ءالى كۇنگە ادامدار قۇلدىققا جەگىلەتىن 8 سالا

نۇر-سۇلتان قازاقپارات - 19-عاسىردا تاريح ساحناسىنان ءبىرجولا قاراسىن باتىردى دەگەن الەۋمەتتىك جات قۇبىلىس ءالى كۇنگە ەسكىنىڭ ەلەسىندەي كولبەڭدەپ قالماي كەلەدى.

سوناۋ ەجەلگى مىسىر جەرىندە باستاۋ العان قۇلدىق بۇگىنگى تاڭدا باسقاشا سيپات العان. كونە زاماندا ماجبۇرلەۋمەن قۇلدىققا جەگىلسە، بۇگىنگى تاڭدا ادامدار كۇنكورىسى ءۇشىن ءوز ەركىمەن بارىپ قۇلدىق قامىتىن كيەدى.

ءتىپتى، ەجەلگى داۋىرگە قاراعاندا بۇگىندە قۇلدار قاراسى كوپ. بۇگىنگى تاڭدا، ساراپشىلاردىڭ ەسەبىنشە، قۇلداردىڭ قاراسى الەمدە 40 ميلليون ادامعا جەتكەن. تەك ەرەسەكتەر عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، قۇلدىق قامىتىن كيگەن بالالاردىڭ قاراسى دا كوپ. سونىمەن قاي سالالاردا قۇلدار ەڭبەگى پايدالانىلادى؟

تەڭىز ونىمدەرى

دامىعان ەلدەردىڭ تۇرعىندارى دەليكاتەس رەتىندە تەڭىز ونىمدەرىن كوپ تۇتىنادى. الايدا، ولار تەڭىز ونىمدەرىنىڭ قالاي اۋلاناتىنىن نەمەسە وندىرىلەتىنىن بىلە بەرمەيدى. تەڭىز ونىمدەرىنە دەگەن جىلدان جىلعا ارتىپ كەلە جاتقان سۇرانىستى قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ءارى سونىمەن ءبىر مەزگىلدە تەڭىز قورىنىڭ ازايۋى ءوز كەزەگىندە ادام ەڭبەگىن قاناۋعا، قۇلدىققا جەگۋگە اكەلۋدە. ادامدار اسا ءقاۋىپتى ءارى اۋىر ەڭبەك جاعدايىندا، كەيدە اشىق تەڭىزدە الەمنەن وقشاۋلانىپ، باستارىن قاتەرگە تىگەدى. قۇلدىققا جەگىلۋ تەك بالىق نەمەسە وزگە تەڭىز جانۋارىن اۋلاۋمەن شەكتەلمەيدى، سونىمەن قاتار، تەڭىز ونىمدەرىن وڭدەۋ سالاسىندا دا كەزدەسەدى.

ەسىرتكى

جالپى ەسىرتكى زاڭسىز سالا بولعاندىقتان بۇل سالادا ادامداردى قۇلدىققا سالۋ سەكىلدى زاڭسىزدىق بەلەڭ الاتىنى «زاڭدىلىق». بۇگىنگى تاڭدا اتالمىش سالادا 13 مىڭ ادام قۇلدىققا جەگىلگەن. اسىرەسە، قىتاي مەن ۆەتنام سەكىلدى وڭتۇستىك- شىعىس ازيا جانە تىنىق مۇحيتى ايماعىنداعى ەلدەردەن اتالمىش سالا بويىنشا قۇلدىققا جەگىلگەندەر قاراسى كوپ.

كيىم-كەشەك

كيىم- كەشەك سالاسى دا قۇلدىقتان ادا ەمەس. بۇل ارادا كۇللى الەمدى كيىم- كەشەكپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان ازيا مەن افريكا قۇرلىعىنداعى قۇلدار تۋراسىندا ءسوز بولىپ وتىر. شىعىنى مول سالا بولعاندىقتان قۇلدار ەڭبەگى پايدالانىلادى. ماسەلەن، G20 ەلدەرى جىلىنا 127,7 ميلليارد دوللاردىڭ كيىمىن يمپورتتايدى. بۇل سالانىڭ ءبىر پروبلەماسى بار -  شىعىن كوپ، ياعني، قايتا ءوڭدىرۋ، وڭدەۋ كوپ ۋاقىتتى العانىمەن قويماي، قانشا ماتەريال جارامسىز بوپ قالادى.

ماسەلەن، Ellen MacArthur Foundation ەسەبى بويىنشا جىلىنا شامامەن 53 ميلليون توننا كيىم تىگىلەدى. الايدا، ولاردىڭ %70 ى قوقىسقا تاستالادى. شەكتەن تىس تۇتىنۋ شەكتەن تىس وندىرۋگە جول اشادى، سونىمەن قاتار، قۇلدار ەڭبەگىن پايدالانۋ قاتەرىن ارتتىرادى.

ءورت ءسوندىرۋ

ا ق ش كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلگەن 13- تۇزەتۋدە قۇلدىقتان باس تارتقاندا تۇتقىنداردىڭ ەڭبەگىن ەركىنەن تىس پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جولدار ساقتالىپ قالعان ەدى. ياعني، فەدەرالدى نەمەسە جەرگىلىكتى بيلىك تۇتقىنداردىڭ ەڭبەگىن ولاردىڭ كەلىسىمىنسىز پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كونستيتۋتسياداعى اتالمىش تۇزەتۋ 150 جىلدان اسا ۋاقىت ءورت ءسوندىرۋ سەكىلدى ادام ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا اسا ءقاۋىپتى سالادا پايدالانىلىپ كەلەدى. كەن ورنىندا تەك ەرەسەك قۇلداردىڭ عانا ەڭبەگى پايدالانىلمايدى، سونىمەن بىرگە، بالالار دا قۇلدىققا جەگىلگەن. تەك ءبىر عانا كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكادا 40 مىڭ بالا كەن ورنىندا تاڭ اتىرىپ، كەش باتىرادى.

باتارەيكا

باتارەيكا تەك تەلەفونداردا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، ەلەكتروكار، ت. ب. تەحنيكالىق بۇيىمداردا پايدالانىلادى. بۇل سالادا دا قۇلدىققا جەگىلگەندەر قاراسى كوپ. باتارەيكا -  وسى زاماندى ونسىز ەلەستەتە المايتىن تەك ەنەرگيا كوزى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، باتارەيكا ءوندىرىسى ليتيا مەن كوبالت سەكىلدى قازبا بايلىقتار وندىرىسىمەن تىعىز بايلانىستى. ءقاۋىپتى ەڭبەك جاعدايىندا ۋلى اۋانى جۇتىپ، ولاردىڭ دەنى كوكتەي سولادى. 6 جاستان اسقان بالالار ەڭبەك ەتەدى.

كوفە

وكىنىشكە قاراي، كوفەگە جىلدان جىلعا سۇرانىستىڭ ارتۋى ءوز كەزەگىندە ارزان جۇمىسشى كۇشىن پايدالانۋعا يتەرمەلەيدى. بۇل ارادا وڭتۇستىك امەريكاداعى بولماشى تيىن- تەبەن ءۇشىن كوفە پلانتاتسيالارىندا بەل جازباي بەينەت شەككەندەر تۋراسىندا ءسوز بولىپ وتىر. ماسەلەن، 2018 -جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋ بارىسىندا برازياليادان كوفە القابى تابىلعان بولاتىن. Starbucks كومپانياسىنا تيەسىلى. «قۇلدىق ەڭبەكتەن ازات» دەپ سانالعان اتالمىش كومپانيا 15 ادامدى قۇلدىققا ۇستاعان. بۇل بەلگىلىسى عانا. بۇل پلانتاتسيالاردا دا بالالار ەڭبەگى قانالادى. پلانتاتسيالارداعى جۇمىسشىلارعا بەرىلەتىن جالاقى مولشەرى كوفەنىڭ نارىقتاعى باعاسىنىڭ تەك %2 ى عانا بەرىلەدى.

التىن

التىن ەستە جوق ەرتە زاماننان ماڭىزدى مەتالل سانالادى. بۇگىندە ونىڭ قۇنى جوعارى. سول سەبەپتى، التىن وندىرىسىندە قۇلدار ەڭبەگى بارىنشا پايدالانىلادى. مۇندا دا بالالار ەڭبەك قاۋىپسىزدىگى ساقتالمايتىن، اۋىر كەن ورنىندا قۇلدىققا جەگىلەدى. اسىرەسە، افريكادا، وڭتۇستىك امەريكادا جانە ازيادا. التىن تەك زەرگەرلىك بۇيىمداردى جاساۋدا عانا پايدالانىلامايدى، سونىمەن قاتار، ەلەكترلىك قۇرىلعىلاردا دا كەڭىنەن قولدانىلادى. سول سەبەپتى، التىنعا سۇرانىس جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. سوعان سايكەس بۇل سالادا دا قۇلدىققا جەگىلەتىندەر قاراسى ارتادى.

شوكولاد

شوكولاد - ەڭ كوپ تۇتىنىلاتىن ءتاتتى. وكىنىشە قاراي، مۇندا دا قۇلدار ەڭبەگى، سونىڭ ىشىندە بالالار ەڭبەگى پايدالانىلادى. بۇل ارادا برازيليا، كامەرۋن، گانا، گۆينەيا، سەررا- لەون، كوت د'يۆۋار جانە نيگەريا سەكىلدى ەلدەر تۋراسىندا ءسوز بولىپ وتىر.

ءبىر عانا نيگەريا مەن كوت د’يۆۋار اۋماعىندا 2,3 ميلليون بالا پلانتاتسيالاردا ەڭبەكاقىسىز جۇمىسقا جەگىلگەن. ويتكەنى، اتالعان افريكالىق ەلدەر كەدەي بولعاندىقتان بالالار ەڭبەگى قانالادى.

كوفە براندىنە اينالعان Nestlé، Hershey, Cargill, ADM جانە Barry Callebaut كومپانيالارى بۇل سوراقىلىققا كوز جۇما قاراپ وتىر. بالالاردىڭ تەگىن ەڭبەگىن پايدا كورىپ. افريكاداعى پلانتاتسيالاردا جۇمىس ىستەيتىن ەرەسەكتەردىڭ ەڭبەكاقىسىنىڭ ورتاشا مولشەرى كۇنىنە 2 دوللاردان اسپايدى.

(ماتەريال vesti.ru اقپارات كوزىندە جاريالانعان دەرەك نەگىزىندە دايىندالدى)