كةنةن ءازئربايدئث «كوك شولاق» ءانئ قالاي شئققان

ئ. قازاقپارات. قازاقتئث ذلتتئق مؤزئكا قورئنئث ئشئندة ءان جانرئ ةرةكشة ورئن الادئ. ءداستذرلئ ءان ونةرئ ءوز ئشئندة «عذرئپتئق اندةر»، «حالئق اندةرئ» جانة «كاسئبي اندةر» دةپ بولئنةدئ. قازئرگئ مؤزئكاتانؤ عئلئمئندا «كاسئبي اندةر» دةپ بةلگئلئ ءبئر كومپوزيتورعا تةلئنةتئن اأتورلئق اندةردئ اتايدئ.
None
None

      وتكةن عاسئردا ءومئر سذرگةن ءبئرجان سال، اقان سةرئ، ءمادي، جاياؤ مذسا، ةستاي، عازيز ذزئن سيياقتئ دذلدذل ءانشئ-كومپوزيتورلارئمئزدئث شئعارمالارئ - قازاقتئث جوعارئ دةثگةيدةگئ كاسئبي اندةرئنة جاتادئ. ءداستذرلئ اندةردئث تارالئپ، ءبئزدئث داؤئرئمئزگة جةتؤئنئث ءوزئ حالئق انشئلةرئنئث ونةرئمةن تئعئز بايلانئستئ بولسا كةرةك. ءار كومپوزيتوردئث اتئن كةثگة جايئپ، پاش ةتكةن اندةرئ بولعان. اقان سةرئنئث «بالقاديشاسئ»، ءبئرجان سالدئث «تةمئرتاسئ»، جاياؤ مذسانئث «اق سيساسئ» سياقتئ اندةر - شئعارؤشئلارئنئث اتتارئن الةمگة تاراتقان. «قازاقتئث 100 ءانئ» ايدارئندا ءبئز ءداستذرلئ اندةردئث تاريحئ مةن ناسيحاتتاؤشئلارئنا، بذگئنگئ كذنگة جةتكئزؤشئلةرئ مةن ورئنداؤشئلارئنا، ءانئ مةن سوزئنة سيپاتتاما بةرؤگة نيةت ةتتئك...

سونداي اندةردئث ءبئرئ كةنةننئث ءانئ - «كوك شولاق». جامبئل وبلئسئ قورداي جةرئندة تؤئپ-وسكةن، سول وثئردة ءومئر سذرگةن كةنةن - جةتئسؤ جةرئندةگئ انشئلئك ءداستذردئ قالئپتاستئرعان ءئرئ ءانشئ-كومپوزيتور. ونةر وعان اناسئ ذلداردان دارئدئ دةسةدئ، ءبئراق ول ءتورت جاسئندا انادان جةتئم قالئپ، اكةسئ ءازئربايدئث قامقورلئعئندا قالادئ. اكةسئ ةكةؤئ بايلارعا جالدانئپ مال باعئپ، بالالئق شاعئ قيئنشئلئقپةن وتةدئ. ايتسة دة، كةنةن جوقشئلئققا مويئماي، بئرتة-بئرتة ونةر بيئگئنة كوتةرئلةدئ. 1976 جئلئ 96 جاسئندا دذنيةدةن وتكةن كةنةننئث سوثئندا جذزدةن استام ءانئ قالدئ. كةنةكةثنئث تذلعاسئن اقئندئق، انشئلئك، كومپوزيتورلئق قئرلارئنان قاراستئرؤعا بولادئ. سال-سةرئلةرگة ءتان وسئ قاسيةتتةردئث بارلئعئ دا كةنةكةثنئث بويئنان تابئلعان. ونئ ةل ئشئندة «زامانا جئرشئسئ» دةپ اتاپ كةتكةن، سةبةبئ ول - حالئقتئث مذث-مذقتاجئن، زامانا لةبئن ونةر تئلئندة سويلةتة بئلگةن ذلئ تالانت يةسئ. كةنةكةث اقئندئق پةن جئرشئلئقتا وزئنة سذيئمباي مةن جامبئلدئ ذستاز تذتقان. ونئث اينالاسئنداعئ ءسوز جةكپة-جةگئنة شئعئپ جذرگةن زامانداستارئ، كورشئ قئرعئز ةلئندةگئ «توكمة» اقئن-قذرداستارئ - ونئث سول كةزةثدة اقئن بولئپ قالئپتاسؤئنا ذلكةن سةپتئگئن تيگئزدئ.

ةرتةدة ءان ءبئر جةردةن ةكئنشئ جةرگة، اؤئزدان-اؤئزعا تاراپ، اؤئزشا مةثگةرئلگةن. حالئق ئشئندة «ءان تاعدئرئ ءانشئنئث قولئندا» دةگةن ذعئم بار. ءاندئ شئعارعان كومپوزيتوردئث انشئلئك ونةرئ باسئم بولسا، وندا ءاننئث كوركةمدئك دارةجةسئ دة جوعارئ، ساپالئ بولئپ شئعئپ، ءان تئثداؤشئلاردئ قئزئقتئرئپ، ولاردئث كوكةيلةرئندة تةز قالئپ قويادئ. كةنةكةثنئث انشئلئك ونةرئنئث باسئم بولؤئ - ونئث شئعارمالارئنئث تةز تارالؤئنا بارئنشا اسةر ةتتئ. كةز كةلگةن ءاننئث حالئق اؤزئندا ساقتالؤئنئث تاعئ ءبئر سةبةپتةرئ - ونئث تةرةثدئگئندة، ءتئلئنئث وتكئرلئگئندة جانة ةل ومئرئمةن ةتةنة جاقئن بولؤئندا بولسا كةرةك. كةنةننئث «كوك شولاق» ءانئ وسئنداي شئعارمالار قاتارئنا جاتادئ. ءوز زامانئندا ءاندئ حالئق اراسئنا تاراتقان اسكةربةك ةثكةباةأ، قؤات نييازباةأ سيياقتئ انشئلةر بار ةدئ. كةنةننئث 15-17 جاس شاماسئندا شئعارئلعان ءانئنئث اتئ ول ءاننئث جئلقئ جانؤارئمةن بايلانئستئ ةكةندئگئن مةثزةپ تذر. بذل ءاننئث شئعؤ تاريحئ جايئندا ةل ئشئندة مئنانداي ماعلذماتتار ساقتالعان.

كةنةننئث اكةسئ ءازئرباي ءوزئنئث بئرنةشة جئلعئ تاپقان-تايانعانئن جيناپ ءجذرئپ، قئرعئزستاننئث توقماق قالاسئنداعئ بازارئنا بارئپ، ءبئر ات ساتئپ اكةلةدئ. ساتئپ اكةلگةن جئلقئسئنئث قذيرئق-جالئ جوق ناعئز كوكشولاق ةكةن. ءبئراق اكة مةن بالا مئنةرلئك كولئگئ بولعانئنا قاتتئ قؤانادئ.

سول جئلئ كةنةننئث اؤئلئمةن قاتار جاتقان كورشئ ةلدئث بيبول دةگةن بايئ بةس بولئس ةل شاقئرئپ، ذلكةن توي جاسايدئ. قوي سوثئندا جذرگةن كةنةن ءسان-سالتانات قذرئپ، تويعا كةتئپ بارا جاتقان ءبئر توپ قئز-كةلئنشةك، جئگئتتةردئ كورئپ، دةلةبةسئ قوزادئ. قايتكةندة دة وسئ تويعا ونئث دا بارعئسئ كةلةدئ. ءسويتئپ، باعئپ جذرگةن قويئن دوسئ ايانبايعا تاستاپ، كوك شولاعئمةن تةپةث قاعئپ، الگئ توپتئ قؤئپ جةتةدئ. كةلگةن بةتتة قئز-كةلئنشةكتةرگة ءتيئسئپ، ولةث ايتا كةتةدئ. قئزداردئث ئشئنةن شاليپا دةگةن بايدئث قئزئ جاؤاپ قايئرئپ، ةكةؤئ ايتئسا جونةلةدئ. شاليپا باسئنا شوقپئت بورئك كيگةن، جئرتئق توندئ قويشئنئ مازاق ةتةدئ:

«اكةث بايعذس ذستاپ جذر قازان-اياق،

قويئثدئ جوندةپ باققئن ساندالماي-اق» -

دةيدئ. كةنةن قئزدئث بذل سوزئنة ارسئنبايدئ، قايتا ورشةلةنة تذسةدئ. كةنةن شاليپامةن ايتئسقاندا ولةثدئ «كوك شولاق» انئمةن ايتادئ. شاليپا مئنگةن جورعاعا ئلةسة الماي قالا بةرگةن كوكشولاعئنا ئزا بولعان كةنةن ءانئنئث اياعئن:

جئلدام جذرشئ، كوكشولاق،

شاپشاث جذرشئ، كوكشولاق،

ولاي جذرشئ، كوكشولاق،

بئلاي جذرشئ، كوكشولاق،

دئثكةث قذرعئر، كوكشولاق...

دةپ كةلتئرةدئ. ءاننئث بذل كذلكئلئ-سئقاقتئ قايئرماسئ كةلة جاتقان جذرتتئ تاث-تاماشا قالدئرئپ، وزئنة ءذيئرئپ اكةتةدئ. كةنةن قئزدئ جةثئپ، ودان ورامال الادئ. تويعا كةلگةن ءار ةلدئث اؤةسقويلارئ كةنةننئث «كوك شولاعئن» اؤئلدارئنا ايتا بارادئ. مئنة، سول كذننةن باستاپ «كوكشولاق» ءانئ ةل اراسئنا تةز تاراپ، كةنةننئث انشئلئك قابئلةتئ حالئققا بةلگئلئ بولا باستايدئ.

كةنةننئث بذل ءانئ سوثعئ ؤاقئتتا ورئنداؤشئلاردئث نازارئنا ئلئگئپ، قايتا جاثعئرئپ، تئثداؤشئلارئمةن قاؤئشتئ. بذدان جذزدةگةن جئل بذرئن دذنيةگة كةلسة دة، سول ؤاقئتتئث، سول زاماننئث كورئنئسئ مةن تئرشئلئگئن سؤرةتتةگةن بذل تؤئندئ بذگئنگئ كذندة ءوز ءمانئن ساقتاؤمةن بئرگة، بذرئنعئدان دا تذرلةنة تذسؤدة. ءاندئ ءداستذرلئ ورئنداؤدا ايتئپ جذرگةن ءانشئ دذيسةنبةك ومئراليةأ بولسا، ةسترادا جانرئندا «تاراز» تريوسئنئث جانة ءانشئ سايات مةدةؤوأتئث ورئنداؤئندا ةستئپ جذرمئز. «تاراز» تريوسئ دا، سايات تا ءاننئث ءداستذرلئ يئرئمدةرئن، نةگئزگئ قذرئلئسئن جوعالتپاي، جاثاشا وثدةپ، حالئق نازارئنا ذسئندئ. قازاق راديوسئنئث «التئن قورئندا» جانة مةملةكةتتئك مذراعاتتئث قورئندا بذل ءان كةنةكةثنئث ءوز ورئنداؤئندا ساقتاؤلئ.

 باعلان باباجان،

مؤزئكا زةرتتةؤشئسئ

                               («ايقئن»  گازةتئ.  قاراشانئث  4-ئ. 2009  جئل).

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار