ا ق ش-تىڭ كليمات ماسەلەسىن ىسىرىپ قويۋى قازاقستانعا دا اسەر ەتەدى - ساراپشى
استانا. KAZINFORM - كليماتتىق باستامالارعا جاھاندىق قىزىعۋشىلىقتىڭ تومەندەۋى ەلىمىزدىڭ «جاسىل» ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋدى قيىنداتۋى مۇمكىن. مۇنداي پىكىردى «اتامەكەن» ۇ ك پ ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى جاقىپ حايرۋشيەۆ ءبىلدىردى.

ج ە ك نارىعىنداعى ءىرى ويىنشى
ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ پاريج كەلىسىمىنەن شىعاتىنىن مالىمدەپ، ەنەرگەتيكا سالاسىندا توتەنشە جاعداي ەنگىزىلەتىندىگىن جاريا ەتتى. ترامپتىڭ بۇل شەشىمى ا ق ش-تىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى دجو بايدەننىڭ اركتيكا اۋماعىن بۇرعىلاۋدان قورعاۋ، ەلەكتروموبيلدەردى پايدالانۋدى ىنتالاندىرۋ جانە جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكانى دامىتۋ باعىتىنداعى كۇش-جىگەرىن جوققا شىعارادى.
امەريكانىڭ قازىرگى ءىس باسىنداعى پرەزيدەنتىنىڭ پايىمداۋىنشا بۇرىنىراق قابىلدانعان باستامالار امەريكالىق تۇتىنۋشىلار ءۇشىن شىعىستاردى ارتتىرىپ، ەكونوميكاعا تەرىس اسەرىن تيگىزگەن.
ا ق ش كوشباسشىسى ءىرى جەل پاركتەرىن قولداۋ شارالارىن توقتاتۋدى ۇسىندى. ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، «ولار تابيعي كورىنىستى بۇزادى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ مۇددەسىنە جاۋاپ بەرە المايدى. سونىمەن قاتار ۇسىنىلعان وزگەرىستەردىڭ اراسىندا ەلەكتروموبيلدەرگە ارنالعان سۋبسيديانى جويۋ، جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكاعا ينۆەستيتسيانى قىسقارتۋ دا بار.
ساراپشىلار امەريكانىڭ «جاسىل» ەنەرگەتيكانى قولداۋدان باس تارتۋى جانە پاريج كەلىسىمىنەن شىعۋى كليماتتىڭ وزگەرۋىمەن كۇرەسۋگە باعىتتالعان جاھاندىق كۇش-جىگەردى عانا السىرەتىپ قويماي، سونىمەن بىرگە ەلدىڭ يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار ازىرلەۋ ءارى ەنگىزۋدەگى كوشباسشىلىعىنان ايىرىلۋىنا دا الىپ كەلەتىندىگىن ايتادى.

«اتامەكەن» ۇ ك پ ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى جاقىپ حايرۋشيەۆ مۇنداي امال جاڭارتىلاتىن ەنەرگەتيكانى دامىتۋ پروگرەسىن ايتارلىقتاي تەجەيتىندىگىن العا تارتادى. دەگەنمەن، ترامپ ساياساتىنىڭ جاقتاستارى مۇنداي شارا امەريكالىقتار ءۇشىن ەنەرگيا قۇنىن تومەندەتۋگە جانە كومىر، مۇناي مەن گاز ونەركاسىبى سىندى ءداستۇرلى سالالاردى كۇشەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەرىنە سەنىمدى.
- ا ق ش ج ە ك نارىعىنداعى ءىرى ويىنشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە زور الەۋەتكە يە. ماسەلەن، كاليفورنيادا كۇن ستانسالارىنىڭ قۋاتى قازىردىڭ وزىندە 11000 م ۆ ت-تان، ال جەل ستانسالارىنىڭ قۋاتى 6000 م ۆ ت-تان اسىپ تۇسەدى. بۇعان قوسا، شتاتتار «ج ە ك-تى دامىتۋ جونىندەگى ستاندارت» (Renewable Portfolio Standard) قابىلداعان. وعان سايكەس، ج ە ك ۇلەسى 2030- جىلعا قاراي 60 پايىزعا، ال 2045 -جىلى 100 پايىزعا جەتۋى، جەكە تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ەنەرگيا CO2 شىعارىندىلارىنسىز ءوندىرىلۋى ءتيىس، - دەدى ساراپشى.
ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، ەگەر ا ق ش «جاسىل» باعىتتان تولىعىمەن باس تارتسا، وندا بۇل تازا ەنەرگيا يندۋسترياسىنا تەرىس اسەرىن تيگىزىپ قويماي، سونىمەن قاتار تۇراقتى ەكونوميكاعا كوشۋ باعىتىنداعى حالىقارالىق كۇش- جىگەرگە دە كەسىرىن تيگىزەدى.
- ا ق ش- تىڭ ەنەرگەتيكالىق ساياساتى ەكونوميكالىق مۇددەلەر، ەكولوگيالىق مىندەتتەمەلەر جانە ساياسي ەرىك-جىگەر ارناسىنداعى تەڭگەرىمدى ساقتاۋى ءتيىس، - دەدى جاقىپ حايرۋشيەۆ.
الەمدىك ەكونوميكاعا قاۋىپ-قاتەر
ساراپشىلار «جاسىل» ەنەرگەتيكانى قولداۋدان باس تارتۋ جانە پاريج كەلىسىمىنەن شىعۋ، شىن مانىندە دە ا ق ش-قا قىسقا مەرزىمدى ەكونوميكالىق پايدا بەرەتىندىگىن جوققا شىعارمايدى.
كليماتتىق باعدارلامالارعا ارنالعان شىعىنداردى قىسقارتۋ كومىر، مۇناي مەن گاز ونەركاسىبى سىندى ءداستۇرلى سالالاردى قولداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ال بۇل جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ قۇرىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپ، تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ەنەرگيا قۇنىن تومەندەتەدى. بۇعان قوسا، امەريكالىق كومپانيالاردىڭ ەكولوگيالىق قاتاڭ ستاندارتتاردان قۇتىلۋى ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋى مۇمكىن. بۇل ولاردىڭ ونىمدەرىنىڭ الەمدىك نارىقتاعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرادى.

ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ ساراپشىسى جاقىپ حايرۋشيەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، مۇنداي امالدىڭ ايتارلىقتاي ۇزاقمەرزىمدى تاۋەكەلى بولادى.
- بۇگىندە كۇن، جەل جانە سۋتەكتى قوسا العانداعى جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا الەمدىك ەكونوميكا ءوسىمىنىڭ نەگىزگى نۇكتەلەرىنىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. ەگەر ا ق ش تىس قالاتىن بولسا، وندا بۇل ونىڭ تەحنولوگيالىق كوشباسشىلىق مۇمكىندىگىن شەكتەيدى. سونىمەن قاتار ەكسپورتتىق الەۋەتىن قىسقارتادى. مۇنىڭ ۇستىنە، مەنىڭ ويىمشا كليماتتىق بەلسەندى شارالاردىڭ بولماۋى داۋىل، قۇرعاقشىلىق، سۋ تاسقىنى سىندى تابيعي وزگەرىستەر اسەرىن كۇشەيتەدى. ال بۇل كەلەشەكتە اۋقىمدى ەكونوميكالىق شىعىنعا الىپ كەلەدى، - دەدى ساراپشى.
ا ق ش-تىڭ كليماتتىق كۇن تارتىبىنەن باس تارتۋى ەلدىڭ حالىقارالىق ارەناداعى جاھاندىق كوشباسشى رەتىندەگى ۇستانىمىن السىرەتۋى جانە نەگىزگى سەرىكتەستەرىمەن، اسىرەسە ەۋروپالىق وداقپەن جانە قىتايمەن قارىم- قاتىناسىن ناشارلاتۋى مۇمكىن.
مۇناي-گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى اسقار يسمايىلوۆ «جاسىل» تەحنولوگيالاردىڭ جويىلۋى مۇناي كومپانيالارىنىڭ كاپيتالدانۋىنىڭ ارتۋىنا الىپ كەلەتىنىنە سەنىمدى.
- ينۆەستورلار قاراجاتتارىن «جاسىل» ەنەرگەتيكاعا قۇيۋىن توقتاتادى جانە مۇناي سالاسىنا ينۆەستيتسيا سالادى. بۇل ورايدا، مۇنىڭ تەك ترامپتىڭ پرەزيدەنتتىك كەزەڭىندە عانا بولاتىندىعىن ءتۇسىنۋ قاجەت. ەندى 4 جىلدان كەيىن سايلاۋدىڭ قالاي وتەتىندىگىن ەشكىم بىلمەيدى، ەگەر 2028 -جىلى دەموكراتتار جەڭىسكە جەتەتىن بولسا، وندا «جاسىل» ەنەرگەتيكا قايتادان كۇن تارتىبىنە شىعادى. سوندىقتان دا وزگەرىستەر تاياۋداعى 4 جىلعا عانا قاتىستى، - دەدى اسقار يسمايىلوۆ.
Kpler SAS كومپانياسىنىڭ تاۋارلىق شيكىزاتتىڭ الەمدىك نارىعى بويىنشا جەتەكشى كەڭەسشى ورا لازيچ (لوندون) «جاسىل» ەنەرگەتيكا الەمدە بارىنشا وزەكتى بولا ءتۇستى دەپ سانايدى.

- ءتىپتى، داۆوستاعى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋم باعدارلاماسىنا قاراساق، وندا «جاسىل» ەنەرگەتيكانى دامىتۋعا ارنالعان تاقىرىپ پەن سەمينارلار وتە كوپ بولدى. امەريكانىڭ كوپتەگەن شتاتى قازىردىڭ وزىندە «جاسىل» ەنەرگەتيكانى دامىتۋعا بارىنشا قارجى سالدى. ال كاليفورنيادا بۇگىندە مۇناي كومپانيالارىنا قوماقتى ايىپپۇل بار. ادامدار بەنزينمەن جۇرەتىن كولىكتەرگە مىنبەيدى. سوندىقتان دا ترامپ بارلىعىن جويا المايدى- اۋ. تەك ءوزىنىڭ بيلىگى مەرزىمىندە عانا توقتاتا الادى، - دەدى ورا لازيچ.
مۇنان بولەك، تەك تەحاس شتاتىنىڭ وزىندە عانا الەمدىك جەل ەنەرگياسىنىڭ 25 پايىزدان استامى وندىرىلەدى.
ساراپشىنىڭ اتاپ وتۋىنشە، ترامپ ادامدار ينۆەستيتسيا سالعان، بۇگىندە جۇمىس ىستەپ تۇرعان «جاسىل» تەحنولوگيالار جوبالارىن تەز ارادا جاۋىپ تاستاي المايدى.
قازاقستانعا تونەر سىن-قاتەر
«اتامەكەن» ۇ ك پ ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى جاقىپ حايرۋشيەۆتىڭ پىكىرىنشە، ا ق ش-تىڭ «جاسىل» ەنەرگەتيكانى قولداۋدان باس تارتۋ شەشىمى الەمدىك نارىققا دا، ونىڭ ىشىندە قازاقستانعا دا ايتارلىقتاي اسەرىن تيگىزەدى.
- مەنىڭشە، قازاقستان ءۇشىن بۇل ۋاقىتشا مۇمكىندىك تە، سىن-تەگەۋرىن دە قالىپتاستىرادى. مۇناي، گاز، كومىر سىندى ءداستۇرلى ەنەرگيا رەسۋرستارىنا سۇرانىستىڭ ارتۋى ولاردى ەكسپورتتاۋدان تۇسەتىن كىرىستى ارتتىرۋى مۇمكىن. الايدا، كليماتتىق باستامالارعا جاھاندىق قىزىعۋشىلىقتىڭ تومەندەۋى قازاقستاننىڭ «جاسىل» ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيا تارتۋدى قيىنداتىپ جىبەرۋى ىقتيمال. بۇل ج ە ك سالاسىنداعى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار جوبالاردى دامىتۋعا قاۋىپ توندىرەدى جانە ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىن جاقتايتىن ەۋروپاداعى سەرىكتەستەر مەن قىتايعا قايتا باعدارلانۋدى تالاپ ەتۋى مۇمكىن، - دەپ اتاپ وتەدى جاقىپ حايرۋشيەۆ.
ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، ا ق ش-تىڭ «جاسىل» باعداردان باس تارتۋ شەشىمى الەمدىك نارىققا ايتارلىقتاي ىقپالىن تيگىزەدى. ال قازاقستان ءۇشىن بۇل كومىرتەگى ەكسپورتىنداعى پوزيتسياسىن نىعايتا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. دەگەنمەن، قازاقستانعا ۇزاقمەرزىمدى تۇراقتىلىق ءۇشىن جاھاندىق كليماتتىق ترانسفورماتسيا جاعدايىندا باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ساقتاۋ ماقساتىندا تومەن كومىرتەكتى تەحنولوگيالاردى دامىتۋىن جالعاستىرۋ ماڭىزدى.
ايتا كەتسەك، بۇعان دەيىن ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ەلدىڭ ەكونوميكالىق تۇعىرىن مۇناي مەن گاز ەسەبىنەن نىعايتۋعا نيەتتى ەكەنىن مالىمدەدى. جىلدار بويى كەيىنگە ىسىرىلىپ كەلگەن تاقتاتاس مۇنايىنىڭ ءوندىرىسىن قايتا جانداندىرىپ، بۇكىل الەمدى ارزان مۇناي مەن سۇيىتىلعان گازعا قارىق قىلاتىنىن جاريالادى. ءبىراق كەي ساراپشىلار ا ق ش قازىردىڭ وزىندە مۇنايدى ماكسيمالدى كولەمدە ءوندىرىپ جاتقانىن ايتادى.
مارلان جيەمباي