شىڭعىسحان جايلى قىزىقتى 5 دەرەك

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - 30 جىل بويى موڭعول ورداسى شىڭعىسحاننىڭ باسشىلىعىمەن بۇكىل ازيادا بولدى، جەر بەتىندەگى بارلىق ادامداردىڭ وننان ءبىر بولىگىن ءولتىرىپ، جەردىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن جاۋلاپ الدى.

ونىڭ باسقارماسى بۇكىل ادام تاريحىنداعى ەڭ قاتال باسقارۋ بولدى. شىڭعىسحان كەيبىر ءتىپتى بۇگىنگى كۇنى جەردەگى بارلىق بيلەۋشىلەردىڭ ەڭ قاتال ءبىرى بولىپ سانالادى.

1. شىڭعىسحان اعاسىن تاماق ءۇشىن ءولتىردى.

شىڭعىسحان ەسۋگەي دەگەن ىقپالدى كوسەمىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى، ءبىراق ونىڭ اكەسى جاۋ تايپاسى قولىنا تۇسكەن كەزدە بالانىڭ قوعامداعى جاعدايى وزگەردى. ونىڭ وتباسى ۇيدەن قۋىلىپ، ولار تاماق ءۇشىن قاراجات ىزدەۋگە ءماجبۇر بولدى.

شىڭعىسحان 14 جاستا بولعاندا، ول ۇلكەن بالىقتى ۇستاپ الىپ، تۋعان- تۋىستارىنا اكەلەدى. ءبىراق ونىڭ اعاسى بەكتەر بالىقتى ونىڭ قولىنان جۇلىپ الىپ، ونى ءوزى جەپ، بولىسۋدەن باس تارتادى. قاتتى اشۋلانعان شىڭعىسحان قۋىپ بارا جاتىپ اعاسىن ساداق وعىمەن ولتىرەدى. بۇل شىڭعىسحاننىڭ ءبىرىنشى ءولىمى سانالادى. الايدا وسى قىلىعىنان سوڭ ونى اناسى قاتتى سوگەدى.

2. شىڭعىسحان 90 سانتيمەتردەن جوعارى ادامداردى ءولتىردى.

شىڭعىسحان 20 جاسقا تولعانىندا اكەسىن شاپقان ادامدارعا قارسى جورىعىن باستايدى. تاتار اسكەرىن تالقانداپ، شىڭعىسحان ولاردى ەرەكشە تاسىلمەن قىرىپ سالا باستايدى. ءاربىر تاتاردى اربامەن قاتار قويىپ، دوڭگەلەكتىڭ وسىمەن سالىستىرعاندا ونىڭ بويىن ولشەدى (اربا 90 سانتيمەتر بولدى). 90 سانتيمەتردەن جوعارى بارلىق ادامداردىڭ باسىن كەستى. شىن مانىندە، حان تەك بالالاردى امان الىپ قالعىسى كەلگەن.

3. ونىڭ قۇرباندارىنىڭ سۇيەكتەرىن تاۋلارمەن شاتاستىرعان.

1211 -جىلى شىڭعىسحان قازىرگى قىتايعا سوققى بەرىپ، جين يمپەرياسىنا شابۋىل جاسادى. بۇل باتىل شەشىم بولىپ كورىندى: جين يمپەرياسىندا 53 ميلليون ادام ءومىر ءسۇردى، ال موڭعولدار تەك ءبىر ميلليون بولدى. دەگەنمەن، شىڭعىسحان جەڭىسكە جەتتى. ءۇش جىل بويى موڭعولدار جۋڭدۋ قابىرعاسىنا (قازىرگى پەكين) جەتتى. قالا قابىرعالارى 12 مەتر بيىكتىكتە بولدى جانە بۇكىل قالا اينالاسىندا 29 ك م-گە سوزىلدى. قالانى شىڭعىسحان ەرەكشە تاسىلمەن الادى.

1215 -جىلدىڭ جازىنا قاراي قالادا كاننيباليزم ورناي باستادى جانە اقىر سوڭىندا چۋڭدۋ بەرىلدى. موڭعولدار قالانى تۇبەگەيلى باسىپ الادى. بىرنەشە اي وتكەن سوڭ بەيتانىس كۋاگەر «ولگەندەردىڭ سۇيەكتەرىنەن ناعىز تاۋلار پايدا بولدى، ال جەر ادام مايىنان دا مايلى بولدى» دەپ جازادى.

4. شىڭعىسحان ءوزىن اتقان ساداقشىنى قولباسشى ەتىپ تاعايىنداپ قويادى.

موڭعول تايپاسى تايچيگۋدپەن سوعىس كەزىندە شىڭعىسحاننىڭ اتىنا وق ءتيىپ، جانۋار سول جەردە ولەدى. قۇلاپ كەتكەن جىلقى ونى باسىپ قالادى، الايدا حان امان قالادى. شىڭعىسحان اسكەرى شايقاستا جەڭىسكە جەتەدى دە ول بارلىعىن جيناپ الىپ، وقتى كىمنىڭ اتقانىن سۇرايدى. دجەبە دەگەن ساداقشى ءبارىن مويىنداپ، حاندى ولتىرگىسى كەلگەنىن ايتادى (كەيىننەن دجەبە گەنەرال جانە شىڭعىسحاننىڭ ەڭ ادال دوستارىنىڭ ءبىرى بولدى).

5. شىڭعىسحان قىزدارىن ءوز وداقتاستارىنا قالىڭدىق ەتەدى.

شىڭعىسحانداعى بيلىكتى باسىپ الۋ تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى ءوز قىزدارىن وداقتاستارىنا تۇرمىسقا بەرۋ بولدى. ال شىڭعىسحاننىڭ قىزىن العاندار وزدەرىنىڭ باسقا ايەلدەرىنەن باس تارتۋعا تۋرا كەلدى. مۇنىڭ ماناگومياعا تۇك قاتىسى بولمادى. ول تەك ءوز قىزدارىنىڭ مۇراگەرلىككە جالعىز پرەتەندەنت ەكەنىنە كوز جەتكىزدى.