بذقار جئراؤ قالقامان ذلئ

يگئلئ جئراؤ، ابئلاي حاننئث اقئلشئ-ءبيئ، ابئز.
None
None

جذرت ونئ «كومةكةي اؤلية» دةپ اتاعان. سويلةگةندة ذنةمئ قارا سوزبةن ةمةس، كومةكةيئ بذلكئلدةپ، تذيدةك-تذيدةك جئرمةن سويلةيتئن بولعان. كوبئنة-كوپ ابئلاي حاننئث وتئنئشئمةن، «ساؤة ايتشئ» دةگةن تئلةگئمةن تذسئندة كورگةن ئستةرئن بولجاپ ايتادئ ةكةن، بذلارئ دالمة-دال كةلئپ وتئرعان.

 

جئراؤ قازاق حالقئنئث جوثعار باسقئنشئلئعئ تذسئندا، ةلدئث بولاشاعئ قئل ذستئندة تذرعان كةزدة ءومئر ءسذرئپ، سول الماعايئپ زامانداعئ كذردةلئ ماسةلةلةرگة ءوز جئرلارئمةن جاؤاپ بةرة بئلگةن. وسئنداي اؤئر ساتتةردة ابئلاي حانعا دذرئس كةثةس بةرئپ، ةل-جذرتتئ باسقئنشئ جاؤعا قارسئ كذرةستة بئرئكتئرؤگة، ءبئر تؤدئث استئنا توپتاستئرؤعا كذش سالعان. ءوزئنئث ساياسي-الةؤمةتتئك ءماندئ جئر-تولعاؤلارئمةن سول جالئندئ كذرةستئث جئرشئسئنا اينالعان. وسئ ماقساتتا ول ابئلاي حاندئ بئردةن-بئر قاجةتتئ باسشئ ساناپ، وعان حالئق بئرلئگئن ساقتاپ قالاتئن كوسةم تذرعئسئندا ذلكةن سةنئم ارتقان. ابئلاي حان دا سول بيئك تالاپتان تابئلئپ، ةلدئث بئرلئگئ مةن جارقئن بولاشاعئ ءذشئن جان اياماي قئزمةت ةتكةن. جئراؤ سول ازاتتئق جولئندا ولئمگة باس بايلاپ، ةرلئكتئث نةبئر عاجايئپ ذلگئلةرئن كورسةتكةن حان مةن ونئث باتئرلارئن جئرعا قوسئپ، ولاردئث وشپةس ادةبي بةينةلةرئن جاساعان. اسئرةسة، ابئلاي حاننئث كورةگةندئگئ مةن دانالئعئن، اؤئر كةزةث، قيئن ساتتةردة ةل ذيئتقئسئ بولا بئلگةنئن اسقاق جئرلاعان. ونئث «ابئلاي حاننئث قاسئندا»، «ال، ءتئلئمدئ الماساث»، «اي، ابئلاي، ابئلاي»، «قازاقتئث حانئ ابئلاي»، «حانعا جاؤاپ ايتپاسام»، «باسئثا بئتكةن كذنئثئز»، «اي، ابئلاي، سةن ون ءبئر جاسئثدا»، «ال، ايتامئن، ايتامئن» اتتئ تولعاؤلارئندا حاننئث سول كةزدةگئ ذستانعان ساياساتئ مةن كورةگةندئگئ، العئرلئعئ مةن بئلگئرلئگئ سيپاتتالعان.

 

ال «سادئر، قايدا باراسئث؟»، «بذقارةكةث ءبئز كةلدئك، اقان، توبةت بايلارعا» دةگةن جئرلارئندا ول ةل بولاشاعئ، تاتؤلئق ماسةلةلةرئن ءسوز ةتكةن. «ون ةكئ ايدا جاز كةلةر»، «ابئلاي حاننئث قاسئندا»، «حانعا جاؤاپ ايتپاسام» اتتئ تولعاؤلارئ حالئق بولاشاعئ مةن بةيبئتشئلئكتئ ساقتاؤ، وتارلاؤدئ كوزدةگةن ةلدةن جئراققا، جيدةلئ بايسئنعا كوشؤ ماسةلةسئن قوزعاعان. بذل جئرلاردئث ذگئت-ناسيحاتتئق، ديداكتيكالئق سيپاتئ باسئم.

 

بذقار جئراؤدئث تولعاؤلارئ، شئن مانئندة ابئلاي ءداؤئرئنئث ايناسئ. ذلتئنئث تاماشا رؤحاني ادامگةرشئلئك قاسيةتتةرئن بويئنا دارئتقان كوكئرةگئ داثعئل، الماس ءتئلدئ، دؤالئ اؤئز كةمةثگةردئ ابئلاي حان دا قاسئنان ءبئر ةلئ قالدئرماعان. اقئل-ويعا كةمةل «كومةكةي اؤلية» ابئلاي حاننئث دذرئس شةشئم، پاراساتتئ پايئم قابئلداؤئنا، قوس بذيئردةگئ قئتاي مةن رةسةي اتتئ قوس الئپ مةملةكةتتئث اراسئندا وثتايلئ ساياسات ذستاؤئنا، اسكةري ديپلوماتييالئق قارئم-قاتئناستاردئ رةتتةؤگة بارئنشا ئقپال جاساعان.

 

زامان كةلبةتئ، وتان تاعدئرئ، بولمئس شئندئعئ، ةل تذتقاسئن ذستاعان اسقان قولباسشئ، ءبئرتؤار باهادذر، ذزدئك مامئلةگةر، زةردةلئ مةملةكةت باسشئسئ ابئلاي حاننئث جورتؤئل-جورئق كذندةرئندةگئ ءئس-قيمئلدارئ، ذلتئنئث ذلئ مذراتتار جولئنداعئ ئزگئ، جالئندئ كذرةسئ - جئراؤ مذرالارئندا شئنايئ شئنشئلدئقپةن سؤرةتتةلگةن. اسئرةسة، ونئث تولعاؤلارئندا رةسةي ئيمپةريياسئنئث وتارلاؤشئلئق، باسقئنشئلئق ساياساتئ، زذلئمدئق ارةكةتتةرئ اشكةرةلةنگةن. مئسالئ، «قيلئ زامان» تولعاؤئنداعئ مئنا ءبئر جايلار «كذنباتئستان ءبئر دذشپان، اقئرئندا شئعار سول تذستان. ءوزئ سارئ، كوزئ كوك، ءدئندارئنئث اتئ بوپ كذنشئعئسقا قارايدئ. شاشئن الماي، تارايدئ، قذدايدئ بئلمةس، ءدئنئ جوق، جاماندئقتا ءمئنئ جوك، زاتسئز، تةكسئز ءبئر كاپئر، اؤزئ-باسئ ءجذن كاپئر، جةمقورلارعا جةم بةرئپ، ازدئ كوپكة تةثگةرئپ، ةل قامئن ايتقان جاقسئنئ، سويلةتپةي ذرار ذرتئنا. باؤئزداماي ئشةر قانئثدئ، ولتئرمةي الار جانئثدئ، قاعازعا جازار مالئثدئ. ةسةن الار پذلئثمةن، سولدات الار ذلئثنان، كذندةردئث كذنئ، ابئلاي، جاياؤلاپ كةلةر جذرتئثا، جاعالئ شةكپةن كيگئزئپ، بالدئ ماي جاعار  مذرتئثا، ةسة تيمةس وزئثة، ةسئكتةگئ قذلئثنان»، تابانداپ جئلجئپ كةلة جاتقان قايشئلئعئ مول زاماندئ ةلةستةتةدئ. قازاق قوعامئنئث سانئنةن، مانئنةن ايرئلاتئنئن، ءدئنئنئث، ءتئلئنئث، جةرئنئث توزاتئنئن، قابئلةتسئزدةر سذثعئلالاردئ ئيلةپ بيلةيتئنئن، دارمةنسئزدئك جالايتئنئن، مارقاسقالار توبةسئندة بذلت ذيئرئلةتئنئن بايانداعان.

 

بذقار جئراؤ پوةزيياسئنئث نةگئزگئ ةرةكشةلئكتةرئن، ئشكئ اعئس-تولقئندارئن، كذيلئ-قؤاتتئ تولعامدارئن بئلئمپازدئقپةن سارالاعان م.اؤةزوأ: «جئراؤ... زامان سئنشئسئ، سويلةسة شةشئلمةگةن جذمباق، تذيئنئ شاتاسقان سوزدةردئ عانا سويلةيدئ. ءوزئ تذرعان زاماننئث بةلگئلةرئنة قاراپ، كةلةشةك زامان نة ايتاتئنئن بولجايدئ. ءسوزئنئث ءبارئ تةرةث وي، تةرةث ماعئنامةن سويلةيدئ. سئرتقئ ءتذرئ قذباجونداتقان تولعاؤ، سالئستئرعان سؤرةتتةرمةن ذقساتقان نوباي، جاعالاتقان بةلگئمةن كةلةدئ... نة ايتسا دا، كوپتئث مذثئ مةن قامئ، كوپتئث جايئ تؤرالئ: نة كوپكة ارناعان اقئل، وسيةت ةسةبئندة ايتئلادئ»، - دةيدئ.

 

جئراؤدئث تولعاؤلارئنئث سئرتقئ سئمباتئ مةن ئشكئ قاسيةت-قؤاتئندا، كوركةم ويلاؤ پروسةسئندة شيئرشئق اتقان جالئندئ شةشةندئكتئث بؤئ، اسقاق قاهارماندئق رؤحتئث لةبئ بئلئنةدئ. نةگئزئندة، تولعاؤدئث قذرئلئسئ كذردةلئ وي اعئمئنا، پئكئر ةركئندئگئنة، اؤئزةكئ سويلةؤ ستيلئنة باعئنادئ. تارماقتار 7-8 بؤئندئ، ذيقاستارئ ةركئن. تةگئندة، تولعاؤ مؤزئكالئق اسپاپتاردئث (قوبئز ياكي دومبئرا) سذيةمةلدةؤئمةن وراندالادئ. تولعاؤلارئنئث پوةزييالئق ساؤلةتئ، ةرةكشة قاسيةتئ جانة ونئث ءسوز قولدانؤ ةرةكشةلئگئ دة وزگةشة

 

«بذحارةكةث سويلةگةن ؤاقئتئندا ءسوزئ مذنداي جذز ةسة، مئث ةسة شئعار. بئزگة كةلئپ جةتكةن تامئرئ عانا، بذل كئسئنئث ءسوزئن تذگةل جازامئن دةؤشئگة نذقتئث ءومئرئ، ايئپتئث سابئرئ، اپلاتوننئث اقئلئ كةرةك» - دةپ جازادئ جئراؤدئث تذثعئش بيبليوگرافئ ماشهذر جذسئپ كوپةةأ. جئراؤدئث شئعارمالارئنئث تةكستولوگيياسئ ءالئ كذنگة رةتكة كةلتئرئلمةگةن. ةث قاجةتتئ تاثدامالئ سوزدةر، ءسوز تئركةستةرئ، سويلةمدةر ئرئكتةلئپ، سذرئپتالئپ الئنباعان، دذرئس، ءتذزؤ، مذقييات سالئستئرؤلار جذرگئزئلمةگةن. بذل - بولاشاقتئث ءئسئ. بذقار جئراؤ مذراسئن جيناؤدا، جارييالاؤدا جانة زةرتتةؤدة ماشهذر جذسئپ كوپةةأ، ق.حاليد، گ.پوتانين، ش.ؤاليحانوأ، م.اؤةزوأ، س.سةيفؤللين، س.مذقانوأ، ق.جذماليةأ، م.ماعاؤين، ر.سئزدئقوأا سةكئلدئ ذلت زييالئلارئ ةثبةك سئثئرگةن.

 

دةرةككوزئ:

قازاقستان ذلتتئق ةنسيكلوپةديياسئ 2 توم

 

 

سوڭعى جاڭالىقتار