بار عذمئرئ مةن قئزمةتئن ةلئنة ارناعان باقئتجان قاراتايةأتئث ةسئمئ ذلت جادئنان وشپةيدئ

قازاقپارات بار عذمئرئ مةن قئزمةتئن حالقئنا ارناعان وسئناؤ ذلت جاناشئرئنئث 150 جئلدئعئنا وراي تانئمدئق ماتةريالدار بةرؤئن جالعاستئرادئ. تاريح عئلئمدارئنئث دوكتورئ، م.وتةمئس ذلئ اتئنداعئ باتئس قازاقستان مةملةكةتتئك ؤنيأةرسيتةتئنئث پرورةكتورئ، پروفةسسور ابئلسةيئت مذقتار ارعئ تةگئ قازاق جذزدةرئنئث باس قولباسشئسئ بولعان ابئلقايئردان، ازاتتئق تؤئن كوتةرگةن قاراتايدان تارايتئن باقئتجان بيسالئ ذلئنئث ءومئرلئك تالئم-تاربيةسئ، كوزقاراسئ، بولاشاق ذستانئمئ رةسةي يمپةرياسئنئث قازاق دالاسئن وتارلاپ، ونئ ءوز مةنشئگئندةي كورئپ اشئق يةلةنة باستاعان كةزئندة جانة وعان قارسئ ءبئر ءسات تولاستاماعان ذلت-ازاتتئق قوزعالئستار تذسئندا قالئپتاسقان دةپ پايئمدايدئ.
ونئث ايتؤئنشا، بذدان تؤرا 150 جئل بذرئن باتئس قازاقستاندا دذنيةگة كةلگةن ب.قاراتايةأ سةگئز-توعئز جاسئندا-اق رةسةيدئث 1867-1868 جئلدارداعئ رةفورمالارئنا قارسئلئق تانئتقان ءوزئنئث جةرلةستةرئنئث اشؤ-ئزاسئن سةزئندئ. ول تؤراسئندا زةينةتكةرلئككة شئققاننان كةيئن ارنايئ ةستةلئكتةرئن جازدئ. كوتةرئلئستةن كةيئن ئ.دوسوأ مولدا 1869 جئلدئث اياعئندا پاتشا ذكئمةتئنئث بيلئگئن مويئنداعئسئ كةلمةي، تذركياعا كةتسة، ال ح.ارئسلان ذلئ، ءا.مذثايتپاس ذلئ، د.اساؤ ذلئ جانة ت.ب. جاقتاستارئ حيؤا اؤماعئنا قونئس اؤدارادئ. ب.قاراتايةأ اتاسئ مةن اكةسئ جونئندة بئلاي ةسكة الادئ: «اكةم بيسالئ قاراتايةأ پةن اعام داؤلةتجان كوتةرئلئسكة قاتئسقاندارئ ءذشئن تذتقئندالئپ، جازاعا تارتئلعانداردئث قاتارئندا بولاتئن. ءبئراق، ولار...قايتئس بولدئ». ب.قاراتايةأتئث نةمةرة اعالارئ كذسةپقالي، ءئنئسئ قؤاتقالي ورمان ذلدارئ جانة كذسةپقاليدئث بالالارئ احمةتشة، شاثگةرةي، سالئمگةرةي، ادئلگةرةي، ساقئپكةرةي، ءجذسئپ، جيةندةرئ قؤات پةن شورا سذگئرالئ ذلدارئ كوتةرئلئسكة قاتئسقاندارئ ءذشئن ورال قالاسئنداعئ تذرمةدة جارتئ جئلعا جؤئق قاماؤدا وتئرئپ، كةيئن اسكةري كوميسسيانئث شةشئمئمةن ةكاتةرينوسلاأ گؤبةرنياسئنئث ستاروسةربسك جةرئنة جةر اؤدارئلادئ. قارت كذسةپقالي ايدالعان جةرئنة جةتة الماي، جولدا قايتئس بولادئ دا، روستوأ قالاسئندا جةرلةنةدئ. بالاسئ احمةتشة جانة جيةندةرئ قؤات پةن شورا ستاروسةربسكئدة كوز جذمادئ. قالعان بالالارئ سامارا گؤبةرنياسئنئث جاثاوزةن ؤةزئنة اؤدارئلادئ، بذل جةردة ساقئپكةرةي كوز جذمادئ. جةر اؤدارئلعاننان 12 جئل وتكةننةن كةيئن ذكئمةتتئث رذقساتئمةن ةلگة ورالادئ.
بذل كةزةثدة، ب.قاراتايةأتئث پئكئرئنشة، ةلدة قازاقتاردئ وزگة دئنگة ةنگئزؤ ساياساتئ كذشتةپ جذرگئزئلئپ جاتتئ. سونئمةن بئرگة «ؤاقئتشا ةرةجةگة» سايكةس قازاق جةرئ پاتشالئ رةسةيدئث مةنشئگئ بولئپ جاريالاندئ. ب.قاراتايةأ پاتشا ذكئمةتئنئث ساياساتئ سالدارئنان تؤعان جةرئندةگئ قيئندئقتاردئ كوزئمةن كوردئ. كةيئن ةثبةگئندة: «كةنةت ؤاقئتشا ةرةجة قازاق كوشپةلئلةرئ پايدالانؤئنداعئ جةرلةر مةملةكةتتئك مةنشئك بولئپ تانئلادئ جانة قازاقتارعا قوعامدئق پايدالانؤعا بةرئلةدئ دةپ جاريالادئ. بذل قازاقتار ءذشئن «اشئق كذندة توبةلةرئنة جاي تذسكةندةي» قاتتئ سوققئ بولدئ. لةزدة ولار وزدةرئن بوتةن جةردة جذرگةندةي كذي كةشتئ»، دةپ جاعدايدئ تارقاتا تذسةدئ.
مئنة، وسئ جايلار ب.قاراتايةأقا قازاق ةلئنئث ةرتةثئ ءبئلئمدئ ةكةندئگئن تذسئندئرسة كةرةك. اكةسئ داؤلةتجان مةن اتاسئ بيسالئدةن كةيئن وعان اكةسئنئث ءئنئسئ احمةت قامقورلئق جاسايدئ. كةلئنئ بيبئاجاردئث ةستةلئگئندة احمةت باقئتجاندئ ورئنبورعا، ءوز بالاسئ ماعزومدئ قازانعا وقؤعا باعئتتاعان. العئر ب.قاراتايةأ 1878-1886 جئلدار ارالئعئندا ورئنبور گيمنازياسئندا، 1886-1890 جئلدارئ سانكت-پةتةربؤرگ يمپةراتورلئق ؤنيأةرسيتةتئنئث زاث فاكؤلتةتئندة ءدارئس الادئ. اقتوبة وبلئستئق ولكةتانؤ مذراجايئندا ب.قاراتايةأتئث ورئنبور گيمنازياسئن ءبئتئرئپ، ؤنيأةرسيتةتكة ءتذسؤ ءذشئن جازعان ءوتئنئشئ ساقتالعان. ءوتئنئشتئث جازئلعان ؤاقئتئ 7 قازان 1886 جئل دةپ كورسةتئلگةن. اتالعان ؤنيأةرسيتةتتئث زاث فاكؤلتةتئنة ءبئرئنشئ بولئپ قابئلدانعان بوكةيلئك باقتئگةرةي قذلمانوأ بولاتئن. ب.قذلمانوأ 1884 جئلئ زاث فاكؤلتةتئنةن شئعئس تئلدةرئ فاكؤلتةتئنة اؤئسئپ، اراب، پارسئ، تذرئك، تاتار تئلدةرئن مةثگةرةدئ. سوندا ءجذرئپ ول كانديداتتئق ديسسةرتاسياسئن قورعايدئ. وسئ تذستا سانكت-پةتةربؤرگتة شئعئس تئلدةر فاكؤلتةتئندة جةتئسؤدان بارلئبةك سئرتانوأ، تورعاي وثئرئنةن ابدوللا تةمئروأ، جاراتئلئستانؤ فاكؤلتةتئندة مامبةتالئ سةرداليندةر وقيدئ. وقؤدا ءجذرئپ 1887 -جئلعئ قئركذيةكتئث 29-ئندا ب.قاراتايةأ العاش رةت جةرگئلئكتئ پوليسياعا ةشقانداي جاسئرئن ذيئمدارعا قاتئسپايتئندئعئ تؤرالئ قولحات جازؤعا ءماجبذر بولادئ.
1890 جئلئ «دالا ؤالاياتئ» گازةتئ «يمپةراتورلئق حازئرةتئنئث ةسئمئنة العاش پةتةربؤرگ قالاسئنداعئ ؤنيأةرسيتةت كؤرسئن ةكئنشئ دارةجةلئ ديپلوممةن ذزدئك اياقتاعان تورعاي وبلئسئ، ئلة ويازئ، بذرتئ ةلئنئث سذلتانئ باقئتجان قاراتاي ذعلئ يؤستيسيا مينيسترلئگئنئث قاراؤئنا كئرگئزئلئپ، دةپارتامةنتتئك باسقارؤ سةناتئنداعئ ةكئنشئ مةكةمةسئنة قئزمةتكة قالدئرئلدئ» دةپ ةلگة حابار سالادئ. اراعا ؤاقئت سالئپ ب.قاراتايةأ 1891 جئلئ كؤتايسي گؤبةرنياسئنا قاراستئ نوأو-سةناكي ؤةزئنة قئزمةتكة جئبةرئلةدئ. ول وزگة ةلدة 1896 جئلعا دةيئن ةثبةك ةتةدئ. ةلدةن قاشئق جذرسة دة، ذنةمئ بايلانئستا بولئپ حابارلاسئپ وتئرادئ. بذعان 1892 جئلعئ ماؤسئمنئث 12 سئندةگئ «تؤرگايسكية وبلاستنئة أةدوموستي» گازةتئ كؤا. گازةت ارقئلئ ب.قاراتايةأ «وتكةن جئلعئ قؤاثشئلئق اقمولا، تورعاي جانة ورال وبلئسئ قازاقتارئنئث مال شارؤاشئلئعئنا قايعئلئ زارداپتارئن تيگئزدئ... قازاق حالقئ ءذشئن «قويان جئلئ» «جذت» اكةلةتئن اپاتتئ جئل سانالادئ، سةبةبئ، «جذت» ذنةمئ كوشپةلئ جذرت تاريحئندا ءاربئر مذشةل سايئن قايتالاناتئن «قويان جئلئمةن» سايكةس كةلئپ وتئرعان. جذتتئ باسئنان وتكةرئپ، زاردابئن تارتقان ةل «قويان جئلئنان» قاؤئپتةنةدئ. سوندئقتان، بولاشاقتا ناؤبةتتئث الدئن الئپ، ... قازاق دالاسئندا ازئق-تذلئك قاراجاتئن قالئپتاستئرئپ، كوپ دذكةندةر اشؤ» جذمئستارئن جذرگئزؤگة شاقئرادئ.
1896 جئلعئ قئركذيةكتئث 18 ئندة «تورعاي» گازةتئ ب.قاراتايةأتئث گرؤزيادان ةلگة ورالعاندئعئن حابارلادئ. سودان 1904 جئلعا دةيئن تورعاي وبلئسئ، اقتوبة ؤةزئنة قاراستئ بذرتئ بولئسئندا تذرئپ، سول جئلئ ورال وبلئسئنا قونئس اؤدارؤعا ءماجبذر بولادئ. بذل جونئندة ب.ب.قاراتايةأ بئلايشا باياندايدئ: «تورعاي اسكةري گؤبةرناتورئ، گةنةرال لوماچةأسكييدئث، پاتشا ذكئمةتئنئث جةرگئلئكتئ تئرةگئنة اينالدئرؤ ءذشئن، قازاقتاردان كازاك سوسلوأيةسئن قذرؤ جوسپارئنا تويتارئس بةردئم. سونئث سالدارئنان اكئمشئلئك قؤدالاؤعا ذشئراپ، ورال وبلئسئنا كوشؤگة تؤرا كةلدئ». مئنة، وسئدان باستاپ ب.قاراتايةأ پاتشا ذكئمةتئنئث تاراپئنان باقئلاؤعا الئنا باستادئ.
XX عاسئردئث باسئندا ب.قاراتايةأ وزگة زيالئ ازاماتتارمةن بئرگة حالقئن وياتؤ ماقساتئندا ساياسي كذرةسكة بةل بؤادئ. ةلدة حالئقتئث ءوتئنئش-تالاپتارئن پاتشاعا جةتكئزؤ شارالارئ قولعا الئنادئ. قارقارالئ ؤةزئندةگئ 1905 جئلعئ قوياندئ جارمةثكةسئندة ءا.بوكةيحانوأ، ا.بايتذرسئنوأ، ج.اقبايةأتاردئث باسشئلئعئمةن 14500 ادام قول قويعان قارقارالئ پةتيسياسئ ومئرگة كةلدئ. ونئمةن قاتارلاس وسئ جئلئ جازدا ب.قاراتايةأ باسقارعان ورال، تورعاي وبلئستارئ قازاقتارئنئث تالاپتارئ جيناقتالا باستادئ. تالاپتا «قازاق حالقئنئث قولئنا جةر ماثگئلئك وزئثدئكئ دةگةن» قذجات بةرئلسئن دةپ انئق جازئلعان. ب.قاراتايةأ 1905 جئلئ 12 شئلدةدة جانئنا س.كةيكين، م.قايداروأ، د.توقبايةأ، س.الدياروأ، يشان د.مؤسين، حازئرةت ع.ةسمذحامبةتوأ، مولدا م.مةثدئقذلوأ، سؤديا ا.ءبئرئمجانوأ، سوت مذشةسئ ج.سةيداليندةردئ ةرتئپ جولعا شئعادئ. سانكت-پةتةربؤرگتة ولاردئ گةنةرال ع.جاثگئروأ كذتئپ الئپ، سونئث قولداؤئنئث ارقاسئندا II نيكولاي پاتشانئث قابئلداؤئندا بولدئ. ءسويتئپ قازاق حالقئنئث مذث-مذقتاجئ پاتشاعا جةتكئزئلدئ. ودان ةش ناتيجة شئقپاعانئنا كؤا بولعان ب.قاراتايةأ ساياسي پارتيا قذرؤعا كذش سالدئ. 1905 جئلئ جةلتوقساندا ورال وبلئستئق كادةتتةردئث ورتالئق كوميتةتئ مذشةلةرئنئث ذيئمداستئرؤئمةن ورال قالاسئندا اقمولا، سةمةي، تورعاي، ورال جانة جةتئسؤ وبلئستارئنئث دةلةگاتتئق سيةزئ ءوتتئ. سيةزگة ءا.بوكةيحانوأ، ج.سةيدالين، جةتئسؤلئقتار اتئنان ب.سئرتانوأ جانة م.تئنئشبايةأ، سانكت-پةتةربؤرگتة وقئپ جذرگةن ستؤدةنت ح.دوسمذحامةدوأ كةلدئ. باسقوسؤدا قازاق زيالئلارئ «قازاق كونستيتؤسيالئق-دةموكراتيالئق پارتياسئن» قذرؤ تؤرالئ شةشئم قابئلدايدئ. 1905- جئلعئ 29- جةلتوقسانداعئ «ؤلفات» گازةتئ پارتيانئث قذرئلعاندئعئن جانة ونئث باعدارلاماسئن جاساؤعا ب.قاراتايةأتئث قاتئسقاندئعئن حابارلادئ. مئنة، وسئ پارتيا جالپئ ذلتتئق دةثگةيگة كوتةرئلمةسة دة، ءوز زامانئندا قازاقتئث الدئندا تذرعان ماقسات-مئندةتتةرئن انئقتاؤعا ءوز سةپتئگئن تيگئزدئ. كةيئن ب.قاراتايةأ 1907- جئلئ 20- اقپاندا شاقئرئلعان II مةملةكةتتئك دؤماعا سايلانادئ. دؤماعا قاتئسا جذرئپ، ب.قاراتايةأ قازاق دالاسئنا ورئس مذجئقتارئنئث كوشئرئلؤئمةن ةلدة باستالعان اگرارلئق شيةلةنئستئث قولدان جاسالعاندئعئن كوپشئلئككة جةتكئزةدئ. 1907- جئلئ مامئردئث 16-سئندا II دؤمانئث مئنبةسئندة ءسوز سويلةگةن ب.قاراتايةأ «قئرعئز-قايساق حالقئنئث اتئنان بذل مئنبةدةن ةشكئم سويلةگةن جوق، سوعان قاراماستان مةملةكةتئمئزدةگئ شيةلةنئسئپ وتئرعان اگرارلئق ماسةلةنئ شارؤالاردئ دالالئق وبلئستار اؤماعئنا، اتاپ ايتقاندا، ورال، تورعاي، اقمولا، سةمةي جانة جةتئسؤ وبلئستارئنئث اؤماعئنا قونئس اؤدارؤ ارقئلئ شةشكئسئ كةلةتئندةر بار» - دةپ رةسةيدةگئ ماسةلةنئ قازاقتاردئ اتامةكةنئنةن ئعئستئرؤ ارقئلئ شةشؤدئ قويؤ قاجةتتئگئن جاريا ةتةدئ.
1907- جئلئ ماؤسئمنئث 3ئندة II دؤما تاراتئلعاننان كةيئن ب.قاراتايةأ ةلگة ورالئپ، ادأوكاتتئق قئزمةتئن جالعاستئرادئ. سوعان قاراماستان ول قازاق قوعامئنداعئ جةر، ءدئن، وزگة دة ماسةلةلةرمةن شذعئلدانئپ، ءا.بوكةيحانوأپةن، سانكت-پةتةربؤرگتةگئ جةرلةس ئنئلةرئ ح.دوسمذحامةدوأ، ج.دوسمذحامةدوأ، ن.يپماعامبةتوأ ت.ب. بايلانئسئن جالعاستئرئپ، ونئ شةشؤدئث جولدارئن ئزدةستئرةدئ. 1910- جئلئ ول ءا.بوكةيحانوأقا حات جولداپ «قازاق حالقئ ءذشئن ةكئ جاؤ بار: بئرئنشئدةن، ونئث ناداندئعئ مةن كوشپةلئ مادةنيةتسئزدئگئ بولسا، ةكئنشئ جاعئنان، قالايدا ءوزئنئث قئزمةتئن كذشةيتؤگة مذددةلئ قونئستاندئرؤ ذيئمدارئنئث وزبئرلئعئ مةن ارسئزدئعئ. بذل جاؤلاردان قذتئلؤ جولئ بار ما؟ كونستيتؤسيا جوق. مةملةكةتتئك دؤما قونئستاندئرؤ ذيئمئ جاعئندا» دةپ اقئلداسئپ، ودان شئعؤدئث جولئن ئزدةستئرؤ قاجةتتئگئن العا تارتادئ. حاتئندا قازاقتار اراسئنان شئققان پايداكذنةمدةر مةن جالقاؤلئقتئ قاتتئ سئنعا الادئ. «پايداكذنةمدئك بارلئق «باس ادامدارئنئث» قئزمةتئن جوعارئلاتؤعا سةبةپشئ بولدئ. قازاقتاردئث پسيحولوگياسئ ازعانئ سونشالئق... ولاردئ ةشقانداي قوعامدئق قئزمةت، ةشقانداي قوعامدئق قاجةتتئلئك سياقتئ ماثئزدئ ماسةلةلةر تولعاندئرمايدئ. قازاق جةرئ قونئستانؤشئلارعا كوپتةپ الئنئپ جاتئر. ةكئ جذزدئ «باس ادامدار» وزدةرئنئث جةرئن توناؤشئلاردئ ماقتاپ، كةرئسئنشة ءوز جةرلةرئن قورعاؤ ءذشئن باسشئلئققا قارسئ شئققان قازاقتاردئ جازالاؤدا» دةپ قاتتئ وكئنئش بئلدئرةدئ. وسئ حاتئندا ب.قاراتايةأ ءا.بوكةيحانوأقا قازاق حالقئن باسقاراتئن ذلتتئق ذيئم كةرةكتئگئ جونئندة وي تاستاپ، «مةنئثشة، جالعئز سةن حالئقتئث سةنئمئنة لايئقسئث. جالعئز سةن حالقئما قئزمةت قئلدئم دةپ ايتؤعا قذقئلئسئث» دةگةن ازاماتتئق سةنئمئن جولدايدئ.
ب.قاراتايةأ جةر ماسةلةسئن ءار ؤاقئتتا نازاردان تئس قالدئرمادئ. كةيئن جولداسئ ب.سئرتانوأپةن دة وي بولئسةدئ. ال 1912- جئلعئ ةلدةگئ قؤاثشئلئققا بايلانئستئ قاتتئ الاثدادئ. اشارشئلئق تؤرالئ دؤماعا حات جولداپ، قازاق حالقئ ءذشئن ارنايئ قارجئ ءبولؤ كةرةكتئگئن اتاپ كورسةتةدئ. وعان دؤما دةپؤتاتتارئنان جاؤاپ حات جولدانادئ.
ةلدئث جئل ساناپ قيئنداپ بارا جاتقان جاعدايئن سةزئنگةن ب.قاراتايةأ وزگة دة زيالئلارمةن بئرگة جالپئ قازاق سيةزئن شاقئرئپ، باس قوسؤ قاجةتتئگئن بئردةن قولدايدئ. مئنة، وسئ ارادا ج.سةيدالين: «قازاق زيالئلارئنئث تارلاندارئ ب.قاراتايةأ، ءا.بوكةيحانوأ، ب.قذلمانوأ، بذل ذشةؤئنئث ءوزئ ءذش رؤلئ ةل بولسا دا الاش دةگةندة باسئ ءبئر جةرگة قوسئلسا كةرةك» دةپ، «قازاق گازةتئنة» جاريالادئ. كوپ ذزاماي قازاقتئث باستئ ماسةلةلةرئ «ايقاپ» جؤرنالئ مةن «قازاق» گازةتئ ارقئلئ ةلگة تارالا باستايدئ. م.دؤلاتوأ ءوز ةثبةگئندة ب.قاراتايةأتئث قازاقتار جةرگة تذراقتاپ، قالا بولؤ قاجةت، ا.بايتذرسئنوأ جانة باسقالاردئث ازئرشة «قازاق وعان دايئن ةمةس سوندئقتان، كوشئپ-قونؤدئ جالعاستئرعان دذرئس. وعان ءوز ؤاقئتئ كةلةدئ» دةگةن پئكئرلةرئن كوپشئلئك نازارئنا ذسئنادئ. قازاق زيالئلارئنئث بذل ارادا ةث باستئ كوزدةگةنئ حالقئنا وي تاستاپ، ونئ تذتاستاي ةل بولئپ تالقئعا سالئپ، بئرلةسئپ الداعئ ماقساتتئ انئقتاؤ ةدئ.
ب. قاراتايةأ ج. سةيداليننئث «ايقاپ» جؤرنالئ ارقئلئ جالپئ قازاق سيةزئن وتكئزؤ تؤرالئ زيالئلارعا تاستاعان پئكئرئن بئردةن قولدايدئ. وعان ب.قاراتايةأ، ج.تئلةؤبةرگةنوأ، ك.شالقاروأتئث «ءبئز سيةز كةرةك دةگةن ءسوزئثئزدئ بةك ذناتامئز... وسئ كةلةشةك حالئق جذمئسئنا قئزمةت ةتؤگة ءبئز دايارمئز» دةگةن جةدةلحات جولداؤئ دالةل بولادئ.
ب.قاراتايةأ 1914- جئلئ مامئردا سانكت-پةتةربؤرگتة وتكةن مذسئلمان فراكسياسئ ماجئلئسئنة قاتئسادئ. ول فراكسيانئث بذكئل رةسةيلئك مذسئلمان سيةزئن شاقئرؤ كةرةك دةگةن شةشئمئن ءا.بوكةيحانوأ، ب.سئرتانوأتارمةن بئرگة قولدايدئ. ماجئلئستةن بذرئن ماؤسئمنئث 15-25-ئ ارالئعئندا قازاق وكئلدةرئ ءوزارا كةثةس وتكئزةدئ. وسئ كةثةستة ب.قاراتايةأ ورئس پاتشاسئنئث قازاق دالاسئندا جذرگئزئپ جاتقان قذيتئرقئ ساياساتئن اشكةرةلةدئ. ول «قازاننئث بذراتانا شكولئن باسقارؤشئ ميسسيونةر چينوأنيك ئيلمينسكيي دةگةن شئقتئ. بذل ادام قازاقتار مذسئلمان ةمةس، «شامانئي» دةگةن ءدئنسئز حالئق، ولاردئ پراأوسلاأنئيعا اينالدئرؤ بةك وثاي» دةگةنئ پاتشا ذكئمةتئ ساياساتئمةن استاسئپ جاتقاندئعئن» جةتكئزةدئ. ال ماؤسئمنئث 25-ئندة ءوز جذمئسئن باستاعان بذكئل رةسةيلئك مذسئلماندار سيةزئنة 35 دةلةگات قاتئستئ. سيةزدة دة ب.قاراتايةأ قازاق وكئلدةرئ كةثةسئندة كوتةرئلگةن ماسةلةلةر تؤرالئ بايانداما جاسادئ. سونئمةن بئرگة مذسئلماندار فراكسياسئ مذشةلةرئ ءبئرئنشئ دذنيةجذزئلئك سوعئستا جارالانعان جاؤئنگةرلةرگة قولداؤ كورسةتؤ ءذشئن ؤاقئتشا كوميتةت قذرادئ. ونئث ةرةجةسئن ب.قاراتايةأ دايئندادئ. وسئ جئلئ ول كادةتتةردئث ذلت جانة اگرارلئق ماسةلةلةردئ شةشؤگة قذلئقسئزدئعئن انئق بايقاعان سوث ونئث قاتارئنان شئقتئ.
پاتشا ذكئمةتئنئث 1916 جئلعئ ماؤسئمنئث 25-ئندةگئ 19-43 جاس ارالئعئنداعئ ةر ازاماتتاردئ ءتئل جذمئستارئنا الؤ تؤرالئ زاثنئث ةل ئشئندة نارازئلئق تؤدئرعان تذسئندا دا ب.قاراتايةأ ذلت الدئنداعئ پارئزئن تذسئنة ءبئلدئ. ول جارلئققا قارسئ اشئق نارازئلئققا شاقئرعان ت.بوكين، ءا.جانگةلدين، س.مةثدةشةأ، ب.قذلمانوأ، ت.رئسقذلوأتاردئ قولداماي، ا.بايتذرسئنوأ، ءا.بوكةيحانوأ، م.دؤلاتوأ سياقتئ كوتةرئلئسكة شئققان قازاق جاستارئن پاتشا ذكئمةتئ اياؤسئز جازالايتئندئعئن ةسكةرتةدئ. سول ءذشئن ب.قاراتايةأ تامئز ايئندا سانكت-پةتةربؤرگكة كةلئپ، پاتشا اكئمشئلئگئنة ءتئل جذمئستارئنا قازاقتاردئ الؤدئ توقتاتا تذرؤ جونئندةگئ ءوز جازباسئن جولدايدئ. تاريحتا «قازاقتار جونئندةگئ ةستةلئك جازبا» اتاؤئمةن ساقتالعان حاتئندا ب.قاراتايةأ ورال وثئرئندةگئ حالئق نارازئلئعئن حابارلادئ. وسئ جازبانئ ج.سةيدالين م.شوقاي ارقئلئ دؤما ءتوراعاسئ م.رودزيانكوعا جةتكئزةدئ. جازبادا قازاق جاستارئن شاقئرتؤدئ 1917- جئلدئث مامئرئنا دةيئن توقتاتا تذرؤ قاجةتتئگئ باسا ايتئلادئ. سودان ب.قاراتايةأ ةلگة ورالادئ. ونئث جازباسئمةن تانئسقان ج.دوسمذحامةدوأ، ج.سةيدالين، م.شوقاي II مةملةكةتتئك دؤماعا ارنايئ ماسةلة ةتئپ شئعاردئ.
رةسةيدةگئ شيةلةنئستئث ءتذبئ پاتشا ذكئمةتئنئث قذلاؤئنا اكةلدئ. ب.قاراتايةأ ونئ پايدالانا وتئرئپ، ورال قالاسئندا قازاق كوميتةتئن قذرؤعا كئرئسةدئ. 1917- جئلعئ ناؤرئزدئث 7سئندة جايئق وزةنئنئث سول جاعالاؤئن قونئستانعان قازاق اؤئلدارئن باسقارؤ ماقساتئندا ازاماتتئق كوميتةت قذرئلئپ، ءتوراعالئعئنا ب.قاراتايةأ بةكئتئلةدئ. ناؤرئزدئث 10-ئندا ازاماتتئق كوميتةت ؤاقئتشا كوميتةت بولئپ، وزگةرتئلئپ، ءتوراعالئعئنا ع.الئبةكوأ سايلانئپ، ب.قاراتايةأ مذشةلئگئندة قالدئرئلادئ. ال ساؤئردئث 19-22-سئندة ورال وبلئسئ قازاق سيةزئندة ؤاقئتشا كوميتةت ءوز بيلئگئن ورال وبلئستئق قازاق كوميتةتئنة تاپسئرادئ.
ب.قاراتايةأ 1917- جئلئ مامئر ايئنئث العاشقئ 10 كذندئگئندة ماسكةؤ قالاسئندا وتكةن بذكئل رةسةيلئك مذسئلماندار سيةزئنة قاتئسادئ. كةيئن ءوز ةستةلئگئندة ول سيةزگة «قازاق ينتةلليگةنتتةرئ، زاثگةر ج.دوسمذحامةدوأ، دارئگةر ح.دوسمذحامةدوأ، اگرونوم ك.جالةنوأ، ورتا ءبئلئمدئ ع.الئبةكوأ جانة ءدئنباسئلارئ، يمام، مولدالار قؤاناي، داؤلةتيار، قاجئعالي جانة ت.ب.» قاتئسقاندئعئن جازدئ. سيةزدة ب.قاراتايةأ سوعئستئ توقتاتئپ، اسكةردئ ذيئنة قايتارؤ قاجةتتئگئن ذسئنادئ.
بذل كةزةثدة ءا.بوكةيحانوأ باستاعان قازاق زيالئلارئنئث رةسةيدةگئ ؤاقئتشا ذكئمةتكة دةگةن سةنئمئ اقتالماعاندئعئ دالةلدةنة باستادئ. وسئ ارالئقتا (مامئر ايئنئث سوثئندا) ؤاقئتشا ذكئمةتتئث سوعئس جانة ذلتتئق-اؤماقتئق اأتونوميا جونئندةگئ ذستانئمدارئنا قارسئ كةلگةن ب.قاراتايةأ بولشةأيكتةردئ جاقتاؤشئ دةگةن ايئپپةن «اؤئلئنان ةشقايدا شئقپاؤ» جونئندة ورال اسكةري ذكئمةتئنة قولحات بةرئپ، «ءذي تذتقئنئ» جاعدايئندا ورال ؤةزئ كوكباقتئ بولئسئ ميليسياسئنئث قاتاث باقئلاؤئنا الئنادئ.
قازان توثكةرئسئ كةزئندة ب.قاراتايةأ ءوز اؤئلئندا تذتقئن جاعدايئندا بولاتئن. ءوز ةستةلئگئندة: «قازان رةأوليؤسياسئنان كةيئن، 1918 -جئلدئث ناؤرئز ايئنا دةيئن مةن ءوز جولداستارئممةن بئرگة قئردا قازاق جئگئتتةرئنةن سوعئس كذشئن ذيئمداستئرؤعا كئرئستئم. بذل جذمئسقا قونئس اؤدارئپ كةلگةن ؤكراينداردئ دا تارتتئق»، - دةپ جازادئ. 1918 جئلئ ناؤرئزدئث 18-ئندة ورال قالاسئندا وتكةن كةثةستةردئث II وبلئستئق سيةزئندة ب.قاراتايةأ وبلئستئق يؤستيسيا كومميسارئ بولئپ تاعايئندالدئ. ءبئراق ناؤرئزدئث 28-29-ئندا بولعان توثكةرئس اسةرئنةن ب.قاراتايةأ ءساؤئردئث 15-ئندة قايتادان تذتقئنعا الئنادئ. ورئس-كازاكتارئنئث اسكةري دالالئق سوتئ ونئ اتؤ جازاسئنا كةسكةنئمةن، كةيئن ءوز ذكئمئن 6 جئلعا قاماؤعا اؤئستئرادئ. ول تؤراسئندا ح.ةسةنجانوأتئث «اق جايئق» تريلوگياسئندا تولئعئراق جازئلعان. كةيئن ب.قاراتايةأ «ةل اراسئنداعئ بةدةلئمنئث جوعارئلئعئ جانة زاثگةر ماماندئعئمنئث بولؤئ ارقاسئندا امان قالدئم. ةل ئشئندة نارازئلئق كوتةرئلئسئنئث كذشةيئپ كةتؤئنةن قورئققان اسكةري ذكئمةت مةنئ ولتئرمةدئ» دةپ مويئندادئ.
1919- جئلئ قاثتاردئث 24-ئندة أ.چاپايةأ ديأيزياسئ ورال قالاسئن ورئس-كازاكتارئنان ازات ةتكةن كةزةثدة ب.قاراتايةأ تذرمةدةن بوسادئ. تذرمةدةن بوساپ 4-ارميانئث اسكةري رةأوليؤسيالئق كةثةسئنئث قاؤلئسئمةن قذرئلعان وبلرةأكومعا مذشة رةتئندة ةنگئزئلةدئ. مئنة، وسئدان كةيئن ب.قاراتايةأ 6- اقپاندا ركپ (ب) قاتارئنا قابئلدانادئ. تاريحشئ يساتاي كةنجاليةأ ب.قاراتايةأ پةن ب.قذلمانوأ بولشةأيكتةردئث اأتونوميا بةرةمئز دةگةنئنة سةنئپ، ولاردئث جاعئنا شئقتئ دةپ تذسئندئرةدئ. قايتكةن كذندة دة ةلدة تذبةگةيلئ وزگةرئستةر باستالدئ. بولشةأيكتةر بئرتئندةپ ةلدةگئ بيلئكتئ ءوز قولئنا الئپ، ذلت زيالئلارئنئث قويعان تالاپتارئن مويئندايتئندئعئنا ؤادة بةرة وتئرئپ، ولاردئ ءوزئنة تارتا باستادئ. 1919- جئلئ اقپاننئث 3-ئندة وبلئستئق رةأكوم ب.قاراتايةأقا ذلت ئستةرئن مةثگةرؤ ءئسئن تاپسئرسا، ساؤئردئث 10-ئندا باتئس الاشوردا ءبولئمئ باسشئلارئ جانشا جانة حالةل دوسمذحامةدوأتةرمةن كةلئسسوز جذرگئزؤدئ جذكتةدئ. رةأكوم ب.قاراتايةأتان قازاقتئث العاشقئ اتتئ اسكةر جاساعئن قذرؤعا دا كومةك سذرادئ. كةيئن ب.قاراتايةأ بولشةأيكتةردئث ءسوزئ مةن ءئسئ اراسئنداعئ الشاقتئقتاردئ سةزئنئپ، قازاق جئگئتتةرئنةن ةرئكتئ ارميا قذرؤ ئسئنةن باس تارتادئ. ونئث سةبةبئن قازاق جئگئتتةرئنة قامقورلئق جاسالماي، سوعئس ونةرئنة ازئرلةنبةي، ةشقانداي دايئندئقسئز سوعئسقا قاتئستئرئلؤئمةن تذسئندئرةدئ. وسئنداي باتئل پئكئرئنة قاراماستان بولشةأيكتةر ونئ 1919- جئلئ شئلدةنئث 14-ئندة قازاق ولكةسئن باسقارؤ جونئندةگئ اسكةري رةأوليؤسيالئق كوميتةتكة مذشة رةتئندة تاعايئندايدئ. رةأكوم قذرامئندا ءا.جانگةلدين، س.مةثدةشةأ، ا.بايتذرسئنوأ، م.تذثعانشين ت.ب. بولاتئن. ونئث مذشةلةرئ تامئز ايئندا ورئنبورعا كةلئپ قئزمةتكة كئرئسةدئ. وسئندا ب.قاراتايةأ بورتپة، سذزةك اؤرؤئنا شالدئعادئ. 1919- جئلئ 19- قئركذيةكتة ورال-بوكةي وبلئستارئ قازاقتارئ ءذشئن ارنايئ قازاسكةررةأكوم قذرئلئپ ونداعئ ذلتتئق ئستةردئ باسقارؤدئ ب.قاراتايةأقا جذكتةدئ. رةأكومدا جذرئپ ب.قاراتايةأ ا.بايتذرسئنوأ جانة ب.قارالديندةرمةن بئرگة كةثةس ذكئمةتئنة قارسئ شئققان قازاقتارعا كةشئرئم بةرؤ تؤرالئ قاؤلئ قابئلداپ، ونئ ةلگة تاراتتئ. باتئس الاشورداشئلار بذل ماسةلةدة ب.قاراتايةأقا، ونئث قامقورلئعئنا سةنئم ارتتئ.
1920- جئلئ اقپاننئث 23-ئندة قازاسكةررةأكوم ب.قاراتايةأتئ ادئلةت ءبولئمئنئث مةثگةرؤشئلئگئنة تاعايئندايدئ. بذل قئزمةتتئ وعان دةيئن ب.قارالدين باسقارعان بولاتئن. قئزمةتئن اتقارا ءجذرئپ ب.قاراتايةأ وزگة دة زيالئلارمةن قازاق شةكاراسئن ساقتاپ قالؤعا كذش سالادئ. ول اداي ؤةزئنئث شةكاراسئنداعئ تالاستئ ماسةلةلةردئ ءدال كورسةتة ءبئلدئ. ءبئراق كوپ ذزاماي بولشةأيكتةردئث ب.قاراتايةأقا الاش زيالئلارئمةن قارئم-قاتئناسئ ءذشئن سةنبةيتئندئگئ بايقالادئ. كةثةس ذكئمةتئ الاشوردا ذكئمةتئنئث قاتارئندا بولعان اق گأاردياشئلاردئث تئثشئلارئ دةگةن ايئپپةن ا.قوثئربايةأ، س.اسانوأ، ة.ارعئنشيةأتةر تذرمةگة قامالعاندا، ب.قاراتايةأ، ءا.ايتيةأ، م.مئرزاعاليةأتةر ولاردئ تذتقئننان بوساتتئ جانة ب.قاراتايةأ ا.كةنجين، ا.مئرزاعاليةأپةن بئرگة الاشوردا ذكئمةتئمةن جاسئرئن بايلانئس جاسادئ دةگةن ايئپ تاعادئ. سودان 1920- جئلئ شئلدةنئث 6-سئندا قايتادان جئمپيتئ ؤةزدئك ميليسياسئنئث باقئلاؤئنا الئنئپ، شئلدةنئث 28-ئندة قازاسكةررةأكومداعئ قئزمةتئنةن بوساتئلادئ. وعان «قئزمةت بابئن اسئرا پايدالانعانئ ءذشئن» ، «پارا العانئ ءذشئن» دةگةن ايئپتار تاعئلادئ. ب.قاراتايةأ 33 كذن قاماؤدا وتئرادئ. كةيئن ءوزئنئث زاثدئ ةشقاشان بذزباعاندئعئن، حالقئ ءذشئن ادال قئزمةت ةتكةنئن دالةلدةپ شئعادئ. وعان دا ريزا بولماعان ركپ (ب)-نئث قازاقستان وبلئستئق بيؤروسئنئث پرةزيديؤمئ مذشةلةرئ ي.اكؤلوأ، س.كيروأ، أ.رادؤس-زةنكوأيچتةر 1920- جئلئ قازاننئث 21-ئندة جينالئپ، تةرگةؤدئ توقتاتئپ، ب.قاراتايةأتئ بولاشاقتا جاؤاپتئ باسقارؤ لاؤازئمئنا قويماؤ تؤرالئ شةشئم قابئلدادئ. سودان ول 6- قاراشادا قازاق ولكةلئك اسكةري كوميسسارياتئنا قئزمةتكة ورنالاسئپ، 1921- جئلئ ساؤئر ايئندا ءوز ةركئمةن قئزمةتئنةن كةتةدئ. 1921- جئلئ 8- ساؤئردة ورئنبور ؤةزئ، دوثعئز اؤئلئنان جةر الئپ، «ةثبةك» اؤئل شارؤاشئلئعئ جةر يگةرؤ ارتةلئن قذرئپ، حالقئن اشارشئلئقتان ساقتادئ. بذدان كةيئن ب.قاراتايةأ ورال گؤبةرنيالئق سوتئندا قئزمةت جاسادئ. ول ادأوكات بولا ءجذرئپ ةلئن ساؤاتتاندئردئ. 1923- جئلئ مامئردئث 7-سئندة ب.قاراتايةأقا «كةثةس زاثئنا قايشئ ارةكةت جاسادئ» دةگةن تاعئ دا جالا جابئلادئ. بذل جولئ ونئ يؤستيسيا حالئق كومميسارئ ن.نذرماقوأ قورعاپ قالادئ. سودان قورعاؤشئلئق قئزمةتئنة قايتا ورنالاسادئ. ال 1925- جئلئ شئلدةدة ايةلئ سارجاننئث اؤرؤئنا بايلانئستئ اقتوبةگة ءبئرجولاتا كوشةدئ. 1925- جئلئ قازاننئث 4-ئندة اقتوبة گؤبةرنيالئق سوتئنا قاراستئ قورعاؤشئلار القاسئنئث مذشةسئ بولئپ قئزمةتكة قابئلدانادئ. وسئ لاؤازئمدا ءجذرئپ، 1919 - جئلئ اقپاننئث 6سئندا كئرگةن بولشةأيكتئك پارتيا قاتارئنان 1927- جئلئ ءوز ةركئمةن شئعادئ. ب.قاراتايةأتئث كةيئنگئ ءومئرئ تازا عئلئمعا ارنالدئ. ونئث قالامئنان جارئق كورگةن 20-دان استام ةثبةكتةرئ حالقئمئزدئث وتكةن تاريحئنان مول ماعلذماتتار بةرةدئ.
قاي كةزةثدة دة ءوز حالقئنئث قامئ ءذشئن ماثداي تةرئن توككةن، ةشكئمنةن قامئقپاي، شئندئقتئ ومئرلئك ذستانئمئ ةتئپ وتكةن قايراتكةر، ءبئرتؤار تذلعا 1934 - جئلئ تامئزدئث 24-ئندة اقتوبة قالاسئندا دذنية سالدئ.