ذلكةن مذناي-گاز جوبالارئندا قازاقستاندئق قامتؤدئ ارتتئرؤ جانة ايلاق ينفراقذرئلئمئن دامئتؤ ماسةلةسئ تذراقتئ نازاردئ تالاپ ةتةدئ - ماثعئستاؤ وبلئسئنئث اكئمئ ق.كوشةربايةأ

ولاردئث ئشئندةگئ ةث باستئسئ - ةل ةكونوميكاسئن داعدارئستان كةيئنگئ دامؤعا دايئنداؤ، ذدةمةلئ يندؤستريالاندئرؤدئث جانة ينفراقذرئلئمدئ دامئتؤدئث ةسةبئنةن ةكونوميكانئث ورنئقتئ دامؤئنا قول جةتكئزؤ، ادامي كاپيتالدئث باسةكةگة قابئلةتتئگئن ارتتئرؤعا بةلسةندئ ينأةستيسيا سالؤ بولئپ تابئلادئ.
ةلباسئنئث تاپسئرماسئ بويئنشا، ذكئمةتتئث ذدةمةلئ يندؤستريالئق-يننوأاسيالئق دامؤ مةملةكةتتئك باعدارلاماسئن جانة ةلدئث ةگجةي-تةگجةيلئ يندؤستريالاندئرؤ كارتاسئن ازئرلةگةنئ بةلگئلئ. جالپئ ينأةستيسيا كولةمئ 6،5 تريلليون تةثگة سومانئث 162 جوباسئن جذزةگة اسئرؤ جوسپارلانؤدا - بذل ةلدئث جالپئ ئشكئ ءونئمئنئث 40 پايئزئ.
كةلةشةگئ كةمةل ونةركاسئپتئك جوبالار جذزةگة اسئرئلئپ جاتقان جانة يندؤستريالاندئرؤ ءذردئسئ قئزؤ جذرئپ جاتقان وثئرلةردئث ءبئرئ -ماثعئستاؤ وبلئسئ. اتالمئش باعدارلامالار ايماقتا قالاي جذزةگة اسئرئلئپ جاتئر؟ ءئرئ مذناي-گاز جوبالارئندا قازاقستاندئق قامتؤدئ ارتتئرؤ ءذشئن قانداي شارالار قابئلدانؤدا؟ الةمدئك داعدارئس كاسپيي تةثئزئنئث قازاقستاندئق سةكتورئن تابئستئ يگةرؤگة كةدةرگئ كةلتئردئ مة؟ قازاقپارات رةداكسياسئ ماثعئستاؤ وبلئسئنئث اكئمئ قئرئمبةك كوشةربايةأقا وسئ جانة باسقا دا ساؤالداردئ جولداعان بولاتئن.
- ماثعئستاؤ وبلئسئندا 30 دان استام ينأةستيسيالئق جانة ينفراقذرئلئمدئق جوبالار باستالئپ وتئر. ولاردئث 23 ئ رةسپؤبليكالئق يندؤستريالاندئرؤ كارتاسئنا ةنةدئ، ال 12 كوممةرسيالئق جوبا - ايماقتئق كارتاعا كئرةدئ. ياعني، ايماق ينأةستورلار ءذشئن بذرئنعئسئنشا تارتئمدئ. رةتئ كةلگةندة ايتا كةتؤ كةرةك، 2009 جئلئ حالئقارالئق رةيتينگئلئك اگةنتتئگئ وبلئستئث ينأةستيسيالئق مارتةبةسئن قؤاتتادئ: ول بذرئنعئسئنشا ورنئقتئ دةثگةيدة.
ال الةمدئك داعدارئستئث اسةرئ ءبئز باستاپ وتئرعان جوبالار مةن ولاردئث ءارئ قاراي جذزةگة اسئرئلؤئنا تيگئزئپ وتئرعان اسةرئنة كةلةر بولساق، ونئث بءئزدئث جوسپارئمئزعا ءبئرقاتار تذزةتؤلةر ةنگئزگةنئن مويئنداؤ كةرةك. ءبئراق، جالپئ جاعداي جامان ةمةس. 2009 جئلئ نةگئزگئ كاپيتالعا سالئنعان ينأةستيسيالاردئث كولةمئ 293 ميلليارد تةثگةنئ (1،95 ملرد. ا ق ش دوللارئ) قذرادئ نةمةسة 2008 جئلعئ دةثگةيدئث 71،8 پايئزئن شامالادئ. ياعني، كةن ءوندئرؤ سالاسئندا نةگئزگئ كاپيتالعان سالئنعان ينأةستيسيالاردئث ازايؤمةن بايلانئستئ بئرشاما تومةندةؤ ءذردئسئ بار. ءبئراق تا، جان باسئنا شاققانداعئ ينأةستيسيا كولةمئ بويئنشا (661،4 مئث تةثگة)، وبلئس رةسپؤبليكا ايماقتارئنئث اراسئندا ةكئنشئ ورئندا تذر.
- ةلباسئ تاپسئرمالارئنئث ءبئرئ قازاقستاندئق قامتؤدئ ارتتئرؤعا قاتئستئ. وبلئس باسشئلئعئ وسئ باسئمدئقتئ جذزةگة اسئرا الئپ وتئر ما؟ قول جةتكئزگةن ناتيجةلةر تؤرالئ ايتئپ ءوتسةثئز.
- بذل باسئمدئقتئ جذزةگة اسئرؤ ءبئزدئث تذراقتئ باقئلاؤئمئزدا. قازاقستاندئق قامتؤ ذلةستةرئ «قاشاعان»، «بلوك ن» كةنئشتةرئن يگةرؤ جانة تاعئ باسقا ءئرئ مذناي-گاز جوبالارئندا ارتئپ كةلة جاتئر. دةگةنمةن، جةكة توقتالئپ ءوتؤدئ قاجةت ةتةتئن ءبئرقاتار ماسةلةلةر بار. سولاردئث ءبئرئ - جاعالاؤ ءئينفراقذرئلئمئنئث جةتكئلئكتئ دامئماؤئ.
شةتةلدئك ينأةستورلاردئث مالئمةتتةرئ بويئنشا، سولتذستئك كاسپيي جوباسئ بويئنشا قازاقستاندئق قامتؤدئث ذلةسئ بذگئندة 32 پايئزدئ قذرايدئ. ءبئر قاراعاندا، جامان ناتيجة ةمةس. ءبئراق وعان قازاقستاندا فيليالدارئ بار شةتةلدئك كومپانيالاردئث جذمئس ذلةستةرئ دة كئرةدئ. باسقاشا ايتقاندا، جذمئستئث شاعئن بولئگئ بئزدة ورئندالادئ دا، ال نةگئزگئ جذمئستار شةتةلدةردة اتقارئلادئ. مئسالئ، «سايپةم»، «كةپپةل» جانة ت.ب. كومپانيالار وسئ قاعيدا بويئنشا جذمئس ئستةيدئ. ياعني، ءئس جذزئندة قازاقستاندئق قامتؤدئث ذلةسئ الدةقايدا تومةن.
قازئرگئ تاثدا تةثئزدةگئ مذناي-گاز وپةراسيالارئنئث 50 پايئزئن استراحان مةن باكؤدة ورنالاسقان بازالارعا نةگئزدةلگةن. ول ايماقتاردا بارلئق ايلاق ينفراقذرئلئمدارئ (9 أةرف) بذرئننان جذمئس ئستةيدئ، سوندئقتان دا ينأةستورلاردئث تاثداؤئ سولارعا ءتذسئپ تذر.
كاسپيي وثئرئندة امةريكانئث «حاليب«رتون» جانة «ماكدةرموتت»، يتاليانئث «سايپةم»، فرانسؤزدئث «تةكنيپ»، نورأةگيانئث «اكةر» جانة اعئلشئننئث «امةك» سياقتئ تانئمال كومپانيالار جذمئس ئستةپ جاتئر، ءبئراق ولار ازئرگة قازاقستاندا ءوز كاسئپورئندارئن قذرؤعا اسا مذددةلئ ةمةس سياقتئ.
- «قاشاعان» كةنئشئندةگئ جوبانئ، وسئ تذرعئدان العاندا، ناتيجةلئ دةپ ايتؤعا بولادئ ما؟
- ول جوبانئ ازئرلةؤ كةزئندة تةحنولوگيالئق نئسانداردئ سئرتتان جةتكئزؤدئث سحةماسئ قولدانئلدئ. ياعني، ءبئز ينأةستورلارعا ناقتئ جانة تذسئنئكتئ مئندةت - قازاقستاندئق قامتؤدئ ارتتئرؤ مئندةتئن قويامئز. ولار بولسا، بارلئق تاؤارلاردئ سئرتتان اكةلؤدئ توقتاتار ةمةس. وسئلايشا، نورأةگيادان ينجةنةرلئك قامتؤ بارجالارئ، اراب امئرلئكتةرئنةن - كومپرةسسورلئق بلوكتئ بارجالار، يتاليادان - شيكئ مذناي ايداؤعا ارنالعان بارجالار جةتكئزئلگةن، ةلةكتر ستانسا-بارجالارئ مالتادا، تذرعئن جاي-بارجالارئ - شأةسيادا، اپاتتئق-قذتقارؤ كةمةلةرئ -پولشادا جاسالعان، ت.س.س.
ذثعئلاردئ بذرعئلاؤمةن جانة مذناي ونئمدةرئن جةتكئزؤمةن بايلانئستئ وسئنداي جاعداي قالئپتاسئپ وتئر. سولتذستئك كاسپيي جوباسئ بويئنشا اكسيونةرلةر تاپسئرئستاردئ باكؤدةگئ، استراحانداعئ جانة شةتةلدةردةگئ قؤاتتارعا ورنالاستئرؤدئ ءالئ دة جالعاستئرؤدا.
نةمةسة، باسقا مئسال كةلتئرةيئك، سولتذستئك كاسپيي جوباسئ بويئنشا كةنئشتئ يگةرؤدئث 2011-2015 جئلدارعا ارنالعان ةكئنشئ كةزةثئن جذزةگة اسئرؤ بارئسئندا شامامةن 550 مئث تونناداي مةتالل قذرئلعئلارئ قاجةت. بذل قؤاتتئ قامتاماسئز ةتؤ ءذشئن بارلئق أةرفتةردئث (كةمة جاساؤ جانة جوندةؤ ورنئ) قؤاتئ جئلئنا 140 مئث توننادان كةم بولماؤئ كةرةك. وعان قوسا، 15 مئثداي بئلئكتئ كادر كةرةك. قازاقستاندا سالئنئپ جاتقان جانة جذمئس ئستةپ تذرعان أةرفتةر جئلئنا 70 مئث توننادان استام مةتالل قذرئلعئلارئن دايئنداي الادئ. بذل جوبانئث پةرسپةكتيأالئلئعئن ةسكةرسةك، ءارقايسئسئنئث جئلدئق قؤاتئ 40 مئث توننانئ قذرايتئن تاعئ ةكئ أةرف قذرؤ كةرةك. ال اؤماقتئث جةتئسپةؤشئلئگئنةن كةمة جاساؤشئ «كةپپةل قازاقستان» زاؤئتئ كةثةية الماي وتئر. سوندئقتان دا، ءبئز «اقتاؤ» تةثئز ايلاعئن سولتذستئك باعئتقا قاراي كةثةيتؤ جوباسئنئث ماقساتئن وزگةرتئپ، ايلاقتئث سولتذستئك اؤماعئندا بئرئثعاي slip (كةمةنئ سؤدان كوتةرؤ نةمةسة تذسئرؤ ءذشئن ارنالعان ةثئس الاث) بازاسئندا كةمةلةر مةن مةتالل قذرئلعئلارئن شئعاراتئن ءوندئرئستةر توبئن قذرؤدئ ذسئنامئز.
بذگئندة «اقتاؤ» تةثئز ايلاعئندا جذكتةمةنئ ذلعايتؤ ءذشئن بوس مذناي قورئ جوق. بذل فاكتئ وتكةن جئلئ قئركذيةكتئث 29 ئندا پرةمةر-مينيستر كارئم ءماسئموأتئث الدئندا مذناي تاسئمالداؤدئث قازاقستاندئق كاسپيي جذيةسئن جذزةگة اسئرؤ ماسةلةلةسئ بويئنشا وتكةن كةثةستة قؤاتتالعان بولاتئن.
ماسةلةنئ زةردةلةيتئن بولساق، «قاشاعان» جوباسئن تولئققاندئ يگةرؤ تذجئرئمداماسئ سالماعئ 10-20 مئث توننالئق ءئرئ گاباريتتئك مةتالل كونسترؤكسيالارئن دايئنداؤدئ پايئمدايدئ. كةنئشتئ يگةرؤ سحةماسئنئث نةگئزگئ ةلةمةتتةرئنئث ءبئرئ 24 وندئرئستئك مودؤل بولئپ تابئلادئ. ال ءبئزدئث وثئردة ونداي مودؤلدةردئ تذرعئزؤ مذمكئندئگئ الداعئ 10 جئلدا جئل سايئن 5 ميللياردتاي ا ق ش دوللارئن يگةرؤگة مذمكئندئك بةرةدئ! ءبئز بذل جةردة «جةمچؤجينا»، «بلوك ن» جانة ت.ب. كةنئشتةرئنئث بولاشاق قاجةتتئلئگئن قوسپاي-اق، تةك قاشاعان جوباسئنا قاتئستئ بولجامدئ ايتئپ وتئرمئز.
- ياعني، بذگئن قاجةت بولئپ وتئرعان كاسئپورئندار كةلةشةكتة دة سذرانئسقا ية بولادئ عوي؟ سوندا بذگئن جذزةگة اسئرئلئپ جاتقان جوبالاردئث جةمئسئن ءبئز ونداعان جئلداردان كةيئن دة كورة بةرةمئز عوي؟
- ءيا، ءسوزسئز سولاي. سوندئقتان دا ةلباسئ ةلدئ يندؤستريالاندئرؤعا باسئمدئق تانئتؤدا. ونةركاسئپتئث يگئلئگئ سول، ونئث مذمكئندئكتةرئن شةكسئز دةؤگة بولادئ. يندؤستريالئق جوبالار بئرنةشة ونداعان جئلعا ةمةس، جذزدةگةن جئلعا ةسةپتةلةدئ.
ةگةر، رذقسات ةتسةثئز، «قاشاعان» جوباسئ تؤرالئ اثگئمةمدئ اياقتاعئم كةلةدئ. اتاپ ايتقاندا، الداعئ 5 جئلدا قاشاعان جوباسئ ءذشئن شامامةن 200 دةي كةمة كةرةك، ولاردئث 70 پايئزئن تاسئمالداؤشئ بارجالار قذرايدئ. قازئر ءبئز ءذشئن ةث ماثئزدئسئ، ؤاقئتتئ جوعالتپاي ئلگةرئلةي جذمئس ئستةؤ. مئسالئ، 2008 جئلئ ازئربايجاندا گاراداگتاعئ كةمة جاساؤ زاؤئتئنئث قذرئلئسئ باستالدئ، 2011 جئلئ ول جةردة قايراثدا جذمئس ئستةؤ ءذشئن كةمةنئث بارلئق ءتذرئ جاسالاتئن بولادئ. ال بئزگة قذرئقتاعئ قذرعاق دوكتئث قذرئلئسئ تؤرالئ تالاس-تارتئستئث جالعاسئپ جاتقانئنا ءذشئنشئ جئل! ناتيجةسئندة ءبئز ؤاقئتتئ ءوتكئزئپ قانا قويعان جوقپئز، ونئمةن بئرگة مةملةكةت بارلئق ماسةلة بويئنشا مول مذمكئندئكتئ جوعالتقالئ تذر! بذل ةكونوميكالئق پايدا تذرعئسئنان دا، كاسپيي تةثئزئندةگئ مذناي-گاز وپةراسيالارئنا اتسالئسؤ جاعئنان دا، باسقا دا ماسةلةلةر بويئنشا قولدان شئعئپ بارا جاتقان مذمكئندئكتةر.
«قاشاعان» جوباسئنا ءوزئمئزدئث وندئرئستئك جانة ةثبةك الةؤةتتةرئمئزدئ جذمئلدئرساق، مول پايدا ةمةس پة؟ وسئلايشا، ءبئز ةلباسئنئث قازاقستاندئق قامتؤ جونئندةگئ تاپسئرماسئنئث جذزةگة اسئرئلؤئن قامتاماسئز ةتة الار ةدئك.