ماسكەۋدە سەمەي پوليگونى جابىلۋىنىڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان كىتاپ جارىققا شىقتى
باسىلىمنىڭ تۇساۋكەسەر راسىمىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ رەسەي فەدەراتسياسىنداعى ىستەرىنىڭ ۋاقىتشا سەنىمدى وكىلى مارات سىزدىقوۆ، رەسەي مەملەكەتتىك گۋمانيتارلىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرەزيدەنتى ەفيم پيۆوۆار، «الەمدى وزگەرتكەن ءسوز» كىتاپتار سەرياسى باسپاسىنىڭ باسشىسى يگور مانن قاتىستى. شارانى تاسس اگەنتتىگىنىڭ باس رەداكتورى ميحايل گۋسمان جۇرگىزىپ وتىردى.
«الەمدى وزگەرتكەن ءسوز» كىتابىندا تاريحتىڭ ءتۇرلى داۋىرىندە تىرشىلىك ەتكەن كونفۋتسييدەن باستاپ دجوردج ۆاشينگتونعا دەيىن، يۋليي تسەزاردان باستاپ ۋينستون چەرچيللگە دەيىن، الەكساندر ءى- دەن باستاپ اندرەي ساحاروۆقا دەيىنگى 45 تانىمال تۇلعانىڭ سويلەگەن سوزدەرى مەن پىكىرلەرى بەرىلگەن.
كىتاپتىڭ العى ءسوزى ق ر پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا جانە ونىڭ سەمەي يادرولىق پوليگونىن جابۋ تۋرالى شەشىمىنە ارنالعان.
«بيىل سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ جابىلعان ساتىنە 25 جىل تولىپ وتىر. قازاقستان پرەزيدەنتى سول ءبىر قيىن- قىستاۋ ۋاقىتتا پوليگوندى جابۋ تۋرالى وتە جاۋاپتى ءارى ەرلىككە پارا- پار شەشىم قابىلدادى. بۇل قازاقستاننىڭ ساياسي ستراتەگياسىندا وتە ماڭىزدى ءرول وينادى. سەمەي يادرولىق پوليگونىنىڭ جابىلۋىنىڭ 25 جىلدىعى اتاۋلى داتاعا اينالدى ءارى وتە تەرەڭ ءمان- ماعىناعا يە. «الەمدى وزگەرتكەن ءسوز» كىتابى دا ءدال وسى داتاعا ارنالىپ وتىر»، - دەدى تۇساۋكەسەر ءراسىمىن اشقان م. گۋسمان.
ميحايل گۋسمان بۇل كىتاپتىڭ قازاقستان ءۇشىن بارىنشا ماڭىزى بار تاعى ءبىر داتاعا، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۋعان كۇنى قارساڭىندا جارىق كورۋىنىڭ دە نىشاندىق ءمانى بار ەكەندىگىن باسا ايتتى.
«قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ كورنەكتى مەملەكەت جانە ساياسات قايراتكەرى رەتىندە رەسەيدە زور قۇرمەتكە يە ادام»، - دەپ اتاپ ءوتتى م. گۋسمان.
بارشا ادامزات ءۇشىن سەمەي يادرولىق پوليگوننىن جابۋ تۋرالى شەشىمنىڭ تاريحى ماڭىزى تۋرالى مارات سىزدىقوۆ كەڭىنەن ءسوز قوزعادى.
«قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 1991 -جىلدىڭ 29 -تامىزىنداعى سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىن جابۋ تۋرالى جارلىعى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەڭ باستى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى سانالادى. ءدال وسى داتامەن جاھاندىق يادرولىق قارۋدىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالعان ەدى. بۇگىندە پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ ارقاسىندا قازاقستان يادروسىز الەم قۇرۋداعى كوشباسشى رەتىندە تانىلىپ وتىر»، - دەدى م. سىزدىقوۆ.
قازاقستاندىق ديپلومات بۇل تاريحي شەشىم نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ جاھاندىق ەرىك- جىگەرىنىڭ تەك جالعىز كورىنىسى عانا ەمەستىگىن اتاپ ءوتىپ، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ وزگە دە حالىقارالىق باستامالارى جايىندا كەڭىنەن ءسوز قوزعادى.
اتاپ ايتقاندا، ول قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن 2006 -جىلى يادرولىق قارۋدان ازات ورتالىقازيالىق ايماق قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلدى. 2015 -جىلدىڭ 7 -جەلتوقسانىندا ب ۇ ۇ باس اسسامبلەياسىندا قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن يادرولىق قارۋسىز الەم ءۇشىن بۇكىلالەمدىك دەكلاراتسيا راسىمدەلدى. ەل باسشىلىعى تارابىنان «اتوم» حالىقارالىق جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. اعىمداعى جىلدىڭ ناۋرىزىندا ۆاشينگتوندا وتكەن يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى سامميت بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى يادرولىق قارۋدان ازات الەم قۇرۋ يدەياسىن جالعاستىراتىن «الەم. 21- عاسىر» مانيفەسى» ىرگەلى جوباسىن ۇسىندى.
ءوز كەزەگىندە رمگۋ پرەزيدەنتى، عىلىمي كەڭەس ءتوراعاسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، رعا كوررەسپوندەنت مۇشەسى ەفيم پيۆوۆاردا نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كوپتەگەن باستامالارىنىڭ جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقاندىعىن جانە باسقا ەلدەردە قولداۋ كورسەتۋ ۇستىندە ەكەندىگىن باسا ايتتى.
«ن. نازاربايەۆتىڭ كوپتەگەن يدەيالارى جۇزەگە اسىرىلۋدا، باسقا ەلدەر دە ءىلىپ الىپ جالعاستىرۋ ۇستىندە. ويتكەنى، قازاقستان باسشىسى جاھاندىق دەڭگەيدەگى ءسوزسىز كوشباسشى. بۇل قازاقستاننىڭ تەك قانا پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتە عانا ەمەس، بۇكىل الەمدىك ساياساتقا بارىنشا بەلسەندى ارالاسۋىمەن بايلانىستى جايت»، - دەدى ول.
ە. پيۆوۆاردىڭ پايىمىنشا، 1991 -جىلدىڭ 29 -تامىزىندا سەمەي يادرولىق پوليگونى جابىلعان ساتتەن باستاپ تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋ پروتسەسى كەزەڭى تىكەلەي باستالدى. ول ەل تاۋەلسىزدىگى 1991 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا جاريا ەتىلگەنىن ەسكە سالىپ ءوتتى.
«بۇل باستامانىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە قالىپتاسىپ ۇلگەرگەندىگى ايرىقشا ماڭىزعا يە. بىرنەشە جىلدان كەيىن بۇل داتا يادرولىق سىناقتاردى توقتاتۋ ءۇشىن الەمدىك كۇرەستىڭ رەسمي داتاسىنا اينالدى. قازاقستان ۇلگىسى بۇل ماسەلەدە نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ كورەگەندىگىن كورسەتكەنى ءسوزسىز. ويتكەنى، قازاقستان وسى شەشىمدى قابىلداۋ ارقىلى جەڭىسكە جەتىپ وتىر. مۇنى بارلىعى دا قازىرگى ۋاقىتتا مويىندايدى. بۇل داۋ تۋدىرمايتىن جايت»، - دەدى ە. پيۆوۆار.
ە. پيۆوۆاردىڭ پايىمىنشا، قازاقستان كوشباسشىسى ءۇشىن تەك قانا يادروسىز الەم ءۇشىن كۇرەستەن بولەك كوپتەگەن ەلدەرگە ورتاق قىزىعۋشىلىق تۋىنداتاتىن كوپتەگەن باستاما ءتان. وسى رەتتە ول مىسال رەتىندە 31- مامىردا ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنىڭ بەلگىلەنۋىن اتاپ ءوتتى.
سونىمەن قاتار سپيكەر قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن قۇرۋ يدەياسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالىپ ءوتتى.
«ەلدە تۇرىپ جاتقان بارلىق ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ وكىلدەرىن قامتيتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى باستاماسى دا بارىنشا قىزىقتى. بۇل ۇيىم تەك قانا قوعامدىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ساياسي دا رەڭككە يە دەسەك بولادى. ويتكەنى، پارلامەنتتە داۋىسقا يە. بۇل باستاما ايرىقشا قىزىقتى ءارى ماڭىزدى. مەن بۇل تەتىكتى جان- جاقتى زەردەلەپ، پايدالانۋعا تىرىساتىن كوپتەگەن ماماندار مەن ساياساتكەرلەردى بىلەمىن»، - دەدى ە. پيۆوۆار.
كەلەسى كەزەكتە ءسوز العان ي. مانن باسپانىڭ كىتاپتى دايىنداۋى بارىسىندا بۇگىنگى كۇنگى يادرولىق سىن- قاتەردى قاپەردەن شىعارماۋ قاجەتتىگى، ونى ۇنەمى جوعارى مىنبەردەن ايتۋ قاجەتتىگى تۇرعىسىنا باسا ءمان بەرگەنىن ايتتى. وسىعان وراي ول اريستوتەلدىڭ ء«سوز سوعىس وتىن تۇتاندىرۋمەن قاتار، ونى سوندىرە الادى» دەگەن ءسوزىن كەلتىردى.
«كىتاپ ارناۋعا تۇرالىق ماڭىزدى داتالار كوپ ەمەس دەسەك تە بولادى. ال پوليگوننىڭ جابىلۋىنا 25 جىل تولۋى بۇل اتاپ وتۋگە تۇرالىق داتا. مەن سەمەي پوليگونىنان كەيىن عالامشارداعى وزگە دە پوليگونداردىڭ ءۇنىنىڭ ءوشۋىن وتە جوعارى باعالايمىن» ، - دەپ اتاپ ءوتتى ي. مانن.
اۆتور: مارلان جيەمباي