قازاقتئث تذثعئش عارئشكةرئ توقتار اؤباكئروأ

جاس قازاق: توقتار اعا، ءسئز سوعئس ءبئتئپ، ةل ةندئ ةسئن جيا باستاعان جئلدارئ دذنيةگة كةلئپسئز. اكةثئز وثعاربايدئث ونئنشئ بالاسئ ةكةنسئز. ءبئراق تاعدئر ول كئسئلةرگة قازاقتئث تذثعئش عارئشكةرئنئث اتا-اناسئ بولئپ ءجذرؤدئ جازباپتئ. اتا-اناثئزدان ةرتة ايئرئلئپ، قارشادايئثئزدان قارا جذمئسقا ارالاسئپسئز. 15 جاسئثئزدا تةمئرتاؤ قذيما-مةحانيكا زاؤئتئندا توكار بولدئثئز. بالالئق كةزئثئزدئث كةدئر-بذدئرئ كوپ بولعانعا ذقسايدئ. اثگئمةمئزدئ بالا توقتاردئث تاعدئرئنان باستاساق.
توقتار اؤباكئروأ: شةشةم 10 قذرساق كوتةرئپتئ. مةن - ةث كةنجةسئمئن. مةنئث الدئمدا سةگئز قئز، ءبئر ذل بولدئ. سول سةگئز قئزدئث بةسةؤئنةن ايئرئلعانبئز. مةنئث الدئمدا ءبئر ذل بولئپتئ. ول ومئرگة كةلگةندة، تؤعان-تؤئس، كورشئ-قولاث - ءبارئ قؤانئپ، تويلاپ جاتقانئ سول ةكةن، اعام اياق استئنان شةتئنةپ كةتئپتئ. انام ابدةن جئلاعان كورئنةدئ. اللا تاعالانئث شةبةرلئگئندة شةك جوق قوي، ءبئزدئث وتباسئمئزعا تاعئ ءبئر ذل سئيلادئ. 1946 جئلدئث 27 شئلدةسئندة اؤباكئروأتةردئث اؤلةتئندة قاپ-قارا (كذلةدئ) ءسابيدئث شئرئلداعان داؤئسئ شئعادئ. انامنئث ايتؤئنشا، مةن تؤئلعاندا، بذكئل اؤئل تويلاپتئ. ءبارئ قؤانئپ، مارة-سارة بولئپ جاتقاندا، مةنئث كئندئگئم بايلاعان جئپتةن شئعئپ كةتةدئ. الگئ قاپ-قارا بالا «اپپاق» بالاعا اينالعان عوي. توسةگئم قئپ-قئزئل قانعا بويالعان. «ويباي-اؤ، تاعئ دا ءبئر بالانئ ءولتئرئپ الدئق قوي»، - دةپ جئلاپتئ جينالعان جذرت. ادامنئث ءومئرئ اللا تاعالانئث قولئندا عوي. امان قالئپپئن. ءبئراق اكةم مةنئث الگئ جاعدايئمنان كةيئن اؤرئثقئراپ، اؤرؤحاناعا ءتذسئپ قالادئ. كوپ ذزاماي قايتئس بولئپ كةتةدئ. جةتئ ايلئعئمدا اكةمنئث ءيئسئن دة سةزئنبةستةن ايئرئلئپ قالدئم. اكةم قايتئس بولاردا قاسئنا ةثبةكتةپ بارئپ جئلاپپئن. مةنئ قولئنا الئپ: «مةنئث ءومئرئمنئث جالعاسئ، مئنة، وسئ بالا»، - دةپتئ دة، ءجذرئپ كةتئپتئ.
تةمئرتاؤ قالاسئندا 11 جاسئما دةيئن اپامنئث قولئندا تذردئم. جةزدةمنئث قامقورلئعئندا بولدئم. اناما قالانئث سؤئ جاقپاي، ءبئراز اؤئردئ. اؤئلعا قايتؤعا تؤرا كةلدئ. ةسئمدة، ذيدةن ءبئرقانشا قاشئق جةردةن ءولئپ-ءوشئپ سؤ تاسيتئنبئز. ذيدة نان مةن مايدان باسقا ةشتةثة بولمايتئن. تاماق دةگةن ول كةزدة جوق قوي. اؤئلدا جةتئنشئ سئنئپقا دةيئن وقئدئم. سةگئزئنشئ سئنئپ بولماعاندئقتان، تةمئرتاؤعا كةلدئك. شةشةنئ اسئراؤ كةرةك. جذك تاسؤمةن ءناپاقا تاپتئم. ول كةزدة ذلكةن قاپتاعئ قانتتئث سالماعئ 101 كةلئ بولاتئن. 71 كةلئ تارتاتئن ذندئ دا ءيئعئما قويئپ، ماشينةدةن ماشينةگة تاسيتئن ةدئم. كةشكة ابدةن شارشايسئث. ءبئراق جاسپئز عوي. سةزئنة بةرمةيسئث. تذسكئ اسئمئز - ءبئر ليتر قايماق پةن ءبئر بولكة نان. كةشكة وقؤعا بارامئن. وقؤ مةن جذمئستئ بئرگة الئپ ءجذردئم. سوندا دا ساباقتئ بةسكة وقئدئم.
جاس قازاق: تاعدئردئث تاؤقئمةتئ، اكةنئث جوقتئعئ ماقساتئثئزعا كةدةرگئ بولدئ ما؟
توقتار اؤباكئروأ: ارينة، بولدئ. ءبئراق مةن ءوز-وزئمدئ تاربيةلةدئم. قايمئقپادئم. وزگة بالالاردئث اكةسئ، قامقورشئسئ بولدئ. مةنئ «جةتئمسئث، جولاما ارامئزعا» دةپ كةمسئتكةندةر كةزدةستئ. ءتئپتئ كةيدة بوقتاپ تا جئبةرةتئن. ءبئراق مةن ةش وكئنبةستةن، ذلكةن كئسئلةرمةن قاتار جذمئس ئستةدئم. تراكتورلاردئث بذراندالارئن قئسقانئمدا، ونئ ذلكةن كئسئلةر كةرئ شةشة المايتئن. جاستئعئما قاراماي، ذيدةگئ ورئندئقتارعا دةيئن ءوزئم قذراستئراتئنمئن. ونئ ساتئپ الؤعا جاعدايئمئز كوتةرمةيتئن ةدئ.
جاس قازاق: ءبئر سذحباتئثئزدا: «قينالعان ساتئمدة قازاقتئث ءانئ رؤح، جئگةر سئيلادئ»، - دةپسئز.
توقتار اؤباكئروأ: انام قايتئس بولعانان كةيئن ءبئر اپتا وتةر-وتپةستةن ناعاشئمنان ايئرئلدئم. ول كةزدة مةن رةسةيدة وقيتئنمئن. انام مةن ناعاشئمدئ جةر قوينئنا تاپسئرئپ، رةسةيگة قايتا باردئم. سول كةزدة قاتتئ قينالدئم. اؤرؤحاناعا ءتذستئم. ومئردةن ءتذثئلئپ، ةش نارسةگة زاؤقئم سوقپاي قالدئ. سول كةزدة راديودان بيبئگذل تولةگةنوأا 25 مينؤت بويئ قازاقشا ءان ايتتئ. بذل ماعان قاتتئ اسةر ةتتئ. ومئرگة دةگةن قذشتارلئعئمدئ ارتتئردئ. وسئدان كةيئن ومئرئمدة وزگةرئستةر پايدا بولدئ. بئردةن قول-اياعئمدئ جيناپ، اؤرؤئمنان ساؤئعئپ كةتتئم. ول كئسئمةن ماسكةؤدة ءبئر جولئققانئمدا، بولعان جايدئ اينا-قاتةسئز ايتئپ بةردئم. العئسئمدئ ءبئلدئردئم. ءالئ كذنگة دةيئن بيبئگذل اپامدئ قذرمةتتةيمئن.
جاس قازاق: ذشقئش بولؤ ذلكةن تاؤةكةلدئلئكتئ تالاپ ةتةدئ. بئزگة ءومئر مةن ءولئمنئث اراسئنداعئ ماماندئق سياقتئ كورئنةدئ. ءسئز ذرةيگة، قورقئنئشقا بوي الدئرعان جوقسئز با؟
توقتار اؤباكئروأ: جاثادان ذشقئش بولئپ جذرگةن كةزئم. 1977 جئلئ 13 ذشقئشتئ جةرلةدئك. تةپسة تةمئر ذزةتئن مئقتئ جئگئتتةرئمئزدةن ايئرئلدئق. مةنئث ومئرئمدة دة ءبئراز قيئنشئلئقتار بولدئ. بويئمدئ ذرةي بيلةگةن ساتتةر كةزدةستئ. ءبئراق اللا تاعالانئث قالاؤئمةن ونئث ءبارئ ارتتا قالدئ. باتئر بولماسام، اسپانعا ذشار ما ةدئم؟ مةن قازاقتئث ابئرويئ ءذشئن ذشتئم. ال قازئرگئ عارئشكةرلةردئث قانداي ماقساتپةن ذشئپ جاتقاندارئن ءبئر اللا بئلةدئ.
جاس قازاق: بذگئنگئ قوعامنئث دةرتئ نة دةپ ويلايسئز؟
توقتار اؤباكئروأ: ءبئز قازاق دةگةن قاسيةتتئ ذعئمدئ ذمئتئپ بارا جاتئرمئز. وعان نة سةبةپ ةكةنئن مةن بئلمةيمئن. قازئرگئ ادامدارعا بايلئق بولسا بولعانئ. باقئتئن بايلئقتان ئزدةيتئندةرگة ءسئزدئث ادامگةرشئلئگئثئز، پاتريوتتئق سةزئمئثئز ءبئر تيئن. ءبئز، قازاقتار، تاؤةلسئزدئكتئ ارداق تذتقان حالئق ةدئك. تاؤةلسئزدئككة قول جةتكئزگةندة، «ءبئز ةندئ ةشكئمگة باعئنبايمئز، جالئنبايمئز» دةپ جئلادئق. قازئرگئ كةيبئر قازاقتارعا قارا حالئقتئث قامئ كوك تيئن. قارئنئنئث توقتئعئن، كويلةگئنئث كوكتئگئن ويلايدئ. ولار ءذشئن باسقا قذندئلئق جوق.
جاس قازاق: ةگةمةندئكتةن تذيگةن ويئثئزدئ ايتا كةتسةثئز.
توقتار اؤباكئروأ: 1991-93 جئلدارئ قازاق قانداي قيئندئق كورسة دة، ونئث رؤحئ ءبئر ساتكة بولسئن تومةندةگةن جوق. ول كةزدة اشارشئلئق تا، داعدارئس تا بولدئ. قازئر شة؟ ءبارئمئزدئث ذيئمئزدة جوق دةگةندة ءبئر ءذزئم نان بار. كةيبئرئمئزدة ةت پةن ماي بار دةگةندةي. ءبئراق قازئر ءبئزدئث رؤحاني جاعئمئز اقساثداپ قالدئ. 17 جئلدان كةيئن قازاق ءتئلئنئث جاعدايئ ءدال بذگئنگئدةي مذشكئل بولادئ دةپ كئم ويلاعان؟ ءبئز وزئمئزگة-ءوزئمئز جاساپ وتئرمئز. جةتئستئگئمئز بار شئعار. حالئقتئث تاماعئ توق سياقتئ. «جومارتتئث قولئن جوق بايلايدئ» دةيدئ. قولئندا جوقتاردئث بذگئنگئ زاماندا ابئرويئ دا جوق. بئلمةيمئن. قايدا كةتئپ بارامئز؟ جاتسام دا، تذرسام دا ويلايتئنئم وسئ. قازاق حالقئ جوعالماسا دةيمئن.
جاس قازاق: دةپؤتات بولدئثئز، ازدئ-كوپتئ ساياساتقا ارالاستئثئز دةگةندةي، قازئرگئ ذردئستةردةن نة ءتذيدئثئز؟
توقتار اؤباكئروأ: سئرتقئ ساياسات جايئندا ايتايئن. قازاقستانعا شةتةلدئكتةر العاش رةت ءوز سؤئمةن، نانئمةن، تاماعئمةن كةلدئ. ولار قازاق دةسة قورقاتئن. «قازاقتار كةشة عانا تاؤدان، اعاشتان ءتذستئ» دةپ ويلايتئن. ءبئزدئ جابايئ سانايتئن. ءبئزدئث سئرتقئ ساياساتئمئز دذرئس بولدئ.
جاس قازاق: «قازسات-1» جوعالعاندا، جذرت شؤئلداپ قويا بةردئ. «كئنالئلةردئ جاؤاپقا تارتؤ كةرةك» دةستئ. ءسئز ءبئر سوزئثئزدة بذل ماسةلةگة تذسئنئستئكپةن قاراؤ كةرةكتئگئن ايتئپ قالدئثئز. نةگة؟
توقتار اؤباكئروأ: ومئردة ءبارئ بولادئ. ال كئنالئنئ ذرايئق، سوعايئق، اتايئق. ودان نة ذتامئز؟ ولاي بولماؤ كةرةك. رةسةي ءوزئنئث 300 جةرسةرئگئن ذشئردئ. ونئث 60-سئ جوعالئپ كةتتئ. سوندا ورئستار عالئمدارئن اتئپ تاستاؤئ كةرةك پة ةدئ؟ امةريكادا، فرانسيادا، جاپونيادا دا سولاي بولدئ. ذشئرادئ. جوعالئپ كةتةدئ.
جاس قازاق: وتباسئثئزعا ويئسساق، رةسةيدة ومئرگة كةلگةن ذلدارئثئزدئ قازاقشا تاربيةلةپ ءجذرسئز بة؟
توقتار اؤباكئروأ: ولارعا قازاقشا اندةر تئثداتام. اسئرةسة كئشئ ذلئم قازاقشا ءان تئثداعاندا، كوزئ جايناپ كةتةدئ. العاشئندا ولاردئ قازاقشا تاربيةلةؤ قيئنعا سوقتئ. سةبةبئ ءوزئم دة ورئسشا ويلايتئنمئن.
جاس قازاق: قازاقشاثئز ءتاپ-تاؤئر ةكةن. ءبئراز بذرئن ورئسشا سويلةؤشئ ةدئثئز...
توقتار اؤباكئروأ: قازاقستانعا كةلگةندة، ءبارئ مةنئ ةرةكشة ئقئلئسپةن قارسئ الدئ عوي. الاقاندارئنا سالئپ ايالادئ. ءبئراق مةن قازاق بولئپ، ورئسشا سويلةگةنئمة قاتتئ ذيالدئم. كةؤدةمدئ نامئس كةرنةدئ. قازاقشا ذيرةنؤگة قاتتئ كئرئستئم. قازاق راديوسئن تئثداپ، قازاق گازةتتةرئن كوپ وقئدئم. بئلمةيتئن سوزدةرئمنئث اؤةلئ ورئسشاسئن ذيالماي سذراپ الاتئنمئن. قيئندئعئنا مويئماي ذيرةنئپ الدئم. بذعان نيةت كةرةك، جئگةر كةرةك.
جاس قازاق: بوس ؤاقئتئثئزدئ قالاي وتكئزةسئز؟
توقتار اؤباكئروأ: اثشئلئقتئ جاقسئ كورةمئن. اؤئلداعئ اعايئن اندا-ساندا «قاسقئر كوبةيئپ كةتتئ، ءبئر كةلئپ كةتسةثشئ» دةپ شاقئرادئ. بارامئن. قاسقئر اتام. ولار ماعان سوعئمدارئن سويئپ بةرئپ قايتارادئ.
جاس قازاق: دئنگة قالاي قارايسئز؟
توقتار اؤباكئروأ: اتةيستئك يدةولوگيا مةنئث دة سانامدئ جاؤلاعان ةكةن. ءبئراق مةن ذشاردئث الدئندا ئلعي اللاعا سيئناتئن ةدئم. سول سةنئم قازئر جةمئسئن بةرؤدة. مةشئتكة بارئپ تذرامئن. ساداقامدئ بةرةمئن. قذرانئمدئ وقئپ تذرامئن. «ءبئسمئللامدئ» ايتئپ جذرةمئن.
سذحباتتاسقاندار ةربولات ايتباي ذلئ، اعابةك قونارباي ذلئ
(جاس قازاق» گازةتئ.25.12.2009» )