ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى «egemen Qazaqstan» جانە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىنە سۇحبات بەردى
استانا. KAZINFORM - مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارى قارساڭىندا پرەمەر-مينيستر نيكول پاشينيان «egemen Qazaqstan» جانە «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتتەرىنە ارنايى سۇحبات بەردى.
بۇل تۋرالى «egemen Qazaqstan» سايتى جازدى.
- پرەمەر-مينيستر مىرزا، بيىل قازاقستان مەن ارمەنيانىڭ دوستىعى مەن ىنتىماقتاستىعى تۋرالى شارتقا قول قويىلعانىنا 25 جىل تولۋى اتاپ وتىلەدى. وسى شيرەك عاسىردا ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ەكىجاقتى قارىم-قاتىناسى قالاي ىلگەرىلەدى؟
- شىنىندا دا، بۇل قۇجات ءبىزدىڭ مەملەكەتارالىق قاتىناستارىمىزدىڭ جالپى قاعيداتتارى مەن نەگىزگى باسىمدىقتارىن ەلەۋلى دارەجەدە بەلگىلەپ، ەكىجاقتى ارىپتەستىكتى مۇلدەم جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋ جولىنداعى شەشۋشى ءسات بولدى. سودان بەرى وتكەن كەزەڭ ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ الەۋەتىن ودان ءارى ارتتىرۋ ارميان جانە قازاق حالىقتارىنىڭ تۇبەگەيلى مۇددەلەرىنە تولىق جاۋاپ بەرەتىندىگىن ايقىن كورسەتىپ بەردى.
بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ قارىم-قاتىناسىمىز شىن مانىندە ءوزىنىڭ ستراتەگيالىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەنىپ، سەنىمدى ساياسي ديالوگتى، ونىڭ ىشىندە ەڭ جوعارى دەڭگەيدى دە قامتىپ وتىر. ەكىجاقتى قاتىناستاردى جاڭا مازمۇنمەن جانە ستراتەگيالىق باعدارلارمەن بايىتا وتىرىپ، بارلىق باعىتتا ىلگەرىلەۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ءوزارا ساياسي ەرىك-جىگەر بار ەكەنىن زور ىقىلاسپەن اتاپ وتكىم كەلەدى. ءبىز شىنايى تەڭ قۇقىلى بايلانىس، ءوزارا كومەك، ءبىر-ءبىرىنىڭ ەگەمەندىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىن قۇرمەتتەۋ جانە مۇددەلەرىن ەسكەرۋ قاعيداتتارىنا نەگىزدەلگەن ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستى دامىتۋعا بەيىلدىمىز. بۇل - ارمەنيا حالقىنا دا، قازاقستان حالقىنا دا ورتاق قۇندىلىقتار.
ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان تىعىز بايلانىستارعا سۇيەنە وتىرىپ، ەكىجاقتى جانە كوپجاقتى فورماتتاعى ساياسي ىقپالداستىق پەن بارلىق سالادا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋدەن باستاپ، مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋگە، ءوڭىرارالىق دەڭگەيدە سەرىكتەستىك قاتىناستاردى دامىتۋعا دەيىنگى بارلىق باعىتتى قامتيتىن مەملەكەتارالىق ديالوگ پەن ىنتىماقتاستىقتى جان-جاقتى جانە دايەكتى تۇردە ارتتىرۋدى بەلسەندى تۇردە قولداپ وتىر.
بۇعان دەيىن اۋقىمدى ىستەر اتقارىلدى. الداعى ۋاقىتتا بىرلەسە جۇزەگە اسىراتىن قىرۋار جۇمىس بار ەكەنى ءسوزسىز.
- 2023-جىلى قازاقستان مەن ارمەنيا اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 23 پايىزدان استام ءوستى. وسىنداي قارقىنعا قاراماستان، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ساۋدا-ەكونوميكا سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىنىڭ الەۋەتى كوپ جاعدايدا تولىق پايدالانىلماي وتىر. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ قانداي باعىتتارى پەرسپەكتيۆتى سانالادى؟
- بىلتىرعى ەكىجاقتى تاۋار اينالىمىنىڭ ءوسىمى بيزنەستى جۇرگىزۋ جاعدايىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن جاسالعان تەتىكتەردىڭ ءتيىمدى ەكەندىگىن راستايدى. الايدا ەكونوميكا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى ەلدەرىمىزدىڭ الەۋەتى مەن دامۋ باسىمدىقتارىنا ساي كەلەتىن مۇلدە جاڭا دەڭگەيگە شىعارۋعا باعىتتالعان ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ تىڭ جولدارىن ىزدەۋ ءۇشىن شارالار قابىلداۋ قاجەت ەكەنىن قۇپتايمىن.
بۇل تۇرعىدا ارمەنيا رەسپۋبليكاسى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى اراسىنداعى ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جونىندەگى ۇكىمەتارالىق كوميسسياعا ايرىقشا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلەدى. ونىڭ كەزەكتى، ونىنشى وتىرىسى بيىلعى ءساۋىر ايىنىڭ باسىندا ءوتتى. جيىندا كولىك باعىتتارىن ءارتاراپتاندىرۋ، ەكسپورتتىق-يمپورتتىق جانە ترانزيتتىك وپەراتسيالاردىڭ جاڭا تىزبەكتەرىن انىقتاۋ ماسەلەلەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلعانىن ەسكەرسەك، تاياۋ كەلەشەكتە ءتيىستى ناتيجە كۇتۋگە بولادى. تاماق جانە زەرگەرلىك ونەركاسىپ نەمەسە فارماتسيەۆتيكا سياقتى ءداستۇرلى باعىتتارمەن قاتار، ءبىز يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق (بىرلەسكەن ستارتاپتاردى ىسكە قوسۋ، قۇرىلعى جاساۋ، ءبىلىم بەرۋ ءىسىن سيفرلاندىرۋ، سەكتورلىق ينۆەستيتسيالاردى ىنتالاندىرۋ جانە ت. ب.) ماسەلەسىن قوزعاپ وتىرمىز.
ارمەنيا دا قازاقستان سياقتى كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ وتىر. وسىعان وراي ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى ءبىزدىڭ ءوڭىر ءۇشىن اۋقىمدى «بەيبىتشىلىك توعىسى» ينفراقۇرىلىمدىق جوباسىن تانىستىردى. ونىڭ اياسىندا ءبىرقاتار كولىك-كوممۋنيكاتسيا جەلىسىن تارتۋ جانە جاڭعىرتۋ كوزدەلگەن. اتالعان جوبانىڭ ماقساتى - مۇددەلى مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستاردى دامىتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم قولايلى جاعداي جاساۋ، سونداي-اق ەلدەردىڭ ەگەمەندىگى مەن يۋريسديكتسياسىن جانە تەڭدىك پەن ءوزارا تۇسىنىستىك قاعيداتىن تولىق قۇرمەتتەۋ نەگىزىندە وڭتۇستىك كاۆكاز ايماعىنىڭ لوگيستيكالىق الەۋەتىن ەداۋىر ارتتىرۋ.
بۇدان بولەك، «بيزنەس بيزنەس ءۇشىن» («b2b») فورماتىندا تىكەلەي بايلانىستى جولعا قويۋ ەلدەرىمىزدىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق الەۋەتىن ىسكە اسىرۋعا وڭ ىقپال ەتە الادى دەپ ويلايمىن. بۇل رەتتە وسى ايدىڭ باسىندا ەريەۆاندا وتكەن ارمەنيا-قازاقستان بيزنەس فورۋمى اياسىندا اتقارىلعان جۇمىستاردى ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى.
- بۇگىندە قازاقستاندا ارميان كاپيتالىنىڭ ۇلەسى بار 400دەن استام كومپانيا تىركەلگەن، ال ءسىزدىڭ ەلىڭىزدە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارىندا قازاقستاندىق كاپيتالىنىڭ ۇلەسى بار 100 گە جۋىق كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. قازاقستاندىق كاسىپكەرلەر ءۇشىن ارمەنيا نەسىمەن تارتىمدى؟ ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىز ءۇشىن ينۆەستيتسيالىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ پەرسپەكتيۆاسى قانداي؟
- ارمەنيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى جۇرگىزىپ وتىرعان «اشىق ەسىك» ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە ينۆەستيتسيالىق قىزمەتكە ەشقانداي شەكتەۋ قويىلمايدى. ءبىزدىڭ ۇكىمەتىمىز شەتەلدىك ينۆەستورلارعا، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندىق سەرىكتەستەستەرىمىزگە جان-جاقتى قولداۋ كورسەتىپ كەلەدى. ءبىز ەكونوميكالىق دامۋعا جانە يننوۆاتسيالارعا ىقپال ەتەتىن ينۆەستيتسيالىق جوبالارعا مەملەكەتتىڭ قولداۋى مەن رەسۋرستارىن ۇسىناتىن ءبىرقاتار باعدارلاما قابىلدادىق. سونداي-اق ارمەنيانىڭ ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتارىندا بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن قولايلى جاعداي جاسالعان. سالىق جەڭىلدىكتەرىنىڭ كەشەندى توپتاماسى ۇسىنىلادى جانە جەڭىلدەتىلگەن راسىمدەر قولدانىلادى.
ارمەنيا كوپۆەكتورلى سىرتقى ساۋدا ساياساتىن دايەكتى تۇردە جۇرگىزىپ كەلەدى. مۇندا ءبىزدىڭ ە ا ە و اياسىندا قازاقستانمەن پرەفەرەنتسيالىق ساۋدا رەجيمى، سونداي-اق ەكى ەلدىڭ ساۋدا- كولىك باعىتتارىن ءارتاراپتاندىرۋ ماقساتىندا كولىك-لوگيستيكا الەۋەتتەرى ۇشتاستىرۋ مۇمكىندىگى ەسكەرىلگەن. بۇل قادامدار ەلىمىزدى قازاق كاسىپكەرلەرى ءۇشىن تارتىمدى ەتەدى.
وسى ورايدا ينۆەستيتسيالاردى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن ارمەنيا مەن قازاقستاننىڭ بيزنەس-قوعامداستىق وكىلدەرىنىڭ اراسىنداعى تىكەلەي بايلانىستاردىڭ ماڭىزدى ەكەنىنە تاعى دا نازار اۋدارعىم كەلەدى. ەكى ەلدىڭ مەملەكەتتىك مەكەمەلەرى كاپيتالدى ءتيىستى دەڭگەيدە قورعاپ، قاۋىپسىز جانە بولجامدى ينۆەستيتسيالىق ورتانى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بار كۇش-جىگەرىن جۇمسايدى دەپ سەنەمىن.
- بۇگىندە قازاقستان سيفرلاندىرۋ سالاسى بويىنشا ورتالىق ازيانىڭ كوش باستاپ تۇر. قارجى تەحنولوگيالارىنان باستاپ ەلەكتروندىق ۇكىمەتكە دەيىنگى بارلىق باعىتتى قامتيتىن وسى سالانى ءارى دامىتۋ ەلىمىزدىڭ باستى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. ارمەنيا دا اقپاراتتىق- كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالاردى جاڭعىرتۋعا، ءبىلىم ەكونوميكاسىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر. ەلدەرىمىز وسى سالادا قانداي تاجىريبەسىمەن الماسا الار ەدى؟
- بيزنەس جۇرگىزۋ ءۇشىن جاسالعان قولايلى جاعداي، بىلىكتى ماماندار، سونداي-اق مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ارقاسىندا ارمەنيادا دا IT- يندۋستريا كەيىنگى جىلدارى ايتارلىقتاي وركەندەپ كەلەدى. وتاندىق اقپاراتتىق- تەحنولوگيالىق سەكتور جىل سايىن 20 پايىز دەڭگەيىندە تۇراقتى ءوسىم كورسەتىپ وتىر، ياعني بۇل - ەلدەگى ەڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان سالالاردىڭ ءبىرى. حالىقارالىق ارەنادا ارميان كومپانيالارى باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ، جاساندى ينتەللەكت، ماشينالىق ۇيرەنۋ، اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ازىرلەمەلەرى، سونداي-اق يننوۆاتسيالىق قارجىلىق-تەنولوگيالىق ستارتاپتار سالاسىندا زور بەدەلگە يە.
ەكى ەلدىڭ جوعارى تەحنولوگيالىق ونەركاسىبىنىڭ وكىلدەرى اراسىندا ءوزارا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق بار. وسىنى ەسكەرسەك، بۇل باعىتتاعى ىقپالداستىقتىڭ ناقتى مەحانيزمدەرى مەن فورمالارىن انىقتاۋ جۇمىستارى تاياۋ بولاشاقتا پەرسپەكتيۆتى بىرلەسكەن جوبالارعا ۇلاسادى دەپ ويلايمىن.
- پرەمەر-مينيستر مىرزا، قالاي ويلايسىز، ە ا ە و- عا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ كۇش-جىگەرىن ۇشتاستىرۋ گەوساياسي سىزاتتاردى جىمداستىرىپ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ نەعۇرلىم ورنىقتى مودەلىن جاساي الا ما؟
- ە ا ە و - قانداي دا ءبىر ساياسي ءھام گەوساياسي كۇن ءتارتىبى جوق ەكونوميكالىق بىرلەستىك. ارمەنيا جانە قازاقستان كوپ جاعدايدا وسى ۇستانىمدى جاقتاپ، اتالعان ەكونوميكالىق بىرلەستىك اياسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىلدى ناق وسى تۇرعىدا دامىتىپ وتىر.
ءبىز ە ا ە و- نى ساياساتتاندىرۋدىڭ ءارتۇرلى ارەكەتتەرىنىڭ جولىن كەسۋگە تىرىسىپ، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق اياسىندا ءوزارا ءىس-قيمىلدى دامىتۋدى جالعاستىرىپ وتىرمىز. ە ا ە و جانە ونىڭ ەكونوميكالىق قاعيداتتارىن ساياسي امبيتسيالارمەن ارالاستىرماۋ كەرەك. ساۋدا مەن ىقپالداستىقتىڭ نەگىزگى ەركىندىكتەرى ساياسي پيعىلدارعا بايلانىستى شەكتەلمەيدى جانە شەكتەلمەۋگە ءتيىس. ايتپەسە، بۇل بىرلەستىكتىڭ ىرگەلى قاعيداتتارىنا نۇقسان كەلتىرەدى.
- قازاقستان مەن ارمەنيا ەكىجاقتى عانا ەمەس، كوپجاقتى قۇرىلىمدار اياسىندا دا ءوزارا قارىم-قاتىناس جاسايدى. ەكى ەل اراسىندا حالىقارالىق جانە وڭىرلىك كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلەلەر بويىنشا ءوزارا تۇسىنىستىك بار ما؟
- ءبىزدىڭ كوپجاقتى الاڭداردا ءوزارا سەنىمگە نەگىزدەلگەن تۇراقتى قارىم-قاتىناس جاساپ كەلەمىز. جاھاندىق جانە وڭىرلىك كۇن تارتىبىندەگى وزەكتى ماسەلەلەر بويىنشا اشىق پىكىر الماسامىز. سونداي-اق تۋىنداعان ماسەلەلەردىڭ شەشىمدەرىن بىرلەسىپ ىزدەۋگە ءازىرمىز.
ارمەنيا دا قازاقستان سياقتى، حالىقارالىق قۇقىق نورمالارى مەن قاعيداتتارىن قۇرمەتتەيدى، سونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ەگەمەندىكتى قۇرمەتتەۋ، ءبىر-ءبىرىنىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن مويىنداۋ جانە قۇرمەتتەۋ، مەملەكەتتىك شەكارالاردىڭ مىزعىماستىعى مەن قول سۇعىلماۋشىلىق ماسەلەلەرىنە بايىپپەن قارايدى.
ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز ەكونوميكالارىن مەن ترانزيتتىك الەۋەتتەرىن ءارتاراپتاندىرۋعا ۇمتىلادى. جوعارىدا ايتىلعان جايتتاردىڭ بارلىعى ارمەنيا مەن قازاقستاننىڭ حالىقارالىق پانوراماداعى نەگىزگى ماسەلەلەر بويىنشا ۇستانىمدارىن ءبىر- بىرىنە تۇسىنىكتى ەتىپ وتىر. سونداي-اق كوپجاقتى قۇرىلىمدار اياسىندا ەريەۆان مەن استانانىڭ ۇستانىمدارى ءاردايىم بىردەي بولماعانىمەن، كوبىنەسە ءبىر-بىرىنە وتە جاقىن. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، ارمەنيا ءوزارا قولداۋ نەگىزىندە قازاقستانمەن ءارتۇرلى حالىقارالىق جانە وڭىرلىك الاڭداردا سىندارلى ىنتىماقتاستىقتى ودان ءارى دامىتۋعا جانە تەرەڭدەتە تۇسۋگە ءازىر.
- ادەتتە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءوزارا تۇسىنىستىك پەن ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋعا گۋمانيتارلىق بايلانىستار، اسىرەسە، ادامي قارىم-قاتىناستار زور ۇلەس قوسادى. قازاقستاندا ءوز مادەنيەتى مەن ءتىلىن دامىتۋعا، تاريحي وتانىمەن بايلانىستى نىعايتۋعا مۇمكىندىگى بار كوپتەگەن ەتنيكالىق ارمياندار تۇرادى. ال ارمەنيادا قانشا قازاق تۇرادى؟ قوس حالىقتىڭ ءوزارا ىنتىماعى مەن دوستىعىن ودان ءارى نىعايتۋ ءۇشىن مەملەكەتارالىق دەڭگەيدە قانداي شارالار قابىلدانىپ جاتىر؟
- ارمياندار ەجەلدەن دياسپورالىق ۇلت رەتىندە تىلدىك، ەتنوستىق، مادەني جانە ءدىني بىرەگەيلىگىن ەركىن ءبىلدىرۋدىڭ جانە ساقتاۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. ءبىزدىڭ ۇكىمەت ءۇشىن حالىقتار اراسىنداعى بايلانىستارعا جول اشۋ، مادەني-اقپاراتتىق ورتالىقتار مەن وتانداستارىمىزدىڭ بىرلەستىكتەرىنىڭ قىزمەتىن قولداۋ باسىم سيپاتقا يە.
بۇگىندە قازاقستاندا ونداعان مىڭ ارميان ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ولار دوستاس ەلدىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا قوماقتى ۇلەس قوسىپ ءجۇر. ولار ءوز ەلىنە شىن بەرىلگەن ازاماتتار رەتىندە ۇلتتىق بىرەگەيلىگىن، انا ءتىلى مەن ءداستۇرىن ساقتاۋ ءۇشىن ءبارىن جاساۋدا. ءبىز، البەتتە، ينكليۋزيۆتى جانە تەڭ قۇقىلى قوعامدىق ورتا قۇرعانى ءۇشىن قازاقستان حالقى مەن ۇكىمەتىنە زور ريزاشىلىعىمىزدى بىلدىرەمىز.
ارمەنيادا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ سانى سالىستىرمالى تۇردە از بولعانىمەن، ءبىزدىڭ حالقىمىز قازاق حالقىمەن عاسىرلار بويعى دوستىعىن جوعارى باعالايدى ءارى سىزدەرگە ءارقاشان زور ىلتيپاتپەن، قۇرمەتپەن قارايدى.
- ۋاقىت تاۋىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن كوپ راقمەت.
