قازاقپارات كۇنتىزبەسى: 29- تامىز
اتاۋلى كۇندەر
يادرولىق قارۋدان باس تارتۋدىڭ حالىقارالىق كۇنى
2009-جىلعى 30- قازاندا قازاقستان ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىنىڭ ءبىرىنشى كوميتەتىنە 29- تامىزدى بۇكىل الەمدىك يادرولىق قارۋدان باس تارتۋ كۇنى دەپ جاريالاۋدى ۇسىندى.
قازاقستان ۇسىنعان قاراردىڭ بىرلەسكەن اۆتورلارى 26 مەملەكەت بولدى، ونىڭ ىشىندە ارمەنيا، بەلارۋس، برازيليا، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، جاپونيا، كاتار، قىرعىزستان، موڭعوليا، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان جانە باسقا ەلدەر بار.
سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ جابىلعان كۇنى ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 1991-جىلعى 29- تامىزداعى جارلىعىمەن سەمەي يادرولىق پوليگونى جابىلدى.
قازاقستاندا شاحتەرلار كۇنى
ءار جىلى تامىزدىڭ سوڭعى جەكسەنبىسىندە وسى كاسىبي مەرەكە اتاپ وتىلەدى. بۇل كۇن ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قول قويعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى كاسىپتىك جانە وزگە دە مەرەكەلەر تۋرالى» ق ر پرەزيدەنتىنىڭ 2013-جىلعى 15- قاراشاداعى 1226№ جارلىعىنىڭ قوسىمشاسىنا ەنگەن.
شاحتەرلار كۇنىن رەسەي، قىرعىزستان، ۋكراينا، بەلارۋس ەلدەرى دە اتاپ وتەدى.
ەستە قالار وقيعالار
1720 -جىلى وسكەمەن قالاسىنىڭ نەگىزى قالاندى. وسكەمەن قالاسى I پەتر پاتشالىق قۇرىپ تۇرعاندا قامال-بەكىنىس رەتىندە سالىنعان ەدى. وسكەمەنگە 1868-جىلى قالا مارتەبەسى بەرىلدى.
قالادا ساۋدا، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وڭدەيتىن ءوندىرىس ورىندارى دامي باستادى، ايلاق قۇرىلىسى باستالدى. كەيىننەن جەڭىل ونەركاسىپ، تەمىرجول قۇرىلىسى سالىنا باستادى.
سوعىس جىلدارى اۋىر ونەركاسىپ دامىدى. وسكەمەن قازاقستاننىڭ شىعىس بولىگىندە ەرتىس پەن ءۇلبى وزەندەرىنىڭ ساعاسىندا ورنالاسقان؛ كولەمى 54,4 مىڭ گ ا جەردى الىپ جاتىر.
ايماق ەكونوميكاسىنىڭ جەتەكشى سالالارى - ءتۇستى مەتالدار ءوندىرۋ، ماشينا جاساۋ.
تاريحشىلار مەن قوعام وكىلدەرىنىڭ ءبىر توبى ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، قالانىڭ تاريحىن 1000 جىلمەن ولشەپ وتىر.
1949 -جىلى سەمەي پوليگونىندا سوۆەت وداعىنداعى تۇڭعىش يادرولىق قارۋ سىناقتان وتكىزىلدى.
1991 -جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جابۋ تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. پوليگون جابىلعاننان كەيىن ونداعى بارلىق نىساندار جانە ءۇش يادرولىق رەاكتور قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەنشىگىنە ءوتتى.
2001 -جىلى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۇركيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى سۇلەيمان دەميرەلگە قازاقستان مەن تۇركيا قارىم-قاتىناسىن دامىتۋداعى سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن ءبىرىنشى دارەجەلى «بارىس» وردەنىن تابىس ەتتى.
2002 -جىلى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «بايتەرەك» مونۋمەنتىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىستى. ەل ەڭسەسىنىڭ بيىكتىگى «بايتەرەك» مۇناراسىمەن بەينەلەنەدى. قۇرىلىستى تۇرعىزۋ يدەياسىنىڭ اۆتورى - ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ.
ارحيتەكتۋرالىق اۆتورلار توبىنىڭ جەتەكشىسى - ا. رۇستەمبەكوۆ. قازاق اڭىزدارى بويىنشا بايتەرەك - ءومىر مەن وركەندەۋدىڭ سيمۆولى. قۇرىلىس بيىكتىگى - 97 مەتر. بۇل ۇلى كوشتىڭ جاڭا استاناعا ات باسىن تىرەگەن جىلىن بىلدىرەدى.
جالپى بۇل ايبىندى اسقاق عيمارات- مۇنارانى سالۋ بارىسىندا 2812 تەكشە مەتر قۇيما تەمىربەتون، 999 توننا مەتال كونسترۋكتسيالارى جانە پروكاتتارى، 251 توننا وزەكتەمىر ارماتۋرا قولدانىلعان. توبەسىندەگى شاردىڭ ديامەترى - 22 مەتر.
مۇندا دەمالۋشىلارعا ارنالعان ءدامحانا، اكۆاريۋم، ت. ب. قوسالقى قىزمەت كورسەتەتىن بولمەلەر بار.
2009 -جىلى وسكەمەندە اباي مەن پۋشكيننىڭ ەسكەرتكىشتەرى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. قازاق حالقىنىڭ ۇلى ويشىلى اباي قۇنانباي ۇلىنا ەسكەرتكىش رەسپۋبليكا الاڭىندا، ال پۋشكيننىڭ ەسكەرتكىش ءمۇسىنى ونىڭ ەسىمىمەن اتالاتىن وبلىستىق كىتاپحانا عيماراتىنىڭ الدىندا ورناتىلدى.
2012 -جىلى قىرعىزستاننىڭ وش قالاسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونسۋلدىعىنىڭ رەسمي اشىلۋى بولدى.
2012 -جىلى تاۋەلسىزدىك سارايىندا وتكەن «يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋدان - يادرولىق قارۋسىز الەمگە» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنسيادا ءسوز سويلەگەن قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ عالامدىق يادرولىق قارۋعا قارسى پارلامەنتتىك اسسامبلەيا قۇرۋعا شاقىرىپ، حالىقارالىق «اتوم» جوباسى ىسكە قوسىلاتىندىعىن ءمالىم ەتتى.
جوبانىڭ اتاۋى اعىلشىن تىلىندەگى: «Abolish Testing. Our Mission» ءتورت باس ارىپتەن قۇرالعان. ياعني، «سىناقتى بولدىرماۋ - ءبىزدىڭ ميسسيامىز» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
2012 -جىلى «قازپوشتا» ا ق «يادرولىق سىناقتارعا تىيىم سالۋدان - يادرولىق قارۋسىز الەمگە» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنسياعا ارنالعان پوشتا ماركاسىن ۇسىندى.
ماركادا كونفەرەنتسيانىڭ ەمبلەماسى، بەيبىتشىلىك پەن جاسامپازدىقتى بىلدىرەتىن، عالامشاردى قاۋىپ-قاتەردەن قورعايتىن اق كوگەرشىن جانە قازاق تىلىندە ماتىندىك كومپوزيتسيا بەينەلەنگەن. كوركەمدىك بەلگى ءتورت ءتۇستى وفسەتتىك ادىسپەن جاسالعان، پەرفوراتسياسى تاراقشالانعان، بەلگىلەنگەن باعاسى - 50 تەڭگە، ولشەمى - 28x 40 م م، پاراقتا 10 دانا، ماركانىڭ تارالىمى - 30 مىڭ دانا.
2013 -جىلى جەنيەۆاداعى بۇۇ ۇلتتار سارايىندا 145 ادام سىياتىن «قازاقستان» كوپبەيىندى زالى سالتاناتتى تۇردە اشىلدى. جاڭا تەحنولوگيالارمەن جاساقتالعان زال ىلەسپە اۋدارمامەن قامتاماسىز ەتىلەتىن ءىرى حالىقارالىق فورۋمدار وتكىزۋ، فيلمدەر كورسەتۋ، سونداي-اق مادەني شارالاردى ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن بولادى.
2013 -جىلى «نازاربايەۆ ورتالىعىندا» «ساق كوسەمىنىڭ قورىمى» جاڭا بىرەگەي زالى اشىلدى.
2017 -جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءۇلبى مەتاللۋرگيا كومبيناتىنىڭ نەگىزىندە جۇرگىزىلگەن تەلەكوپىردىڭ بارىسىندا قازاقستانداعى ماگاتە تومەن بايىتىلعان ۋران بانكىن اشتى. ەلباسى عيماراتتىڭ سيمۆولدىق كىلتىن ماگاتە ديرەكتورى يۋكيا امانوعا بەردى.
2018 -جىلى استانادا «بەيبىتشىلىك قابىرعاسى» مونۋمەنتىنىڭ اشىلۋ ءراسىمى ءوتتى.
«بەيبىتشىلىك قابىرعاسى» - اقتوبە وبلىسىنىڭ ەلوردانىڭ 20 جىلدىعىنا ارناعان تارتۋى. ول تاۋەلسىزدىك الاڭىندا «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ جانىندا ورنالاسقان.
اۆتورلارىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ انتيادرولىق مانيفەسىنىڭ يدەياسى جوبانىڭ نەگىزىنە اينالعان. سوندىقتان نىساننىڭ 29- تامىزدا حالىقارالىق يادرولىق سىناقتارعا قارسى كۇنىندە اشىلۋىنىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار.
2019 -جىلى نۇر-سۇلتاندا ماگاتەنىڭ باس ديرەكتورى بولعان، مارقۇم يۋكيا امانو جانە يادرولىق سىناقتارعا جالپىعا بىردەي تىيىم سالۋ تۋرالى شارت ۇيىمىنىڭ اتقارۋشى حاتشىسى لاسسينا زەربو «يادرولىق قارۋسىز الەم جانە جاھاندىق قاۋىپسىزدىك ءۇشىن نازاربايەۆ سىيلىعىمەن» ماراپاتتالدى.
2020 -جىلى «دايگو فۋكۋريۋ مارۋ» مۇراجايىندا يادرولىق قارۋدان باس تارتۋدىڭ حالىقارالىق كۇنى مەن سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ جابىلعانىنا 29 جىل تولۋىنا وراي فوتوكورمە اشىلدى.
فوتوكورمەدە پوليگوننىڭ قۇرىلۋ تاريحى، ونداعى سىناقتاردىڭ باستالۋى مەن جۇرگىزىلۋ بارىسى، سونىمەن قاتار «نيەۆادا-سەمەي» انتيادرولىق قوزعالىسىنىڭ جۇمىسى كورسەتىلگەن.
2020 -جىلى چيليدە ديماش قۇدايبەرگەننىڭ شىعارماشىلىعى مەن ونىڭ تۋعان ەلىنىڭ مادەنيەتىن تاراتۋ ماقساتىندا چيليمەن قوسا، بۇكىل لاتىن امەريكاسىندا «DEARMASH FM» راديوستانتسياسى پايدا بولدى.
2020-جىلى جامبىل وبلىسىنىڭ جۋالى اۋدانىنداعى بۋرنووكتيابرسكوە قالاشىعىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ارحەولوگتار ەكى مىڭ جىلدىق ارتەفاكتتاردى تاپتى.
تاريحشىلاردىڭ ويىنشا، بۇل جەردە سول كەزدەگى ءىرى قالالاردىڭ ءبىرى ورنالاسقان. بۇل قالاشىق قازاقستاندا سول كۇيىندە ساقتالعان ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ باسىنان قالعان جالعىز ەسكەرتكىش بولعاندىقتان، ارحەولوگتار ءۇشىن بىرەگەي جانە قىزىقتى نىسان بولىپ وتىر.