وثداس ذلئ بازار

وثداس ذلئ بازار، بالقئ بازار (1842-1911) - جئراؤ.
None
None

قازئرگئ قئزئلوردا وبلئسئ قارماقشئ اؤدانئندا تؤعان. رؤئ - شومةكةي ئشئندةگئ بالقئ، سوندئقتان ةل اراسئندا بالقئ بازار اتالئپ كةتكةن. بولاشاق جئراؤ اكةسئنةن ةرتة جةتئم قالئپ، ةسةيگةنشة ناعاشئسئ وتةمئستئث قولئندا تاربيةلةنةدئ. توعئز جاسئندا تاسپةن ءبي ونئ ءوز قولئنا الادئ. تاسپةن ءبيدئث اؤئلئنا سول كةزدةگئ سئر بويئ، ارقا وثئرئنة بةلگئلئ جئراؤلار جيئ كةلئپ، اپتالاپ-ايلاپ جاتادئ ةكةن. بذل بازاردئث جئراؤلئق جولعا تذسؤئنة بئردةن ءبئر سةبةپ، ذلكةن مةكتةپ بولدئ. بازار جئراؤ 15-16 جاسئندا بالا جئراؤ اتانادئ. 1858 جئلئ تاسپةن ءبي قئزئلقذمداعئ ئيگئ جاقسئلاردئ شاقئرئپ، ذلانعايئر توي جاساپ، بازاردئث استئنا جذيرئك ات مئنگئزئپ، ذستئنة شاپان جاؤئپ، جئراؤلئق جولئنا ءسات ساپار تئلةيدئ. بازار وسئ كةزدةن باستاپ ءور توثئرةگئن، ئرعئز، سئر بويئ، قئزئلقذمدئ، ذرگةنئش، حيؤا جاعئن جئراؤ رةتئندة ارالايدئ. وسئ توثئرةكتة كةثئنةن جايئلعان نوعايلئ داؤئرئنئث قيسسالارئمةن تانئسئپ، ولاردئ جاتتاپ، حالئق اراسئندا جئرلايدئ. حورةزم جاعئندا بولعان كةزدةرئندة ورتا ازييا جذرتشئلئعئ اراسئندا كةثئنةن ءمالئم داستانداردئ («كورذعئلئ»، «جذسئپ - احمةت»، ت.ب.) قازاق تئلئندة، وزئنشة جاثادان جئرلاپ، سئر بويئنا تاراتادئ. سونئمةن قاتار شئعئس اثئزدارئنئث ئزئمةن «امينا قئز»، «اينا - تاراق» دةيتئن شاعئن داستاندار دا شئعارادئ. 1907 جئلئ بازار جئراؤ قازان قالاسئنان تاسقا باسئلئپ شئققان «ايمان - شولپان» جئرئن قايتادان جاثعئرتا جئرلايدئ. كةيئننةن «قئز جئبةك» جئرئنا دا كوپ وزگةرئس ةنگئزئپ، قايتا جئرلاپ ةل اراسئنا تاراتادئ.

مذنئث ءوزئ بازار جئراؤدئث نازيراشئلدئق جولدئ ذستانعانئن بايقاتادئ. جئراؤدئث سول كةزدةگئ شئعئس جانة ءئيسلام فيلوسوفيياسئمةن جاقسئ تانئس بولعاندئعئ انئق. «ءار كةمةلگة - ءبئر زاؤال»، «تئرشئلئكتئث تذرلةرئ»، «كةرقذلان»، «كةرميئق»، ت.ب. ئرگةلئ تولعاؤلارئندا ول ءومئردئث ءمان-ماعئناسئنا كوز جذگئرتةدئ، تئرشئلئكتة كةزدةسةتئن جاقسئلئق پةن جاماندئق، ادامشئلئق پةن زذلئمدئق حاقئندا تةرةثنةن وي تولعايدئ. ونئث جئرلارئ افوريزمگة تولئ، جئراؤ ةل اؤزئندا ايتئلئپ جذرگةن ماقالداردئ ءوز ةلةگئنةن وتكئزئپ، قايتادان تذرلةندئرئپ، ارلةپ، كةيدة تئپتةن باسقاشا ماعئنا بةرئپ، اسقان شةبةرلئكپةن قولدانادئ. سونئمةن قاتار لذقپان حاكئم، قورقئت بابالاردئث دا ونةگةلئ سوزدةرئن رةتتئ جةرئندة جئرعا قوسئپ وتئرادئ. جئراؤدئث جاستئق شاق، تابيعاتتئث ءار ءتذرلئ ماؤسئمئ، تؤئپ-وسكةن جةر، ت.ب. جايلئ شئعارعان تولعاؤ-تةرمةلةرئ دة كوپ. ساراث بايلارعا، ادئلةتسئز اكئمدةرگة، قيياناتشئل كئسئلةرگة ارناعان سئن-سئقاققا تولئ، قازاقتئث اؤئز ةكئ پوةزيياسئنداعئ ارناؤ-ةپيگرامما جانرئندا شئعارئلعان ءبئرقاقپايلارئ دا جةتةرلئك. بازار جئراؤ دومبئرانئ وتة جاقسئ تارتقان، سئر بويئندا تارالئپ جذرگةن، كوپكة ورتاق اؤةندةردئ ءوز داؤسئنا لايئقتاپ، ولةثئنئث ئرعاعئنا وراي وثدةپ، وزگةرتئپ قولدانعان. ونئث جئرلاؤ سازئ وتة اسةم، قيسسا مةن تولعاؤلاردئ ورئنداعاندا نةشة ءتذرلئ قذبئلئپ وتئرادئ. بذدان جئراؤدئث كومپوزيتورلئق قابئلةتئنئث دة بولعانئن اثدايمئز. جئراؤ كوزئ تئرئسئندة، اسئرةسة، قارتايعان شاعئندا قذرداسئ ءارئ تؤئسئ نذرئمبةتتئث تورةمذرات دةگةن وقئعان بالاسئنا اؤئزشا ايتئپ وتئرئپ، كوپ تولعاؤ-جئرلارئن، داستاندارئن حاتقا تذسئرتكةن. ونئث بذدان دا باسقا حاتشئلارئ بولعان. جئراؤدئث ءوز ايتؤئمةن حاتقا تذسكةن 15 مئث جولعا جؤئق ولةث-جئرلارئ، 5 داستانئ ساقتالعان.

بازار جئراؤدئ كوزئ تئرئسئندة-اق سئر بويئنئث جئراؤلارئ مةن شايئرلارئ وزدةرئنة ذستاز تذتقان، ونئث ونةگةسئن ذستانعان. بازار جئراؤدئث ولةثدةرئ 20 عاسئردا عانا باسپا بةتئن كورة باستادئ. 1925 جئلئ تاشكةنتتةن شئققان «تةرمة» جيناعئنا، 1931 جئلئ جارئق كورگةن «قازاقتئث ادةبيةت نذسقالارئ» اتتئ كئتاپتارعا ةنگةن. ونئث شئعارمالارئنا س.سةيفؤللين، م.جذماباةأتار اسا جوعارئ باعا بةرئپ، بذحار جئراؤ مةن ماحامبةتتةن كةيئنگئ تولعاؤ الئبئ دةپ تانئعان. جئراؤ شئعارمالارئن جيناستئرؤدا ءا.ديأاةأ، س.سةيفؤللين، ءا.مارعذلان، ءا.قاينارباةأتار ذلكةن ةثبةك ءسئثئردئ.

 

دةرةككوزئ:

قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ، 2 توم

 

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار