جاپوننىڭ 58 مىڭ تۇتقىنىنىڭ قابىرىن تاپقان قازاق عالىمى
انە سول كەزدە اسكەري تاريحشى اسقانبەك ساپار ۇلىن كەزدەسۋگە شاقىرادى. تاريحشى جاپون ەلىنىڭ قازاق توپىراعىنداعى اسكەري تۇتقىندارىنىڭ قابىرىن ىزدەستىرىپ، تاۋىپ بەرۋگە ءسوز بەرەدى. قازاق سوعىس ارداگەرى، اسكەري تاريحشى اسقانبەك ساپار ۇلى «قازاق جەرىندەگى جاپون بەيىتتەرى» اتتى كىتاپ جازىپ، جاپون ەلىنىڭ زيالىلارى مەن تۋىس- تۋعاندارىنىڭ باسىن ىزدەپ الەككە تۇسكەن جاپوندىقتارعا ءۇمىت وتىن سىيلاپ ەدى.
سۇم سوعىستان زارداپ شەككەن تۋىستارىنان الدە ءبىر دەرەكتەر تابىلىپ قالار ما دەپ ەلەڭدەگەن جاپوندىقتار وسى ءبىر كىتاپقا ەنگەن ماتەريالدار تۋرالى بىلگىسى كەلىپ، تاعاتسىزدانادى. ءبىز باس سۇققان الماتى قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءارحيۆىنىڭ جەكە قورلار جانە قۇجاتتىق توپتامالار بولىمىندەگى 419 قور تىزىمىندە اسكەري تاريحشى الدانازاروۆ اسقانبەك ساپار ۇلىنىڭ ارحيۆكە تاپسىرعان ماتەريالدارى ساقتاۋلى تۇر. ول ورتا ازيادا «التىن ساۋلەلى كۇنشىعىس ەلىنىڭ وردەنىمەن» ماراپاتتالعان تۇڭعىش ادام.
جەر-جيھانعا ۋىتىن جايعان سۇراپىل سوعىس اسقانبەك النازاروۆتى دا اينالىپ وتكەن جوق. 1942 -جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس باستالاردا اسقانبەك ساپار ۇلىنىڭ 6 جىلدىق ءبىلىمى بار ەدى. ول سوعىس جولدارىن ستالينگرادتان پوتسدامعا دەيىنگى ارالىقتا وتكىزىپ، دەنەسىنىڭ 11 جەرىنەن جاراقات الدى. سوعىس اياقتالعان سوڭ ول لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىندە جوعارى ءبىلىم الادى. ودان سوڭ جوعارعى وفيتسەرلىك مەكتەبىن اسكەري ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ، زىمىراندار بولىمىندە اسكەري قىزمەتتە بولىپ، زىمىراندار بريگاداسىنىڭ كومانديرى قىزمەتىن اتقارادى.
1968 -جىلى دەنساۋلىعىنا بايلانىستى زاپاسقا شىعىپ، مەملەكەتتىك مەديتسينا ينستيتۋتىندا مۇعالىمدىك قىزمەتىمەن قاتار قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ سىرتتاي ءبولىمىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى قىزمەتىن اتقارادى. ا. الدانازاروۆ قىزمەتىنىڭ ەلەۋلى بولىگىن جاپون مازارلارىن زەرتتەۋگە ارنادى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ تۇتقىنىندا بولعان 600 مىڭ جاپوننىڭ 58 مىڭ 900 ى قازاقستان اۋماعىنا جىبەرىلىپتى. سول كۇنشىعىس ەلى تۇتقىندارىنىڭ قاي جەردە، قاي مەكەندە، قالاي جەرلەنگەنىن زەرتتەگەن بىردەن-ءبىر عالىم، تاريحشى، ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز - اسقانبەك الدانازاروۆ.
1994 -جىلى ءساۋىر ايىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جاپونياعا ساپارلاي بارعاندا اسقانبەك ساپار ۇلىنىڭ كىتابىن سول كەزدەگى پرەمەر- مينيستر كوسوكاۆاعا سىيعا تارتادى. ءدام- تۇزى قازاق دالاسىندا تاۋسىلىپ، وسىندا جەرلەنگەن جاپون اسكەري تۇتقىندارىنىڭ زيراتى ولاردىڭ تۋىس- تۋعاندارى مەن باۋىرلاستارى ءۇشىن قۇندى دەرەك كوزىنە اينالادى. كۇن- ءتۇن دەمەي زەرتتەۋدىڭ ارقاسىندا قازاقستاننىڭ 11 وبلىسىنان جاپون تۇتقىندارىنىڭ 58900 قابىرى تابىلدى. تۇتقىنداردىڭ ەڭ شوعىرلى جەرلەنگەن ءوڭىرى - قاراعاندى وبلىسىنىڭ سپاسسك قالاسى ەكەن. ول جاقتا 245 جاپوندىق تۇتقىننىڭ سۇيەگى جاتىر. قابىردەگى ادامدار ءۇش قابات بويىنشا جەرلەنىپتى. ەڭ استىندا اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن باي- كۋلاكتار، ونىڭ ۇستىندە حالىق جاۋلارى، جوعارى قاباتتا اسكەري تۇتقىندار. زەرتتەۋ بارىسىندا اتى-جوندەرىن قالپىنا كەلتىرىپ، انىقتاۋ ءۇشىن اسقانبەك ساپار ۇلى ماسكەۋدىڭ پرەزيدەنتتىك مۇراعاتىندا ارناۋلى زەرتتەۋ جۇرگىزەدى.
وسىنداي ىجداعاتتىلىقتىڭ ارقاسىندا اسقانبەك ساپار ۇلى بەرگەن ۋاعداسىن ورىنداپ، ءوز مىندەتىن ادال اتقارادى. ونىڭ «ەستەلىك كىتابى» جاپوندىقتاردىڭ قولىنا تيىسىمەن ونداعى جۇرت ءبىرى اتاسىنىڭ، ەندى ءبىرى اكەسىنىڭ، اعاسىنىڭ مۇردەسىن قازاق دالاسىنان ىزدەپ، سۇراۋ سالا باستايدى. وسىلاردىڭ بارىنە ءجون سىلتەپ، جول كورسەتكەن دە اسقانبەك الدانازاروۆتىڭ ءوزى بولدى. ول سول كەزدەگى جاپون يمپەراتورىنىڭ جارلىعى بويىنشا «كۇن شىعىس» وردەنىمەن ماراپاتتالادى. توككەن تەردى تەككە كەتپەگەنى وسى شىعار.
سونىمەن قاتار ول قازاقستان تەرريتورياسىنداعى پولياك اسكەرلەرىنىڭ جەرلەنگەن ورىندارىن انىقتاپ، پولشا ەلىندە جەرلەنگەن 133 قازاقستاندىق جاۋىنگەردىڭ قابىرىن دە تابادى. بۇل دا اسقانبەك ساپار ۇلىنىڭ اسكەري تاريحشى رەتىندە ەلىنە قوسقان ۇلەسىنىڭ ءبىر پاراسى. سوعىس كىمدەردىڭ جۇرەگىنە جارا سالمادى دەيسىز. ال الىستا، ايدالادا، جات جەردە سۇيەگى قالعان بوزداقتاردىڭ باسىن ىزدەپ، قابىرىن تاپقان كىسىگە كورسەتىلگەن قۇرمەت تە شەكسىز بولسا كەرەك.
دۇيسەنالى ءالىماقىن
madeniportal.kz
