تورةگةلدئ شارمانوأ: مةنئث بيولوگيالئق جاسئم 50-گة جةتكةن جوق

ونئث ذستئنة بذل سذحباتتئث ويلاستئرئلعانئنا دا ءبئراز ؤاقئت ءوتتئ. ءسئزدئث «شتريحي ك پورترةتام مويح سوأرةمةننيكوأ» دةگةن كئتابئثئزدئ باس الماي وقئپ شئققاننان كةيئن وسئنداي ذسئنئس ايتقان ءوزئم ةدئم. سودان الماتئعا ارنايئ بارامئن دةگةن ؤادةم سوزئلئثقئراپ كةتتئ. اؤةلئ گازةتتئث توقسان جئلدئعئ ءوتسئن دةدئك، ودان جاثا جئل كةلئپ قالدئ دةدئك، ودان أةناعا جول جذردئك، ودان «نذر وتاننئث» تاپسئرماسئمةن ءبئر وبلئسقا بارئپ كةزدةسؤلةر وتكئزدئك، ودان جاثبئر-جاثبئردئث اراسئندا وتكةن جئلعئ دةمالئستئث ون كذنئن پايدالانؤدئث ءساتئ ءتذستئ، قئسقاسئ، ايتةؤئر، وزئثئزگة ةندئ جةتئپ وتئرمئز. وعان ايئپ ةتپةثئز. سذحباتئمئزدئث كةشئككةنئ ءبئر جاعئنان جاقسئ دا بولعالئ تذر. جاقئندا عانا ةلباسئمئز حالئققا جولداؤئن جاريا ةتتئ. وندا دةنساؤلئق ساقتاؤعا جةكة تاراؤشا ارنالعان، كوپ مئندةت جذكتةلگةن. ةندئ ولار جونئندة دة اثگئمة ةتة الامئز.
توكة، ءبارئ دة بالا شاقتان باستالادئ عوي. ءسئز دة اثگئمةنئ ذلئتاؤدئث باؤئرئنان تذنئپ اققان سول تذما بذلاقتان باستاساثئز.
- مةن جةتپئسكة تولعاندا كامالدئث (ك.سمايئلوأ - س.ا.) جازعان ماقالاسئندا ءبئز وسكةن اؤئلدئ ذلئتاؤدئث باؤئرئنا جابئسقان كئشكةنة عانا اؤئل دةپ سؤرةتتةگةنئ بار ةدئ. سول ءسوزئ ماعان سونداي ذنايدئ. راسئندا دا، ءبئزدئث اؤئل سول ذلئ تاؤدئث باؤئرئنا جابئسئپ تذرعانداي كورئنةتئن. قازاققا ذلئتاؤدئث قادئر-قاسيةتئن ايتئپ جاتؤ ارتئق قوي. ةل قامئن جةگةن ةدئگة، ماسكةؤدئث ءوزئن قايتا-قايتا شاؤئپ الاتئن توقتامئس سول تاؤدئث ذشار باسئندا جةرلةنگةن. بئلاي قاراي شئقساثئز جوشئ حاننئث، الاشا حاننئث، دومباؤئل باتئردئث ماأزولةيلةرئ جاتئر. بذل جةرگة ءامئر تةمئر تذلپارئنئث تذياعئ تيگةن. ونئث جازئپ قالدئرعان تاسئن قانئش ساتبايةأ تاؤئپ، كةزئندة ةرميتاجعا تاپسئرعانئن جذرتتئث ءبارئ بئلةدئ. بالالئق بال كذندةرئمئز سول قاسيةتتئ جةردة ءوتتئ. سول جةردة 1939 جئلئ كامال ةكةؤئمئز ءبئرئنشئ سئنئپقا بئرگة بارعانبئز، سودان ون جئل بويئ ءبئر پارتادا وتئرئپ، مةكتةپتئ بئتئردئك.
- ءبئر اؤداننان دا، ءبئر سوأحوزدان دا، ءبئر بولئمشةدةن دة، ءبئر مةكتةپتةن دة ةكئ مينيستر شئعا بةرؤئ قيئن، ال سئزدةردة ءبئر پارتادان ةكئ مينيستر شئققان. تاماشا. ءبئراق، كامةكةث سئزدةن ةكئ جاس كئشئ عوي، مةكتةپكة ول كئسئ جةتئ جاستا، ءسئز توعئزعا تولؤعا جاقئنداعاندا بارئپسئز. بذل قالاي بولدئ؟
- قالاي بولعانئ سول - ءبئزدئث اؤئلدا مةكتةپ العاش رةت سول جئلئ اشئلدئ. مةن مةكتةپكة 9 جاسئمدا باردئم. كامال جاستايئنان قيئنشئلئق كورئپ ءوستئ. اكةسئ سونئث الدئندا عانا، 37-شئ جئلئ ذستالئپ كةتكةن، كوپ ذزاماي قايتئس بولدئ. مةنئث اكةم بار، ماي دايئندايتئن جةردة قابئلداؤشئ. ايتقانداي، سول 37-شئ جئلئ مةنئث اكةمنئث دة ذستالئپ، قارساقبايدا بئرةر اي وتئرئپ شئققانئ بار.
- نةگة بئرةر اي عانا؟
- سونئ ايتقالئ تذرمئن عوي. ول كئسئ سايلاؤ ةرةجةسئ باسئلعان گازةتتئث ءبئر ذزئگئن تةمةكئگة وراپ تارتقان ةكةن، سونئ اؤئلداعئ بةلسةندئلةردئث بئرةؤئ بايقاپ قالئپتئ... تئم وبال بولار دةگةن شئعار، ايتةؤئر، اكةمدئ بئرةر اي قاماپ ذستاپ، اؤئلعا قايتارعان. جاثاعئ سةن ايتئپ تذرعان كئتاپتا كامال تؤرالئ ماقالامدئ «حودياچايا ةنسيكلوپةديا» دةپ اتاعانمئن. بئلمةيتئنئ جوق بولاتئن. مةنئث الةمدئك كلاسسيكانئ، قازاق جازؤشئلارئنئث تاثداؤلئ تؤئندئلارئن كوپ، جذيةلئ وقؤئما وسئ كامالدئث دا اسةرئ از ةمةس.
-مةكتةپتئ ذزدئك، ءينستيتؤتتئ قئزئل ديپلوممةن ءبئتئرئپسئز، اسپيرانتؤرانئ اياقتاپسئز. ءسويتئپ، قايتادان الئستاعئ ذلئتاؤعا اتتانئپسئز.
- نةگة دةيسئث عوي؟ ارينة، اسپيرانتؤرادان كةيئن قالادان دا جذمئس تابئلاتئن ةدئ. ءوز كذشئمدئ اؤئلدئق جةردة سئناپ كورةيئن، تؤعان جةرئمة قئزمةت ةتةيئن دةگةن وي بولدئ. وعان ةش وكئنبةيمئن. كةيئن رةسپؤبليكانئث بذكئل مةديسينا سالاسئن باسقارعانئمدا ةثبةك جولئمدئ اؤداندئق اؤرؤحانادان باستاعانئمنئث كوپ كومةگئ ءتيدئ. اؤداندارعا بارعاندا "ءبارئمئز وسئ سئزدةردةي اؤرؤحانادا جذمئس ئستةگةنبئز، ول كةزدة مذنداي اپپاراتتار دا، مذنداي پرةپاراتتار دا بولمايتئن- دةپ سويلةگةندة ءسوزئم وتئمدئرةك شئعاتئن، سونئ تئثداپ تذرعان جاس دارئگةرلةردئث كوزئنةن "ويپئرماي، جذمئستئ جاقسئ ئستةسةك بئزدةن دة وسئ كئسئدةي مينيستر شئعؤئ مذمكئن بة سوندا؟ دةگةن سياقتئ ويلاردئ وقيتئنمئن.
- اؤداندئق اؤرؤحانادا ءجذرئپ كانديداتتئق ديسسةرتاسيا قورعاؤ ول كةز تذرماق، قازئر دة سيرةك جاعداي. ءسئز وعان دا قول جةتكئزئپسئز.
- ونئ ءبئر ماقتان ةتسةم، ديسسةرتاسيانئ الةكساندر پورفيرةأيچ پولوسؤحين باسقاراتئن عئلئمي كةثةستة قورعاعانئمدئ ةكئ ماقتان ةتةمئن. رةسةيدة تؤئپ، سوندا ءبئلئم العانئمةن، بذكئل ءومئر بويئ قازاقستاندا جذمئس ئستةگةن، الماتئ مةديسينا ءينستيتؤتئندا كافةدرا، فاكؤلتةت باسقارعان، فيزيولوگيا ءينستيتؤتئن قذرعان، عئلئم اكادةمياسئنئث أيسة-پرةزيدةنتئ بولعان سول كئسئنئث ديسسةرتاسيا بويئنشا داؤئس بةرؤ باستالاردئث الدئندا جانئما كةلئپ، جاقسئ ءسوزئن ايتقانئ، سوناؤ جةزقازعاننئث قيانداعئ اؤدانئندا جذرگةن دارئگةردئ ءوزئ باسقاراتئن ءينستيتؤتتئث اعا عئلئمي قئزمةتكةرئ جذمئسئنا شاقئرعانئ جانئمدئ سونداي تولقئتقان-تئن. ا.پ.پولوسؤحين شئن مانئندة عاجاپ ادام ةدئ. شةشةننئث شةشةنئ بولاتئن. ول كئسئنئث دارئستةرئنة وقئتؤشئلاردئث وزدةرئ، ةمحانالاردئث دارئگةرلةرئ، كةيدة ءتئپتئ باسقا وقؤ ورئندارئنئث ذستازدارئ كةلئپ تئثدايتئن. اكادةميادا أيسة-پرةزيدةنت كةزئندة قانةكةثة شاق تذراتئن قاسيةتئنة دة جذرتتئث بارئ ءتانتئ ةدئ. ا.پ.پولوسؤحيندئ ءوز باسئم 20 -عاسئرداعئ عئلئمي ينتةلليگةنسيانئث ةث حاريزمالئ تذلعالارئنئث ءبئرئ سانايتئنئمدئ كئتابئمدا جازعانمئن.
- دوكتورلئق ديسسةرتاسياثئزدئ جارتئلاي جابئق كذيدة قورعاعانئثئز، زالدا ك گ ب-نئث ادامدارئ وتئرعانئ جايلئ اثگئمة ايتئلادئ. سول راس پا؟ راس بولسا، ولار نةگة ءجذر؟
- ولاردئث جذرةتئنئ ءبئزدئث زةرتتةگةن ماسةلةمئز تازا عئلئمنئث اياسئنان اسئپ، ساياساتقا شئعئپ كةتكةن ةدئ. بذكئل كةثةس وداعئ بويئنشا ادام اعزاسئندا تةمئر جةتئسپةؤدةن بولاتئن انةميا جونئندة العاشقئ سيمپوزيؤمدئ ءبئز وتكئزگةنبئز. تؤبةركؤلةزدئث الةؤمةتتئك دةرت ةكةنئن الدئمةن ايقايلاپ ايتقان دا ءبئز. وعان دةيئن بئرةؤلةر ءتئپتئ قازاقتاردئث اعزاسئ تؤبةركؤلةزبةن اؤرؤعا بةيئم بولؤئ مذمكئن دةگةن سياقتئ ساندئراقتاردئ دا سوعئپ ءجذردئ. ءبئز شئن مانئندة تؤبةركؤلةزدئث گيگيةنانئ ساقتاماؤعا قوسا بالةن ادامنئث ذيلئعئپ ءبئر بولمةدة ذيئقتايتئنئنان، تويا تاماق ئشپةؤدةن دة شئعاتئنئن، سودان كةثئنةن تارايتئنئن دالةلدةدئك. بالالاردئث بويئ الاسا بولاتئنئنئث سةبةبئ گيپوأيتامينوزدا، ونئث سةبةبئ دذرئس تاماقتانباؤدا. گيپوأيتامينوز تذرمئستئق جاعدايدئث ناشارلئعئنان ءورشيدئ، ول تؤبةركؤلةزگة ذلاسادئ. ءسويتئپ، قوعامنئث قوياسئن قوپاردئق. ساياساتتاعئلارعا بذل ذناعان جوق. مةنئث ديسسةرتاسيامنئث قورعاؤئنا س ك-نئث سةكتور مةثگةرؤشئسئ، ك گ ب-نئث بئرنةشة قئزمةتكةرئ قاتئساتئنئ سوندئقتان. ءبئراق ءبارئ ءبئر تاماشا قورعاپ شئقتئم. فاكتئلةردئ قولمةن قويعانداي كةلتئرئپ تذرعان سوث نة شارا ئستةسئن؟ سول كةزدة جوعارئ اتتةستاسيالئق كوميسسيانئث ماسكةؤدة بولعانئ دا جاقسئ بولدئ. وندا اقئلدئ ادامدار وتئراتئن.
اعزادا تةمئردئث جةتئسپةؤشئلئگئنةن بولاتئن انةميا اؤرؤئ ءالئ دة الاثداتارلئق جاعدايدا. اسئرةسة ءبئزدئث قازاق، اسئرةسة اؤئلداعئ قازاق باسقالاردئث تاماعئنا دذرئستاپ قاراماسا دا اياعئ اؤئر كةلئندةرئنئث تاماعئنا دذرئستاپ قاراسا ةكةن دةيمئن. ةگةر اياعئ اؤئر كةزئندة ايةلدئث بويئندا تةمئر، سينك، فوليي قئشقئلئ ءتيئستئ مولشةردةن از بولسا، ول مئندةتتئ تذردة جاتئرداعئ نارةستةگة اسةر ةتةدئ. انةميا - الاشتئث ءبئر قاتةرئ. وسئلاي دةپ باسئن اشئپ ايتئپ وتئرعانئم تةگئن ةمةس. انةميامةن اؤئراتئنداردئث كوبئ قازاقتار. كوبئ - ايةلدةر. بئزدة ءئس جذزئندة ءاربئر ءذشئنشئ ايةلدة، ال كةيبئر وثئرلةردة ءار ةكئ بولاشاق انانئث بئرةؤئندة قان جةتئسپةيدئ. سودان بارئپ بالالار ةمشةكتةن ةرتة شئعادئ. ال نارةستةگة انا سذتئنةن ارتئق تاماق بولؤئ مذمكئن ةمةس. مةن ءوزئم بةس جاسئما دةيئن ةمشةك ةمگةن اداممئن. قذدايعا شذكئر، مئنا سةكسةنگة دةيئن سارتئلداپ ءجذرئپ جاتقانئم، ومئردةگئ تالاي قيئندئقتاردئ قاجئماي-تالماي ةثسةرگةنئم سول انا سذتئنة جارئعانئمنئث ارقاسئ دةپ ويلايمئن.
اعزادا تةمئر جةتئسپةؤشئلئگئ دة بئزدةگئ كذردةلئ پروبلةمانئث ءبئرئ. التئ ايدان ةكئ جاسقا دةيئنگئ بالالاردئث 60 پايئزدايئنئث تةمئر جةتئسپةؤشئلئكتةن مي دةرتئنة شالدئعؤ قاؤپئ بار. تةمئر جةتئسپةؤشئلئگئنةن بولاتئن اسقازان راگئ بئزدة وتة كوپ.
- كةشئرئثئز، قازاق نةگة قئلتاماقپةن وزگة جذرتتاردان كوپ اؤئرادئ؟ ءبئر كةزدة ءسئز قازاقتار قئلتاماقپةن ك س ر و-نئث وزگة وثئرلةرئندةگئدةن ءذش ةسة كوپ اؤئرادئ دةپ جازعانسئز...
- حالقئمئزدئث تاماقتانؤئ مةن راكقا شالدئعؤئنئث اراسئندا بايلانئس بارئ انئق. ءبئز نةگئزئنةن تئم بئركةلكئ تاماقتانامئز. ءبئزدئث راسيونئمئزدا بةلوكتار، كوكونئستةر، جةمئس-جيدةكتةر جةتئسپةيدئ. ونئث ذستئنة استئ قؤئرئپ جةؤگة، ئستالعان تاماقتارعا اؤةسپئز. كوكونئستئ بارئنشا كوپ پايدالانؤ ارقئلئ-اق اسقازان، توق ئشةك راكتارئنئث الدئن الؤعا بولادئ. ارينة، بذل ايتقاننان كوكونئس جةسةث ونداي قاتةردةن قذتئلاسئث دةگةندةي وثاي ءتذيئن جاساؤ ءجونسئز. ادامزات بالاسئ ءالئ ةمئن تابا الماي كةلة جاتقان بذل دةرتتئث تابيعاتئ وتة كذردةلئ. ايتسة دة ونئث الدئن الؤدئث ءبئر جولئ دذرئس تاماقتانؤ ةكةندئگئ ءسوزسئز.
- ءسئز باسقاراتئن اكادةميا، ءينستيتؤت يودتئ تذز تذتئنؤ جونئندة كوپ جذمئس اتقارئپ جذرگةنئن بئلةمئز. قازاقستاننئث كةثةستئك كةثئستئكتةگئ بذرئنعئ مةملةكةتتةر اراسئنان ءبئرئنشئ بولئپ يود تاپشئلئعئنان قذتئلعان ةل رةتئندة حالئقارالئق سةرتيفيكات العانئنان دا حاباردارمئز.
- ءبئز ءوز ارامئزدا تةمئر تاپشئلئعئنان بولاتئن انةميانئ ج د ا (جةلةزودةفيسيتنايا انةميا)، يود جةتئسپةؤئنةن شئعاتئن اؤرؤلاردئ ي د ز (يودودةفيسيتنئة زابولةأانيا) دةپ ئقشامداپ سويلةي بةرةمئز. سول ج د ا ماسةلةسئن شةشسةك، نارةستةلةر ءولئمئن 20 پايئزعا شةگةرؤگة قول جةتكئزةر ةدئك. مةن بذل ئستة پرةزيدةنتتئث تاپسئرماسئ بويئنشا قابئلدانعان انةمياعا قاتئستئ زاثعا ةرةكشة ءذمئت ارتامئن. وسئ جونئندة كةزئندة ةلباسئنا ارنايئ كئرئپ، ماسةلة كوتةرگةنئم ءوزئمدئ سونداي قاناعات سةزئمئنة بولةيدئ. پرةزيدةنت سوندا ذكئمةتكة سالاماتتئ تاماقتانؤدئث مةملةكةتتئك ساياساتئ جونئندة دوكترينا جاساؤدئ تاپسئردئ. كةيئننةن دايئندالعان حالئق دةنساؤلئعئ كودةكسئنة تاماقتانؤعا قاتئستئ 20 باپ ةنگئزئلدئ. قازئر تالعاردا قازاق تاعامتانؤ اكادةمياسئنئث بالالار تاعامئ زاؤئتئ سالئنئپ جاتئر، ول تاؤلئگئنة 15 توننا ءونئم شئعاراتئن بولادئ. وسئنئث ءبارئ حالئق ءذشئن.
ج د ا مةن ي د ز دةگةن بالةلةر بالا ءتانئنئث ءوسؤئن تةجةيدئ، بارا-بارا تؤبةركؤلةزگة، كةيدة ءتئپتئ راك دةرتئنة دة سوقتئرؤئ مذمكئن. كةيئنگئ كةزگة دةيئن ادامنئث اقئل-ةسئنئث جةتئسپةؤشئلئگئ اعزاداعئ يودتئث تاپشئلئعئمةن بايلانئستئ ةكةندئگئ عانا ايتئلئپ كةلگةن ةدئ، سوثعئ جئلدارداعئ زةرتتةؤلةر اعزادا تةمئردئث تاپشئلئعئ جاتئرداعئ نارةستةنئث ميئنئث دامؤئن تةجةيتئندئگئن، كةيئننةن ادامنئث تانئمدئق قئزمةتئن تومةندةتةتئندئگئن دالةلدةپ وتئر. ال مذنئث ءوزئ حالئقتئث ينتةللةكتؤالدئق الةؤةتئنة تذتاستاي اسةر ةتپةي قويمايدئ. سوندئقتان ءبئزدئث ةلئمئزدئث باسشئلئعئ يود جةتئسپةؤشئلئگئنة بايلانئستئ كوپ شارؤانئ نةگئزئنةن جاقسئ قولعا الئپ وتئر دةي الامئن.
- بذل سذراقتئ كةيئندةؤ قويسام با دةپ وتئر ةدئم، دةگةنمةن وسئ تذستا ورايئ كةلئپ تذرعان سياقتئ. ايتپاعئم - ذندئ بايئتؤ ماسةلةسئ. «فورتيفيكاسيا مؤكي» دةگةندئ وسئلاي ايتئپ ءجذرمئز عوي. وسئ شارؤا قالاي ءجذرئپ جاتئر؟
- ءجذرئپ جاتقان جوق. توقتاپ تذر دةسة دة بولادئ. ونئ ايتاسئز، ذندئ بايئتئپ كةرةگئ جوق دةؤشئلةردئث ءسوزئ ءوتئمدئ قازئرشة. بئزدة تالاي نارسة بيزنةسكة بايلانئپ تذر عوي. ءبيداي بيزنةسئمةن شذعئلداناتئندارعا ذندئ بايئتؤ - قوسئمشا ماشاقات. كةيئنگئ كةزدة ولارعا جوعارئ دارةجةلئ شةنةؤنئكتةردئث ءبئرازئ قوسئلئپ الدئ. ذندئ مئندةتتئ تذردة بايئتؤ قازاقستاننئث بذكئل دذنيةجذزئلئك ساؤدا ذيئمئنا وتؤئنة كةدةرگئ كةلتئرةدئ، بذل تذتئنؤشئنئث تاثداؤ قذقئنا قول سذعؤ بولئپ تابئلادئ دةپ سويلةؤشئلةر دة از ةمةس. جذرتتئ شاتاستئراتئن ءسوز بذل. مةن سئزگة ايتايئن: سول أ ت و-عا مذشة وتئزدان استام وركةنيةتتئ ةلدة ذندئ مئندةتتئ تذردة بايئتؤ تؤرالئ زاثدار قابئلدانعالئ بةرئ ونشاقتئ جئلدار وتكةن. تذتئنؤشئنئث تاثداؤ قذقئنا دا قول سذعئلمايدئ. ذننئث بايئتئلمايتئن سورتتارئ دا بارشئلئق. مةن سئزگة ةث باستئسئ مئنانئ ايتايئن: ذندئ مئندةتتئ تذردة بايئتؤ قازاقستان ءذشئن، جالپئ كةز كةلگةن ةل ءذشئن ةكونوميكالئق تذرعئدان دا ءتيئمدئ. تاماق ساپاسئن ارتتئرؤ ارقئلئ ءبئز حالئقتئث دةنئ ساؤ، جذمئسقا قابئلةتتئ بولؤئنا قول جةتكئزةمئز، نارةستةلةر ءولئمئن ازايتامئز، انا دةنساؤلئعئن نئعايتامئز، ادامداردئث ءومئر ءسذرؤ جاسئن ذزارتامئز. ذن بيزنةسئ لوببيئنئث ايتقانئ بولا بةرمةيتئنئنة سةنةمئن. قازئردئث وزئندة الةمنئث 50 ةلئ ذندئ مئندةتتئ تذردة بايئتؤدئ جذزةگة اسئرئپ كةلةدئ. ذندئ بايئتؤ ناندئ قئمباتتاتادئ دةگةن دة جاي ءسوز. ءبئر توننا ذندئ بايئتؤعا 16 ،1دوللار عانا جذمسالادئ. بذل سوعان كةتةتئن بيداي قذنئنئث نةبارئ 1 پايئزئ عانا. سوندا ءبئر بولكة نان 7 تيئنعا عانا قئمباتتايدئ. ونئث ةسةسئنة پايداسئ قانشاما. ذندئ ميكروةلةمةنتتةرمةن بايئتؤ ارقئلئ، تذزدئ يودپةن بايئتؤ ارقئلئ ءبئز حالقئمئزدئث بولاشاعئن كوزدةيمئز. قازئرشة تاعامئمئزعا يودتئث جةتئسپةي جذرگةنئ بيزنةسكة ذياتتئث جةتئسپةي جذرگةنئنةن. جارئلئپ كةتسة دة جازشئ تؤرا وسئلاي دةپ.
- قاتئرئپ ايتتئثئز. سوندا دا بذل ماسةلةنئث ةكونوميكالئق سةبةپتةرئ دة بولؤعا ءتيئس قوي.
- بار عوي، ارينة. قازاقستانداعئ ذن ونةركاسئبئ ءارتذرلئ. كاسئپورئنداردئث ذلكةنئ دة، ورتاشاسئ دا، مايدالارئ دا بار. ذندئ بايئتؤ ارناؤلئ قذرال-جابدئق ورناتؤدئ تالاپ ةتةدئ، ونداي شئعئندئ ذلكةن كاسئپورئندار عانا كوتةرة الادئ. بذعان دةيئن تةك 16 ميكسةر ساتئپ الئنعان. بذل از. ةث باستئسئ - بئزدةگئ ذن كاسئپورئندارئنئث كوپشئلئگئ مايدا. بايئتئلماعان ذننئث ءبارئن شئعاراتئن سولار. سودان ءبئز قازئرشة باياعئ نانئمئزدئ جةپ ءجذرئپ جاتئرمئز.
- باياعئ نانئمئزدئ جةپ جذرة بةرمةيمئز بة؟..
- زامان باياعئداي بولسا باياعئ نانئمئزدئ جةپ جذرة بةرؤگة دة بولار ةدئ. زامان باسقا. ةث باستئسئ ول دا ةمةس. بذرئنعئ ةت تة، بذرئنعئ ءسذت تة جوق قازئر. باياعئ نان دةيتئندةي ءدال باياعئ بيداي دا جوق. توپئراق تا، اؤا دا، سؤ دا ازداپ بولسا دا وزگةرگةن. ونئث ذستئنة ءبئزدئث بذگئنگئ راسيونئمئزدا وزگة جةردة وسكةن، وزگة اؤامةن تئنئستاعان، ةث باستئسئ - كونسةرأانتتار قوسئلعان ونئمدةردةن جاسالعان تاعام تذرلةرئ، جةمئس-جيدةك، كوكونئس كوبةيئپ بارادئ. مئسالئ، مئنا قئتايدئث الماسئن الئثئز. كةسئلگةن المانئ داستارحاننئث ذستئندة قالدئرئپ كةتسةثئز دة تالايعا دةيئن بةتئ قارايماي تذرا بةرةدئ. بئلاي قاراعاندا تةز بذزئلماعانئ جاقسئ سياقتئ. ولاي ةمةس. كةسئلگةن الما اؤامةن توتئعؤعا ءتيئستئ عوي. ال بذل الما وثايلئقپةن توتئقپايدئ. ويتكةنئ، كونسةرأانتپةن وسئرئلگةن.
- وسئلاي دةي تذرا ءسئز ءوزئثئز گةنةتيكالئق تذرعئدان موديفيكاسيالانعان ازئق-تذلئك ونئمدةرئن جاقتايسئز. ذستانئمئثئزدا ئشتةي قايشئلئق جوق دةپ سانايسئز با؟
- بذعان جاهاندانؤ تذرعئسئنان قاراؤ كةرةك. ادامزاتقا جاهاندئق اشتئق قاتةرئ ءالئ دة ءتونئپ تذر. قازئردئث وزئندة الةمدةگئ 6 ميلليارد ادامنئث 1 ميللياردقا جؤئعئ اشتئقتئث قذرساؤئندا. بذگئندة گةنةتيكالئق تذرعئدان موديفيكاسيالانعان ازئق-تذلئك ونئمدةرئ 23 ةلدة وندئرئلةدئ. سويا، راپس، كارتوپ، قئزاناق سياقتئ كوپتةگةن داقئلدار سولاي ءوسئرئلئپ جاتئر. سولتذستئك امةريكا دا، وثتذستئك امةريكا دا، افريكا دا، اأستراليا دا، قئتاي دا سولاي ةتؤدة. رةسةي قازئرشة تةك تذتئنؤشئ كذيئندة. قازاقستان دا سولاي. سوندئقتان دا ءبئز، اسئرةسة بذكئل دذنيةجذزئلئك ساؤدا ذيئمئنا وتكةلئ تذرعان ةل رةتئندة، نةنئ تذتئنئپ جذرگةنئمئزدئ انئق بئلؤگة ءتيئسپئز.
- ايتسة دة، مذنداي ءونئمدةردةن قاؤئپ بار عوي؟
- جالپئ، مئنادان ةشقانداي قاؤئپ جوق دةپ ةشتةثةنئ ايتؤعا بولمايدئ. ماسةلة مئنادا. جوعارعئ اعزالارداعئ (ادام ءدال سونداي جوعارعئ اعزا بولئپ تابئلادئ) فيزيولوگيالئق، گةنةتيكالئق اپپاراتتا ءارئ قؤاتتئ، ءارئ كوپ دةثگةيلئ سذزگئشتةر بار، ول سذزگئشتةردةن جات ئقپالدئ نارسةلةر وتة المايدئ. ادامنئث گةندئك مةحانيزمئ (تةتئك دةپ جازبا، بذل جةردة وسئ مةحانيزم دةگةن ءسوز دذرئس كةلةدئ) جات اقپاراتتان سةنئمدئ تذردة قورعالعان.
- عالئمدار ادام ةمبريونئنئث مذراگةرلئك قذرئلئمئنا ارالاسئپ ءجذر ةمةس پة؟
- ول ةكةؤئ ةكئ باسقا نارسة. ادام ةمبريونئنا ارالاسؤ دةگةن وتة جوعارئ دةثگةيدةگئ زةرتتةؤشئلةردئث عانا قولئ جةتةتئن نارسة. ال موديفيكاسيالاؤ جولئمةن مولايتئلئپ وسئرئلگةن قئزاناقتان كةلةر ونداي قاتةر جوق. بذگئندة سةلةكسيا قالئپتئ جايعا اينالدئ.
- توكة، ءسئزدئث ءوز پئكئرئثئزدئ تارقاتئثقئراپ ايتؤئثئز ءذشئن ادةيئ قويئپ جاتئرمئن بذل سذراقتارئمدئ. ايتپةسة، 2007 جئلئ پرةزيدةنت ساپارئنا وراي برازيلياعا بارعانئمئزدا گةنةتيكالئق تذرعئدان موديفيكاسيالانعان اؤئلشارؤاشئلئق داقئلدارئنئث ونئمدئلئگئن ءوز كوزئمئزبةن كورئپ، قايران قالعانبئز. ةندئ ءسئزدئث ءومئر بةلةستةرئثئزگة ورالايئق. اقتوبة مةديسينا ءينستيتؤتئنئث رةكتورئ بولئپ ءذش جئل جذمئس ئستةگةننةن كةيئن ءسئز 1971 جئلئ قازاق ك س ر دةنساؤلئق ساقتاؤ ءمينيسترئ قئزمةتئنة تاعايئندالدئثئز. سودان تابان اؤدارماي ون بئر جئل بويئ وسئ قئزمةتتئ اتقاردئثئز. شارمانوأتئث مينيستر رةتئندةگئ شئرقاؤ شئثئ 1978 جئلئ بذكئل دذنيةجذزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئنئث فورؤمئن الماتئدا وتكئزؤگة قول جةتكئزگةنئ، سول ذلئ جيئندئ جوعارئ دةثگةيدة ذيئمداستئرعانئ دةپ بئلةمئز. سئزگة بذكئل الةمدةگئ مةديكتةر ءذشئن ةث جوعارئ ناگرادا بولئپ تابئلاتئن لةون بةرنارد سئيلئعئنئث بةرئلؤئ سول ةثبةگئثئزدئث ءبئر وتةؤئ دةپ سانايمئز. ءسئزدئث وسئ سئيلئق تاعايئندالعالئ بةرگئ 55 جئلدئث ئشئندة ونئ العان 42 ادامنئث بئرةؤئ، قازئرگئ ت م د ةلدةرئندةگئ وسئ سئيلئقتئ العان 3 لاؤرةاتتئث بئرةؤئ ةكةنئثئزدئ ماقتان ةتةمئز. سول جيئن جونئندة اثگئمةلةسةثئز ةكةن.
- بارئنةن بذرئن ءبئز ول جيئننئث ءمان-ماثئزئن ايقئن ذعئنؤعا ءتيئسپئز. أوز بةن يؤنيسةف-تئث الماتئ كونفةرةنسياسئ - الةمدئك اؤقئمدا رةزونانس تؤدئرعان جيئن. وعان قاتئسقان ادامداردئث ءبئرئ فورؤم «الةمنئث ورتالئق نةرأ جذيةسئن قوزعاپ كةتتئ» دةپ ادةمئ ايتقان بولاتئن. كةز كةلگةن قوعامدا ادئلدئك پةن ةركئندئككة جةتؤدئث ةث سةنئمدئ تةتئگئ، ادامنئث لايئقتئ ءومئر ءسذرؤئنئث ةث قاجةتتئ شارتئ - دةنساؤلئق. ءتانئ اؤرؤدئث جانئ ساؤ بولؤئ قيئن. الماتئ دةكلاراسياسئ ارقئلئ الةمنئث بارلئق مةملةكةتتةرئ ءاربئر ادام بالاسئ دةنساؤلئققا قذقئلئ ةكةندئگئن ادامزات تاريحئندا ءبئرئنشئ رةت جةر جاهانعا ورتاق قذجات بةتئندة جاريا ةتتئ. الماتئ فورؤمئ «2000 جئلعا قاراي بارشانئث دةنئ ساؤ بولؤئ ءذشئن» دةگةن دةأيزبةن ءوتتئ. فورؤمدا ادامزات تاريحئندا تذثعئش رةت العاشقئ مةديسينالئق جاردةمنئث مئندةتتئلئگئ جونئندة شةشئم قابئلداندئ. قانداي جاعدايدا دا، كئمگة دة العاشقئ مةديسينالئق جاردةم كورسةتئلؤگة جانة تةگئن كورسةتئلؤگة مئندةتتئلئگئن الةمنئث 146 ةلئنئث دةنساؤلئق ساقتاؤعا جاؤاپتئ تذلعالارئ قؤاتتادئ. ادامزات دةنساؤلئعئنئث ذلئ حارتياسئ اتانعان سول قذجاتتاعئ ماقساتتار 2000 جئلعا قاراي نةگئزئنةن ورئندالعانئن ويلاساث جذرةگئث ةلجئرةيدئ. الةم جاثا مئث جئلدئققا ادام دةنساؤلئعئن اناعذرلئم جاقسارتئپ جةتتئ، ادامداردئث ءومئر ءسذرؤ جاسئ ذزاردئ، بالالار ءولئمئ ازايدئ. الماتئ كونفةرةنسياسئنئث ادام دةنساؤلئعئن ءومئردئث ةث باستئ قذندئلئعئ دةپ تانئعان ذسئنئستارئ الةمدةگئ دةنساؤلئق ساقتاؤ جذيةسئنئث ةث قاسيةتتئ قاعيداسئنا اينالدئ. الماتئ دةكلاراسياسئنئث يدةيالارئ كوپتةگةن ةلدةردئث دةنساؤلئق تؤرالئ زاثدارئنئث ارقاؤئنا الئندئ. ءتئپتئ كةيبئر ةلدةردئث كونستيتؤسيالارئنا دا ةنگئزئلدئ. مئسالئ، برازيليا پارلامةنتئ ةل كونستيتؤسياسئنا الماتئ دةكلاراسياسئنئث قاعيداتتارئ نةگئزئندة ءوز ازاماتتارئنا مةديسينالئق كومةككة كةپئلدئك بةرةتئن باپ قوستئ. بئرئككةن ذلتتار ذيئمئ مئثجئلدئق دةكلاراسياسئنداعئ ادامزات دامؤئنئث ةث باستئ 10 باسئمدئعئنئث التاؤئن وسئ دةنساؤلئق ساقتاؤمةن بايلانئستئردئ.
كةيبئرةؤلةر الماتئ كونفةرةنسياسئن ءار جةردة، ءار ةلدة اؤئق-اؤئق وتكئزئلئپ تذراتئن الةمدئك جيئننئث ءبئرئ دةپ ذعاتئن سياقتئ. ءتئپتئ دة ولاي ةمةس. الماتئ كونفةرةنسياسئ - وسئنداي اؤقئمدا وتكئزئلگةن ءبئرئنشئ جانة قازئرشة جالعئز جيئن. الةمنئث مةديسينا سالاسئنئث باسشئلارئ، ماماندارئ، عالئمدارئ جةنةأادا، بذكئل دذنيةجذزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئنئث اسسامبلةياسئندا عانا باس قوسئپ تذرادئ.
20 -عاسئردئث جةتپئسئنشئ جئلدارئندا مةديسينا ماسةلةلةرئن ءسوز ةتةتئن جاهاندئق جيئن شاقئرؤ يدةياسئ كوتةرئلگةن. ونئ كةثةس وداعئندا وتكئزؤ ذيعارئلعان. جةنةأاداعئ باسشئلئق فورؤمدئ ماسكةؤ مةن لةنينگرادتان باسقا قالالاردئث بئرئندة ذيئمداستئرؤدئ ذسئنعان. ناقتئ تاثداؤدئ ماسكةؤدئث ةركئنة قالدئرعان.
- اؤةلدة ول فورؤمدئ تاشكةنتتة وتكئزؤ جونئندة ؤاعدا جاسالعان. سولاي ةمةس پة؟
- وداقتئق ذكئمةت سولاي ذيعارعان. ول قالانئ ماسكةؤ لةنيندئك ذلت ساياساتئ سالتاناتئنئث كورئنئسئندةي العا تذتاتئن. حالئقارالئق اؤةجاي سوندا بولدئ، حالئقارالئق كينوفةستيأال سوندا وتكئزئلةتئن، حالئقارالئق جيئندار، كونفةرةنسيالار، سيمپوزيؤمدار سوندا ذيئمداستئرئلاتئن. مةنئ سوندا ءبئر نامئس قئسقانئ. جاثاعئ شةشئم قابئلدانعاننان كةيئن ماسكةؤدةگئ مينيسترگة باردئم. بوريس أاسيلةأيچ پةتروأسكييدةن «بذل تذپكئلئكتئ شةشئم بة؟» دةپ ناقتئ سذرادئم. «بذل - ذكئمةتتئك شةشئم»، دةپ ول كئسئ دة ناقتئ ايتتئ. سودان الماتئعا كةلئپ، ديمةكةثة كئردئم. «ديماش احمةت ذلئ، ءسئز ساياسي بيؤرو مذشةسئ بولساثئز دا الماتئنئث دارةجةسئ ونشا كوتةرئلمةي جاتئر»، دةدئم. بار جاعدايدئ ايتئپ، مذنداي جيئندئ الماتئدا وتكئزة الاتئنئمئزعا كوزئن جةتكئزدئم. ديمةكةث: «مةن ساياسي بيؤروعا جازبا تذسئرةيئن. سونئث جوباسئن جاسا. كولةمئ ءبئر بةتتةن اسپاسئن»، دةدئ. جازئپ، ةرتةثئنة-اق قولئنا تيگئزدئم.
-ول كئسئ ماسةلةنئث ماسكةؤدة قارالؤئنا تئكةلةي ارالاسئپ، فورؤم وتكئزؤ قذقئن تاشكةنتتةن تارتئپ العانداي ةتئپ الئپ بةردئ مة؟ قونايةأتئث ساياسي بيؤرونئث مذشةسئ، ال راشيدوأتئث ساياسي بيؤرو مذشةلئگئنة كانديدات ةكةندئگئ وسئ جةردة ءبئر كورئنگةن ةكةن.
-ءدال ولاي دةؤگة بولمايدئ. د.ا.قونايةأتئث جازباسئنان كةيئن ساياسي بيؤرو كونفةرةنسيا وتكئزئلةتئن قالا جونئندةگئ ماسةلةنئ قايتا قاراؤدئ وداقتئق مينيسترلئككة تاپسئردئ. سودان ءمينيسترئمئز ا.پ.پةتروأسكيمةن ارامئز ناشارلاي باستادئ. سةبةبئ بةلگئلئ - ونئث ذسئنئسئ قايتا قارالؤعا اينالدئ عوي. ةندئ بةس قالا تالاسقا تذسةتئن بولئپ ذيعارئلدئ: تاشكةنت، الماتئ، باكؤ، تبيليسي، نوأوسيبيرسك. كوميسسيا قذرئلدئ. ءار قالانئث دايئندئعئ تئثعئلئقتئ تةكسةرئلةتئندئگئ الدئن الا حابارلاندئ. سودان ءولئپ-تالئپ دةگةندةي دايئندالدئق. كوميسسيا ءار قالادا ةكئ كذننةن بولادئ دةپ ايتئلعان ةدئ. الماتئعا ةث سوثئنان، تاشكةنتتةن كةيئن كةلةتئن بولدئ كوميسسيا. نةگة ةكةنئن، وزبةك اعايئندار ماسكةؤلئكتةردئ قاتارئنان ءذش كذن ذستادئ دا، ءبئزدئث دايئندئعئمئزبةن تانئسؤعا ءبئر-اق كذن قالدئ. ايتسة دة سول ءبئر كذننئث ئشئندة ءار مينوتتئ ولشةگةندةي ةتئپ پايدالانئپ، الماتئنئث بار مذمكئندئگئن كورسةتئپ باقتئق. كوميسسيا بئزدةن رازئ كذيدة اتتاندئ. 15 كذننةن كةيئن مينيسترلئكتئث سئرتقئ بايلانئستار باسقارماسئنئث باستئعئ ششةپين تةلةفون سوعادئ: «تورةگةلدئ، قذتتئقتايمئن، سةندةر جةثدئثدةر» دةپ. سولاي بولعان.
- أوز فورؤمئن الماتئدا وتكئزؤگة ورتالئق كوميتةتتئث حاتشئسئ قارسئلئق بئلدئرگةن دةگةندةي اثگئمة بار ما؟
- جوق، قايدان، قارسئ بولا المايدئ عوي. ول كةزدة ونداي نارسة جوق. ساتتار يماشةأ ونداي جيئندئ وتكئزة الامئز با دةپ كذمان كةلتئرگةن، ذيرةنگةن وزبةكتةر-اق وتكئزة بةرسة قايتةدئ دةگةن سئثايدا اؤئزةكئ عانا ايتقان. وتة ساق كئسئ ةدئ عوي. ساقتانسا ساقتاناتئنداي، ءتئپتئ سةسكةنسة سةسكةنةتئندةي بار. الةمنئث 146 ةلئنةن 146 مينيستر، ءارقايسئسئنئث اينالاسئندا ونشاقتئ ادامئ بار، ذزئن سانئ مئثنئث ذستئندة شةتةلدئك قوناق كةلدئ عوي سوندا. ونئث ذستئنة بءارئ ئعاي مةن سئعاي. ءبارئ الةمدئك سةرأيسكة ذيرةنئپ قالعاندار. بارئنة قذرمةت كةرةك، كذتئم كةرةك. الماتئدا ول كةزدة بةس-التئ-اق جاقسئ قوناق ءذي بار. اقئر اياعئ قانشاما اؤدارماشئ كةرةك. مئثنئث ذستئندة تذرماق، بئردةن ون شةتةلدئك قوناق كةلسة اسئپ-ساسئپ قالاتئن كةزئمئز ةدئ عوي ول. لةنين سارايئنداعئ، قازئرگئ رةسپؤبليكا سارايئ، 3500 ورئندئقتئث ءبارئن اؤئستئرئپ، بارئنة بئرنةشة تئلدة ئلةسپة اؤدارما تةحنيكاسئن ورناتئپ شئعؤدئث ءوزئ شاشئثدئ اعارتاتئنداي شارؤا.
- مذحتار قذل-مذحاممةدتئث ءسئز تؤرالئ جازعان "ازامات" اتتئ تاماشا ةسسةسئندة كامال دوسئثئزدئث سول فورؤم جونئندة: ئسكة توكةث كئرئسكةندة «قئرعي-قاباق سوعئستئث» ءوزئ توقتاتئلا تذردئ- دةپ ازئلدةگةنئ ايتئلادئ. سودان ةكئ-اق جئل وتكةندة ذيئمداستئرئلعان ماسكةؤ وليمپياداسئنا ا ق ش باستاعان بذكئل باتئس ةلدةرئ بويكوت جاريالادئ عوي.
- دارئگةرلةردئث ساياساتكةرلةردةن ارتئقشئلئعئ دا سوندا. ءبئز ءذشئن بارئنةن بذرئن ادام دةنساؤلئعئ باعالئ. الماتئ فورؤمئ شئن مانئندة الةمدئك مةديسينا تاريحئنا التئن ارئپپةن جازئلعان وقيعا دةگةندئ تالايلار ايتقان. ةث كةرةمةتئ - سول 1978 جئلدئث وزئندة بئرئككةن ذلتتار ذيئمئ الماتئ كونفةرةنسياسئنئث قذجاتتارئ بويئنشا ارناؤلئ قارار قابئلداعانئ. أوز پرةزيدةنتئ ن.ماحلةر قاراردئ وقئپ تذرئپ، «الماتئ دةكلاراسيياسئ - 20 -عاسئرداعئ دةنساؤلئق ساقتاؤ ءئسئنئث ذلئ حارتياسئ» دةگةن.
- سونداي تاماشا ذيئمداستئرئلعان كونفةرةنسيادان كةيئن ارادا 4 جئل وتكةندة ءسئز مينيسترلئك قئزمةتتةن الئندئثئز. سئزگة ءتئپتئ قازاقستاننان قئزمةت بةرئلمةي، ماسكةؤگة كةتؤگة ءماجبذر بولدئثئز. سول وقيعالارعا قازئر قالاي قارايسئز؟
- قازئر قالاي قارايسئز دةگةنئث دذرئس ةكةن. ول كةزدة قالاي قاراعانئم بةلگئلئ عوي. سول كونفةرةنسيادان كةيئنگئ جئلداردا مةنئث باسئما بذلت ذيئرئلة بةرگةنئن جاي عانا ادامدئق قئزعانئشپةن تذسئندئرة سالؤعا بولمايدئ. بذل الدةقايدا كذردةلئ ماسةلة. قاي كةزدة دة الةؤمةتتئك سالاعا اقشا جةتپةي جاتادئ عوي. الماتئ كونفةرةنسياسئن وتكئزؤگة قئرؤار قارجئ جذمسالدئ. بذرئن ويلاستئرئلماعان ول قارجئ، مول قارجئ قايدان شئعادئ؟ ءرينة، وزگة سالالاردئث قارجئسئن قئسقارتؤدئث ةسةبئنةن شئعادئ. سودان بارادئ دا ول سالالارداعئ ءبئراز ماسةلةلةردئث شةشئلمةؤئ ءبئراز قارجئنئث شارمانوأتئث مينيسترلئگئنة اؤئسؤئمةن بايلانئستئرئلادئ... پةندةلئك قئزعانئشتئث دا وزئندئك ورنئ بار. سول ءبئر قيئن جئلداردا جةكةلةگةن جايلارعا بولا تذتاس ذلتئم جونئندة ءذستئرت ويلاي جازداعانئمدئ بذرئن ءبئر جؤرناليستكة ايتقانمئن. الماتئدان قؤئلعانداي بولئپ كةتكةنئمدة بار جاقسئلئقتئ ورئس، ةأرةي دوستارئمنان كورگةنئم راس. ك س ر و دةنساؤلئق ساقتاؤ ءمينيسترئ ةأگةنيي چازوأ ماعان بار جاعدايدئ جاسادئ. ماسكةؤدئث ورتاسئنان ويئپ تذرئپ ءذي الئپ بةردئ، «أوپروسئ پيتانيا» دةگةن وداقتئق جؤرنالعا باس رةداكتور ةتئپ قويدئ، كافةدرا باسقارتتئ. ايةلئم قاتتئ ناؤقاستانعاندا ةكئ رةت ةأرةي دوستارئم كومةك قولئن سوزئپ، قذتقارئپ قالدئ. سوندا ايةلئمة ماسكةؤگة بارئپ ةمدةلؤگة جولداما الئپ بةرةتئن ءبئر قازاق تابئلماپ ةدئ قازاقستاندا. ءبئراق جةكةلةگةن ادامدارعا قاراپ، ذلتئث تؤرالئ ءذستئرت ويلاؤعا بولمايدئ ةكةن. ونئ مةن ماسكةؤدة كوپ ذزاماي-اق سةزئنة الدئم. قونايةأقا دا وكپةم تارقاپ كةتتئ. كةيئنگئ كئتابئمداعئ پورترةتتئك وچةركتةردئ سول كئسئدةن باستاعانئم سوندئقتان.
- حالقئمئزدئث تاماقتانؤ مادةنيةتئ تؤرالئ نة ايتار ةدئثئز؟
- نة ايتؤعا بولادئ؟ قازاقتئث تاماقتانؤ مادةنيةتئن قئمئز بةن شذباتتئث قاسيةتئنةن-اق كورة الامئز. قئمئزدئث دا، شذباتتئث دا قذنارلئلئق سيپاتئ، ةمدئك قاسيةتتةرئ كةرةمةت. ونئ سوناؤ ءبئزدئث داؤئرئمئزگة دةيئنگئ І عاسئردا سئما سيان دةگةن قئتاي ساياحاتشئسئ جازئپ كةتكةن ةكةن. قازاقتا «سيئر ةتئ تاث سارعايئپ اتقانشا، قويدئث ةتئ ةرتةثگئ ءتذن باتقانشا، جئلقئ ةتئ توسةك سالئپ جاتقانشا» دةگةن ءسوز بار. بذل ءسوز سئثئمدئلئككة بايلانئستئ ايتئلعان. جئلقئ ةتئنئث، قئمئزدئث قذدئرةتئن قازاق سةمةي پوليگونئ قارا جةردئ دئرئلدةتئپ تذرعان قئرئق جئلداي ؤاقئتتئث ئشئندة دة سةزئنة الدئ. جئلقئ ةتئنئث رادياسياعا قارسئ تذرارلئق قاسيةتئ بذگئندة عئلئمي جولمةن دالةلدةنگةن. قازاقتئث تاماقتانؤ مادةنيةتئ «اؤرؤ - استان» دةگةن ماقالئنان-اق كورئنئپ تذر.
- جاقئندا اكادةميك ءابدؤالي قايداردئث «قازاقتار انا ءتئلئ الةمئندة» دةگةن ةتنولينگأيستيكالئق سوزدئگئنئث 1-شئ تومئ قولئما تذسكةن ةدئ. بذل شئن مانئندة عاجايئپ ةثبةك ةكةن. سوندا تذتاس ءبئر تاراؤ قازاقتئث اس-تاعامدارئنا قاتئستئ سوزدةرگة، اتاؤلارعا، ذعئمدارعا ارنالعان.
- مئندةتتئ تذردة تاؤئپ الئپ، وقئپ شئعامئن. مةن بذل ارادا ءوزئمئزدئث قولدا بارئمئزدئ كوپ تاراتئپ ايتئپ جاتقئم كةلمةيدئ. قئمئز بةن جئلقئ ةتئ جذرةك-قان تامئرلارئ اؤرؤلارئنا، اتةروسكلةروزعا، ئشةكتئث، اسقازاننئث قابئنؤئنا بئردةن ءبئر داؤا ةكةندئگئن بذرئن دا تالاي اثگئمةلةگةنمئن. ءبئراق سولاي ةكةن دةپ ةتتئ تاماقتاردئ كوپ جةي بةرؤگة بولمايدئ. ءبئزدئث مال سوثئندا جذرگةن اتالارئمئزعا، بابالارئمئزعا قؤاتتئ تاماق كةرةك ةدئ. ةت - سونداي تاماق. ءدال بذگئندة ءبئزدئث اعزامئزعا ةتتئث سونشا مولشةردة قاجةتتئگئ جوق. ئشكةن اسئمئز ءبئزدئث جذمسايتئن ةنةرگيا شئعئنئمئزعا ساي كةلؤئ كةرةك. ةنةرگيا تيئسئنشة شئقپاسا اسئمئز بويعا جينالا بةرةدئ. قوناقجايلئلئقتئث ءجونئ وسئ دةپ ةتتئ بةتالدئ مول اساتئنئمئز تاعئ بار. ذلتتئق قاسيةت تةك سودان كورئنبةؤئ كةرةك قوي. بئرةؤلةر ءتئپتئ اتالارئمئز سولاي ةتكةن دةپ ةتتئ جاپاتارماعاي قول سالئپ، ورتاق تاباقتان جةگةندئ قايتادان شئعارعئلارئ كةلةدئ. جؤرناليستةرگة ايتا-ايتا شارشادئم: تاماقتئ بولةك تاباققا سالئپ جةگةننةن، شانئشقئمةن جةگةننةن قازاق بولماي قالمايمئز. جاثاعئداي ةتئپ جةگةندة بئرةؤدئث اؤرؤئ بئرةؤگة جذعؤئ مذمكئن ةكةنئن دالةلدةپ، اؤئز اؤئرتئپ جاتقئم كةلمةيدئ. قازاق ةت جةمةي تذرا المايدئ عوي دةپ سويلةيمئز. قازاققا ةت جةمة دةپ جاتقان بئرةؤ بار ما؟ ماسةلة، ارتئق جةمةؤدة، مايلئ تاماققا تئم ءذيئر بولماؤدا عوي.
- «اش قارئن جذبانا ما مايلئ اس جةمةي»...
- سةن ةندئ مةنئ ابايمةن ايتئستئرماقسئث با؟ اباي بذل ارادا ادام بالاسئنئث وزئنة قاجةت نارسةنئ تاپقانشا تويات تاپپايتئن تابيعاتئن ايتئپ تذر. ال ةندئ ناقتئ مايلئ اسقا كةلسةك، ونئ ارتئق جةؤ اتةروسكلةروزعا دؤشار ةتةتئنئ تالاسسئز. ماي قئشقئلدارئ باؤئردئ دا بذلدئرةدئ. سةمئز ةتتئ، شذجئقتئ وتة تةجةؤ كةرةك. ماي كةرةك ةمةس دةمةيمئن. ماي كةرةك. ءبئراق ماي ءارتذرلئ بولؤئ كةرةك. سذتتة دة، بالئقتا دا، ئرئمشئكتة دة ماي بار. ءبئز اعزاعا قاجةت مايدئث ءبارئن دةرلئك ةتتئث ةسةبئنةن الامئز. جانة ونئ كةز كةلگةن ؤاقئتتا الامئز. بئزدة سةمئز كئسئلةر دة كوبةيئپ بارادئ. سةمئرؤدئث نةگئزئندة ةنةرگةتيكالئق ديسبالانس جاتئر. ديسبالانستئث ةكئ سةبةبئ بار. بئرةؤئ - تاماقساؤلئق، ةكئنشئسئ - جالقاؤلئق. جاقسئ تاماقتانؤدئ كوپ تاماقتانؤمةن شاتاستئرماؤ كةرةك. «جاقسئ تاماق قالعانشا جامان قارئن جارئلسئن» دةگةندةي ماتةلدةر جوقشئلئق كةزدة شئققان. انا ءبئر جئلدارئ اؤئلدئ جةرلةردةگئ ورتاشا باستئقتاردئث شةثبئرةك اتئپ، تولئق كذيدة ءجذرؤئن سول قئزمةتئنة جاراساتئنداي كورةتئن ماسقاراعا دا كؤا بولعانبئز. قازئر وندايلار ازايدئ. دةگةنمةن، ارتئق سالماقتئث اؤرؤ ةكةنئن ءبارئمئز بئردةي تذسئنة قويعان جوقپئز. قارئن ذزارعان سايئن ءومئر قئسقارا بةرةدئ دةپ كةسئپ ايتپايمئن. اركئمنئث دةنة تذرقئنا قاراي ءارقيلئ ةت بئتة بةرةدئ، ايتسة دة سةمئرؤدةن ساقتانؤ كةرةك. مذنئ ادامدار ةرتةدةن-اق بئلگةن. مئسالئ، سپارتادا جاس جئگئتتةر سةمئرة باستاسا قالادان قؤئلاتئن بولعان.
- ةندئ وسئ ارادا اشئعؤ تؤرالئ سذراق وزئنةن ءوزئ شئققالئ تذر. اشئعؤدئث پايداسئ مةن زيانئ تؤرالئ نة ايتاسئز؟
- از ؤاقئتقا، عئلئمي نةگئزدة اشئعؤدئث پايداسئ بار بولسا بار دا شئعار. ال ذزاق ؤاقئت اشئعؤ - جالپئ فيزيولوگياعا جات ذعئم. اشئققان ادامنئث كوثئل-كذيئ وزگةرةتئنئ كذمانسئز. ال كوثئل-كذي وزگةرگةننةن كةيئن-اق تالاي نارسة وزگةرة بةرةدئ. اشئققان اعزانئث كلةتكالارئ تازارادئ دةگةن دة جاي ءسوز. ونداي كةزدة زات الماسؤ بذزئلاتئنئ ءسوزسئز.
- توكة، وتكةن جئلئ ءسئز بةن ءبئزدئ "كوكا-كولا" كومپانياسئ امةريكاعا شاقئردئ عوي. سول سؤسئن تؤرالئ نة ويلايتئنئثئزدئ گازةت وقئرماندارئنا اشئق ايتئثئزشئ؟
- كوكا-كولانئث نةگئزئ - كوكا اعاشئنئث شئرئنئ. كوكاين سول كوكادان جاسالادئ. بذدان ارتئق نة ايتؤعا بولادئ؟ ونئث دةنساؤلئققا زياندئعئ باسئ اشئق نارسة. كوكا-كولانئث قذرامئندا وتئز پايئز قانت بار. سؤئنا گاز قوسقان. ونئ ارتئق ءئشؤ ديابةتكة، وستةوپوروزعا، ئسئك اؤرؤلارئنا اپارؤئ مذمكئن.
- وندا ونئ نةگة بذكئل الةم ئشةدئ؟
- بذكئل الةم نةگئزئنةن شاقتاپ ئشةدئ. ءبئزدئث بالالارئمئز ةرةسةكتةردئث باقئلاؤئنسئز ءجوندئ-ءجونسئز ئشة بةرةدئ. كومپيؤتةردئث الدئنا وتئرئپ الئپ، ساعاتتار بويئ سوراپتايدئ. بالانئث تاتتئگة قذمارلئعئن ءبئلئپ، ابدةن قانت قوسئپ قويعان. جاثا ايتتئم عوي، بئزگة امةريكادا كوكا-كولا اتئمةن زيانسئز دةپ دالةلدةگةن جوق. ءتيئمدئ ءئشؤ جولدارئ جونئندة ايتتئ. كوكا-كولانئث (پةپسي-كولا دا سونئث اعايئنئ) كذماندئ ئشئمدئك ةكةندئگئنة ونئ ذدايئ جارنامالاپ وتئرؤ قاجةتتئگئنئث ءوزئ-اق دالةل. مئسالئ، ةتتئث نةمةسة سارئ مايدئث پايدالئلئعئ جونئندة نةگة جارنامالانبايدئ؟ نةگة سونئ وندئرؤشئلةر ءوز ونئمدةرئنئث جارناماسئنا اقشا جذمسامايدئ؟ نةگة دةسةث، ةتتئث، سارئ مايدئث پايدالئلئعئن دالةلدةؤدئث قاجةتتئگئ جوق. ال كوكا-كولانئث "پايدالئلئعئن" ذدايئ دالةلدةپ وتئرؤ قاجةت. تذسئنئكتئ ةمةس پة؟ جالپئ، ةشقانداي گازدالعان سؤسئن ئشپةؤ كةرةك. سؤسئندئ گازداؤ ونئ ذزاق ساقتاؤدئث امالئ عانا. نةگئزئندة سئرتتان كةلگةن دامگة سةكةممةن قاراؤ كةرةك. كاسئپكةر ادام الدئمةن ءوز پايداسئن ويلايدئ. ول قئمبات ءونئمدئ ساتئپ الئپ نة قئلسئن؟ ول ةث ارزانئن الادئ. قازاق بذعان بايلانئستئ ءسوزدئ دة باياعئدا ايتئپ قويعان، «ارزاننئث سورپاسئ تاتئماس» دةپ. پرةزيدةنت حالئققا جولداؤئندا وسئ ءبئر قيئن ماسةلةگة ارنايئ توقتالئپتئ. وتة دذرئس ئستةگةن. بذل تةك تاماقتانؤ ماسةلةسئ ةمةس، بذل ةلدئث ازئق-تذلئك قاؤئپسئزدئگئنئث ماسةلةسئ. 2014 جئلعا دةيئن ئشكئ رئنوگئمئزدئث 80 پايئزئنان استامئن وتاندئق تاعام ونئمدةرئ قذراؤئ ءتيئس دةگةندئ تئكةلةي ةفير كةزئندة ةستئگةندة-اق قاتتئ قؤاندئم. سولاي بولؤعا ءتيئس.
- وزئثئزبةن داستارقانداس بولعانداعئ ءبئر ءازئلئثئز ةسكة ءتذسئپ وتئر. مول جايئلعان اس مازئرئنةن قارا ؤئلدئرئقتئ كورسةتئپ، «حولةستةريننئث ءبئر قاسئعئنا قالاي قارايسئث؟» دةپ كذلگةن ةدئثئز. ءسئز حولةستةرينگة جالپئ قارسئسئز با؟ «ةت - ةتكة، سورپا - بةتكة» دةمةي مة قازاق؟
- دةيدئ. ءبئراق بذل ءسوز جئلقئ ةتئنئث سورپاسئنا عانا ايتئلعان بولسا كةرةك. جئلقئنئث ةتئندة حولةستةرين اتئمةن جوق. سيئردا كوپ. قويدا ءتئپتئ كوپ. سورپاسئن ايتئپ تذرمئن. ال جاثاعئ سةن ايتقان قارا ؤئلدئرئق - حولةستةريننئث بارئنشا سئعئمدالعان ءتذرئ.
- «مولدانئث ايتقانئن ئستة، ئستةگةنئن ئستةمة» دةگةن ءسوز بار. ءسئز ءومئر بويئ ورازا تذتئپ كورمةگةن ةكةنسئز. مذنئث جايئ قالاي ةدئ؟
- بذل ءسوزدئ ماعان ورازانئ جاقتاپ سويلةپ جذرسةم ايتساث ءجون بولار ةدئ. ءوز باسئم اللانئث جولئن حاق جولئ دةيمئن، ءدئننئث ادامداردئ ءيماندئلئققا باستايتئنئن بئلةمئن. ءبئراق، كذپئرلئك بولسا دا، وسئ جاسئمدا ورازا ذستاپ كورمةگةنئمدئ مويئندايمئن. تاعامتانؤ سالاسئنئث، ديةتولوگيانئث مامانئ رةتئندة ورازا ادامدئ تاماق تؤرالئ ويلاؤعا يتةرمةلةپ تذراتئنداي كورئنةدئ. ال اسقازانئ اؤئراتئن ادامداردئث اللا جولئنان تايمايمئن دةپ قالايدا ورازا ذستاؤئ - انئق قاتةلئك.
- ارا-اراسئندا الئپ تا قوياسئز...
- الئپ تا قويامئن. الا الماي قالعاننان ساقتاسئن!.. ال ءازئلسئز ايتاتئن بولسام، بارئ مولشةرئنة بايلانئستئ. جاقسئ جةثئل شاراپ، ساپالئ تازا اراق، جاقسئ أيسكي مولشةرئن بئلسة ءتئپتئ اعزاعا پايدالئ دا. مولشةرئن بئلسة! كةشكئ استئث ذستئندة ذرتتاپ وتئرئپ، قئزئل شاراپتئث ءبئر بوكالئن تاؤئسساثئز جةتئپ جاتئر. ودان ارتئعئ - ارتئق. اراقتئ ءبئر-ةكئ ريؤمكادان اسئرؤعا ءتئپتئ دة بولمايدئ. ةث جاقسئسئ - جةثئل قئزئل شاراپ. كئتابئمدا مةن وسئدان ءبئراز ؤاقئت بذرئن ا ق ش پةن شأةيساريانئث 12 عئلئمي ورتالئعئنئث جذرگئزگةن زةرتتةؤئنئث ناتيجةلةرئ تؤرالئ جازدئم. قئزئل شاراپتاعئ رةسأةراترول ءارقيلئ اعزا ءبذلدئرؤ ذدةرئستةرئن تةجةؤ ارقئلئ sіrtі دةپ اتالاتئن ذزاق ءومئر ءسذرؤ گةنئنة قوزعاؤ سالادئ، جذرةككة، ميعا، بذلشئق ةتتةرگة جاقسئ اسةر ةتةدئ ةكةن.
- ادام ءومئرئنئث ذزاقتئعئ - قوعام دةثگةيئنئث باستئ ولشةمدةرئنئث ءبئرئ. بذعان تاماقتانؤدئث اسةر-ئقپالئ قانداي؟
- أوز-دئث جذرگئزگةن زةرتتةؤلةرئ ادامزات ءولئمئنئث 60 پايئزئندايئ تاعامدئ دذرئس پايدالانباؤدان تؤئندايتئنئن كورسةتةدئ. دةنساؤلئققا قاتةر توندئرةتئن 10 فاكتوردئث جةتةؤئ تاماقتانؤعا بايلانئستئ دةلئنةدئ. جيئرماسئنشئ عاسئردئث باسئنا دةيئن نارةستة جانة بالا ءولئمئ دةگةن قالئپتئ جاي بولئپ كةلگةن. تويا تاماق ئشپةگةندئكتةن ادامداردئث كوپشئلئگئنئث بويئ الاسا بولعان. ةث مادةنيةتتئ دةگةن ةلدةردئث ءبئرئ انگليانئث وزئندة 1840 جئلئ ايةلدةردئث ورتا جاسئ 45 جاس ةكةن. قئتايدا كذنئ كةشة، 1960 جئلئ ايةلدةردئث ورتا جاسئ 36 جاس بولعان. سول قئتايدا ورتاشا جاس 2000 جئلئ 70 جاسقا جةتتئ. قازاق دالاسئندا دا جاعداي ناشار ةدئ. اباي اتامئزدئث 40-تان جاثا اسقاندا «قارتايدئق، قايعئ ويلادئق، ذلعايدئ ارمان» دةيتئنئ سودان. بئزدة 1897 جئلئ ايةلدةردئث ورتاشا جاسئ 31، ةر كئسئلةردئث ورتاشا جاسئ 33 ةكةن.
قازاقستاندا قازئر كذتئلةتئن ءومئر ذزاقتئعئ 65-تةن 68 جاسقا دةيئن ذلعايعانئن جاقئنداعئ جولداؤئندا ةلباسئمئز ايتتئ. وسئعان قول جةتكئزئپ وتئرعان ةث باستئ فاكتور - ةكونوميكالئق ءوسؤ. تابئسئ از حالئقتئث ذلةسئ 4 ةسةگة دةيئن ازايعاننئث ارقاسئ. جالاقئنئث 5 ةسةگة، زةينةتاقئنئث 3 ةسةگة وسكةنئنئث ارقاسئ. ةندئ ءبئز وسئ بوي كورسةتكةن جاقسئ ءذردئستئ تاماقتانؤ مادةنيةتئن كوتةرؤمةن نئقتاي ءتذسؤئمئز كةرةك. «بوي كورسةتكةن» دةپ ادةيئ ايتئپ وتئرمئن. ورتاشا ءومئر ءسذرؤ جاسئنئث جوعارئ دةثگةيئنة جةتكةن ةلدةرگة ذمتئلؤئمئز كةرةك. مئسالئ، چيليدة ورتاشا جاس - 72، ا ق ش-تا - 73، انگليادا - 80، جاپونيادا ءتئپتئ جوعارئ.
قارتتئقتئ ةمدةؤدةن دة ونئث الدئن الؤ وثاي دةيدئ عئلئم. وتة ةگدة كئسئلةر بولماسا ادةتتة قارتتئقتئث باستئ بةلگئسئ - اؤرؤ. ساؤ ادام قارتايمايدئ. ساؤ بولؤدئث، ياعني قارتايماؤدئث باستئ جولئنئث ءبئرئ - دذرئس تاماقتانؤ. ارينة، بذل ايتئلعاننئث ذرپاقتان اؤئساتئن اؤرؤلارعا، اپاتتئ جاعدايلاردان كةلةتئن كةسةلدةرگة قاتئسئ جوق. ونئث بةتئن ءارئ قئلسئن. سوندا دا «اؤرؤ - استان» ةكةنئن ذمئتپاؤ كةرةك.
«بيولوگيالئق جاس» دةگةن ذعئم بار. ادامنئث شئن جاسئ - سول. ادام ءومئرئنئث ذزاقتئعئ مةن قئسقالئعئنئث دا باستئ ولشةمئ سول.
- ءسئز ءوزئثئزدئث بيولوگيالئق جاسئثئزدئ قازئر قانشا دةپ شامالايسئز؟
- مةنئث بيولوگيالئق جاسئم 50-گة جةتكةن جوق دةپ ويلايمئن.
- مذنئ نةگة ءسذيةنئپ ايتاسئز؟
- دةنة سالماعئما، ءجذرئس-تذرئسئما، قانئمنئث سوعئسئنا، جادئمنئث مئقتئلئعئنا، تالداؤ قابئلةتئمة، فيزيولوگيالئق جاعدايئما، تةستوستةرون كورسةتكئشئنة سذيةنئپ ايتامئن.
- سوندا ءوزئثئزدئ 50-گة ةندئ جاقئنداعان جاستاعئداي سةزئنةسئز بة؟
- ماسةلة سةزئنؤدة ةمةس. ادامنئث كوثئلئ قارتايمايدئ. «مةن ءوزئمدئ جاس سةزئنةمئن» دةگةننئث ءبارئنئث ءتانئ دة جاس، جانئ دا جاس دةؤ قيئن. سةن جاس ادامداي جذمئس ئستةي الاسئث با، جاس ادامداي كذش-جئگةر جذمساي الاسئث با - ماسةلة، مئنة وسئندا.
- جالپئ قازاق ذزاق جاساؤعا بةيئم دةؤگة بولا ما؟
- ونئ ءدال ايتؤ قيئن. قازئر ءبئزدئث ةلئمئزدة وتة ذزاق جاساعان كئسئلةر ونشا كوپ ةمةس. ال جاثاعئ مةن ايتقان بيولوگيالئق جاسئ بذكئل حالئققا ذلگئ بولاتئنداي ازاماتتارئمئز بارشئلئق. كةشة عانا ارامئزدان كةتكةن بايكةن اعا قانداي ةدئ! الپئس جئلدان استام وتاسقان، ءوزئ «باقئتئم مةنئث - باقئتئم مةنئث» دةيتئن اسئل اپامئزدئث قازاسئنان كةيئن سئثارئنان ايئرئلعان اققؤداي كذي كةشئپ، كذرت سئنعانئ بولماسا. ادالدئقتئث، ادئلدئكتئث اق تؤئنداي ورتامئزدا جذرگةن سالئق اعا زيمانوأ قانداي! توقسانعا تولئپ قالعان قوس باتئرئمئز تالعات بيگةلدينوأ پةن ساعادات نذرماعامبةتوأ سياقتئ اعالارئمئزعا دا سذيسئنة قارايمئز. كةشة عانا سةندةردئث گازةتتةرئثدة ونةگةلئ ومئرئنةن سئر شةرتئپ شئققان ابةث - ءابدئجامئل نذرپةيئسوأ ءالئ بابئندا. ءوزئمنئث ذلگئ تذتقان ءمينيسترئم - اكادةميك ب.أ.پةتروأسكيي 96 جاسقا جةتكةنشة جذمئسئن توقتاتپادئ، ءبئر كئتاپتان كةيئن ءبئر كئتابئن جازئپ جاتتئ. ذلئ فيزيك يوففة ةث كةرةمةت جاثالئقتارئن جاسئ 80-گة قاراعاندا جاساعان. شأةيساريالئق الپينيست مارك تيسسون 93 جاسئندا 5 مئث مةترلئك شئثعا كوتةرئلگةن، 103 جاسئندا ومئردةن وتكةن. تاماقتانؤ ماسةلةلةرئ بويئنشا ءوزئمئز اسا كورنةكتئ عالئم سانايتئن امةريكالئق اكادةميك نةأين سكريمشوؤ دةگةن كئسئنئث جاسئ قازئر 92-دة، ءالئ تاؤ شاثعئسئمةن زؤلايدئ، ءبئر قذرلئقتان ءبئر قذرلئققا ذشادئ دا جذرةدئ. وسئنداي مئسالدار كوپ. بذكئل دذنيةجذزئلئك دةنساؤلئق ساقتاؤ ذيئمئ وسئدان ءبئراز جئل بذرئن ءارقيلئ تاريحي فاكتئلةردئ، الةمدةگئ قازئرگئ جاعدايدئ سارالاي كةلئپ، بذگئنگئ ادام 90 جاسقا دةيئن، ودان دا ذزاق ؤاقئتقا اؤئرماي جةتة الادئ دةگةن قورئتئندئ جاسادئ.
- پرةزيدةنت نذرسذلتان نازاربايةأتئث حالئققا جولداؤئندا مئنة، بئلاي دةلئنگةن: «حالئق دةنساؤلئعئ - قازاقستاننئث ءوزئنئث ستراتةگيالئق ماقساتتارئنا جةتؤدةگئ تابئسئنئث اجئراماس قذرامداس بولئگئ». ةندئ ةلباسئ جولداؤئنان تؤئندايتئن مئندةتتةر تؤرالئ ويئثئزدئ بئلگئمئز كةلةدئ.
- مذندا بئرنةشة ناقتئ ماسةلةلةر بار ةكةن. ةث الدئمةن مةنئ پرةزيدةنتتئث مةديسينالئق قئزمةتكة ناتيجةلةرگة باعدارلانعان قارجئلاندئرؤ مةن اقئ تولةؤ جذيةسئن ةنگئزؤدئ دايئنداؤدامئز دةگةنئ قؤانتتئ. ناتيجةلةرگة باعدارلانعان! دارئگةردئث جذمئسئن قانشا ادامدئ قابئلداعانئنا، قانشا ادامعا ةم-دوم جاساعانئنا قاراپ ةمةس، قانشا ادامدئ ةمدةپ، جازئپ، ساؤئقتئرئپ شئعارعانئنا قاراپ باعالاؤ كةرةك. سونان كةيئن ءدارئ-دارمةكتئث جارتئسئن ءبئزدئث وزئمئزدة ءوندئرؤ ماقسات ةتئپ قويئلئپ وتئرعانئ دا ءسذيسئنتتئ. بئزدةگئ وسئ سالاعا بولئنةتئن أاليؤتانئث شامامةن قانشا بولئگئ ءدارئ-دارمةك ساتئپ الؤعا جذمسالاتئنئن مةن بئلةمئن.
الداعئ ون جئلعا وتة ءئرئ مئندةتتةر قويئلئپ وتئر. ءبئز تاؤةلسئزدئك جئلدارئندا بئرنةشة ماسةلةنئ شةشة الدئق. انا ءولئمئنئث ةكئ ةسةگة ازايعانئن، بالا تؤؤدئث ءبئر جارئم ةسةگة وسكةنئ دةگةن ايتؤعا عانا وثاي. بذل - تاماشا جةتئستئك.
وسئدان ءبئر جارئم جئلداي بذرئن الماتئ دةكلاراسياسئنئث قابئلدانعانئنا 30 جئل تولؤئنا وراي حالئقارالئق كونفةرةنسيا وتكئزئلدئ. سوندا مةن نذرسذلتان نازاربايةأتئث الئستان ويلاستئرعان ساياساتئنئث ارقاسئندا دةنساؤلئق ساقتاؤ سالاسئن رةفورمالاؤدئ، رةسؤرستاردئ اؤرؤدئث الدئن الؤ مةن حالئقتئث ءال-اؤقاتئن ارتتئرؤعا جذمئلدئرؤدئ تةزدةتؤگة ناقتئ مذمكئندئكتةر جاسالئپ وتئرعانئن ايتتئم. بيئلعئ جولداؤ ةلباسئمئزدئث حالئق دةنساؤلئعئن ساقتاؤعا ةرةكشة كوثئل بولةتئندئگئن تاعئ دا كورسةتئپ بةردئ. مئنة، قاراشئ، 2020 جئلعا قاراي انا مةن بالا ءولئمئ ةكئ ةسة تومةندةتئلمةك، جالپئ ءولئم 30 پايئزعا ازايتئلماق، ءبئزدئث حالقئمئزدئث باسئنا تذسكةن ءبئر بالة بولئپ كةلگةن تؤبةركؤلةزبةن اؤئرؤ 20 پايئزعا قئسقارتئلماق، ادامداردئث ورتاشا ءومئر جاسئ 72 جاسقا دةيئن ذلعايماق. ءدال وسئلاي بولارئنا سةنگئم كةلةدئ.
- بذرئنعئ مينيستر، مةديسينا اكادةميگئ رةتئندة وسئ ماقساتقا قول جةتكئزؤ ءذشئن نة ئستةؤ كةرةك، نةنئ وزگةرتؤ كةرةك دةپ سانايسئز؟
- ةث الدئمةن سانانئ وزگةرتؤ كةرةك. سالاعا كوزقاراستئ وزگةرتؤ كةرةك. ءبئزدئث دةنساؤلئق ساقتاؤ جذيةمئز نةگئزئنةن اؤرؤدئ ةمدةؤگة قذرئلعان. اؤ، ونئث اتئنان-اق كورئنئپ تذرعان جوق پا مئندةتئ؟ دةنساؤلئق ساقتاؤ! الدئمةن بار دةنساؤلئقتئ ساقتاؤعا، اؤرؤدئث الدئن الؤعا ءبولئنؤئ كةرةك قارجئ، سوعان باسا نازار اؤدارئلؤئ كةرةك. دةنساؤلئقتئ قوعامنئث الةؤمةتتئك دامؤئنئث نةگئزئ دةپ قاراماي بولمايدئ. ادامدار ءوزئنئث دةنساؤلئعئن ساقتاؤعا قازئرگئدةن باسقاشا قاراي باستاؤعا ءتيئس. اؤئرماؤ - سةنئث ازاماتتئق پارئزئث! سةن قوعام الدئندا ساؤ بولؤعا ءتيئسسئث. سةن امان ءجذرئپ، ساؤ بولئپ، مئنا جاس مةملةكةتتئ نئعايتؤعا كومةكتةسؤگة ءتيئستئسئث. سةن دةنئث ساؤ كذيئثدة اتا-اناثدئ قؤانتؤعا، بالالارئثدئ قؤانتؤعا ءتيئستئسئث.
مئسالئ، بئرةؤدئث ءتئسئ اؤئرادئ. وعان مةملةكةت نةگة جاؤاپتئ بولؤعا ءتيئس؟ ول ءوز ءتئسئن ءوزئ كذتؤگة ءتيئستئ ةدئ. باسقا اؤرؤلاردئث ءجونئ باسقا، ارينة. سونئث وزئندة دة ادامنئث جةكة جاؤاپكةرشئلئگئ ذمئتئلماؤئ كةرةك. ءتئپتئ جذرةك اؤرؤلارئنئث ءوزئنئث الدئن الؤعا بولادئ. سالاماتتئ ءومئر سالتئن ذستانؤ - ئشئمدئك ئشپةؤ، تةمةكئ تارتپاؤ، كوپ قوزعالؤ، تازا اؤادا ءجيئ ءجذرؤ ارقئلئ. قئسقاسئ، ادامدار مةملةكةتكة اؤئز اشا بةرةتئن پاتةرناليستئك پيعئلدان ارئلمايئنشا بذل سالاعا قانشا قارجئ قذيساثئز دا جةتپةيدئ.
- دةگةنمةن، قارجئلاندئرؤدئث دا وزئندئك ورنئ بار عوي.
- ءسوز جوق. ءبئز بيوتةحنولوگيالئق رةأوليؤسيانئث تابالدئرئعئندا تذرمئز. مةديسينالئق ينجةنةريا سالاسئندا كةرةمةت ئلگةرئلةؤ بوي كورسةتؤدة. بذل ئستة كةيئن قالئپ قويماؤ ءذشئن قولدانبالئ مةديسينادا ينجةنةرلئك-تةحنيكالئق شةشئمدةردئث باس جذيةسئ جذزةگة اسئرئلؤعا ءتيئس. سولاردئث بارئنة بئزدة قارجئ تابئلئپ تا جاتئر. وسئدان ةكئ جئل بذرئن پرةزيدةنتتئث باستاماسئ بويئنشا ذلتتئق مةديسينالئق حولدينگ قذرئلدئ. وعان 7 ءئرئ مةديسينالئق ورتالئق كئردئ.
قازئر مةنئ كةيبئر گازةتتةردة ذلت بئرلئگئ دوكتريناسئنئث جوباسئنا قارسئ شئقپادئ دةپ سئناپ جاتئر. قارسئ شئقپاعانئم - مةن ول قذجات قازاقتارعا، قازاق تئلئنة قارسئ دةگةنمةن كةلئسپةيمئن. ةگةمةندئك قولعا تيگةننةن كةيئن قازاق ءتئلئنئث دامؤئنا مةملةكةت تاراپئنان قارجئ ءبولؤ سان ةسة ءوستئ، قازاقشا تاربيةلةيتئن بالا باقشالار دا، قازاقشا وقئتاتئن مةكتةپتةر دة جئلدان جئلعا كوبةيئپ كةلةدئ. ءينستيتؤتتاردا، ؤنيأةرسيتةتتةردة قازاقشا وقئتئلاتئن دارئستةر سانئ ارتئپ كةلةدئ. مةن ءوزئم ؤنيأةرسيتةتتة كافةدرا مةثگةرؤشئسئمئن. دارئستةرئمدئ قازاقشا وقيمئن. ؤنيأةرسيتةتتة ءدارئس وقؤ عانا ةمةس، ءئس جذرگئزؤ دة، عئلئمي كةثةس ماجئلئستةرئ دة نةگئزئنةن قازاقشا. ءوزئم باسقاراتئن قازاق تاعام تانؤ اكادةمياسئنداعئ جاعداي دا وسئنداي. ءبارئ قازاقشا. بذل مةنئث قازئرگئ جاعدايعا بةيئمدةلگةنئم عانا ةمةس. كةزئندة اقتوبةدة، مةدينستيتؤتتا رةكتور بولئپ تذرعانئمدا بارعان جئلئ-اق ستؤدةنت قازاقتاردئث سانئن 37 پايئزدان 62 پايئزعا، وقئتؤشئ قازاقتاردئث سانئن 16 پايئزدان 60 پايئزعا كوبةيتة العان بولاتئنمئن. قازئر دة قولئمنان كةلگةنئنشة قازاق ءتئلئنئث دامؤئنا جاعداي جاساؤعا تئرئسامئن. وتكةن جئلدان بةرئ قازاقشا وقيتئن 3 ورئس بالاسئنا ءوز قالتامنان اي سايئن 10 مئث تةثگة قوسئمشا ستيپةنديا تولةپ تذراتئن بولدئم. قئسقاسئ، انا ءتئلئمنئث الدئندا ارئم تازا دةپ ايتا الامئن.
- ءتئل دةمةكشئ، اؤئزةكئ اثگئمة كةزئندة ءبئزدئث بولاشاق دارئگةر ستؤدةنتتةرگة وقئتاتئن وقؤلئقتارئمئزدئث ءبارئ ورئسشا عوي، ءبئزدئث العا تذتاتئنئمئز، ذلگئ ةتةتئنئمئز رةسةيدئث مةديسينا عئلئمئ عوي، وسئ وزئق مةكتةپتئ باسشئلئققا الؤئمئز كةرةك قوي دةگةندةي پئكئرلةر ةستئلئپ قالادئ. ءسئز بذعان نة دةيسئز؟
- مةن فاكتئمةن سويلةيئن. بذگئنگئ الةمدة جوعارئ دارةجةلئ عئلئمعا نةگئزدةلگةن تةحنولوگيا ونئمدةرئنئث 40 پايئزدان استامئ ا ق ش-قا تيةسئلئ. 18 پايئزئ جاپونيا مةن باتئس ةؤروپاعا، ال قالعان بذكئل الةمگة نةبارئ 26 پايئزئ تيةسئلئ. رةسةيگة تيةتئنئ 1-2 پايئز عانا. مةديسينا مةن فيزيولوگيا سالاسئندا نوبةل سئيلئعئ تاعايئندالعالئ بةرئ ونئ 191 عالئم العان. سونئث 95-ئ امةريكالئق، 20-سئ - اعئلشئندار، نةمئستةر، جاپوندئقتار. وسئ ءجذز جئلدئث ئشئندة مةديسينا مةن فيزيولوگيا سالاسئندا رةسةيدةن ةكئ ادام عانا نوبةل سئيلئعئن الدئ. ال ةندئ تئلگة كةلةيئك. بذل سالادا بذكئل الةمدةگئ عئلئمي جاريالانئمداردئث 80 پايئزئنان استامئ اعئلشئنشا جازئلعان، ورئسشا جازئلعانئ 1-5 ،1پايئز عانا. جاقئندا استانادا وتكةن حيرؤرگتةر مةن نةيروحيرؤرگتةردئث حالئقارالئق كونگرةسئندة رةسةي عئلئمئنئث باتئستان كوش كةيئن قالئپ قويعانئن چازوأ، اكچؤرين، كونوأالوأ سياقتئ ءئرئ عالئمدار دا مويئندادئ. قورئتئندئنئ ءوزئث جاساي بةر.
- توكة، كابينةتئثئزگة كةلگةلئ مئنا ةكئ سؤرةتكة اؤئق-اؤئق قاراپ وتئرمئن. اكةثئز بةن اناثئزدئث فوتولارئن ءئلئپ قويعان ةكةنسئز. قاي ءبئر جئلئ جؤرناليستئث «اناثئز قولئثئزدا تذرا ما؟» دةگةن ساؤالئنا «مةن ول كئسئنئث قولئندا تذرامئن!» دةپ جاؤاپ قايتارعانئثئز تالايدئث اؤزئندا ءجذردئ. اتا-انا باقئتئ، بالا قئزئعئ دةگةندئ قالاي تذسئندئرةر ةدئثئز؟
- بالا تؤرالئ ايتؤ ماعان وثاي ةمةس. وسئدان جيئرما جئلداي بذرئن الما دةگةن قئزئم قايتئس بولدئ. وتئزعا دا تولماعان ةدئ. سودان زايئبئم كذلزيا ءومئر بويئ قايعئ جذتئپ ءوتتئ. ةشقانداي جيئن-تويعا، دؤماندئ جةرگة بارعان جوق. سول كذيئندة دذنيةدةن كةتتئ. ذلئمئز الماز جاستايئنان عئلئمعا بةيئم بولئپ ءوستئ. امةريكادا وقئدئ. سوندا دوكتورلئق ديسسةرتاسيا قورعادئ، پروفةسسور اتاندئ. جاثا پرةزيدةنت قذرعئزعان حولدينگ تؤرالئ ايتتئم عوي. كةثةستةن كةيئنگئ كةثئستئكتة ت م د ةلدةرئ اراسئنداعئ وسئنداي تذثعئش حولدينگتئ مةنئث ذلئم الماز شارمان باسقاراتئنئن ماقتانئش ةتةمئن. ذرپاعئمنئث قايئرئمدئ، مةيئرئمدئ بولئپ ءوسئپ كةلة جاتقانئنا شذكئرشئلئك ايتامئن. جاقئندا مئنانداي ءبئر جاعدايدئ ةستئپ، جذرةگئم تولقئدئ. مةنئث نةمةرةم اسقار ءوزئنئث ةرمذرات دةگةن دوسئمةن بئرگة (اقئن مارفؤعا ايتقوجينانئث نةمةرةسئ) مةكتةپتةگئ ساباعئنان كةيئن بالالار اؤرؤحاناسئنا بارئپ، سولارعا گيتارا تارتئپ بةرةدئ ةكةن، اعئلشئن ءتئلئن ذيرةتةدئ ةكةن. تاؤبة دةدئم.
باؤئر ةتئ بالاثنان ةث الدئمةن كذتةتئنئث - ءوزئثدئ قؤانتؤئ، اينالاسئن قؤانتؤئ. مةن ءوزئم مةكتةپتة، ءينستيتؤتتا جاقسئ وقئدئم، الدئمةن كانديداتتئق، كةيئن دوكتورلئقتئ قورعاپ، مينيستر بولئپ، جاقسئ اتئمدئ شئعارئپ، اتا-انامدئ قؤانتتئم دةپ ويلايمئن. ءبئزدئث قازاقتا ذلكةن كئسئلةر «بالام مةنئ وسكةندة باعادئ» دةپ وتئراتئن. وسئ سوزگة قازئر باسقاشالاؤ، تةرةثدةؤ ماعئنا بةرؤ كةرةك سياقتئ. ءاركئم ءوز كذنئن ءوزئ كورةتئن بولعان مئنا زاماندا، زةينةتاقئ كوتةرئلة تذسكةن مئنا كةزةثدة بالالاردئث اتا-انالارئن باعؤئ دةگةندئ باياعئداي كذن كورئسئن، ءئشئپ-جةمئن قامتاماسئز ةتؤ دةپ قاراماؤ كةرةك. مئسالئ، مئنا باتئستا بالا ون سةگئزگة تولعاننان كةيئن ءوزئمةن ءوزئ كةتةدئ. كئمنئث بالاسئ بولسا دا ءبارئ ءبئر. بةزبذيرةكتئك دةگةن سوندايدان باستالادئ. ال جاپونيادا ونداي ةمةس. بالا اكة-شةشةسئمةن تذرادئ. بالا بئرنةشةؤ بولسا ولار دا ذلكةندةرئنة ةنشئ بةرئپ شئعارادئ. شاثئراقتئ كةنجةسئ ذستايدئ. بالالاردئث اتا-اناسئن باعئپ-قاعؤئ دةگةن بيئك ذعئم. مذنئ جاي اسئراؤ دةپ قاراؤعا استة بولمايدئ. بالاث جاقسئ بولئپ وسسة، سةن بابئث كةلئسئپ، قاناتئثدئ قاعئپ جذرةسئث. مارقايئپ جذرةسئث، ماقتانئپ جذرةسئث. ءوزئثدئ باقئتتئ سةزئنةسئث. اتا-انانئ باعئپ-قاعؤ دةگةن سول. انا ءسذتئن اقتاؤ دةگةن سول. پةرزةنتتئك پارئزدئ ورئنداؤ دةگةن سول.
- بذل ايتقانئثئز تالايعا وي سالاتئن ءسوز بولئپ شئقتئ-اؤ دةيمئن. ال ةندئ ءبئراز اثگئمةنئث باسئن قايئردئثئز، ءبئراز ماسةلةنئ قوزعادئثئز. ونئث ئشئندة كوبئ ايتؤعا اؤئرلاؤ، پروبلةمالئق سيپاتتا بولئپ كةلدئ. ءومئر ءبئراق تةك ماسةلةدةن تذرمايدئ عوي. ونئث ءوز مةرةكةسئ وزئنة جةتةدئ. ءومئر مةرةكةسئنئث كوكةسئ - جايساث جاندارمةن ارالاسئپ-قذرالاسؤ. ءسئز كوپ ارالاسقان سونداي كئسئنئث ءبئرئ - يشةكةث، ءيشانباي قاراعذلوأ. ول كئسئ ايتتئ دةگةن تالاي سوزدةر اؤئزدان اؤئزعا كوشئپ ءجذر عوي. ءسئز دة بئر-ةكةؤئن كةلتئرئثئزشئ.
- يشةكةث راسئندا دا كةرةمةت كئسئ بولاتئن. مينيستر باسئمئزبةن بةتئنة قاراپ، اؤزئنان شئققان ءسوزدئ قاعئپ الئپ، ماز-مايرام كذيدة وتئراتئنبئز. انا ءبئر جئلئ مةن يشةكةثنئث ءازئل-قالجئثدارئ جايئندا جذقا كئتاپشا دا شئعارعانمئن. ومئرگة قذشتارلئعئ ةرةكشة ةدئ. يشةكةثنئث سامويرونياسئ قايران قالدئراتئن. جةثگةمئزدئث ذلتئ ورئس بولدئ. سوعان قؤئستانئثقئراپ جذرةتئنئن نةشة ءتذرلئ قؤاقئ قالجئثمةن اثعارتاتئن. «كةشة سوعئم سويئپ الدئق» دةيدئ بئزگة. جاز ايئ. قايداعئ سوعئم؟ «ءنان مةگةجئن سويدئق» دةيدئ. بئردةثة ايتاتئنئن ءبئلئپ، «سوعئم شذيگئن بولسئن. ال، قالاي سويدئثئزدار؟» دةپ سذرايمئز. «ناديا شوشقاعا ءمئنئپ الئپ، ذستئنةن باسئپ وتئردئ، مةن باؤئزدادئم جانؤاردئ» دةيدئ يشةكةث... وزگةلةردئ ويلاندئرؤ ءذشئن ءوزئن كةلةمةج ةتةتئن جارئقتئق. جاي ءسوزدئث ءوزئن ءبئر ءتذرلئ، كذلكئلئ ةتئپ ايتاتئن. شاحمات ويناپ وتئرادئ. ءبئر پارتيادان سوث وزئنة ويماقتاي ةتئپ كونياك قذيادئ دا ئشةردئث الدئندا: «اكةم مارقذم ءار ويئننان كةيئن كونياكتان ءبئر ريؤمكا الؤدئ ذمئتپا، بالام، دةيتئن ةدئ»، دةپ قويادئ. اكةسئ كونياك دةگةن ءسوزدئ دة ةستئمةگةن بولار سوندا. قئلجاقباستئث قئلجاقباسئ. ءبئر جولئ حالئقارالئق سيمپوزيؤمعا باردئق. ورنئمئزعا وتئرا سالئسئمةن يشةكةث مةنئ تذرتةدئ. «تورةگةلدئ، انا كةلئنشةكتئث بالتئرئنئث ءتذزؤئن قاراشئ»، دةيدئ. «وي، يشةكة، قويئثئزشئ قاي-قايداعئنئ» دةپ كذلةمئن. يشةكةث كذلمةيدئ: «سةن ءبئراق ةندئ ةشكئمگة ايتپا، ةكةؤمئز عانا قئزئقتاپ وتئرايئق»، دةپ "ءوتئنئشئن" جةتكئزةدئ... سونداي قئزئق كذندةرئمئز كوپ بولاتئن.
- ابدةن-اق شةشئلئپ اثگئمة ايتتئثئز. ال ةندئ سذحباتئمئزدئ تذيئندةيئك. مئنا 80 جاسقا تولاتئن تذستا ءومئر جولئثئزعا قايئرئلئپ قاراساثئز نةنئ كورةسئز؟
- ةث الدئمةن كئلةث ءبئر جاقسئ ادامداردئ كورةمئن. بالا كذننةن بئرگة وسكةن كامالدان باستاپ، زاثعار زاثگةر اعام سالئق زيمانوأ، ذستازئم ايماق جانعاليةأ، الماتئ وبلئسئنئث قذيعان دةگةن سةلوسئندا ءجذرئپ-اق بةس شةت ءتئلئن مةثگةرگةن نيكولاي دميتريةأيچ بةكلةميشةأ، باقيا اتشاباروأ، ميرسايد ميرراحيموأ، ماناش قوزئبايةأ، ءالئ كذنگة قاتار كةلة جاتقان دوسئم كامال ورمانتايةأ، احمةت الداشةأ، كةنجةعالي ساعاديةأ، دةنساؤلئق ساقتاؤ سالاسئنئث ءئرئ تذلعالارئ تالاپقالي ئزمذحامبةتوأ، بةكماحان قذرالبايةأ سياقتئ ازاماتتار جونئندة قولئمنان كةلگةنئنشة، ءتئلئمنئث جةتكةنئنشة جازدئم. قانشا ادامدارعا قارئزدارلئعئمدئ قاعازعا تذسئرة الماي كةلة جاتئرمئن.
ةث باستئسئ، 80 جاسقا جاي جةتپةگةنئمدئ ئشتةي سةزئنةمئن. قولئمنان كةلگةنئنشة حالئققا قئزمةت ةتتئم. ماماندئقتئث بارلئق بةلةستةرئنةن ءوتئپ، مينيستر دة بولدئم. عئلئمنئث قيا جولدارئمةن ورلةپ، اكادةميك اتاندئم. جاثئلئسقان كةزدةرئم بولسا دا، جامان اتئم شئققان كةزدةرئم بولعان جوق. سوعان تاؤبة دةيمئن. ةلئمنئث ةث ءبئر داؤئرلةيتئن كةزةثئ ةندئ كةلدئ دةپ سةنةمئن. سونئ ةلمةن بئرگة قئزئقتايمئن دةپ سةنةمئن.
- راحمةت. بار تئلةگئثئز جذزةگة اسسئن.
سذحباتتاسقان ساؤئتبةك ابدراحمانوأ.
(«ةگةمةن قازاقستان» گازةتئ. اقپاننئث 12 سئ. 2010 جئل).