ا ق ش الەمدى ارزان مۇنايعا قارىق قىلا الا ما - ساراپشىلار پايىمى

استانا. KAZINFORM - ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ەلدىڭ ەكونوميكالىق تۇعىرىن مۇناي مەن گاز ەسەبىنەن نىعايتۋعا نيەتتى ەكەنىن مالىمدەپ ۇلگەردى.

The influence of rhetoric: Is Trump's new oil strategy effective?
Фото: Kazinform

جىلدار بويى كەيىنگە ىسىرىلىپ كەلگەن تاقتاتاس مۇنايىنىڭ ءوندىرىسىن قايتا جانداندىرىپ، بۇكىل الەمدى ارزان مۇناي مەن سۇيىتىلعان گازعا قارىق قىلاتىنىن جاريالادى. ءبىراق كەي ساراپشىلار ا ق ش قازىردىڭ وزىندە مۇنايدى ماكسيمالدى كولەمدە ءوندىرىپ جاتقانىن ايتادى.


مۇناي دەرجاۆاسى؟

مۇناي-گاز سالاسىنىڭ ساراپشىسى اسقار يسمايلوۆ ا ق ش مۇناي دەرجاۆاسىنا اينالۋ ءۇشىن بۇرعىلاۋ سالاسىنا قوماقتى ينۆەستيتسيا تارتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى. ونىڭ وزىندە گەولوگيالىق بارلاۋ جۇمىستارىن كۇشەيتىپ، جاڭا كەن ورىندارىن اشۋ كەرەك بولادى.

- جاڭا ۇڭعىمالار بۇرعىلاۋ ءۇشىن كەمىندە 2-3 جىل، گەولوگيالىق بارلاۋ جۇرگىزىپ، كەن ورنىن ازىرلەۋگە 5 جىل كەتۋى مۇمكىن. دەمەك، ترامپ ءوزىنىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمىندە الەمدى ارزان مۇنايعا قارىق قىلا المايدى. بۇدان ا ق ش- تا مۇناي ءوندىرىسى ارتتى دەپ، مۇناي باعاسى كۇرت قۇبىلادى دەپ كۇتۋدىڭ قاجەتى جوق دەگەن قورىتىندى جاساۋعا بولادى. وندىرىلەتىن مۇناي كولەمى ءسال ارتۋى مۇمكىن. ءبىراق وپەك ونداي سىن- قاتەرلەردى دەر كەزىندە ەڭسەرىپ، قولايلى باعا دەڭگەيىن ساقتاي الىپ وتىر، - دەيدى ساراپشى.

ال ەكونوميست ارمان بايعانوۆ ا ق ش- تىڭ مۇناي ءوندىرىسىن ارتتىرۋعا تۇبەگەيلى بەت بۇرعانىن بولجاپ وتىر.

- ترامپ ءداستۇرلى مۇناي ءوندىرۋ تاسىلىنە قولداۋ كورسەتۋگە نيەتتى بولۋى مۇمكىن. بۇل - امەريكادا اسىرەسە تاقتاتاس مۇنايىنىڭ ءوندىرىسىن كۇشەيتەدى دەگەن ءسوز. ءتىپتى ول ءۇشىن ليتسەنزيا الۋ تەتىكتەرى مەن كەيبىر ەكولوگيالىق شەكتەۋدى جەڭىلدەتۋى مۇمكىن. بۇل باسقا ەلدەردىڭ دە مۇناي ءوندىرىسىن ارتتىرۋىنا تۇرتكى بولۋى دا عاجاپ ەمەس، - دەيدى ول.

ساراپشى ا ق ش- تا مۇناي ءوندىرۋدىڭ وزىندىك قۇنى جوعارى ەكەنىن ەسكە سالادى. دەمەك، ا ق ش- تا ءوندىرىستىڭ ارتۋى مۇناي باعاسىن تۇسىرسە دە، قىسقا مەرزىمدە عانا اسەر ەتۋى ىقتيمال.

شيكىزات نارىعىنىڭ كەڭەسشىسى ورا لازيچ (لوندون) ا ق ش مۇناي دەرجاۆاسىنا اينالا المايدى دەگەن پىكىردە.

- ولاردا تاقتاتاس مۇنايى مەن گازدىڭ قورى كوپ. ءبىراق ول مۇنايدى وڭدەۋ قىمباتقا تۇسەتىندىكتەن سىرتقا شيكىدەي ساتىپ كەلەدى. ا ق ش- تىڭ ءار وڭىرىندەگى تاقتاتاس مۇنايىنىڭ ساپاسى ءارقالاي. ءتىپتى ا ق ش مۇناي ءوندىرىسىن قىسقا مەرزىمدە كۇرت ارتتىرعاننىڭ وزىندە الەمدەگى ەنەرگيا تاپشىلىعىن شەشۋى ەكىتالاي، - دەيدى.

ونىڭ سوزىنشە، ا ق ش- قا مۇناي تاسىمالىن ارتتىرۋ ءۇشىن تەرمينالداردى كەڭەيتۋ كەرەك. ال بۇل - ارزان شارۋا ەمەس.

قازىر بۇل ەلدە قۇنى 1 ميلليارد دوللاردان 3,6 ميلليارد دوللارعا دەيىن باراتىن 4 ءىرى تەڭىز پورتىن سالۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپ جاتىر. ءبىراق ول جوبالارعا ليسەنزيالاۋ اگەنتتىگى دە، ەكولوگيا مينيسترلىگى دە وڭ قورىتىندى بەرمەگەن.

- International Energy Agency (IEA) حالىقارالىق ەنەرگەتيكا اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنە جانە SP Global بولجامدارىنا سۇيەنسەك، ا ق ش- تا مۇناي ءوندىرىسى كەمىپ كەلەدى. وعان مۇناي قورىنان بولەك سۇرانىس تا اسەر ەتىپ وتىر. سوندىقتان 5-10 جىلدىق ترەند ءۇشىن ەشكىم مۇنداي كاپيتالى قوماقتى جوباعا اقشا سالا قويماس. ويتكەنى سالعان اقشا 20-30 جىلدا اقتالۋ كەرەك، - دەيدى ساراپشى.

باعانىڭ ءتۇسۋى نەگە اسەر ەتەدى؟

ترامپ داۆوستاعى فورۋمدا سويلەگەن سوزىندە ەۋروپانىڭ جەتەكشى ەلدەرىن اسكەري شىعىنداردى ارتتىرۋعا ۇندەي كەلىپ، ۋكرايناداعى سوعىستى مۇناي باعاسىن ءتۇسىرۋ ارقىلى رەتتەۋگە بولاتىنىن مەڭزەدى.

اسقار يسمايلوۆ سوعىس قارقىنى مۇناي باعاسىمەن بىرگە تۇسەدى دەگەنگە كۇمانمەن قاراپ وتىر.

- سوعىس قيمىلدارى كوبىنەسە تاراپتاردىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرىنە، قارجىلىق مۇمكىندىكتەرىنە بايلانىستى. ترامپ رەسەي ەكونوميكاسىنىڭ مۇناي-گاز سالاسىنا قاتتى تاۋەلدى ەكەنىن ايتقىسى كەلگەن بولۋى دا مۇمكىن. مۇنايدان تۇسەتىن تابىس كەمىسە، اسكەري قيمىلدارعا بولەتىن قاراجاتى ازايۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇل سوعىستى مۇلدەم توقتاتۋعا ءماجبۇر ەتۋى ەكىتالاي، - دەيدى ول.

ونىڭ ۇستىنە، مۇناي باعاسىن جاھاندىق دەڭگەيدە رەتتەپ وتىرعان وپەك ۇيىمى بار. ال رەسەي ەكونوميكاسى سانكسيالارعا ابدەن بەيىمدەلىپ الدى دەيتىن پىكىر قويۋلانىپ كەلەدى. وسىنى العا تارتقان اسقار يسمايلوۆتىڭ پايىمداۋىنشا، مۇناي باعاسىنىڭ ءتۇسۋى ءبىرىنشى كەزەكتە ا ق ش- تىڭ ءوز مۇناي كومپانيالارىنا سوققى بولىپ تيەدى.

Дональд Трамп
Фото: Pari Dukovic/National Portrait Gallery, Smithsonian Institution

- مۇناي باعاسى تۇسسە، ەڭ ءبىرىنشى سونداعى كومپانيالار ءوندىرىس كولەمىن قىسقارتۋى مۇمكىن، - دەيدى ساراپشى.

ترامپ مۇناي نارىعىنداعى ا ق ش- تىڭ جاڭا ورنىن وپەك-پەن، ساۋد ارابياسىمەن اقىلداسا وتىرىپ ايقىندايتىنىن مالىمدەگەن. ەگەر وپەك ا ق ش- تىڭ دەگەنىمەن جۇرە باستاسا، ساۋد ارابياسى ۇيىمنان شىعۋى مۇمكىن دەپ بولجاۋشىلار بار.

- ساۋد ارابياسى مۇناي ءوندىرىسىنىڭ كولەمىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرۋعا ءماجبۇر. قازىر مۇنايدىڭ سۇرانىسى مەن ۇسىنىس اراسىنداعى قاتىناستى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى مەن ساۋد ارابياسى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر. ءدال قازىر مۇنايعا سونشالىق زور سۇرانىس بايقالىپ تۇرعان جوق. باستى نارىق - ەۋروپا مەن قىتاي، وڭتۇستىك- شىعىس ازيانىڭ بىرنەشە ەلى. مۇنايعا دەگەن سۇرانىس ونسىز دا تۇراقسىز. بۇل جاعداي يراك، ساۋد ارابياسى، ب ا ءا سياقتى ەلدەردى ىمىراعا كەلتىرىپ وتىر. ا ق ش ساۋد ارابياسىمەن مامىلەگە كەلگەننىڭ وزىندە وپەك- كە مۇشە باسقا ەلدەردىڭ دە ىقپالىن ۇمىتپاۋ كەرەك، - دەيدى ورا لازيچ.

مۇناي نارىعىندا تالايدان بەرى قالىپتاسقان جۇيە بار. ونىڭ كولەمىن ارتتىرىپ ارزانعا ساتقاننان، رەتتەۋلى مولشەردە ءوندىرىپ قىمباتقا ساتقان الدەقايدا ءتيىمدى.

اسكار يسمايلوۆ وپەك- ءتىڭ تارايتىنى تۋرالى بولجامدارعا دا كۇمانمەن قارايدى.

- ساۋد ارابياسى - مۇنايدىڭ قىمبات بولۋىنا ەڭ مۇددەلى ەل. ويتكەنى ولاردىڭ بيۋدجەتى دە ءالى مۇنايعا تاۋەلدى. وسىنى ەسكەرسەك بۇل ەلدىڭ وپەك- تەن شىعۋى ەكىتالاي. ءتىپتى ساۋد ارابياسى ۇيىمنان شىققاننىڭ وزىندە وپەك تاراپ كەتە قويماس. نارىقتا ولاردان باسقا دا ىقپالدى ويىنشىلار بار. ساۋد ارابياسى كەتكەن كۇننىڭ وزىندە وپەك- ءتىڭ مۇناي وندىرىسىندەگى ۇلەسى %30 دىڭ توڭىرەگىندە بولادى. بۇل - از ەمەس، - دەيدى ول.

ازەربايجان ەكونوميسى قازىر الەمدە وندىرىلەتىن مۇناي مەن تۇتىنىلاتىن مۇنايدىڭ كولەمى ءبىر- بىرىنە قارايلاس ەكەنىن ايتادى.

- قازىر الەمدە كۇنىنە 102-103 ميلليون باررەل مۇناي وندىرىلەدى. تۇتىنىلاتىنى سونشا كولەمدە. بۇعان دەيىن 2030 -جىلعا قاراي مۇناي ءوندىرۋ كولەمى كۇنىنە 60-65 ميلليارد باررەلگە دەيىن قىسقارىپ، تۇتىنۋ كولەمى ارتادى دەگەن بولجام تانىمال ەدى. ءبىراق نارىقتاعى ءىرى ويىنشىلاردىڭ كەيىنگى جىلدارداعى جوسپارىنا قاراساق، 2030 - جىلعا قاراي ءوندىرىس كولەمى كۇنىنە 105 ميلليون باررەلگە دەيىن ارتاتىن سياقتى. 2050 - جىلى وسى كولەم ساقتالۋى مۇمكىن، ءبىراق ارتپايدى، - دەيدى ەكونوميست.

ە و- مەن سىرتقى ساۋدا ساياساتى

ساپاشىلار ا ق ش- تىڭ جالپى ساۋدا ساياساتى راديكالدى سيپاتتا وزگەرەتىنىنە كۇمانمەن قارايدى. ويتكەنى ەلدىڭ ەكونوميكاسىنداعى ىقپالى زور كورپوراتسيالاردىڭ نەگىزگى نارىعى - سول باياعى ەۋروپا مەن قىتاي.

- ا ق ش- تىڭ ەنەرگيا شيكىزاتىن ەكسپورتتاۋشى ەل ەكەنىن ەسكەرسەك، ەۋروپا مەن قىتايدىڭ مۇناي مەن گازدى وزدەرىنەن العانى ءتيىمدى. ەۋروپالىق وداققا ساۋدا كەدەرگىلەرىن قويسا، قارىمتا كەشىكپەيتىنىن ولار جاقسى تۇسىنەدى. ا ق ش- تا ەۋروپا تاۋارىنا تاريف ارتسا، ەۋروپادا ا ق ش تاۋارىنا ءدال سولاي تاريف ارتادى، - دەيدى ورا لازيچ.

قورىتا كەلگەندە ا ق ش مۇناي ءوندىرىسىن ارتتىرسا، ونىڭ كەرى اسەرىن الەم عانا ەمەس، وزدەرى دە بىردەن سەزىنبەك.

ال قازاقستاندا بيىل العاش رەت تاقتاتاس مۇنايى ءوندىرىلۋى مۇمكىن.

 

ەسىمجان ناقتىباي

 

سوڭعى جاڭالىقتار