اقشا جانە ا ق ش: قاي ۇيىمدار قوماقتى قارجىدان قاعىلادى

استانا. KAZINFORM - ۆاشينگتون پاريج كەلىسىمىنەن شىعادى، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىن قارجىلاندىرۋدى توقتاتادى جانە سىرتقى كومەكتى ۋاقىتشا دوعارادى. الەم ا ق ش-تىڭ شەشىمدەرى مەن قارجىسىنا قانشالىقتى تاۋەلدى، جانە مۇنداي تاۋەلدىلىك تۇراقتىلىققا قالاي اسەر ەتەدى - Kazinform اگەنتتىگىنىڭ مەنشىكتى ءتىلشىسى ساراپتاپ كوردى.

АҚШ
كوللاج: Kazinform/ Freepik/ EPA/ who.int/ un.org

د د ۇ-نى قارجىلاندىرۋدىڭ توقتاۋى

دونالد ترامپ پرەزيدەنتتىك قىزمەتىنىڭ العاشقى كۇنى ا ق ش-تىڭ دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنان شىعاتىنىن مالىمدەپ، ونى ءتيىمسىز ءارى ساياسي تاۋەلدى دەپ ايىپتادى. سونداي- اق، ول ا ق ش-تىڭ ۇيىمعا جارنالارى باسقا ەلدەرگە، سونىڭ ىشىندە قىتايعا قاراعاندا تىم جوعارى ەكەنىن سىنعا الدى.

- ترامپتىڭ د د ۇ- مەن قارىم-قاتىناسىنداعى نەگىزگى ماسەلەسى - قىتايدى COVID-19 پاندەمياسى ءۇشىن ايىپتاۋدى جالعاستىرۋعا ۇمتىلۋى سياقتى. الايدا عىلىمي دالەلدەر ونى تەرىسكە شىعاردى، ءتىپتى ا ق ش بىرىككەن شتاب باستىقتارى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى دا بيولوگيالىق قارۋ تۋرالى پوزيتسيانى ماقۇلداي المادى، - دەيدى ۇلى بريتانيانىڭ كورولدىك بىرلەسكەن قورعانىس زەرتتەۋلەرى ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى دجەننيفەر كوۋل.

ا ق ش د د ۇ جارنالارىنىڭ شامامەن %14 ىن قامتاماسىز ەتەدى. 2024-2025 قارجى جىلىندا ۇيىمنىڭ جالپى بيۋدجەتى 6,8 ميلليارد دوللار بولدى، ونىڭ ىشىندە ا ق ش 958 ميلليون دوللار بولگەن. باسقا ءىرى دونورلار قاتارىندا بيلل جانە مەليندا گەيتس قورى (689 ميلليون دوللار)، ۆاكسينالار مەن يممۋنداۋ جونىندەگى جاھاندىق اليانس (500 ميلليون دوللار) جانە ەۋروپالىق كوميسسيا (412 ميلليون دوللار) بار.

سىرتقى كومەكتى ۋاقىتشا دوعارۋ

سول كۇنى ترامپ سىرتقى كومەكتىڭ سىرتقى ساياسي باسىمدىقتارعا سايكەستىگىن تەكسەرۋ ءۇشىن ونى 90 كۇنگە توقتاتۋ تۋرالى وكىم ەتتى. يزرايل مەن مىسىردى اسكەري قارجىلاندىرۋ باعدارلامالارى عانا بۇل شەشىمنەن تىس قالدى.

- شەتەلدىك مەملەكەتتەرگە دامۋ ماقساتىندا كومەك كورسەتۋ باعدارلامالارىنا جاۋاپتى بارلىق مينيسترلىكتەر مەن اگەنتتىك باسشىلارى جاڭا مىندەتتەمەلەردى جانە دامۋ كومەگىنە بولىنەتىن قاراجاتتى دەرەۋ توقتاتۋى قاجەت، - دەلىنگەن ترامپ قول قويعان جارلىقتا.

ا ق ش حالىقارالىق كومەكتىڭ ەڭ ءىرى دونورى بولىپ قالا بەرەدى. 2023 -جىلى بولىنگەن قاراجات كولەمى - 68 ميلليارد دوللار. قولداۋ العان 180-گە جۋىق ەلدىڭ ىشىندە ۋكراينا، يزرايل، يوردانيا جانە مىسىر كوش باستاعان.

- ءبىز جۇمساعان ءاربىر دوللار، قارجىلاندىرعان ءاربىر باعدارلاما جانە جۇزەگە اسىرعان ءاربىر ستراتەگيا ءۇش قاراپايىم سۇراققا جاۋاپ بەرۋى كەرەك: بۇل امەريكا ءۇشىن قاۋىپسىزدىكتى ارتتىرا ما؟ بۇل امەريكانى كۇشەيتە مە؟ بۇل امەريكانى مەيلىنشە وركەندەتە مە؟ - دەيدى ا ق ش-تىڭ جاڭادان تاعايىندالعان مەملەكەتتىك حاتشىسى ماركو رۋبيو.

ساۋالنامالارعا سايكەس، امەريكالىقتاردىڭ كوپشىلىگى سىرتقى كومەككە تىم كوپ فەدەرالدىق قاراجات جۇمسالىپ جاتىر دەپ ەسەپتەيدى، ايتسە دە ونىڭ ناقتى ۇلەسى كوبىنەسە اسىرا باعالانادى. ورتاشا ەسەپپەن رەسپوندەنتتەر بۇل شىعىنداردى فەدەرالدىق بيۋدجەتتىڭ %26 ى دەپ سانايدى، الايدا U. S. News - World Report جۋرنالى شىن مانىندە ولار تريلليوندىق فەدەرالدىق شىعىستاردىڭ %1 ىنان دا از ەكەنىن جازدى.

پاريج كليماتتىق كەلىسىمىنەن شىعۋ

سونداي-اق ترامپ ا ق ش-تىڭ پاريج كليماتتىق كەلىسىمىنەن شىعۋى تۋرالى جارلىققا قول قويىپ، مۇناي مەن گاز ءوندىرۋدى ارتتىرۋعا باعىتتالعان قوسىمشا بۇيرىقتار بەردى. بۇل شەشىم الەمدەگى قاۋىمداستىقتاردىڭ عانا ەمەس، بولاشاق سىن-قاتەرلەرگە دايىن ەمەس ا ق ش-تىڭ دا وسالدىعىن ارتتىرا ءتۇستى.

- كليماتتىڭ وزگەرۋىنىڭ اسەرى، مىسالى، لوس-اندجەلەستەگى جويقىن ورمان ورتتەرى توتەنشە كۇن رايى قۇبىلىستارىنىڭ ساياسي جانە الەۋمەتتىك شەكارالاردان اسىپ تۇسەتىنىن ايقىن كورسەتەدى، - دەپ ەسەپتەيدى ۇلىبريتانيانىڭ حالىقارالىق قاتىناستار جونىندەگى كورولدىك ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرلەرى پاتريك شرەدەر مەن بحارگابي بحارادۆادج.

ولاردىڭ ايتۋىنشا، كليماتتىڭ وزگەرۋى مەن جەردى پايدالانۋ ماسەلەلەرى كاليفورنيادا عانا ەمەس، بۇكىل سولتۇستىك امەريكادا جانە الەمنىڭ باسقا دا ايماقتارىندا اۋقىمدى ورتتەردىڭ كوبەيۋىنە ىقپال ەتىپ وتىر. ب ۇ ۇ قورشاعان ورتا باعدارلاماسىنىڭ 2022 -جىلى جاريالاعان ەسەبىنە سايكەس، 2030 -جىلعا قاراي ەكسترەمالدى ورتتەر سانى %14 عا، ال عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن %50 عا ارتادى.

ا ق ش-تىڭ پاريج كەلىسىمىنەن شىعۋى ۇلتتىق مۇددەلەردىڭ جاھاندىق مىندەتتەمەلەردەن جوعارى قويىلعانىن ايقىن كورسەتەدى. بۇل جاعداي ماڭىزدى سۇراق تۋىنداتادى: ۆاشينگتوننىڭ حالىقارالىق قۇرىلىمدارعا ناقتى ىقپالى قانداي جانە ولاردىڭ شەشىمدەرى الەمدىك ساياسات پەن ەكونوميكا بولاشاعىن قانشالىقتى قالىپتاستىرا الادى؟

ا ق ش - حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باستى ينۆەستورى

2023 -جىلى ا ق ش 160 حالىقارالىق ۇيىمدى قولداۋ ءۇشىن 16 ميلليارد دوللاردان استام قاراجات ءبولدى.

امەريكا قارجىسىن ەڭ ءىرى الۋشى ب ۇ ۇ-نىڭ دۇنيەجۇزىلىك ازىق-تۇلىك باعدارلاماسى بولدى، 3,8 ميلليارد دوللاردان استام قاراجات - باعدارلاما بيۋدجەتىنىڭ %45,8 ى.

ەكىنشى ورىندا - ب ۇ ۇ-نىڭ بوسقىندار ىستەرى جونىندەگى جوعارعى كوميسسارىنىڭ باسقارماسى، وعان ۆاشينگتون 1,8 ميلليارد دوللار (جالپى بيۋدجەتىنىڭ %16,5 ى) ءبولدى.

ءۇشىنشى ءىرى كومەك الۋشى - 1,45 ميلليارد دوللار نەمەسە بيۋدجەتىنىڭ %41,4 ىن العان حالىقارالىق كوشى-قون ۇيىمى.

باسقا دا ءىرى ۇيىمدار اراسىندا ا ق ش قارجىلاندىرۋى 1 ميلليارد دوللاردان اسقان (%11,2) ب ۇ ۇ بالالار قورى (يۋنيسەف) جانە ا ق ش-تان 800 ميلليون دوللاردان استام قاراجات العان ج ي ت س، تۋبەركۋلەز جانە بەزگەككە قارسى كۇرەس جونىندەگى جاھاندىق قور بار. ناتو بۇل تىزىمدە جەتىنشى ورىندا تۇر: اليانستى قولداۋعا 768 ميلليون دوللار بولىنگەن.

инфографика
فوتو: Kazinform

ا ق ش-تىڭ ب ۇ ۇ جانە حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنا ىقپالى

ا ق ش - ب ۇ ۇ بيۋدجەتىنىڭ ەڭ ءىرى دونورى، جالپى ب ۇ ۇ بيۋدجەتى 3,59 ميلليارد دوللار بولسا، ونداعى ا ق ش-تىڭ ۇلەسى - %22. ودان كەيىن قىتاي (%15) جانە جاپونيا (%8) تۇر. 5,6 ميلليارد دوللار بولاتىن بىتىمگەرشىلىك وپەراتسيالارىنىڭ %26,9 شىعىنىن ۆاشينگتون، ال قىتاي - %18,7، جاپونيا - %8 وتەيدى.

بۇعان قوسا، ا ق ش دۇنيەجۇزىلىك بانك، ازيا دامۋ بانكى، ەۋروپالىق قايتا قۇرۋ جانە دامۋ بانكى، سونداي-اق حالىقارالىق ۆاليۋتا قورى سياقتى ءىرى حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىن باسقارۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

- تۇراقتى جانە ينكليۋزيۆتى جاھاندىق ەكونوميكالىق ءوسۋدى ىنتالاندىرۋ ءۇشىن جانە ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن ا ق ش حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ ساياساتى مەن نەسيەلەنۋىنە بەلسەندى قاتىسادى. بۇل ينستيتۋتتار ا ق ش-تىڭ سىرتقى ساياسي مۇددەلەرى مەن جاھاندىق قاۋىپسىزدىك ماقساتتارىنا قولداۋ كورسەتەدى، - دەلىنگەن ا ق ش قارجى مينيسترلىگى كونگرەسكە دايىنداعان باياندامادا.

قازىرگى تاڭدا ا ق ش - افريكا دامۋ بانكىن قوسپاعاندا، ءوزى مۇشەلىك ەتەتىن بارلىق حالىقارالىق قارجى ۇيىمدارىنىڭ ءىرى اكسيونەرى بولىپ قالىپ وتىر.

اۆتور

ايجان سەرىكجان قىزى

سوڭعى جاڭالىقتار