الماتىدا 800 گە جۋىق ادام جۇمىس ىستەيتىن بىرەگەي كابەلدىك- وتكىزگىش زاۋىتى سالىنىپ جاتىر

الماتى. قازاقپارات - ەلىمىزدە بيىل مەملەكەتتىك ۇدەمەلى يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ەكىنشى بەسجىلدىعى باستالدى. بۇل بەسجىلدىق اياسىندا قازاقستان بويىنشا ءبىرقاتار ءىرى جوبالار جۇزەگە اسىرىلادى.

سولاردىڭ ءبىرى - الماتى كابەلدىك- وتكىزگىش زاۋىتى. ول وقشاۋلاعىشى تىگىلگەن پوليەتيلەننەن تۇراتىن، كەرنەۋلىگى 220 ك ۆ ت. ارنالعان،   ەنەرگيا تيىمدىلىگى وتە جوعارى، ەكولوگيالىق جاعىنان تازا، وتاندىق كابەلدىك ونىمدەر شىعاراتىن بولادى.

 وسى ورايدا قازاقپارات ءتىلشىسى اتالعان جوبانىڭ اۆتورى «KMK Investment»  ج ش س باس ديرەكتورى كيريلل پولسكيمەن اڭگىمەلەسكەن بولاتىن.  

- كيريلل پەتروۆيچ، ك م ك- حولدينگ كومپانياسىنىڭ قازاقستان نارىعىندا جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىنا قانشا جىل بولدى؟

- قازاقستاننىڭ مىس كومپانياسى - ك م ك حولدينگى قازاقستان نارىعىندا 15 جىلدان بەرى قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە كوممەرتسيالىق كومپانيا. جالپى ءبىزدىڭ حولدينگ بىرنەشە باعىتتا جۇمىس ىستەيدى. سولاردىڭ نەگىزگىلەرىن ايتار بولسام، ءبىرىنشى كەزەكتە بۇل - مىس ءوندىرىسى جانە كابەل ونىمدەرىن شىعارۋ. بۇل باعىتتا ءوزىمىزدىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىمىز بار. تاعى ءبىر نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى - ول قۇرىلىس سالاسى.  

- كيريلل پەتروۆيچ، الماتىدا بيىل ەلىمىز بويىنشا بىرەگەي كابەلدىك- وتكىزگىش زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسى باستالماق. زاۋىت سالۋ يدەياسى قالاي پايدا بولدى؟

- ءبىزدىڭ بۇكىل ءومىرىمىز ەلەكتر سالاسىمەن تىعىز بايلانىستى. ول وركەنيەتتىڭ نەگىزگى كوزدەرىنىڭ بىرىنە اينالدى. دەمەك، بۇل جەردە ەلەكتر قۋاتىن جەتكىزۋ جۇمىسى ۇلكەن ماڭىزعا يە. ياعني، بىزگە وتە جوعارى ساپالى توق وتكىزگىشتەر كەرەك. سودان ءبىز 2013 - جىلدان باستاپ، جوعارى ساپالى كابەلدىك- وتكىزگىش ونىمدەرىن ءوندىرۋ جوباسىن مىقتاپ قولعا الدىق. ءسويتىپ، قازاقستاننىڭ يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىنا ەندىك. ءبىزدىڭ زاۋىت الاتاۋ اۋدانىنداعى يندۋستريالاندىرۋ ايماعىندا بوي كوتەرەتىن بولادى. مەن بۇل جوبانى ق ر ەنەرگەتيكا مينيسترلىگى مەن الماتى قالاسى اكىمدىگىندە ءوزىم قورعاپ شىقتىم.

 ءسويتىپ، بىزگە يندۋستريالاندىرۋ ايماعىنان 7,5 گەكتار جەر بەرىلدى. بيىل قۇرىلىس جۇمىستارى باستالادى. بۇعان دەيىن ءبىرقاتار دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. ءبىزدىڭ ۋچاسكەمىز تەمىر جول جەلىسىنە جاقىن. ءبىز ول جەردى سانالى تۇردە تاڭداپ الدىق. نەگە؟ ويتكەنى، بىزدە كەڭ كولەمدە جۇك تاسىمالداۋ جۇيەسى جۇمىس ىستەيتىن بولادى. شيكىزاتتار جەتكىزىلەدى. ونىڭ ۇستىنە شىعارىلاتىن ءونىمنىڭ 60 پايىزى ەكسپورتقا شىعارىلادى. مۇندا نەگىزگى سەحتار كابەلدىك- وتكىزگىش ونىمدەرىن وندىرۋگە ارنالادى. ولاردىڭ اۋماعى 22000 شارشى مەتردى قۇرايدى.

مىسالى، اليۋميني جانە مىس ورامدارىن (كاتانكا) شىعاراتىن ەكى سەح جۇمىس ىستەيدى. ياعني، شيكىزاتتى ءوزىمىز وندىرەمىز. كەيىن ولاردان دايىن ونىمدەر جاساپ شىعارامىز. سونىمەن قاتار، ءوندىرىس ۇدەرىسىنە قاجەتتى ءار ءتۇرلى قويمالار، زاۋىت باسقارماسى عيماراتى جانە تەمىر جول جەلىسى سالىنادى. قازىر بۇل جوبا مەنىڭ جەكە باقىلاۋىمدا.

- جالپى قازىر قازاقستاندا، ت م د اۋماعىندا كابەلدىك- وتكىزگىشتەر نارىعى قانداي جاعدايدا؟

- قازاقستاندا ون شاقتى، ال رەسەيدە 150 گە جۋىق كابەلدىك- وتكىزگىش زاۋىتى جۇمىس ىستەيدى. 2008 -جىلعى داعدارىستان كەيىن كوپتەگەن زاۋىتتار بانكروتقا ۇشىراپ، مەنشىك يەلەرىن اۋىستىردى. ءبىرقاتارى بانكتەردىڭ قاراماعىنا ءوتىپ كەتتى. ولارعا تۇسەر تاپسىرىستار ازايدى. ويتكەنى، نارىقتىق جاعداي تۇتىنۋشى ءۇشىن ەداۋىر ءتيىمدى ەكەنى بەلگىلى. قالاسا، شەتەلدىك ارزان ونىمدەردى ساتىپ الا سالادى. بۇگىندە ءوندىرۋشى ەمەس، تاپسىرىس بەرۋشى شارت قوياتىن بولعان. ويتكەنى، تاپسىرىس بەرۋشى قارجىسىن بارىنشا ۇندەمدەۋگە تىرىسادى. سونىڭ سالدارىنان نيەتى بۇزىق وندىرۋشىلەر پايدا بولادى. ولار ساپاسى تومەن، ارزان ونىمدەر شىعارا باستايدى. دەمەك، بۇل ادام ءۇشىن، تابيعات ءۇشىن قاۋىپتى ونىمدەر دەگەن ءسوز. تاعى ءبىر ايتا كەتەر ءجايت، نارىقتىق جاعدايدا بۇل سالادا مەملەكەتتىك ستاندارتتار ەسكەرىلە بەرمەيدى. ولار بار بولسا دا، قازاقستاندا دا، رەسەيدە دە جۇمىس ىستەمەيدى. تەك قانا تەحنيكالىق شارتتار عانا بار.  

- تەحنيكالىق شارتتار دەگەن نە؟

- ياعني، ولاردى ءار زاۋىت ءوزى ويلاپ شىعارا بەرەدى. سويتەدى دە تۇتىنۋشىعا: «مىنە، ءبىز مىناداي دا مىناداي تەحنيكالىق شارتتار ازىرلەدىك. ەندى سونىڭ نەگىزىندە مىناداي ونىمدەر شىعارىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ ساپاسىنا كەپىلدىك بەرەمىز» - دەيدى. ال ءونىمنىڭ تەحنيكالىق كورسەتكىشتەرى، وكىنىشكە قاراي، كەي جاعدايدا ونىڭ شىنايى ساپاسىنا سايكەس كەلە بەرمەيدى.

- سىزدىڭشە بۇل دۇرىس پا؟ نە ىستەۋ كەرەك؟

- قازىرگى تاڭدا زاۋىتتار تەحنيكالىق شارتتاردى وزدەرى ازىرلەۋگە قۇقىلى بولىپ تۇر. ءبىراق، ءبىز مۇنى دۇرىس دەپ ايتا المايمىز. مەنىڭشە، ءبارىبىر بەلگىلى ءبىر ورتاق مەملەكەتتىك ستاندارت بولۋى كەرەك. بارلىق وندىرۋشىلەردىڭ ونىمدەرى سوعان سايكەس شىعارىلۋى ءتيىس. سوندا عانا ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگان ولاردى قاجەت كەزىندە تەكسەرىپ، ستاندارتتان اۋىتقۋشىلىقتاردى نەمەسە ەرەجە بۇزۋشىلىقتاردى انىقتاي الادى.  

- سىزدەر نە ءۇشىن باسقا جولدى تاڭدادىڭىزدار؟

- ارينە، قانداي دا ءبىر قوندىرعىلاردى ورنالاستىرىپ، كادىمگى كابەل ونىمدەرىن ءوندىرىپ، تومەن ساپالى كابەل ونىمدەرىن شىعارتىن الگى 150 زاۋىتتىڭ قاتارىنا ىلىگۋگە بولار ەدى. ءبىراق ءبىز شىنىندا دا باسقا جولدى تاڭدادىق. زاۋىت جۇمىسىنا كىرىسپەس بۇرىن كوپتەگەن بيزنەس- فورۋمدارعا قاتىستىق. تاجىريبە جيناقتادىق. سول زاۋىت ءۇشىن الدىمەن ارنايى كابەل عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىن قۇردىق. سول ينستيتۋتتىڭ جوعارى بىلىكتى ماماندارىنىڭ كۇشىمەن ەكولوگيالىق جاعىنان تازا، ەنەرگيا تيىمدىلىگى وتە جوعارى جانە ەنەرگيا شىعىنى باسقا كابەلدەرگە قاراعاندا 8 ەسە تومەن  يننوۆاتسيالىق ءونىم ويلاپ تاپتىق.

 ول ىستىققا، توتىعۋعا ءتوزىمدى ەرەكشە قوسپادان تۇرادى. جاڭا ايتىپ كەتكەنىمدەي رەسەي مەملەكەتتىك ستاندارتتان الشاقتاپ، تەحنيكالىق شارتتارعا اۋىسا باستاعان شاقتا، كەزىندە كەڭەس زامانىندا وسى سالادا بەلسەندى قىزمەت اتقارىپ كەلگەن كوپتەگەن عىلىمي ينستيتۋتتار جۇمىسسىز دالادا قالدى عوي. ال نارىق زامانىندا كابەلدىك ونىمدەردىڭ ساپاسىنا دەگەن تالاپ تومەندەپ كەتتى. سوندىقتان ءبىز ينستيتۋتتاردى بىرىكتىرىپ، ولاردى قارجىلاندىرا باستادىق. جاڭا ساپالى ءونىم ويلاپ تابۋعا جۇمىلدىردىق. العاشىندا بۇل يدەياعا ەشكىم سەنبەدى.

 «بۇل جاڭا ونىممەن 150 زاۋىتتى قالاي جەڭبەكشىسىڭدەر؟» - دەگەندەر بولدى. بۇل ارينە ۇلكەن تاۋەكەل ەدى. ءبىراق ول اقتالدى. ءبىزدىڭ ازىرلەگەن تەحنولوگيامەن قازىر 4 رەسەيلىك زاۋىت ءونىم شىعارادى. جاڭا ءونىمدى ءبىز ءۇش جىل كولەمىندە رەسەيدىڭ كوپتەگەن كومپانيالارىنا رەسۋرستىق سىناققا بەردىك. ولار وڭ باعا بەرۋدە.

- بۇل جاڭا ءونىمدى كەيىن جاپپاي ساتىلىمعا شىعارعان سوڭ، باسەكەگە توتەپ بەرۋ قيىن بولماي ما؟ ويتكەنى نارىقتا قازىر ارزان كابەلدەر جەتىپ ارتىلادى عوي.

- ارينە اقشالارىن ۇنەمدەگىلەرى كەلگەن تۇتىنۋشىلار اسىرەسە مەردىگەرلەر ءبىزدىڭ ونىمنەن اۋلاق جۇرگىسى كەلەدى. ولار ويتكەنى كونسەرۆاتيۆتىك بۇرىنعى ۇيرەنشىكتى ونىمدەرمەن جۇمىس ىستەپ ۇيرەنىپ قالعان عوي. مەردىگەر نە ىستەيدى؟ ول تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ بەلگىلەگەن بيۋدجەتتىك باعاسىن وزگەرتپەيدى. باس شۇلعىپ كەلىسەدى. ءبىراق، سول بيۋدجەتتى جەتكىزۋ ءۇشىن، ودان اسىپ كەتپەس ءۇشىن، قالا بەردى ودان پايدا تابۋ ءۇشىن، ءونىمنىڭ ساپاسىن وزگەرتەدى. الدىمەن ءوز كاسىپورنىندا وندىرۋشىلەر اراسىندا ىشكى تەندەر جۇرگىزەدى.

ال وندىرۋشىلەر نە ىستەيدى؟ ولار شىعىندى ازايتۋ ءۇشىن مىستىڭ، اليۋمينييدىڭ قيماسىن قىسقارتادى! ناتيجەسىندە توكتىڭ سىمعا تۇسىرەر كەرنەۋى ارتادى. كابەلدىڭ ساپاسى تومەندەيدى. تەحنيكالىق شارتىندا كورسەتىلگەندەي 30-40 جىل ەمەس، بىرنەشە جىلدا ىستەن شىعادى. سودان قوسىمشا جۇمىستار پايدا بولادى. جولدار قايتادان قازىلادى، كابەلدەر قايتادان اۋىستىرىلادى. مىنە، تاپسىرىس بەرۋشى رەتىندە مەملەكەتتىڭ قارجىسى كورىنەر كوزگە ەكى ەسە، ءۇش ەسە ارتىق جۇمسالادى. وسىلايشا باستاپقىدا جوسپار بويىنشا بەكىتىلگەن جوبا، ءىس جۇزىندە باسقاشا بولىپ شىعادى. ياعني جوبادان اۋىتقۋشىلىق ورىن الادى.

مۇنىڭ بارلىعى سول باياعى ءونىمنىڭ ساپاسىنا، جۇمىستاردىڭ ورىندالۋىنا بايلانىستى ورتاق مەملەكەتتىك ستاندارتتاردىڭ، ورتاق تالاپتىڭ جوقتىعىنان بولىپ وتىر. سول ءۇشىن دە ءبىز تەرموكورروزيالىق قوسپالاردى قولدانا باستادىق. ونىڭ قۇرامىندا قىمبات مەتاللدار دا بار. ارينە نەگىز رەتىندە مىس نەمەسە اليۋمني الىنادى. ال قالعان مەتاللدار وعان ءوزىمىزدىڭ پاتەنتتەلگەن مودەلىمىز بويىنشا بەلگىلەنگەن مولشەردە قوسىلادى. سايكەسىنشە، بۇل قوسپالار وتە مىقتى ءارى سەنىمدى. جانە ەڭ باستىسى ول بيۋدجەتى بويىنشا باعاسى كادىمگى ستاندارتتى مىس وتكىزگىشتەردەن ەداۋىر ارزان. بۇل ءونىم ەندى الماتى زاۋىتىندا وندىرىلەتىن بولادى. ازىرگە جاڭا ونىمگە قاتىستى ءوزىمىزدىڭ تەحنولوگيامىزدى عانا ەكسپورتتاپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ازىرلەگەگەن تەحنولوگيالارىمىز بويىنشا رەسەيدىڭ  اتتەستاتسيادان وتكەن 4 زاۋىتى شىعارىپ جاتىر.

- اتتەستاتسيا قالاي جۇرەدى؟

-   ارنايى كوميسسيا جاساقتايمىز. ول زاۋىتتاعى قىزمەتكەرلەردى، قوندىرعىلاردى، تاجىريبەنى، جابدىقتاۋ جاعىن، زاۋىتتىڭ قۋاتتىلىعىن اتتەستاتسيادان وتكىزەدى. ءسويتىپ زاۋىتقا قاتىستى ءتيىستى شەشىم شىعارىلادى. ەگەر وڭ شەشىم قابىلدانسا، زاۋىت ءبىزدىڭ تەحنولوگيا بويىنشا كابەلدىك ونىمدەر شىعارا باستايدى.  

- الماتىداعى كابەل زاۋىتىنا كەلسەك، مۇندا كابەل ءوندىرىسىنىڭ بارلىق كەزەڭى شوعىرلاندىرىلا ما؟

- ارينە.   مەن ونى زاۋىت ەمەس كومبينات دەر ەدىم. وندا ءبىر ەمەس بىرنەشە سەحتەر ياعني، زاۋىتتار بولادى. مىس جانە اليۋميني ورامىن شىعاراتىن، پلاستيفيكاتور، وراۋىشتار، تارا جانە ەڭ باستىسى - كەرنەۋلىگى 220 ك ۆ ت- قا دەيىن باراتىن، وقشاۋلاعىشى تىگىلگەن پوليەتيلەننەن تۇراتىن، ەكولوگيالىق جاعىنان تازا، زاماناۋي كابەلدىك- وتكىزگىش ونىمدەرىن شىعاراتىن زاۋىت.   بارلىعى 6 زاۋىت. ءارقايسىسىنىڭ تەحنولوگياسى ءارقالاي. ەگەر 2015 -جىلى قۇرىلىستى باستايتىن بولساق، ونى 2019-2020 -جىلدارعا قاراي اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. دەگەنمەن العاشقى سەحتى 2016 - جىلى ىسكە قوسساق دەگەن نيەتىمىز بار.

- ال سىزدەرگە بەرىلگەن ۋچاسكە جەكە مەنشىكتەرىڭىزدە مە؟

- وكىنىشكە قاراي، ولاي ەمەس. ينۆەستورلاردى قىنجىلتاتىن دا وسى. بىزبەن الماتى اكىمدىگى تاراپىنا ينۆەستيتسيالىق كەلىسىم جاسالعان. ول مەموراندۋم ىسپەتتەس. ياعني كەلىسىمشارت ەمەس. ال ءبىز اكىمدىكپەن تىعىز ىنتىماقتاسا وتىرىپ جۇمىس ىستەگىمىز كەلەدى. كەلىسىمدە «زاۋىت 100 پايىزدىق قۋاتپەن جۇمىس ىستەي باستاعان كەزدە عانا جەردىڭ جەكەمەنشىككە بەرىلەتىندىگى» ايتىلعان. ال زاۋىت قۋاتىنا بىردەن شىقپايدى عوي. وعان 5 جىل نەمەسە ودان دا كوپ ۋاقىت كەتۋى مۇمكىن. ارينە تۇسىنەمىز، اكىمدىك جەردىڭ قايتا ساتىلىمعا ءتۇسىپ كەتۋىنە جول بەرمەۋگە كۇش سالۋدا. ايتپەسە ۋچاسكەلەر بىردەن جەكە مەنشىككە بەرىلەر بولسا، ولار كەيىن قولدان قولعا ءوتىپ، ساتىلىپ كەتۋى دە مۇمكىن عوي. ياعني ءوندىرىس جايىنا قالادى دەگەن ءسوز.

 دەگەنمەن، جەردىڭ كەزەڭ- كەزەڭمەن بولسا دا جەكەمەنشىككە بەرىلگەنىن قالار ەدىك. مىسالى، اكىمدىكتىڭ كوميسسياسىنان وتكەن، مينيسترلىكتىڭ الدىندا ءوز جوباسىن قورعاپ شىققان، قارجىلىق جاعىنان اشىق كومپانيالارعا قۇرىلىس سالىنعان جەرى ءبىرىنشى سەح سالىنعان سوڭ جەكەمەنشىككە بەرىلسە ەكەن.

- كيريلل پەتروۆيچ، زاۋىت نەمەسە كومبينات تولىق قۋاتىنا شىققاندا قانشا جۇمىس ورنى اشىلادى؟

- جوسپار بويىنشا ەكى اۋىسىمدا 550 جۇمىسشى ىستەيتىن بولادى. ال ءۇش اۋىسىمدا ياعني تاۋلىك بويى جۇمىس جۇرەتىن بولسا، وندا 780 جۇمىس ورنى اشىلادى.

- جىلدىق ءوندىرىس كولەمى قالاي بولادى؟

- جىلىنا شامامەن 20 مىڭ توننا ءونىم ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ياعني بۇل يننوۆاتسيالىق جاڭا ءونىمىنىڭ كولەمى.

- عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى قايدا ورنالاسقان؟

- الماتىدا. ونىڭ سونىمەن قاتار استانا، ماسكەۋ جانە پەرمدە بازاسى بار. ويتكەنى بۇل قالالار مىقتى ينتەگراتسيالىق ورتالىقتار. ەندى باسقا وڭىرلەردە ينستيتۋتتىڭ فيليالىن قۇرۋ جوسپاردا بار.

- قوسپالارىڭىز پاتەنتتەلگەن بە؟

- ارينە پاتەنتتەلگەن.

-   جاڭا ونىمدەرىڭىزدى ەكسپو-2017 كورمەسىنە شىعاراسىزدار ما؟

- ارينە. بۇل تۋرالى قازىر سەرىكتەستەرىمىزبەن تۇراقتى تۇردە كونسۋلتاتسيالار جۇرگىزىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ءونىم مەترو قۇرىلىسىنا دا تۇراقتى تۇردە قولدانىلىپ كەلەدى. ال ەكسپو-2017 كورمەسى بۇل قازاقستان ءۇشىن ايتۋلى جوبا بولعالى تۇر. بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ ماقتانىشىنا اينالاتىنىنا سەنىمدىمىن.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت.

اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا