاپ، ولاردئ كئتاپ قئپ شئعارؤ - ءبئراز تاباندئلئقتئ، شئدامدئلئقتئ تالاپ ةتةدئ»، دةدئ كئتاپتئث تانئستئرئلئمئنداعئ جيئنعا كورئمدئگئن الا كةلگةن ق ر پرةزيدةنتئ اكئمشئلئگئ باسشئسئنئث ورئنباسارئ ماؤلةن اشئمبايةأ.
«جالپئ ءبئز بذگئن ةلئمئزدة جاساپ جاتقان ئستةرئمئزدئث بارلئعئ - قازاقستاننئث جاثا تاريحئن قذرايتئنئ بةلگئلئ. تاؤةلسئزدئك العالئ بةرئ وزئمئزگة ساباق بولار تالاي وقيعالار ءوتتئ. 1991 جئلدان باستاپ قازاق حالقئنئث تاريحئندا اسا ماثئزدئ ءداؤئر باستالدئ. اتا-بابالارئمئز اثساعان مةملةكةتتئلئككة جةتئپ وتئرمئز. باسقا مةملةكةتتةرمةن تةرةزةسئ تةث، تاؤةلسئز مةملةكةت قذرؤدامئز. ارينة قوعام ءوزئ ءومئر ءسذرئپ جاتقان كةزةثگة تاريحي تذرعئدا باعا بةرؤ وثاي ةمةس. دةگةنمةن وتكةن جئلداردا بئزدة عاسئرعا بةرگئسئز جاثالئقتار بولدئ دةپ ايتا الامئز. قازاقستاننئث تاريحئنا التئن ارئپپةن جازئلاتئن وقيعالارعا ءبئز كؤامئز. مئسالئ، سةمةي يادرولئق پوليگونئن جابؤ - بذل تةك قانا قازاقستاننئث ةمةس، بذكئل ادامزاتتئث تاريحئندا قالاتئن ذلكةن وقيعا. نةمةسة ة ق ئ ذ تاريحئندا ت م د ةلدةرئ اراسئندا ءبئرئنشئ بولئپ، ذيئمعا ءتوراعا لاؤازئمئنا سايلاندئ. بذل دا قازاقستاننئث تاريحئندا التئنمةن جازئلار وقيعالاردئث ءبئرئ. استانانئث سالئنؤئنئث ءوزئ جةكة شةجئرة. ءبئر سوزبةن ايتقاندا، جاس ةلدئث تاريحئ جازئلؤدا. ةگةمةندئك الؤدا، ونئ ساقتاؤدا ةلباسئنئث رولئ وتة جوعارئ. سوندئقتان اتالمئش ةثبةكتة ةلباسئنئث ةثبةگئ جان-جاقتئ اشئلؤئ وتة ورئندئ دةپ سانايمئن. كوپ تومدئقتاردئ جذيةلئ تذردة جازئپ وتئرؤ تاؤةلسئزدئك تاريحئن عئلئمي تذرعئدان نةگئزدةپ، بذگئنگئ كذننئث تالاپتارئنا ساي ةثبةكتةر جازؤعا نةگئز بولادئ. ةكئنشئ جاعئنان بولئپ جاتقان وقيعالاردئ كئتاپقا باسئپ وتئرؤ - بولاشاق ذرپاقتارعا قالاتئن مذرا. وسئلايشا ةلئمئزدئث قالاي قالئپتاسقانئن، قانداي قيئنشئلئقتار بولعانئن تذسئنةدئ. ناقتئ فاكتئلةردئ ساراپتايدئ. قذندئ دةرةكتةردةن تذراتئن كوپ تومدئقتار تاؤةلسئزدئكتئث شةجئرةسئن بولاشاققا مذرات ةتةتئن جوبا دةپ بئلةيئك»، دةدئ م. اشئمبايةأ ءسوز سوثئندا.