ادامزات جاڭا پاندەميانى «قارسى الا ما؟»: قاۋىپتى اۋرۋ قانداي بولۋى مۇمكىن
استانا. KAZINFORM - دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى الەمدە كەز- كەلگەن ۋاقىتتا ءورشۋى مۇمكىن جاڭا پاندەميانىڭ پايدا بولۋ مۇمكىندىگى تۋرالى ەسكەرتىپ وتىر.
كەزەكتى قاۋىپتى اۋرۋ قانداي بولۋى مۇمكىن جانە وعان الەم ەلدەرىندە قالاي دايىندالىپ جاتىر؟ مۇنى Kazinform اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ساراپتاپ كوردى.
جاڭا پاندەميا كوۆيدكە قاراعاندا 20 ەسە كوپ ادام ءومىرىن قيۋعا قابىلەتتى
عالىمداردىڭ بولجامىنا سايكەس، بولاشاقتا ادامزات COVID-19-بەن سالىستىرعاندا 20 ەسە كوپ ادام ءومىرىن قيۋعا قابىلەتتى جاڭا پاندەمياعا تاپ بولادى. د د س ۇ باس ديرەكتورى تەدروس گەبرەيەسۋس جەنيەۆادا ۇكىمەتارالىق كەلىسسوزدەر ورگانىنىڭ وتىرىسىندا سويلەگەن سوزىندە ءوز بولجامدارىن H5N1 قۇس تۇماۋىنىڭ ورشۋىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، الەمدە جاڭا پاندەميانىڭ پايدا بولۋ قاۋپىن جاسىرمادى.
بيىلعى شىلدەدە د د س ۇ پاتوگەندەرگە باسىمدىق بەرۋدىڭ جاھاندىق پروتسەسىنىڭ ناتيجەلەرى كورسەتىلگەن «پاتوگەندەرگە باسىمدىق بەرۋ: ەپيدەميالار مەن پاندەميالاردى زەرتتەۋگە دايىندىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ عىلىمي نەگىزى» قۇجاتىن جاريالادى. اتالعان ىسكە 50 دەن استام ەلدەن 200 دەن استام عالىم قاتىسىپ، 28 ۆيرۋستىق وتباسىنا جانە 1652 پاتوگەندى قامتيتىن باكتەريالاردىڭ ءبىر نەگىزگى توبىنا قاتىستى دالەلدەردى باعالادى. زەرتتەۋ نەگىزىندە ۇيىم تاعى ءبىر پاندەميانى تۋدىرۋى مۇمكىن يباكتەريالىق ۆيرۋستاردىڭ ءتىزىمىن جاڭارتتى. قولدانىستاعى ەمدەۋگە جۇقپالى جانە يممۋنيتەت كريتەرييلەرى بويىنشا تاڭدالعان 30 پاتوگەننەن باسقا، ا ءتيپتى تۇماۋ، دەنگە جانە مايمىل شەشەك (mpox) ۆيرۋستارى كىردى.
تۇماۋ ۆيرۋسى جاقىن ارادا جاڭا پاندەميا تۋدىرۋى مۇمكىن
The Guardian باسىلىمى عالىمدار جاڭا پاندەميا جاقىن ارادا تۇماۋ ۆيرۋسىن تۋدىرۋى مۇمكىن دەپ بولجاعانىن جازدى. حالىقارالىق ساۋالناماعا سايكەس، عىلىمي رەسپوندەنتتەردىڭ %57 ى تۇماۋ ۆيرۋسىنىڭ شتاممى ولىمگە اكەلەتىن ينفەكسيانىڭ كەلەسى جاھاندىق ورشۋىنە سەبەپ بولادى دەپ سانايدى.
كەلن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋشى عالىمى دجون سالمانتون- گارسيانىڭ ايتۋىنشا، «تۇماۋ الەمدە ۇلكەن پاندەميالىق ءقاۋىپ توندىرەدى» دەگەن پىكىر ونىڭ ۇنەمى دامىپ، مۋتاتسياعا ۇشىرايتىنىن كورسەتەتىن كوپجىلدىق زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەلگەن.
«تۇماۋ ءار قىستا پايدا بولادى. ونى شاعىن پاندەميا دەپ اتاۋعا بولادى. ولار ازدى- كوپتى باقىلانادى، ويتكەنى ولاردى تۋدىراتىن ءارتۇرلى شتامدار جەتكىلىكتى ۆيرۋلەنتتى ەمەس»، - دەپ اتاپ ءوتتى سالمانتون- گارسيا.
زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلاردىڭ %21 ى تۇماۋدان كەيىنگى پاندەميانىڭ كەلەسى ىقتيمال سەبەبى عىلىمعا ءالى بەلگىسىز «X اۋرۋى» دەپ اتالاتىن ۆيرۋس بولاتىنىن العا تارتىپ وتىر. ولاردىڭ بولجاۋىنشا، تاعى ءبىر پاندەميا COVID-19 پاندەمياسىنا اكەلگەن
SARS- CoV-2 ۆيرۋسىنداعىداي ءالى انىقتالماعان ميكروورگانيزمنەن تۋىندايدى. ياعني، جوق جەردەن پايدا بولماق.
كەيبىر عالىمدار ءالى كۇنگە دەيىن SARS- CoV-2 قاۋىپ بولىپ قالا بەرەدى دەپ سانايدى. زەرتتەۋ بارىسىندا ساۋالناماعا قاتىسقان عالىمداردىڭ %15 ى ونى جاقىن ارادا پاندەميانىڭ ەڭ ىقتيمال سەبەبى دەپ اتادى. لاسسا، نيپاح، ەبولا جانە زيكا ۆيرۋستارى سياقتى ولىمگە اكەلەتىن ميكروورگانيزمدەردى رەسپوندەنتتەردىڭ تەك %1-2 ى عانا جاھاندىق قاۋىپ رەتىندە باعالاعان.
سونداي-اق، د د س ۇ ادامدار اراسىندا ءولىم- ءجىتىم دەڭگەيى «وتە جوعارى» H5N1 قۇس تۇماۋىنىڭ تارالۋىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرەدى. 2020 -جىلى باستالعان اۋرۋ ونداعان ميلليون ءۇي قۇستارىنىڭ ولىمىنە نەمەسە جويىلۋىنا اكەلدى. جاقىندا ۆيرۋستىڭ سۇتقورەكتىلەردىڭ بىرنەشە تۇرىنە، سونىڭ ىشىندە ا ق ش- تاعى مالعا تارالۋى ونىڭ ادامدارعا تارالۋ قاۋپىن ارتتىردى.
ب ۇ ۇ دەنساۋلىق ساقتاۋ اگەنتتىگىنىڭ باس عالىمى دجەرەمي فاررار H5N1 ۆيرۋسىنىڭ شتاممى «جانۋارلار اراسىنداعى جاھاندىق زوونوزدىق پاندەمياعا» اينالعانىن اتاپ ءوتتى. عالىمنىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا H5N1 گە قارسى ۆاكتسينالار مەن تەراپيەۆتىك پرەپاراتتاردى ازىرلەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە.
د د س ۇ مالىمەتتەرى بويىنشا، 2003 -جىلدان 2024 -جىلعا دەيىن الەمنىڭ 23 ەلىندە H5N1 ۆيرۋسىنىڭ 889 جاعدايى تىركەلىپ، ودان 463 ادام قايتىس بولعان. ءولىم دەڭگەيى %52 قۇرادى. 2024 -جىلدىڭ ناۋرىزىندا ا ق ش- تىڭ تەحاس شتاتىندا ادامنىڭ H5N1 قۇس تۇماۋى ۆيرۋسىن مالدان جۇقتىرعان العاشقى زەرتحانالىق راستالعان جاعدايى تىركەلدى. بۇل رەتتە قۇس تۇماۋىنىڭ ادامنان ادامعا بەرىلۋىنىڭ بىردە- ءبىر وقيعاسى تىركەلگەن جوق.
ا تۇماۋىنىڭ ۆيرۋستارى ادەتتە جانۋارلار اراسىندا تارالادى، ءبىراق ادامدارعا دا جۇعۋى مۇمكىن. ادامداردا ينفەكتسيا نەگىزىنەن اۋرۋ جانۋارلارمەن نەمەسە لاستانعان ورتامەن تىكەلەي بايلانىستا بولادى. باستاپقى تاسىمالداۋشىعا بايلانىستى ا تۇماۋى ۆيرۋستارىن قۇس تۇماۋى، شوشقا تۇماۋى نەمەسە جانۋارلار تۇماۋى ۆيرۋستارىنىڭ باسقا تۇرلەرى رەتىندە جىكتەۋگە بولادى. ادامدارداعى قۇس تۇماۋى ۆيرۋسىنىڭ ينفەكتسياسى جوعارعى تىنىس جولدارىنىڭ جەڭىل اۋرۋلارىن دا، ولىمگە اكەلۋى مۇمكىن اۋىر اۋرۋلاردى دا تۋدىرۋى مۇمكىن.
قازىرگى عىلىمي دالەلدەرگە سايكەس، جاھاندىق اۋقىمداعى پاندەميانى جانۋارلاردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىندە كەزدەسەتىن ا ءتيپتى ۆيرۋستار عانا تۋدىرۋى مۇمكىن. ادامدارعا جۇعۋعا جانە ادامنان ادامعا تۇراقتى تۇردە بەرىلۋگە قابىلەتتى ا تۇماۋى ۆيرۋسىنىڭ شتاممىنىڭ پايدا بولۋى تۇماۋ پاندەمياسىن تۋدىرۋى مۇمكىن. ا تۇماۋى ۆيرۋسىنىڭ كوپتەگەن كىشى تۇرلەرىنىڭ نەگىزگى تابيعي تاسىمالداۋشىسى جابايى سۋدا جۇزەتىن قۇستار بولىپ تابىلادى.
كوۆيد اۋرۋىنا شالدىعۋ كورسەتكىشى الەم بويىنشا ءوسىپ جاتىر
قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلدەگى كوروناۆيرۋس جاعدايى تۇراقتى. 2024 -جىلدىڭ باسىنان بەرى ك ۆ ي- ءنىڭ 1290 جاعدايى تىركەلدى. ءولىم تىركەلگەن جوق. ك ۆ ي جاعدايلارىنىڭ كوپشىلىگى جەڭىل تۇردە ەكەن. سەكۆەنيرلەۋدىڭ سوڭعى دەرەكتەرى بويىنشا، قازاقستاندا الەمنىڭ وزگە ەلدەرىندەگىدەي وميكرون شتاممىنىڭ ءارتۇرلى نۇسقالارى تولىعىمەن اينالىمدا بولادى.
ەلىمىزدە ەپيدەميالىق ماۋسىم كەزەڭىندە كوروناۆيرۋستىق ينفەكتسيا بويىنشا سانيتارلىق- پروفيلاكتيكالىق، سانيتارلىق-ەپيدەمياعا قارسى ءىس- شارالار وتكىزىلەدى. مەديتسينالىق ۇيىمداردا كىرە بەرىستە سۇزگىلەر جۇمىس ىستەيدى، مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەر ءۇشىن ماسكا رەجيمى ەنگىزىلەدى. مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە كەلۋشىلەرگە ماسكالار مەن انتيسەپتيكتەردى قولدانۋ ۇسىنىلادى.
«روسپوترەبنادزوردىڭ» مالىمەتى بويىنشا، سوڭعى بەس اپتادا رەسەيدە COVID-19 اۋرۋىنىڭ بىرتىندەپ ءوسۋى بايقالعان. 32 اپتادا ك ۆ ي- ءنىڭ 10,2 مىڭ جاعدايى تىركەلدى، سىرقاتتانۋشىلىق كورسەتكىشى وتكەن اپتامەن سالىستىرعاندا %29,1 عا ءوستى. اۋرۋدىڭ ءوسۋى ماۋسىمدىق جاعدايمەن بايلانىستى. جالپى، قازىرگى ۋاقىتتا جاعداي تۇراقتى.
د د س ۇ مالىمەتتەرى بويىنشا، بۇكىل الەمدە COVID-19 جيىلىگى ارتىپ كەلەدى. ينفەكتسيانىڭ جاڭا تولقىندارى امەريكادا، ەۋروپادا جانە تىنىق مۇحيتىنىڭ باتىسىندا تىركەلدى.
سوڭعى ايلاردا جىل مەزگىلىنە قاراماستان، كوپتەگەن ەلدە كوۆيدتەردىڭ ءوسۋى بايقالعان. سونىڭ ىشىندە پاريج وليمپياداسىندا كەم دەگەندە 40 سپورتشى جۇقتىرعان.
ۆيرۋس دامىپ، تارالۋىن جالعاستىرا وتىرىپ، اناعۇرلىم اۋىر شتاممنىڭ پايدا بولۋ قاۋپى ارتىپ كەلەدى. ول ىقتيمال بولۋى مۇمكىن. باقىلاۋ جۇيەلەرىمەن انىقتالمايدى جانە مەديتسينالىق ارالاسۋعا جاۋاپ بەرمەيدى دە. د د س ۇ ەلدەردىڭ ۇكىمەتتەرىن ءار 12 اي سايىن جوعارى قاۋىپتى توپتاردى يممۋنداۋدى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ۆاكسيناتسيا ناۋقانىن كۇشەيتۋگە شاقىرادى. سوڭعى 12-18 ايدا ۆاكتسينالاردىڭ قولجەتىمدىلىگى ايتارلىقتاي ناشارلادى، ويتكەنى ولاردى وندىرۋشىلەر سانى ازايعان. د د س ۇ 2021 جانە 2022 -جىلدارمەن سالىستىرعاندا سۇرانىستىڭ تومەندەۋىنە قاراماستان، COVID-19 ۆاكتسينالارىنا دەگەن قاجەتتىلىك ءالى دە بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
مايمىل شەشەگى الەمنىڭ 116 ەلىندە تىركەلدى
14-تامىزدا د د س ۇ سوڭعى ەكى جىلدا ەكىنشى رەت كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىندا اۋرۋدىڭ ورشۋىنەن كەيىن جانە اۋرۋدىڭ كورشى ەلدەرگە تارالۋىنا بايلانىستى مايمىل شەشەگىن جاھاندىق توتەنشە جاعداي دەپ جاريالادى. افريكا ەلدەرىندە اۋرۋدان قايتىس بولعاندار سانى جىل سايىن تۇراقتى تۇردە ءوسىپ كەلەدى. ءبىر اپتانىڭ ىشىندە 2000 نان استام جاڭا ينفەكسيا تىركەلدى. ۆيرۋس كورشى ەلدەرگە تارالا باستادى، بۇل حالىقارالىق الاڭداۋشىلىق تۋعىزدى، سوندىقتان «حالىقارالىق ماڭىزى بار دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى توتەنشە جاعداي» (PHEIC) دەپ تانىلعانىن اتاپ وتكەن ءجون.
د د س ۇ باسشىسى تەدروس گەبرەيەسۋس اۋرۋدى توقتاتۋ جانە ادامداردىڭ ءومىرىن ساقتاۋ ءۇشىن حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇيلەستىرىلگەن ارەكەت ەتۋ شارالارى قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
شەشەك قوزدىرعىشى جۇقتىرعان اداممەن تىعىز بايلانىستا بولادى. ادەتتە اۋرۋ جەڭىل، ءبىراق كەيبىر جاعدايلاردا ءىرىڭدى زاقىمدانۋلار جۇقتىرعان ادامنىڭ دەنەسىنە تارالا باستايدى، ناتيجەسىندە ولىمگە اكەلەدى.
جىل باسىنان بەرى افريكانىڭ 13 ەلىندە مايمىل شەشەگىن جۇقتىردى دەگەن كۇدىكپەن 17 مىڭعا جۋىق فاكت انىقتالىپ، 517 ءولىم تىركەلگەن. بۇل - 2023 -جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 2,5 ەسە كوپ.
افريكادان تىس جاڭا، جۇقپالى mpox شتاممىنىڭ العاشقى جاعدايى شۆەتسيادا تىركەلدى. ناۋقاس افريكاعا بارعاننان كەيىن اۋرۋدى جۇقتىرعان. شۆەتسيا بيلىگى پاتسيەنتتىڭ قاجەتتى ەم قابىلداعانىن جانە باقىلاۋدا ەكەنىن راستادى. د د س ۇ جاھاندىق ۇتقىرلىق پەن حالىقارالىق ساپارلاردى ەسكەرە وتىرىپ، ۆيرۋستىڭ افريكادان تىس جەرلەردە ودان ءارى تارالۋ قاۋپى جوعارى ەكەنىن اتاپ كورسەتەدى.
افريكا ايماعىنان تىس ەكىنشى جانە ازياداعى ءبىرىنشى جاعداي پاكىستاندا انىقتالدى. اۋرۋ جاقىندا پاكىستانعا تاياۋ شىعىستان ورالعان حايبەر- پاحتۋنحۆا پروۆينتسياسىنداعى ماردان قالاسىنىڭ تۇرعىنىنا دياگنوز قويىلدى.
د د س ۇ مالىمەتتەرى بويىنشا، 2022 -جىلدىڭ قاڭتارىنان 2024 -جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىن 116 ەلدە مايمىل شەشەگىنىڭ 99 مىڭنان استام راستالعان جاعدايى تىركەلدى، 208 ادام قايتىس بولدى.
اعىمداعى دەرەكتەر mpox ۆيرۋسىنىڭ بۇكىل الەم بويىنشا تارالۋىن كورسەتەدى. وسى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا 934 جاڭا زەرتحانالىق راستالعان جاعداي جانە 4 ءولىم تىركەلدى. افريكا ايماعىندا 567 جاعداي، امەريكا ايماعىندا – 175، ەۋروپا ايماعىندا – 100، باتىس تىنىق مۇحيتى ايماعىندا - 81 جانە وڭتۇستىك- شىعىس ازيادا 11 انىقتالعان.
مەملەكەتتەر Mpox-پەن كۇرەستە نە تىندىرىپ جاتىر
ەۋروپادا مروح ارۋىن تاراتقان وقيعالار ءجيى تىركەلگەنىمەن، ەۋروپالىق اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جانە باقىلاۋ ورتالىعى ەگەر جاعدايلار تەز انىقتالىپ، جويىلسا، ودان ءارى تارالۋ قاۋپىن بولدىرماۋعا بولاتىنىن العا تارتىپ وتىر. افريكادان تىس جەردە تىركەلگەن العاشقى جاعداي شۆەتسيادا تىركەلگەنى بەلگىلى.
د د س ۇ- نىڭ ەۋروپاداعى ايماقتىق بيۋروسىنىڭ ديرەكتورى حانس كليۋگە د د س ۇ- نىڭ ەۋروپالىق ايماعىنا جاتاتىن 53 ەلدى مايمىل شەشەگىن انىقتاۋ شارالارىن كۇشەيتۋگە، حالىققا قاجەتتى ۇسىنىستار بەرۋگە جانە ۆاكسينالار مەن ۆيرۋسقا قارسى پرەپاراتتارعا قولجەتىمدىلىكتى كەڭەيتۋگە شاقىردى.
ۇلى بريتانيا شۇعىل تۇردە مايمىل شەشەگىنە قارسى ۆاكسينا ساتىپ الىپ جاتىر. ساراپشىلار ۆيرۋستىڭ ەڭ قاۋىپتى شتاممى بريتان جاعالاۋلارىنا كەلدى دەپ سەنىمدى تۇردە بولجايدى. ۇلتتىق دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى Mpoxclade 1 نۇسقاسىنىڭ بەلگىلەرىن تانيتىنىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ۇلى بريتانيانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ اگەنتتىگىنەن نۇسقاۋلار الدى.
مايمىل شەشەك اۋرۋىنىڭ راستالعان جاعدايىنان كەيىن پاكىستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى، شەكارادان ءوتۋ پۋنكتتەرى مەن اۋەجايلارداعى شەنەۋنىكتەرگە شەتەلدەن ورالعان كەز كەلگەن جولاۋشىدا اۋرۋ بەلگىلەرى انىقتالعان جاعدايدا قاتاڭ قاداعالاۋدى جانە تەستىلەۋدى قامتاماسىز ەتۋدى تاپسىردى.
قىتاي بيلىگى ەلگە مايمىل شەشەگىن اكەلۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وتكىزۋ پۋنكتتەرىندە سانيتارلىق- ەپيدەميولوگيالىق باقىلاۋ شارالارىن كۇشەيتۋدە. بەلگىلەرى بار نەمەسە ناۋقاستارمەن بايلانىستا بولعان مايمىل شەشەگىنىڭ ءورشۋى ورىن العان ەلدەردەن قىتايعا كەلگەن ادامدار بۇل تۋرالى كەدەنگە كىرگەن كەزدە حابارلاۋى كەرەك. كەدەندىك قىزمەت لاستانعان كولىك قۇرالدارى مەن جۇكتەردى مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن، تەستىلەۋدەن جانە وڭدەۋدەن وتكىزەدى. 15-تامىزدا كۇشىنە ەنگەن شارالار التى ايعا سوزىلادى.
تۇركيانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، mpox اۋرۋىنىڭ بىردە- ءبىر جاعدايى انىقتالعان جوق. ۆەدومستۆو ەلدە قانداي دا ءبىر شەكتەۋلەر نەمەسە قوسىمشا شارالار قاجەت ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
بۇگىندە قازاقستاندا مايمىل شەشەگىنە كۇدىكتى اۋرۋدىڭ بىردە-ءبىر جاعدايى تىركەلگەن جوق. ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى مايمىل شەشەگىنىڭ ورشۋىنە بايلانىستى شەتەلگە شىعاتىن قازاقستاندىقتارعا ءبىرقاتار ۇسىنىس بەردى. ەلدە ينفەكسيانىڭ اكەلىنۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك شەكاراداعى سانيتارلىق باقىلاۋدى جانە ەندەميالىق ايماقتاردان كەلەتىن جولاۋشىلارعا كۇشەيتىلگەن مونيتورينگتى قوسا العاندا، كۇشەيتىلگەن الدىن الۋ شارالارى قابىلداندى.
قازىرگى ۋاقىتتا قىرعىزستاندا مايمىل شەشەگىن جۇقتىرۋ جاعدايلارى انىقتالعان جوق. جەرگىلىكتى د س م اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋ جانە مەمسانەپيدقاداعالاۋ دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ەلدە مايمىل شەشەگىن دياگنوستيكالاۋ قاجەت بولعان جاعدايدا تەست- جۇيەلەر بار. الدىن الۋ ماقساتىندا شەتەلگە شىعۋ كەزىندە ۆەدومستۆو جەكە پروفيلاكتيكا شارالارىن ساقتاۋدى ۇسىنادى.
وزبەكستاندا مايمىل شەشەك اۋرۋى دا تىركەلگەن جوق. سانەپيدكوميتەت باسقارماسىنىڭ باستىعى رۋستامجون يكراموۆتىڭ ايتۋىنشا، ەلدە مايمىل شەشەگىنىڭ اكەلىنۋى مەن تارالۋىن بولدىرماۋ بويىنشا شارالار قابىلدانۋدا. سونىمەن قاتار، ۆيرۋسولوگ ماماندار قايتا دايارلاۋدان ءوتتى، پ ت ر- تەستتەر ورىندارعا تاراتىلادى. باسقا حالىقارالىق ۇيىمدار ينفەكسيانى بولدىرماۋ جانە ونىڭ ودان ءارى تارالۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. د د س ۇ ەپيدەميولوگتار مەن انتروپولوگتاردى قوسا العاندا، قوسىمشا ساراپشىلاردى جىبەرۋ جانەكۋەتكە جاۋاپ بەرۋدى جەدەلدەتۋ ءۇشىن باستاپقى قارجىلاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى زارداپ شەككەن ەلدەرگە قولداۋدى كۇشەيتەدى.
جاڭا پاندەمياعا قالاي دايىندالۋ كەرەك
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جاڭا پاندەميا قاۋپى بولعان كەزدە ونى بولدىرماۋ كەرەك. ن. ف. گامالەي اتىنداعى ەپيدەميولوگيا جانە ميكروبيولوگيا ۇلتتىق زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، رعا اكادەميگى الەكساندر گينتسبۋرگ الدىن الۋ شارالارى ارقىلى عانا وڭ ناتيجە شىعارۋعا بولاتىنىن ايتادى.
«نەگىزگى پروفيلاكتيكالىق شارا - پاندەميالىق سيپاتتاعى قوزدىرعىشقا قارسى ۆاكتسينا الۋ. عالىمدار وتكەن پاندەميانىڭ نەگىزگى تۇجىرىمدارىن ەسكەرىپ، پاندەميانى تۋدىراتىن قوزدىرعىشتى ناقتى اتاۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ءتۇسىندى. ءبىراق نەگىزگى بەلگىلەردى بولجاۋعا بولادى. ونىڭ ءوزىن مولەكۋلالىق ماركەرلەر دەڭگەيىندە بولجاۋعا بولار. بۇل ءبىز بىلەتىن جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ىقتيمال قوزدىرعىشتارىن شەكتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ءبىز ءقازىردىڭ وزىندە سىنالعان تەحنولوگيا بويىنشا ۆاكتسينا پرەپاراتتارىنىڭ پروتوتيپتەرىن جاساي الامىز»، - دەدى عالىم.
ساراپشىلار ەلدەرگە ۆيرۋستار مەن ۆاكسينالاردىڭ حالىقارالىق كىتاپحاناسىن قۇرۋدى جانە زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن ۇنەمى ءبىر- بىرىمەن ءبولىسۋدى ۇسىنادى. بۇل باستاما ءدارى- دارمەكتەردىڭ دامۋىن ەداۋىر جەدەلدەتۋگە جانە گيپوتەتيكالىق قوزدىرعىشتىڭ تارالۋىن بولدىرماۋعا كومەكتەسەدى. ەگەر مۇنداي دەرەكقورعا جاساندى ينتەللەكت قول جەتكىزسە، ىقتيمال قاۋىپتى انىقتاۋ جانە الدىن الۋ وڭايىراق بولادى.
كوپتەگەن ساراپشى پاندەميانىڭ الدىن الۋ ءۇشىن عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن مەديتسينانى دامىتۋعا كوبىرەك ۋاقىت ءبولۋ كەرەك دەپ سانايدى. توتەنشە جاعدايدا بۇل جاڭا ءدارى- دارمەكتى جاساۋ جانە ازىرلەۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋعا نەمەسە ءتىپتى قاۋىپتى قوزدىرعىشتى الدىن الا انىقتاۋعا جانە ماسەلە تۋىنداعانعا دەيىن شەشىمىن تابۋعا كومەكتەسەدى. سونىمەن قاتار، حالىقتىڭ توتەنشە جاعدايدا قالاي دۇرىس ارەكەت ەتۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىنۋى جانە شەكتەۋلەر مەن ءارتۇرلى ساقتىق شارالارىن ساقتاۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى حاباردار بولۋى قاجەت. بۇل قوعامدىق قارسىلىقتى بولدىرماۋعا جانە اۋرۋمەن كۇرەسۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىڭ ءىس- شارالارىنان باس تارتۋعا كومەكتەسپەك.
اۆتور
ورالحان قوجانوۆ
