پاۆلودارداعى كونە ساۋدا ءۇيىنىڭ ورنىندا قازىر نە تۇر
پاۆلوداردىڭ ەسكى بولىگىندە شاعىن مۇنارالارى، سوعىلعان تورلارى مەن قالقاندارى بار ادەمى عيمارات تۇر. ول 120 جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن سالىنعان. مۇندا ءارتۇرلى ۋاقىتتا ساۋدا ورتالىقتارى، قۇيماقحانا، ءتىپتى اۋرۋحانا دا بولعان. بۇگىندە بۇل - وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايى، دەپ حابارلايدى Kazinform ءتىلشىسى.
عيماراتتىڭ تاريحى وتە قىزىق. قالالىق اڭىزداردىڭ كوبى وسى جەرمەن بايلانىستى. ونىڭ ىشىندە ەلەستەر جانە قۇپيا تۋننەلدەر تۋرالى اڭىزدار دا بار. مۇنىڭ قايسىسى راس ەكەنىن پاۆلودار وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايى ولكەتانۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گۇلجانات اليەۆا بايانداپ بەردى.
اشىعىن ايتقاندا، وبلىستىق تاريحي-ولكەتانۋ مۇراجايى - ءبىر-بىرىمەن بايلانىسقان ەكى عيمارات. وڭ جاقتا اتاقتى كوپەس ارتەمي دەروۆتىڭ ساۋدا قاتارلارى، سول جاقتا كوپەس فيلاتوۆتىڭ بۇرىشتىق مۇنارالارى بار ءۇي تۇر. ءبىر كەزدەرى مۇندا ءبىرىنشى قالالىق تەلەگراف ورنالاسقان. مۇراجايدىڭ ەكى عيماراتتان تۇراتىنىن كوزبەن اڭعارۋ قيىن.
«قازىر ءبىزدىڭ جۇمىس كابينەتتەرىمىز بەن مۇراجاي اكىمشىلىگى ورنالاسقان جەردە ءبىر كەزدەرى پوشتا- تەلەگراف كەڭسەسى بولعان. قالاداعى العاشقى تەلەفون وسىندا ورناتىلعان، سوندىقتان كوشە تەلەگرافنايا دەپ اتالدى. مۇراجاي عيماراتى رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار ساۋلەت- تاريحي ەسكەرتكىش بولىپ سانالادى. مۇندا ءار ۋاقىتتا شاشتاراز، پوشتا- تەلەگراف كەڭسەسى، اسحانا، قۇيماقحانا، ءسۇت ونەركاسىبى تەحنيكۋمى، ال سوعىس جىلدارىندا ەۆاكۋاتسيالىق گوسپيتال ورنالاسقان»، - دەيدى گ. اليەۆا.
ارتەمي دەروۆتىڭ ساۋدا ءۇيى - 1901 -جىلعى الاپات ورتتەن كەيىن ساقتالىپ قالعان بىرنەشە عيماراتتىڭ ءبىرى. ول كەزدە 400 دەن استام ءۇي، اعاش مەشىت پەن شىركەۋ ورتەنىپ كەتتى. كوپەس دەروۆتىڭ تاس ءۇيى امان قالدى.
جالىن ساۋدا الاڭدارىنا جاقىنداي باستاعاندا، كوپەس جەرتولەدەن اراق بوشكەلەرىن دومالاتىپ شىعارىپ، ادامداردان كومەك سۇراپ، ورنىنا ىشىمدىك ۇسىندى. كومەككە كەلگەندەر كوپەس جۇمىسشىلارىنا عيماراتتىڭ شاتىرىنا كيىز جابۋعا جانە وعان ورتكە سۋ سەبەتىن سورعىدان سۋ قۇيۋعا كومەكتەسۋى كەرەك بولدى. كونە پاۆلودار تۋرالى جازبالار اۆتورىنا بۇل تۋرالى قالانىڭ بايىرعى تۇرعىندارى بايانداپ بەردى. ارتەمي دەروۆ جاي عانا كوپەس ەمەس، ءبىر كەزدەرى قالا باسشىسى دا بولعان.
ونىڭ دۇكەندەرىندە گالانتەرەيا، توقىما بۇيىمدارى، اياق كيىم، زەرگەرلىك بۇيىمدار، كيىم- كەشەك جانە باسقا دا تاۋارلار ساتىلدى. بولاشاق مۇراجايدى ساۋلەتشى باتوۆ ءسىبىر مودەرنى ستيلىندە سالعان. عيمارات شىنىمەن دە ادەمى بولىپ شىقتى. تەرەزەلەرى، ەسىكتەرى، قابىرعالارى بەزەندىرىلگەن. جانە ماسەلە تەك ەستەتيكاعا قاتىستى ەمەس: بۇل ساتىپ الۋشىلاردى تارتۋدىڭ ءبىر جولى ەدى.
ءدال 120 جىل بۇرىنعىداي، عيماراتتا شاعىن باقىلاۋ مۇناراسى بار. كوپەس ارتەمي دەروۆ ەرتىستە جۇك تيەگەن بارجالاردىڭ ءتۇسىرىلۋىن وسى جەردەن باقىلاعان دەپ سانالادى. 50-جىلدارى قيراعان مۇنارا بىرنەشە ونداعان جىلداردان كەيىن مۇراعاتتىق فوتوسۋرەتتەر مەن سىزبالار ارقىلى قالپىنا كەلتىرىلدى.
«مۇراجايدا 2011 -جىلى كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەننەن كەيىن شولۋ مۇناراسى دا قالپىنا كەلتىرىلدى. ول توزىعى جەتكەندىكتەن بۇزىلىپ، كەيىن مۇراعاتتا ساقتالعان XIX عاسىرداعى سىزبالار بويىنشا قالپىنا كەلتىرىلدى»، - دەپ اتاپ ءوتتى مۇراجاي قىزمەتكەرى گ. اليەۆا.
قالاعا قاتىستى اڭىزداردىڭ بىرىندە جۇكتەردى دۇكەن قويمالارىنا تەز جەتكىزۋ ءۇشىن كوپەستىڭ ۇيىنەن ەرتىس جاعاسىنا دەيىن جەراستى تۋننەل قازىلعانى ايتىلادى. مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى بۇل دەرەكتى راستامايدى. تۋننەل شىنىمەن بار بولسا، ول كورشى عيماراتتاردى سالۋ جانە كوممۋنيكاتسيالاردى تارتۋ كەزىندە تابىلعان بولار ەدى.
تاعى ءبىر اڭىزدا كوپەستىڭ ۇيىندە ءالى كۇنگە دەيىن ونىڭ يەسىنىڭ ەلەسى بار ەكەنى ايتىلادى. كۇزەتشىلەردىڭ ايتۋىنشا، تۇندە مۇراجاي عيماراتىندا تۇسىنىكسىز سىقىرلاعان دىبىستار ەستىلىپ، جوندەۋ جۇمىستارى كەزىندە قۇرىلىس ساتىلارى وزدىگىنەن قۇلاعان. بۇل رەتتە مۇراجاي قىزمەتكەرلەرى عيماراتتىڭ ەسكى ەكەنىن، سوندىقتان سىقىرلاعانى ورىندى ەكەنىن اتاپ وتۋدە.
«شامامەن 10-15 جىل بۇرىن بەينەباقىلاۋ تاسپاسىنان ءبىز باسپالداقتان ءتۇسىپ بارا جاتقان ەكى جارقىراعان شاردى كوردىك. بۇل وپتيكالىق يلليۋزيا بولۋى مۇمكىن دەپ ويلادىق. ءتىپتى جۋرناليستەر دە كەلىپ، مۇراجايداعى ەلەستەر تۋرالى سيۋجەت ءتۇسىردى، ۆيدەونى ءالى دە ينتەرنەتتەن تابۋعا بولادى. تۇندە كەزەكشىلىكتە بولعان كۇزەتشىلەر دە الدەبىر دىبىستاردى، تۇسىنىكسىز قاعىستى ەستىگەندەرىن ايتادى. مۇمكىن بۇل عيماراتتىڭ ەسكى بولۋىنان دا شىعار، بىلمەيمىن. كىتاپحاناعا اپاراتىن اعاش باسپالداق جوندەلىپ جاتقاندا قۇرىلىس ساتىلارى قۇلادى. مۇراجايدا كۇزەتشىلەردەن باسقا ەشكىم بولعان جوق. ولار ءۇيدىڭ بۇرىنعى يەسى مۇندا بىرەۋدىڭ باسقارىپ وتىرعانىن ۇناتپاي، ساتىنى ەلەس يتەرىپ كەتكەن دەيدى»، - دەپ ەسكە الدى گۇلجانات اليەۆا مۇراجاي عيماراتىنا قاتىستى جۇمباق وقيعالاردى.
ول العاش سالىنعان كەزدە قالاداعى ەڭ ۇزىن جانە ەڭ كورنەكتى عيماراتتاردىڭ ءبىرى بولدى. الايدا مۇنداي اۋماقتى جىلىتۋ قيىنعا سوقتى. سوندىقتان، ءۇيدى ورتالىقتاندىرىلعان پەشپەن جىلىتۋ قامتاماسىز ەتىلدى، پەش مۇرجالارى قابىرعالارعا تىعىلىپ، بارلىق ءتۇتىن شاتىرداعى ءبىر ۇلكەن مۇرجادان شىقتى.
قازىر مۇراجاي قورىندا 70 مىڭنان استام ەكسپونات بار. مۇراجاي زالدارىندا بىرەگەي پالەونتولوگيالىق ولجالار مەن كونە زاتتار - ءۇش ءجۇز جىلدىق ۆەنەتسياندىق اينا، تازا كۇمىستەن جاسالعان كونە باس كيىم، چيكاگودان الىنعان كونە گرامموفوندى كورۋگە بولادى. ءبىراق تاريحتى ساقتايتىن دا، سوعان كۋا بولعان عيماراتتىڭ ءوزىن باستى ەكسپونات دەپ ساناۋعا بولادى.
مۇراجايعا كىرۋ اقىسى - 300 تەڭگە، مەكتەپ وقۋشىلارى ءۇشىن تولەم ەكى ەسە ارزان، ال زەينەتكەرلەر ءۇشىن كىرۋ تەگىن. مۇندا اعىلشىن، نەمىس جانە فرانسۋز تىلدەرىندە اۋديوگيد بار.
پاۆلودار مۇراجايىندا جىلىنا ءبىر رەت ۇزىن-سونار كەزەك تۇزىلەدى. كوكتەمدە مۇندا جىل سايىنعى «مۋزەيدەگى ءتۇن» شاراسى وتەدى. مىسالى، وتكەن جىلى ەجەلگى عيماراتتىڭ جەرتولەسى «حوگۆارتس» سيقىرشىلىق مەكتەبىنە، ال ودان بىرنەشە جىل بۇرىن نكۆد اباقتىسىنا اينالدى.
مۇراجاي زالدارىندا قوناقتاردى ءارتۇرلى داۋىرلەردىڭ ءتىرى ەكسپوناتتارى قارسى الدى: ۇڭگىر ادامدارى مەن رىتسارلاردان باستاپ، كوپەس دەروۆ پەن ونىڭ ايەلىنە دەيىن. مۇندا تاقىرىپتىق كورمەلەر دە ءجيى وتكىزىلىپ تۇرادى. 2024 -جىلدىڭ قاڭتار ايىنىڭ باسىندا مۇندا ادەتتەگى ەكسپوزيتسيادان باسقا ەسكى جاڭا جىلدىق ويىنشىقتار مەن قۇتتىقتاۋ اشىقحاتتارىن كورۋگە بولادى.
اۆتور
زارينا تۋعانبايەۆا
