2025 -جىلى مۇناي باعامى قالاي قۇبىلادى
بىلتىر مۇناي- گاز سالاسىنداعى باعا ساياساتى قالت- قۇلت ەتىپ، جىلجابار كورسەتكىشتى باررەلىنە 80 دوللار شاماسىندا ازەر ۇستادىق.
ۇكىمەتتىڭ كەلەر جىلعى مۇناي باعاسىنا قاتىستى بولجامى دا كوڭىل كونشىتپەي تۇر - بيىلعى مەجەدەن از. سالاداعى باعام ەكونوميكاعا قالاي اسەر ەتەدى، ساراپشى پىكىرى قانداي؟ Kazinform ءتىلشىسى تاقىرىپتى تارقاتتى.
باررەلى - 70 دوللار
ۇلتتىق بانك قاراشا ايىندا اقشا-كرەديت ساياساتى تۋرالى بايانداما ازىرلەدى. وندا مۇنايدىڭ كەلەشەك تاعدىرى، مەملەكەت تاراپىنان جاسالاتىن بولجامدى شەشىم قامتىلعان. دەرەككە سەنسەك، 2025 -جىلى Brent ماركالى مۇنايدىڭ قۇنى باررەلىنە 70 ا ق ش دوللارىنان اسپايدى. ۇكىمەت مۇنداي جاعىمسىز بازالىق سەناريدىڭ سەبەبىن سىرتقى فاكتورعا سۇيەگەن. قىتايداعى سۇرانىستىڭ تومەندەۋى، ا ق ش- تاعى مۇناي ءوندىرىسىنىڭ دامۋى اسەر ەتكەن كورىنەدى.
- 2025-2026 -جىلدارى مۇناي باعاسى باررەلىنە 70 دوللاردى قۇرايدى. قىتاي مەن ە ى د ۇ ەلدەرىنەن سۇرانىس ءالسىز. سونداي- اق 2025 -جىلى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءوسۋى بۇرىن بولجانعان دەڭگەيدەن تومەن بولادى دەپ كۇتىلۋدە.
وپەك+ ەلدەرىنىڭ 2025 -جىلدىڭ باسىنان باستاپ مۇناي وندىرۋگە شەكتەۋدى جەڭىلدەتۋى جانە سولتۇستىك، وڭتۇستىك امەريكا ەلدەرىندە ءوندىرىستى ۇلعايتۋ مۇناي نارىعىنداعى ۇسىنىستىڭ پروفيتسيتىنە ىقپال ەتەدى، - دەلىنگەن بايانداما ماتىنىندە.
بۇل - الاڭدارلىق بولجام. ءتىپتى، بولجامنان گورى ەسكەرتۋگە جاقىن دەسەك بولادى. سەبەبى مۇناي باعاسىنىڭ ءتۇسۋى ەل ەكونوميكاسىنا جاقسى نىشان ەمەس. قازىناعا تۇسەتىن تابىستىڭ جارىمىنان كوبى قارا التىنعا تاۋەلدى كەزەڭدە پايدانىڭ ازايۋى ينفلياتسيانى شارىقتاتىپ، بيۋدجەتتىڭ ورنىن ويسىراتۋى مۇمكىن.
الدىمەن «مۇناي باعاسىنىڭ قۇلدىراۋىنىڭ ناقتى سەبەبى نە؟» شىنىمەن گەوساياسي قادامدار نارىققا اسەر ەتىپ وتىر ما؟» دەگەن ساۋال ماڭىزدى. مىسالى، بيىل مۇناي ءوندىرىسى شوعىرلانعان تاياۋ شىعىستا قانشاما قاقتىعىس بولدى، جۇيە قۇلادى. قىزىعى، سول شيەلەنىستەن مۇناي باعاسىنا ايتارلىقتاي وزگەرىس ەنگەنىن كورمەدىك.
كەي ساراپشىلار اتالعان ءۇردىستى كەيىن دە ساقتالادى دەپ وتىر، سەبەبى قاقتىعىس قاعيداسىنا سايكەس تاراپتار ءبىر- ءبىرىنىڭ مۇناي ءوندىرۋ نىسانىن قيراتىپ جاتقان جوق. دەمەك، ەنەرگەتيكالىق نىساندار ءبۇتىن، مۇناي ءوندىرىسى توقتاۋسىز. باعاعا اسەر ەتپەۋىنىڭ دە ءمانى وسىدان شىعادى.
ۇلتتىق بانك تىكسىنگەن تاقىرىپ - ا ق ش- تاعى مۇناي ءوندىرىسىنىڭ ارتۋى. تىكەلەي ايتىلماسا دا، جاناما نۇسقاعانى بايقالادى. بىلەتىنىمىز، جاڭادان سايلانعان ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ ەلدەگى مۇناي ءوندىرىسىن دامىتاتىنىن، زاڭعا وزگەرىس ەنگىزەتىنىن جاسىرمادى. سوندىقتان كەلەر جىلدان باستاپ مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى دەرجاۆا مۇناي يمپورتىن قايتا قاراۋى مۇمكىن.
دەگەنمەن مۇناي- گاز ساراپشىسى اسقار يسمايلوۆ بۇل وزگەرىس قازاقستان نارىعىنا اسەر ەتەدى دەگەنگە سەنبەيدى. ايتۋىنشا، ەلدەگى مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيالاردىڭ ەكسپورتقا قاتىستى پوزيتسياسى ا ق ش ۇستانىمىنان تاۋەلسىز.
- ا ق ش- تا مۇناي ءوندىرۋدىڭ اۋقىمدى ءوسۋى الداعى 5-6 جىلدا بولۋى ەكىتالاي ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. بۇل - سالانىڭ ەرەكشەلىگى. ەكىنشىدەن، قازاقستاننان ەكسپورتتالاتىن مۇنايدىڭ بارلىعى قازىردىڭ وزىندە كەلىسىمشارتپەن بەكىتىلگەن.
نەگىزگى تۇتىنۋشىلار - تەڭىز، قاشاعان جانە قاراشىعاناق جوبالارىندا جۇمىس ىستەيتىن مۇناي ءوندىرۋشى كومپانيالار. قىتايلىق مۇناي وندىرۋشىلەر مۇنايدىڭ ءبىر بولىگىن قازاقستاندىق مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا، قالعانىن قىتايعا جونەلتەدى. وسىلايشا، ا ق ش- تا مۇناي ءوندىرۋ كولەمىنىڭ ءوسۋى قازاقستاندىق مۇنايعا دەگەن سۇرانىسقا ەش اسەر ەتپەيدى، - دەدى ول.
جالپى ساراپشىلار شىنايى وزگەرىستى قىتاي تاراپىنان كۇتۋ كەرەك دەگەن ۇستانىمدا. Morgan Stanley بانكىنىڭ دەرەگىنشە، قحر- داعى مۇنايعا دەگەن سۇرانىس جىلدان- جىلعا باسەڭدەپ كەلەدى. مىسالى، بىلتىر ونداعى مۇناي تۇتىنۋ نەبارى %0,8 ءوستى، 2025 -جىلى دا جارىماي تۇر - %1,3 عانا ارتپاق. وعان سەبەپتىڭ ءبىرى - ەلەكتر كولىكتىڭ كوبەيۋى. بىلتىردىڭ وزىندە شىعىستاعى كورشىمىزدە 9,7 ميلليون اۆتوكولىك ساتىلعان، سوندىقتان جانارمايعا سۇرانىس ازايىپ بارادى.
ەندىگى ءۇمىت - وپەك+. ۇيىمعا مۇشە- ەلدەردىڭ كەلىسىمى مۇناي باعاسىن تۇراقتاندىرۋعا اسەر ەتۋى مۇمكىن. ورتاق كەلىسىم اياسىندا ەكسپورت- يمپورت ساياساتىن ناقتىلاۋعا بولادى.
- بۇل جاعدايعا ۇلكەن اسەر ەتەدى. وپەك+ وندىرىستىك قۋاتتاردىڭ رەزەرۆىنە يە، سوندىقتان مۇناي ءوندىرۋ كولەمىن شەكتەۋدەن باس تارتۋ باعانىڭ كۇرت تومەندەۋىنە اكەلۋى مۇمكىن. قازىرگى تاڭدا وپەك+ - الەمدىك مۇناي نارىعىنا قىسقا مەرزىمدە ىقپال ەتە الاتىن جالعىز ۇيىم، - دەدى ساراپشى.
مۇناي قايدا كەتەدى؟
قازاقستاندا جەر استىنداعى قارا التىن مەملەكەت مەنشىگى سانالعانىمەن، ونىڭ ءوڭدىرىپ- ساتۋ ينۆەستورلار مەن جەكە جانە ۇلتتىق كومپانيالار ەنشىسىنە بەرىلگەن. Energy Monitor قوعامدىق قورىنىڭ ديرەكتورى نۇرلان جۇماعۇلوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا مۇناي وندىرىسىمەن تىكەلەي 93 كومپانيا اينالىسادى. شيكىزاتتىڭ 30,9- ىن - ا ق ش، %30,6- ىن - قازاقستان، %17,2- ىن ەۋروپا كومپانيالارى، %15,6- ىن - قىتاي، تەك %3- ىن رەسەي وندىرەدى. وتكەن جىلى مۇناي كومپانيالارى 90 ميلليون توننا مۇناي ءوندىرىپ، 70 ميلليون تونناسىن ەكسپورتقا جونەلتىپتى.
- 2023 -جىلداعى ەكسپورت باعىتىن قارايتىن بولساق، ەڭ كوپ 24 ميلليون توننا يتالياعا تاسىمالدانعان. ءبىراق ول ەلدى قازاقستان مۇنايىن قابىلدايتىن ەڭ ءىرى ساتىپ الۋشى دەپ اتاۋعا كەلمەيدى. يتالياداعى تريەست تەڭىز پورتى ارقىلى قارا التىن ەۋروپا ەلدەرىنە تاسىمالدانادى. نەگىزى قازاقستان مۇنايىنىڭ ەڭ ءىرى ەكسپورتەرى - گەرمانيا، - دەدى ن. جۇماعۇلوۆ
وسى ورايدا قازاقستاننىڭ ەسەسى كەتكەن تۇس بار. ساراپشىلار بيلىك ەلدەگى شەتەلدىك ءىرى مۇناي كومپانيالارىنىڭ باعا ساياساتىنا ارالاسا المايتىنىنا قىنجىلادى. باستاپقى كەلىسىمدە سولاي ۋاعدالاسقان، سوندىقتان ونى وزگەرتۋ ءازىر مۇمكىن ەمەس.
- قازاقستان ءىرى شەتەلدىك مۇناي كومپانيالارىنىڭ باعا ساياساتىنا ەش اسەر ەتە المايدى. بىرىنشىدەن، ءاربىر كەن ورنىندا قاباتتاردىڭ كۇردەلىلىگى مەن قولدانىلاتىن تەحنولوگياعا بايلانىستى وزىندىك ءوندىرىس قۇنى بار. ەكىنشىدەن، قول قويىلعان س ر پ- و ب ك (ءونىمدى ءبولۋ تۋرالى كەلىسىمدەر) قازاقستاندى مۇلدە شەكتەۋدە. رەسپۋبليكا بۇل جوبالارعا تەك ەكولوگيالىق نورمالار ارقىلى عانا ىقپال ەتە الادى.
بۇل مەحانيزم ءساتتى قولدانىلىپ كەلەدى. ءبىراق باعا ساياساتىنا قاتىستى، قازاقستان ءوز كەلىسىمدەرىنىڭ تۇتقىنى بولىپ وتىر. و ب ك- نى قايتا قاراۋ ءارى تۇبەگەيلى وزگەرتۋ كەرەك. ايتپەسە، كەن ورىندارىنداعى پايدادان قاعىلىپ، بولاشاق ۇرپاقتىڭ قۇرمەتىن دە جوعالتۋىمىز مۇمكىن»، - دەدى ا. يسمايلوۆ.
«مۇنايسىز ءومىر» - نە ءومىر؟
«گولدمان ساكس» ينۆەستيتسيالىق بانكىنىڭ مالىمەتىنشە، مۇناي باعاسى بيىل 76 دوللار بولادى. سالا ماماندارى بۇل بولجام شىندىققا جاناسادى دەپ وتىر. قازىر الەمدە مۇنايدىڭ ورتاشا جىلدىق باعاسى باررەلىنە 82-87 دوللار ارالىعىندا وزگەرۋدە. ياعني، ەڭ ازى، بيىلعى بولجامى دۇرىس.
ال ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرلان سايىروۆ مۇناي باعاسى 40 دوللارعا دەيىن تومەندەۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ وتىر. دەپۋتات ب ا ق-قا بەرگەن سۇحباتىندا ەل ەكونوميكاسى بەيتاراپ بولۋى ءۇشىن مۇناي مەن مينەرالدان بولەك، وزگە سالالاردى دامىتۋعا باسىمدىق بەرۋ كەرەگىن ايتتى.
- قازاقستاننىڭ تابىسى تەك مۇناي مەن مينەرالدارعا بايلانىستى. قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسى قازىردىڭ وزىندە زارداپ شەگىپ وتىر. بىزگە مۇنايسىز ءومىر ءسۇرىپ ۇيرەنۋ كەرەك. ماسەلەن، كورشىلەرىمىز مۇنايسىز ءومىر سۇرۋگە داعدىلانعان. ەكونوميكاسى دا مۇنايسىز ومىرگە ۇيرەنگەن. ال ءبىز وكىنىشكە قاراي ءوز ەكونوميكامىزدى ديۆەرسيفيكاتسيا جاساي المادىق. ەكىنشىدەن مۇنايدان تۇسكەن قارجىنىڭ بارلىعى تالان-تاراجعا سالىنىپ كەتتى. ترامپتىڭ بيلىككە كەلۋى جاعدايدى قيىنداتاتىنى ءسوزسىز. سەبەبى ونىڭ ماقساتى - مۇنايدى باررەلىنە 40 دوللار ەتۋ. ال قازاقستان مۇنايىنىڭ باعاسى 70-تەن تۇسسە، ەكونوميكامىزعا ۇلكەن پروبلەمالار الىپ كەلەدى»، - دەدى دەپۋتات.
ەرسىن شامشادين
