2023-جىل قازاقستاندىقتارعا نەسىمەن ەستە قالدى

بيىل ەلىمىزدە ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك سالالاردا ءبىرقاتار وزگەرىستەر بولدى. اتاپ ايتقاندا، ساياسي جۇيە تولىعىمەن جاڭاردى، جاڭا زاڭدار قابىلدانىپ، زەينەتاقى مەن جاردەماقى مولشەرى، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى ءوستى، وسى جانە قويان جىلىنداعى باسقا دا نەگىزگى وزگەرىستەر مەن باستامالار تۋرالى Kazinform ساراپشىسىنىڭ ماتەريالىنان وقي الاسىزدار.

ساياسي جۇيەنىڭ تولىق جاڭارۋى

2022-جىلى قازاقستاندا رەفەرەندۋم ارقىلى اتا زاڭعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار قابىلدانىپ، ەڭ ءىرى ساياسي ناۋقان - پرەزيدەنت سايلاۋى وتكەنى مەملەكەتىمىز ءۇشىن ەلەۋلى وزگەرىستەردىڭ باستاماسى عانا بولدى.

ءبىر جىل بۇرىنعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا قاسىم-جومارت توقايەۆ مەملەكەت باسشىسى بولىپ قايتا سايلانعان بولاتىن. بۇل وتە ماڭىزدى ساياسي وقيعا ەدى. ويتكەنى وسى سايلاۋدان ەلىمىزدىڭ بارلىق ساياسي جۇيەسىن جاڭعىرتقان ناۋقاندار كەزەڭى باستالدى. ءبىر جىلدا پارلامەنتتىڭ ەكى پالاتاسىنا، بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحاتتارعا سايلاۋ ءوتتى.

2023-جىل جاڭا جۇيە بويىنشا سەنات دەپۋتاتتارىن سايلاۋمەن باستالدى. ناتيجەسىندە، ءار وڭىردەن 1 وكىلدەن - 20 سەناتور سايلاندى. سونىمەن قوسا 19- قاڭتاردا مەملەكەت باسشىسى جەتىنشى سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءماجىلىسىن تاراتۋ تۋرالى جانە ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ وكىلەتتىكتەرىن مەرزىمىنەن بۇرىن توقتاتۋ تۋرالى جارلىقتارعا قول قويدى. وسىلايشا، ەلىمىزدە ەكى بىردەي ساياسي ناۋقان ءبىر كۇندە – 19- ناۋرىزدا ءوتتى.

بۇعان دەيىن، ياعني جەتىنشى سايلانعان پارلامەنتتىڭ ماجىلىسىندە 107 دەپۋتات بولدى. ال جاڭادان جاساقتالاتىن ماجىلىستە ماندات سانى 9 عا قىسقارىپ، 98 ءدى قۇراپ وتىر. قىسقارتىلعان بۇل 9 ماندات وسى ۋاقىتقا دەيىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى اتىنان سايلاناتىن دەپۋتاتتارعا تيەسىلى بولاتىن. الايدا، وتكەن جىلدىڭ ماۋسىمىنداعى رەفەرەندۋمنان كەيىن قابىلدانعان زاڭعا سايكەس، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى اتىنان ەلىمىزدىڭ جوعارى زاڭ شىعارۋشى ورگانىنا بەرىلەتىن ماندات سانى بەسكە قىسقارىپ، ونىڭ ءوزى سەناتقا بەرىلگەن ەدى. بۇل رەسپۋبليكانىڭ اتا زاڭىندا دا جازىلدى. ياعني، بۇعان دەيىن پرەزيدەنت 15 سەنات دەپۋتاتىن تاعايىندايتىن بولسا، ول سان 10 عا دەيىن قىسقارىپ، ەندى سونىڭ بەسەۋىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ۇسىنۋى ءتيىس.

وسىلايشا، ناۋرىز ايىندا ماجوريتارلىق-پروپورتسيونالدى ارالاس جۇيە بويىنشا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى سايلاندى. بۇدان بولەك بارلىق دەڭگەيدەگى ءماسليحات دەپۋتاتتارى مەن تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا العاش رەت وبلىستىق دەڭگەيدەگى قالالار مەن اۋدان اكىمدەرىن سايلاۋ ءوتتى..

كونستيتۋتسيالىق سوت جۇمىسىن باستادى

ءوزىن دەموكراتيالىق قوعام سانايتىن ءار مەملەكەتتىڭ باستى مىندەتى - زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتۋ، ەل ازاماتتارى قۇقىقتارىنىڭ قورعالۋىن قامتاماسىز ەتۋ. ازاماتتىق قوعامدى قالىپتاستىرۋدى باستى باعىت ەتىپ ۇستانعان قازاقستان دا سوڭعى جىلدارى قۇقىق جۇيەسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ءبىرقاتار رەفورمانى قولعا الدى. سونىڭ ءبىرى رەتىندە كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ قايتا قۇرىلۋىن اتاپ وتۋگە بولادى. 2022-جىلى 16- ناۋرىزداعى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرۋدى ۇسىنعان ەدى. وسىلايشا، بۇل ماسەلە جان-جاقتى زەرتتەلىپ، 2023-جىلى 1- قاڭتاردان باستاپ ءوز جۇمىسىن باستادى.

جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيانىڭ ەكىنشى كەزەڭى

2023-جىلدىڭ 1- قاڭتارىندا قازاقستاندا جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيانىڭ ەكىنشى كەزەڭى باستالدى. كىرىستەرى تۋرالى دەكلاراتسيانى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن ولاردىڭ جۇبايلارى، سونداي-اق كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرى مەن ولاردىڭ جۇبايلارى تولتىرا باستادى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيانىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 2021-جىلدىڭ 1- قاڭتارىندا باستالعان ەدى. ءۇشىنشى كەزەڭنىڭ باستالۋى 2024-جىلدىڭ 1- قاڭتارىنا جوسپارلانعان.

«زاڭسىز يەمدەلگەن اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭ قابىلداندى

2023-جىلى 12- شىلدەدە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «زاڭسىز يەمدەلگەن اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعان ەدى. ايتا كەتەرلىگى، پارلامەنت قابىلداعان زاڭعا ەشقانداي سەلكەم بولماۋى ءۇشىن پرەزيدەنت كونستيتۋتسيالىق سوتقا ءوتىنىش جاساپ، سۇزگىدەن تاعى ءبىر وتكىزگەن. وسىلايشا كوپشىلىكتىڭ تالابى مەن بيلىك تارماقتارىنىڭ ماقۇلداۋىنان شىققان زاڭ جاقىندا تولىق ىسكە كىرىستى. زاڭ نورمالارىنا سايكەس، قايتارۋ تەتىكتەرى ءىرى سىبايلاس جەمقورلىق سۋبەكتىلەرىنە جانە اكىمشىلىك-بيلىك رەسۋرستارى (بايلانىستارى، ىقپالى) بار ادامدارمەن سىبايلاس وليگوپوليالىق توپتارعا قولدانىلادى. زاڭسىز يەمدەلگەن اكتيۆتەردى قايتارۋ ەرىكتى تۇردە نەمەسە رەسپۋبليكانىڭ، شەت مەملەكەتتەردىڭ سوت اكتىلەرى نەمەسە شەت مەملەكەتتەردىڭ قۇزىرەتتى ورگاندارىنىڭ شەشىمدەرى نەگىزىندە ءماجبۇرلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى.

ۇكىمەتتىڭ مالىمەتىنشە جەمقور شەنەۋنىكتەردەن تاركىلەنگەن قاراجاتقا 72 جاڭا مەكتەپ سالىنادى. بۇگىندە بۇل ماقساتقا 121,7 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قارجى جينالعان.

ازاماتتاردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى زاڭ قابىلداندى

2022-جىلدىڭ 30- جەلتوقسانىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ جانە بانكروتتىعى تۋرالى» زاڭعا قول قويىلدى. زاڭ 1- قاڭتاردا رەسمي تۇردە جاريالاندى. زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ بارىسىندا جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىعى ينستيتۋتى قالىپتاسقان ەلدەردىڭ تاجىريبەسى سارالانىپ، ءتيىستى نورمالار الىندى.

قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىرعى جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ نەسيە قارىزى 14 تريلليون تەڭگەگە جەتكەن. سونىڭ ىشىندە تۇتىنۋشىلىق نەسيە كولەمى - 8 تريلليون تەڭگەنى قۇراعان. مەملەكەتتىك كىرىستەر كوميتەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، 1,5 ميلليون ادام قارجى ينستيتۋتى الدىنداعى قارىزىن تولەي الماي جۇرگەنىنە 90 كۇننەن اسىپ كەتكەن. ءبىر باسىندا بىرنەشە نەسيەسى بارلار دا جەتەرلىك. ياعني، ازاماتتاردىڭ تولەم قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋى اتالعان شاراعا جۇگىنۋگە ءماجبۇر ەتتى دەگەن قورىتىندىعا كەلۋگە بولادى.

زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ بارىسىندا جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىعى ينستيتۋتى قالىپتاسقان ەلدەردىڭ تاجىريبەسى سارالانىپ، ءتيىستى نورمالار الىنعانىن اتاپ وتتىك. وسىلايشا، راسىمدەردىڭ 3 ءتۇرى ەنگىزىلدى. ولار - سوتتان تىس بانكروتتىق، سوت ارقىلى بانكروتتىق جانە تولەم قابىلەتتىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ. اتالعان راسىمدەرگە تەك قارىز الۋشىنىڭ ءوزى باستاماشى بولا الادى، ياعني كرەديتوردىڭ بورىشكەردى بانكروت دەپ جاريالاۋ جايلى ءوتىنىش بەرۋگە قۇقىعى بولمايدى.

قارىز الۋشى- جەكە تۇلعانىڭ بانكتەردىڭ، ميكروقارجى ۇيىمدارىنىڭ، كوللەكتورلىق اگەنتتىكتەردىڭ الدىنداعى بەرەشەگى 1600 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتەن (2023-جىلى بۇل 5 ميلليون 520 مىڭ تەڭگە) اسپايتىن بولسا، وندا ول سوتتان تىس بانكروتتىق ءراسىمىن قاراستىرا الادى. ءبىراق قارىز الۋشى تومەندەگىدەي كەيبىر تالاپتاردى ساقتاۋى كەرەك:

بورىش 5,52 ميلليون تەڭگەدەن (1600 اەك) اسپايدى؛

كرەديت 12 اي بويى وتەلمەگەن بولسا؛

مەنشىگىندە تىركەلگەن مۇلىك، ونىڭ ىشىندە ورتاق مەنشىكتەگى مۇلىك بولماعان جاعدايدا؛

مەرزىمى وتكەن بەرەشەك تۋىنداعان ۋاقىتتان باستاپ 18 ايدان اسپايتىن مەرزىمدە بورىشكەرگە قاتىستى كرەديتتىك شارت بويىنشا ورىندالماعان مىندەتتەمەلەردى رەتتەۋ نەمەسە ءوندىرىپ الۋ جونىندەگى راسىمدەر جۇرگىزىلگەن بولۋى ءتيىس؛

سىرتقى ساۋدا رەكوردتىق دارەجەگە جەتتى

بىلتىر قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋدا اينالىمى رەكوردتىق دەڭگەيگە جەتىپ، 134,4 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇرادى. بۇل كورسەتكىش 2021-جىلمەن سالىستىرعاندا 32 پايىزعا كوپ. 2022-جىلى بولعان گەوساياسي تاۋەكەلدەردەن كەيىن قازاقستان 2023-جىلعا تاس-ءتۇيىن دايىن بولدى دەسەك بولادى. سوندىقتان بولار وسى جىل ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن ءساتتى ستسەنارييمەن ءوربىدى. بيىل قاڭتار- قاراشا ارالىعىندا ەكونوميكالىق ءوسىم قارقىنى 4,9 پايىزدى قۇرادى. وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىندە بۇل كورسەتكىش 2,7 پايىزدى قۇراعانىن ەسكەرسەك، بيىلعى ءوسىم - ۇلكەن جەتىستىك. ەكونوميكانىڭ بارلىق سالالارىندا جالپى قۇنى 967,7 ميلليارد تەڭگە بولاتىن 210 جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە قوسىلدى. جالپى جىل قورىتىندىسى بويىنشا 1,6 تريلليون تەڭگەگە 291 جوبا پايدالانۋعا بەرىلەدى دەپ كۇتىلەدى. ماشينا جاساۋ ءوندىرىسى 26,8 پايىز رەكوردتىق قارقىنمەن ءوستى. ايتپاقشى، قازاقستاندىق ساراپشىلار ەۋرووداق ەلدەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، شيكىزاتتىق ەمەس تاۋارلار ساۋداسىن دامىتۋ قاجەت دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. سونداي-اق بيىل قىتاي، يران، اۋعانستان جانە باسقا دا ەلدەرگە وتاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋ ارتتى.

شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ دامۋى

2023-جىلى 29- ناۋرىزدا VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىنا قاتىسقان مەملەكەت باسشىسى شاعىن جانە ورتا بيزنەس ەكونوميكا مەن ەڭبەك نارىعىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالۋى ءتيىس ەكەنىن ايتتى. قازاقستانداعى كاسىپكەرلىك قىزمەتتىڭ جاي- كۇيى تۋرالى ۇلتتىق بايانداماعا سايكەس، 2015-2020-جىلدار ارالىعىندا ەلدىڭ جالپى ىشكى ونىمىندەگى شوب ۇلەسى 24,9 پايىزدان 32,8 پايىزعا دەيىن ءوستى. ال 2025-جىلعا قاراي ج ى ءو- دەگى شوب ۇلەسى 35 پايىزعا دەيىن ارتۋى ءتيىس.

2023-جىلى 5- ساۋىردە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مينيسترلەر كابينەتى «ورتا مەرزىمدى كەزەڭگە ارنالعان ەكونوميكالىق ساياسات» قۇجاتىن بەكىتتى، وندا جاپپاي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ەكونوميكالىق ءوسۋدىڭ درايۆەرىنە جانە ازاماتتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى كوزىنە اينالادى دەلىنگەن. سونداي-اق باسەكەگە قابىلەتتى شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى قارجىلاي قولداۋ شارالارىنا باسىمدىق بەرىلمەكشى. سالىق رەجيمدەرى رەفورمالانىپ، كاسىپكەرلىك ساناتتارىن ايقىنداۋدىڭ ءبىرىڭعاي كريتەرييلەرى ەنگىزىلەدى. ودان بولەك، مەملەكەت پەن بيزنەستىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ بارلىق راسىمدەرى، سونىڭ ىشىندە نورماتيۆتىك تالاپتارى دا سيفرلاناتىن بولدى. جوعارىدا اتالعان شارالار ناتيجەسىندە 2030-جىلعا قاراي شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى 40 پايىزعا دەيىن ۇلعايماق.

قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق الەۋەتى

بۇگىندە ەلىمىزدە قولايلى ينۆەستيتسيالىق كليمات قالىپتاستى. ماسەلەن، سوڭعى 5 جىل ىشىندە قازاقستانعا جىل سايىن 20 ميلليارد دوللاردان استام ينۆەستيتسيا تارتىلعان. جاھاندى جايلاعان پاندەمياعا بايلانىستى 2020-جىلى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا (تشي) كولەمى ازايعانىمەن، 2021-جىلى قايتا قالپىنا كەلىپ، 23,7 ميلليارد دوللاردى قۇراعان. ال وتكەن جىلى تشي كولەمى 27 ميلليارد دوللارعا جەتىپ، 17,8 پايىزعا ءوسىم كورسەتتى. ينۆەستيتسيالىق ساياساتتىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىنا سايكەس، تشي كولەمىنىڭ جىل سايىنعى اعىنى 2026-جىلعا قاراي 25,5 ميلليارد دوللاردى قۇراۋى ءتيىس. بۇگىندە ەلىمىزدە جۇمىس ىستەۋگە نيەتتى شەتەلدىك ينۆەستورلار قاتارى ارتىپ كەلەدى. سوڭعى 30 جىلدا قازاقستانعا الەمنىڭ 120 دان استام ەلىنەن 370 ميلليارد دوللاردان استام شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلعان. جالپى شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار اعىمى ەل ەكونوميكاسىنىڭ جوسپارلى دامۋىنا ىقپالىن تيگىزگەنىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بيىلعى 29- ناۋرىزدا وتكەن VIII سايلانعان پارلامەنتتىڭ ءبىرىنشى سەسسياسىنا قاتىسقان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ تا ينۆەستيتسيا تارتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ وتكەن ەدى.

قازىرگى تاڭدا ينۆەستورلاردى قولداۋدىڭ جاڭا قۇرالدارى ىسكە قوسىلدى. اتاپ ايتساق، ينۆەستيتسيالىق مىندەتتەمەلەر تۋرالى كەلىسىمدى، جاقسارتىلعان مودەلدىك كەلىسىمشارتتى جانە ينۆەستيتسيالار تۋرالى كەلىسىمدى جاساۋ پروتسەسى جەڭىلدەتىلدى. سونىمەن بىرگە ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن جاقسارتۋدىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى قىرى - بولجاۋعا بولاتىن جانە اشىق سالىق ساياساتى. وسىعان بايلانىستى فيسكالدىق رەتتەۋدى قايتا قاراۋ ءۇشىن جاڭا سالىق كودەكسى ازىرلەنىپ جاتىر.

5G تەحنولوگياسىن ىسكە قوسۋ

ەلىمىزدە ينتەرنەت پايدالانۋشىلار سانى جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. Data Reportal سايتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، ەلىمىزدە بيىل 17,73 ميلليون ينتەرنەت پايدالانۋشى تىركەلگەن. ول دەگەنىمىز جالپى حالىقتىڭ 90,9 پايىزىن قۇرايدى. بىلتىر بۇل بۇل كورسەتكىش 85,9 پايىز، ياعني 16,41 ميلليون پايدالانۋشى بولعان. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ وبلىس ورتالىقتارىن 5G تەحنولوگياسىمەن قامتۋدى مەرزىمىنەن بۇرىن اياقتاۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن ەدى. 5G - بۇل تەحنولوگيالىق دامۋدىڭ جاڭا دەڭگەيى، ول ازاماتتاردىڭ ينتەرنەتكە قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن الدەقايدا ارتتىرادى. الەمدە 5G- دى العاش بولىپ وڭتۇستىك كورەيا ەنگىزدى. قازىر ول ەلدە 200 مىڭ بازالىق ستانتسيا ورناتىلىپ، رەسپۋبليكانىڭ 85 قالاسىن قامتىعان.

وسى تۇستا، تسيفرلىق دامۋ، يننوۆاتسيالار جانە اەروعارىش ونەركاسىبى ءمينيسترى باعدات مۋسين قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ وبلىس ورتالىقتارىن 5G تەحنولوگياسىمەن قامتۋدى مەرزىمىنەن بۇرىن اياقتاۋ تۋرالى تاپسىرماسى قالاي ورىندالاتىنىن ءتۇسىندىردى. ءمۋسيننىڭ ايتۋىنشا، 2025-جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ءار وبلىس ورتالىعى اۋماعىنىڭ 60 پايىزدان استامىن 5G تەحنولوگياسىمەن قامتۋعا بولادى.

«جوسپارىمىزعا سايكەس، بيىل 700 بازالىق ستانسا ورناتۋىمىز قاجەت ەدى. وپەراتورلار ءقازىردىڭ وزىندە بۇل كورسەتكىشتەن اسىپ ءتۇسىپ، جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 1 مىڭنان استام بازالىق ستانسا ورناتادى. ولار ينۆەستيتسيا سالۋعا جانە بايلانىس ينفراقۇرىلىمىن بارىنشا قارقىندى دامىتۋعا دايىن. ءبىزدىڭ ءموبيلدى وپەراتورلار جۇكتەلگەن تاپسىرمانى ورىندايتىنىنا سەنىمدىمىن. استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىنىڭ كەمىندە 75 پايىزى جانە وبلىس ورتالىقتارىنىڭ 60 پايىزدان استامى 2025-جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 5G جەلىسىمەن قامتىلادى»، - دەدى مينيستر.

شىۇ- عا ءتوراعالىق ەتۋ

2023-جىلى 4- شىلدەدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى 2023-2024-جىلدارى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى ءتوراعالىقتى قابىلداپ، الماتى قالاسى اتالعان كەزەڭگە شىۇ تۋريستىك جانە مادەني استاناسى مارتەبەسىن الدى. قازىرگى ۋاقىتتا الەم حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى ايماعىندا تۇرادى، ونىڭ كەڭىستىگى جەر شارىنىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن الىپ جاتىر، ال جالپى ىشكى ءونىمى 23 تريلليون دوللاردان اسادى. شىۇ مۇشەلىگىنىڭ تۇراقتى تۇردە كەڭەيۋى ۇيىمنىڭ ايماقتاعى جانە الەمدەگى تۇراقتى ءوسىپ كەلە جاتقان حالىقارالىق بەدەلى مەن ىقپالىن سەنىمدى تۇردە كورسەتەدى دەسەك بولادى. بىلتىر قازاقستاننىڭ شىۇ ەلدەرىمەن اراداعى ساۋدا-ساتتىعى $61 ميلليارد قۇرادى.

س5+1 كەزدەسۋلەرى - 2023 -جىلعى باستى گەوساياسي ترەندى نەمەسە الەمدەگى ورتالىق ازيانىڭ جەتەكشى ورىنعا شىعۋى

بۇگىندە الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ ورتالىق ازيا وڭىرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتىپ كەلەدى. ساراپشىلاردىڭ سوزىنشە، بۇعان گەوساياسي، گەوەكونوميكالىق تۇراقسىزدىقتارعا قاراماستان، ايماقتاعى ەلدەر ەكونوميكاسىنىڭ وڭ ءوسىم كورسەتىپ وتىرعانى سەبەپ. ەۋرازيالىق دامۋ بانكى ماماندارىنىڭ پىكىرىنشە، سوڭعى ەكى ونجىلدىقتا ايماق كوپتەگەن وزگەرىسكە ۇشىراعان. ماسەلەن، 2000-2022 -جىلدار ارالىعىندا ءوڭىر حالقىنىڭ سانى 40 پايىزعا ءوسىپ، 80 ميلليونعا جەتىپ وتىر. سونىمەن قوسا بەس ەلدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى دە 22 -جىل ىشىندە 46 ميلليارد دوللاردان 400 ميلليارد دوللارعا دەيىن ارتقان. مىنە، وسىعان قاراپ- اق، نەلىكتەن الەمنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرىنىڭ نازارى ورتالىق ازياعا اۋعانىن باعامداي بەرۋگە بولادى.

2022-جىلعى قازاندا وتكەن ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسىنىڭ (ا و س ش ك) سامميتىندە قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ورتالىق ازيانىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ءرولى قازىرگى گەوساياسي جاعدايعا بايلانىستى ارتا بەرەتىنىن اتاپ وتكەن ەدى. ايماق بارعان سايىن الەم ەلدەرىنىڭ نازارىنا ىلىگىپ، ازيادا ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولاتىن وڭىرگە اينالماق. شىن مانىندە، بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى باسقا ەلدەر مەن ايماقتار ءبىر- بىرىنەن الىستاپ جاتقاندا ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ كەرىسىنشە بىرىگىپ جاتقانىن كورىپ وتىر. ونىڭ ىشىندە، قازاقستان اينالاداعى گەوساياسي شيەلەنىستەرگە قاراماستان كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتىپ، قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ ماسەلەسىن جولعا قويا ءبىلدى. 2023-جىلدىڭ مامىر ايىندا ورتالىق ازيا ءوڭىرى ەلدەرى مەن قىتاي اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان «ورتالىق ازيا - قىتاي» ءبىرىنشى ءسامميتى ءوتتى. ال ماۋسىم ايىنىڭ باسىندا جاڭا گەوساياسي جاعدايلاردى ەسكەرە وتىرىپ، تولىعىمەن حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە ارنالعان ورتالىق ازيا - ەو- نىڭ ەكىنشى ءسامميتى ۇيىمداستىرىلدى. 5- ماۋسىمدا قازاقستان پرەزيدەنتى «ورتالىق ازيا وڭىرلىك ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ينستيتۋتىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمدى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا قول قويدى، ول ورتالىق ازيا وڭىرلىك ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق ينستيتۋتىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن، جۇمىس ءتارتىبىن، مىندەتتەرى مەن وكىلەتتىكتەرىن بەلگىلەيدى. وسىلايشا، ايماق ەلدەرى باسقا مەملەكەتتەرمەن ىنتىماقتاستىقتى بەلسەندى تۇردە دامىتىپ، بارلىق سالادا ءوز ۇستانىمىن نىعايتىپ كەلەدى. قازاقستاننىڭ مۇنداي قارىم-قاتىناستاردى دامىتۋدا جەتەكشى ءرول اتقاراتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك.

بيىل س+1 فورماتىنداعى ماڭىزدى كەزدەسۋ گەرمانيادا جالعاستى. سونداي- اق پارسى شىعاناعىنداعى مۇناي الپاۋىتتارى دا ورتالىق ازيا باسشىلارىمەن وسىنداي كەزدەسۋ وتكىزگەنىن اتاپ ءوتۋ قاجەت. ال قىركۇيەكتە اق ءۇي قوجايىنى دجو بايدەن ورتالىق ازيانىڭ بەس مەملەكەتىنىڭ باسشىلارىمەن العاش رەت «س+1 فورماتىندا» كەزدەسۋ وتكىزدى.

ۇكىمەت «ارسەلورميتتالتەمىرتاۋ» كومپانياسىن ساتىپ الدى

قازاقستان ۇكىمەتى «ارسەلورميتتالتەمىرتاۋ» كومپانياسىن 286 ميلليون دوللارعا ساتىپ الدى. ق ر ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس ءمينيسترى قانات شارلاپايەۆ جەلتوقسان ايىندا وتكەن ا م ت- مەن مامىلە بويىنشا كەڭەيتىلگەن باسپا ءسوز كونفەرەنتسياسىندا لوندوندا ArcelorMittal كورپوراتسياسىمەن اقتىق كەلىسسوز كەزەڭى اياقتالعانىن ايتتى.

2023-جىلعى تامىزدا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» كاسىپورىندارىندا جالعاسىپ جاتقان اپاتتار كومپانيانىڭ ينۆەستيتسيالىق جانە وزگە دە مىندەتتەمەلەرىن ورەسكەل بۇزىپ وتىرعانىن مالىمدەگەن بولاتىن. سونداي- اق، پرەزيدەنت «ارسەلورميتتالدىڭ» قازاقستان نارىعىندا بۇدان ارى جۇمىسىن جالعاستىرۋى مۇمكىن ەمەس ەكەنىنە نازار اۋدارعان بولاتىن. بۇل كەزدە قازاقستان ۇكىمەتى «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋ» يەلەرىمەن ArcelorMittal كومپانياسىنىڭ مەتاللۋرگيالىق كومبينات قۇرامىنان شىعۋى تۋرالى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىپ جاتقان ەدى. ول كەلىسسوزدەر 2022-جىلدىڭ 3-قاراشاسىندا ا م ت- نىڭ ەنشىلەس كاسىپورنى لەنين اتىنداعى شاحتادا بولعان قايعىلى اپاتتان كەيىن باستالدى. ايتا كەتەيىك، قازاقستان ۇكىمەتى «ارسەلورميتتال تەمىرتاۋعا» ناقتى تالاپتار قويدى. سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى ا م ت كاسىپورىندارىنداعى اپاتتار جۇيەلى سيپاتقا يە بولعانىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ايتا كەتەيىك، وتاندىق بيزنەسمەن Allur Group كومپانيالار توبىنىڭ باسشىسى اندرەي لاۆرەنتيەۆ جاڭا ينۆەستور بولدى. مامىلەدەن كەيىن ارسەلور ميتتالدىڭ اتاۋى وزگەرىپ، Qarmet تاريحي اتاۋى قايتا ورالدى.

مامىلەگە قاتىستى 3 نەگىزگى ۋاعدالاستىقتى ايرىقشا اتاپ ءوتۋ كەرەك:

مەملەكەت اكتيۆتەردىڭ قۇنىن 3,5 ميللياردتان 286 ميلليون دوللارعا دەيىن تومەندەتتى.

مامىلەنى ىسكە اسىرۋعا بيۋجەتتەن ءبىر دە ءبىر تەڭگە جۇمسالعان جوق.

جاڭا ينۆەستور الداعى ءتورت جىل ىشىندە قىسقا مەرزىمدى 250 ميلليون دوللار قارىزدى جابادى جانە 450 ميلليون دوللار كولەمىندەگى ۇزاق مەرزىمدى قارىزدى وتەۋ بويىنشا مىندەتتەمەلەردى ءوز موينىنا الادى.

سيفرلىق ۆاليۋتا ەنگىزىلدى

بيىل ۇلتتىق ۆاليۋتامىز - تەڭگەگە 30 جىل تولدى. ەستە بولسا، 1993-جىلعى 15- قاراشادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاسى - تەڭگە اينالىمعا ەنگىزىلگەن ەدى. ال تەڭگەنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق بانكى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى- سيفرلىق تەڭگەنى شىعاردى.

ۇلتتىق بانكتىڭ ينفراقۇرىلىمىندا تسيفرلىق بيومەتريالىق يدەنتيفيكاتسيالاۋ قىزمەتى ساتىمەن ىسكە قوسىلىپ، جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇل جۇمىستار نارىق قاتىسۋشىلارىنا كارتانى، ينتەرنەت- تولەمدى، QR- كودتى، ءموبيلدى بانكينگتى جانە تاعى باسقالارىن قوسا العانداعى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋعا نەگىزدەلگەن يننوۆاتسيالىق قىزمەتتەردى ۋاقتىلى ەنگىزۋگە جانە ءوز كليەنتتەرىنە ۇسىنۋعا مۇمكىندىك بەردى. حالىقتىڭ قولما- قول ا ق شاسىز ترانزاكتسيالارى سوڭعى 5 جىلدا 34 ەسەگە ءوسىپ، 2022-جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 103,8 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. 2023-جىلدىڭ ءۇش توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا حالىقتىڭ قولما-قول اقشاسىز ترانزاكتسيالارى 39,5 پايىزعا ارتىپ، 101,0 تريلليون تەڭگەگە جەتتى.

سونىمەن قاتار، كليەنتتەرگە كوپتەگەن قىزمەت ونلاين رەجيمدە كورسەتىلەدى. ونىڭ ىشىندە شوت، دەپوزيت اشۋ، نەسيە الۋ دا بار. الداعى ۋاقىتتا ۇلتتىق بانك قارجى ينفراقۇرىلىمىنىڭ سيفرلىق جوبالارىن، ياعني قارجى نارىعىنا قاتىسۋشىلاردىڭ ءتيىمدى قارىم-قاتىناسىن قامتاماسىز ەتەتىن جانە ولاردىڭ كليەنتتەرگە جاڭا ساپالى قىزمەتتەر ۇسىنۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن جوبالاردى دامىتۋعا مۇددەلى. بۇل جوبالاردىڭ ىشىندە بولشەك ۇلتتىق تولەم ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ، اشىق بانكينگتى، سيفرلىق تەڭگەنى ەنگىزۋ دە بار. ناقتىراق ايتقاندا، تسيفرلىق تەڭگە قولما- قول ا ق شا جانە قازىرگى بانك شوتتارىنداعى قاراجاتپەن قاتار جۇرەتىن ا ق شانىڭ تاعى ءبىر قوسىمشا فورماسى بولادى. قازىرگى قولدانىستاعى تولەم تۇرلەرىمەن سالىستىرساق، قولدانۋشىلار ايتارلىقتاي ءبىر ايىرماشىلىق بايقامايتىن بولادى. سەبەبى سيفرلىق ۆاليۋتانى قولدانىستاعى قولما-قول اقشاسىز تولەم ادىستەرىمەن - ينتەرنەت-ەكۆايرينگ، موبيلدى قوسىمشالار، POS- تەرمينالدار، QR- كودتار جانە ت. ب. ارقىلى تولەي الادى.

ايەلدەر 61 جاستان زەينەتكە شىعادى، 35 كە تولماعاندار جاستار سانالاتىن بولدى

2022-جىلدىڭ سوڭىندا قازاقستاندا ايەلدەردىڭ زەينەتكە شىعۋ جاسى 2028-جىلعا دەيىن 61 جاس بولىپ بەكىتىلدى. ياعني، 2023-جىلدان باستاپ 61 جاسقا تولعان ايەلدەر زەينەتكە شىعا الاتىن بولدى. سونىمەن قاتار توتەنشە جانە رادياتسيا ءقاۋپى ەڭ جوعارى ايماقتاردا 1949-جىلعى 29- تامىز - 1963 -جىلعى 5- شىلدە ارالىعىنداعى كەزەڭدە كەمىندە 5 -جىل تۇرعان ازاماتتاردىڭ «سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونىنداعى يادرولىق سىناقتاردىڭ سالدارىنان زارداپ شەككەن ازاماتتاردى الەۋمەتتىك قورعاۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس: ەرلەر - 50 جاسقا تولعاندا، ايەلدەر - 45 جاسقا تولعاندا جاسىنا بايلانىستى زەينەتاقى تولەمدەرى تاعايىندالۋىنا قۇقىعى بار. سونداي- اق جانە ودان كوپ بالا تۋعان (اسىراپ العان) جانە ولاردى سەگىز جاسقا دەيىن تاربيەلەگەن ايەلدەردىڭ 53 جاسقا تولعاندا جاسىنا بايلانىستى زەينەتاقى تولەمدەرىن الۋعا قۇقىعى بار.

سونىمەن قاتار، قازاقستاندا جاستار كاتەگورياسىنا جاتاتىنداردىڭ جاس مولشەرى 29 دان 35 كە دەيىن ۇلعايتىلدى. بۇل تۇزەتۋلەر جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا جاستاردى جەڭىلدىكپەن جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ باعدارلامالارىن ازىرلەۋگە جانە جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك بەردى.

وتباسىنىڭ سيفرلىق كارتاسى

2023 -جىلدىڭ 1- شىلدەسىنەن باستاپ الەۋمەتتىك كودەكس (سيفرلىق وتباسى كارتاسى) كۇشىنە ەندى. الەۋمەتتىك كودەكس – ت م د ەلدەرىندە العاش رەت ەنگىزىلىپ وتىرعان ءبىرتۇتاس الەۋمەتتىك قۇجات. ول ادامنىڭ بۇكىل ومىرلىك تسيكلىن قامتيدى. اتاپ ايتقاندا، تۋعاننان كامەلەتكە تولعانعا دەيىن الەۋمەتتىك قولداۋ، ەڭبەككە قابىلەتتى جاستا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ، ەڭبەك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ شارالارى، قيىن ومىرلىك جاعدايدا الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋ جانە قارت ادامدارعا قولداۋ كورسەتۋ.

وسى ماقساتتا 2023-جىلدىڭ 1-قىركۇيەگىنەن باستاپ ازاماتتارعا ۋاكىلەتتى ورگاندارعا حابارلاسپاي- اق الەۋمەتتىك كومەك الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «سيفرلىق وتباسى كارتاسى» رەسۋرسىن ەنگىزۋ پيلوتتىق رەجيمدە باستالدى.

ەلىمىزدە حالىق سانى 20 ميلليونعا جەتتى

ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، قازاقستان حالقىنىڭ رەسمي سانى 2023-جىلعى 14- قاراشادا 20 ميلليوننان استى. قازاقستاننىڭ 20 ميلليونىنشى ازاماتتارى ءبىر مەزەتتە بەس بىردەي وڭىردە - ۇلىتاۋ، جەتىسۋ، اتىراۋ، اقمولا جانە تۇركىستان وبلىستارىندا دۇنيەگە كەلدى. ولاردىڭ ىشىندە 3 ۇل جانە 2 قىز بار.

سوڭعى 30 جىلدا ەلىمىزدە حالىق 22,3 پايىزعا وسكەن. ماسەلەن 1991-جىلى قازاقستاننىڭ حالىق سانى 16,4 ميلليون ادامدى قۇراعان ەدى. بالا تۋۋدىڭ ەڭ جوعارى كورسەتكىشى 2021-جىلى تىركەلگەن، سول جىلى 446 مىڭ بالا دۇنيە ەسىگىن اشقان. جالپى ءولىم-ءجىتىم 1991-جىل مەن 2022-جىلدى سالىستىرعاندا 6,8 ەسە تومەندەدى. ال سابيلەر شەتىنەۋىنىڭ كوەففيتسيەنتى 3,5 ەسە تومەندەگەن. 2022-جىلى تۋۋدىڭ جالپى كوەففيتسيەنتى 1 ايەلگە 3 بالانى قۇرادى. سونداي-اق بىلتىر، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 74,4 جىلدى قۇرادى. بۇل رەتتە ەرلەردىڭ ورتاشا ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى 7 جىلعا، ايەلدەردىكى - 6 جىلعا ءوستى.

جاردەماقى مولشەرى قالاي وزگەردى؟

مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «2023 - 2025-جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. اتالعان زاڭ جوباسى اياسىندا 2023-جىلدىڭ 1- قاڭتارىنان باستاپ كۇنكورىس شەگى، ەڭ تومەنگى زەينەتاقى، جالاقى مەن جاردەماقى مولشەرى دە وزگەردى.

2023-جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ «2023-2025-جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋجەت تۋرالى» زاڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى جانە الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان. زاڭ اياسىندا بالا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى تولەۋ مەرزىمىن 1,5 جاسقا دەيىن ۇلعايتۋ، بازالىق زەينەتاقى مولشەرىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوتەرۋ، ورتاق زەينەتاقى مولشەرىن ەسەپتەۋ كەزىندە تابىستىڭ ەڭ جوعارى شەكتەلۋىن 46-ا ە ك- دەن 55 ا ە ك- گە دەيىن ارتتىرۋ، ساقتاندىرىلعان ادامدار ءۇشىن جۇمىسىنان ايىرىلۋ بويىنشا الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ مولشەرىن ورتاشا ايلىق تابىستىڭ 45 پايىزنا دەيىن ءوسىرۋ تۇرعىسىندا تۇجىرىمدامالىق تۇزەتۋلەر قامتىلعان. زاڭعا سايكەس، ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى 70 مىڭ تەڭگە بولىپ بەكىتىلدى. ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (جاردەماقىلاردى جانە باسقا دا الەۋمەتتىك تولەمدەردى ەسەپتەۋ، سونداي- اق سالىقتاردى جانە باسقا دا تولەمدەردى قولدانۋ ءۇشىن) 3450 تەڭگەنى قۇرايدى. ەڭ تومەنگى كۇنكورىس مولشەرى 40567 تەڭگە بولدى.

مەملەكەت باسشىسى حالىققا جولداۋىندا بالا كۇتىمى بويىنشا بەرىلەتىن تولەم مەرزىمىن ءبىر جارىم جىلعا دەيىن ۇزارتۋدى تاپسىرعان ەدى. مۇنداي تولەم بيۋدجەتتەن عانا ەمەس، مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان دا تولەنەدى. ونى الۋ ءۇشىن جالاقىدان مىندەتتى تۇردە تۇراقتى جارنا اۋدارىلىپ تۇرۋى قاجەت. 2023-جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ وسى تولەم ءبىر جارىم جىلعا ۇزارتىلدى. 2022-جىلى تۋعان بالا ءۇشىن تولەم اۆتوماتتى تۇردە جارتى جىلعا سوزىلدى. ال 1 قاڭتاردان كەيىن تۋعان بالاعا بىردەن ءبىر جارىم جىلعا تاعايىندالدى. سونىمەن قوسا، تولەم الۋشى جۇمىسقا ءبىر جارىم جىلدان ەرتە شىققان جاعدايدا الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى مەملەكەتتىك جاردەماقى دەڭگەيىندە ساقتالادى.

بالا تۋعانعا دەيىنگى ەكى جىلدا الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە 6 ايدان از ۋاقىت قاتىسقان اتا- انا جۇمىس ىستەمەيتىن ادامدارمەن قاتار رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن تولەنەتىن بالا كۇتىمى بويىنشا مەملەكەتتىك جاردەماقى الادى. دەكرەتكە دەيىن جۇمىس ىستەگەن ايەلدەردىڭ بالا كۇتىمىنە بايلانىستى الاتىن اي سايىنعى الەۋمەتتىك تولەمى بولەك ەسەپتەلەدى. ياعني، كەيىنگى 2 -جىل ىشىندەگى جالپى تابىستى 24 ايعا ءبولىپ، مەملەكەت بەكىتكەن 0,4 كوەففيتسيەنتكە كوبەيتىپ، ودان شىققان سومادان 10 پايىز زەينەتاقى جارناسىن الىپ تاستاۋ كەرەك.

كۇنكورىس دەڭگەيى - ەڭ تومەنگى تۇتىنۋ سەبەتىنىڭ قۇنىنا تەڭ، بىر ادامعا ءبىر ايعا قاجەتتى ەڭ از اقشالاي كىرىس. ايتا كەتەيىك، ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى 2021-جىلى - 34302 تەڭگە بولسا، 2022-جىلى 36018 تەڭگەنى قۇرادى.

جاڭا زاڭ ءۇي جانۋارلارىن ەسەپكە قويۋعا مىندەتتەدى

«جانۋارلارعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ تۋرالى» ق ر زاڭىنا سايكەس، بيىل 1- قىركۇيەكتەن باستاپ مىسىقتار مەن يتتەرگە چيپ تاعۋ جانە ولاردى ارنايى ەسەپكە قويۋ مىندەتتى بولدى. ال ءۇي جانۋارلارىنىڭ باسقا تۇرلەرىن، ياعني ەگەۋقۇيرىق نەمەسە ميني- پيگتەردى ەسەپكە الۋ ەرىكتى نەگىزدە جۇرگىزىلەدى. قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەلەكتروندىق جۇيەگە جانۋارلارى تۋرالى اقپاراتتى ەنگىزۋ - تەگىن. دەگەنمەن چيپ تاعۋ ءۇشىن مىسىق پەن يت يەلەرى ءوز قالتاسىنان ا ق شا تولەۋى ءتيىس. ونى وتەۋگە مۇمكىندىگى جوق الەۋمەتتىك وسال توپتاعى ازاماتتارعا قىزمەت ءتۇرى تەگىن.

ايتا كەتەيىك، ق ر ەكولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى ورمان شارۋاشىلىعى جانە جانۋارلار دۇنيەسى كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، بىلتىر قىركۇيەك ايىنىڭ سوڭىندا ەلىمىزدە تىركەلگەن يت پەن مىسىق سانى 730,7 مىڭ بولعان. ونىڭ 83,5 پايىزى نەمەسە 610,2 مىڭى ءۇي جانۋارلارى مەن قىزمەتتىك يتتەر بولسا، 16,5 پايىزى نەمەسە 120,5 مىڭى قاڭعىباس جانۋارلار.

فۋتبول: ءۇمىت پەن سەنىم جىلى

2023-جىلى ميلليونداعان ادامعا ۇلكەن ءۇمىت سىيلاپ، تۇتاس ەلدى كوگىلدىر ەكران الدىنا تەلمىرتكەن ءبىر كوماندا بولدى. ارينە، اڭگىمە فۋتبولدان قازاقستان قۇراماسى جونىندە... بيىل بۇكىل ەۋروپا باسىلىمدارى قازاقستاندىق فۋتبولشىلاردىڭ جەتىستىكتەرى جايلى جارىسا جازدى. ەۋروپا چەمپيوناتىنىڭ ىرىكتەۋ كەزەڭىندە ايدى اسپانعا شىعارىپ، 0:2 ەسەبىمەن جەڭىلىپ جاتىپ، قۇرلىقتىق دودانىڭ قولا جۇلدەگەرىن ۇتىپ كەتكەننەن كەيىن جانكۇيەر جۇرەگىندە ەل قۇراماسىنا دەگەن سەنىم، ءبىزدىڭ فۋتبولشىلار دا ەۋرودا دوپ تەۋىپ قالار دەگەن ءۇمىت ۇيالادى. دانيا قاقپاسىنان ساڭىلاۋ تاپقان ۇلتتىق قۇراما كاپيتانى اسحات تاعىبەرگەننىڭ گولىن ۋەفا جىلدىڭ ۇزدىك گولدارىنىڭ قاتارىندا اتادى. سولتۇستىك يرلانديا مەن سان مارينونى ەكى رەتتەن، دانيا مەن فينليانديانى ءبىر- ءبىر رەتتەن جەڭگەننەن كەيىن قازاقستان قۇراماسىنا سوڭعى تۋردا سىرت الاڭدا سلوۆەنيادان باسىم ءتۇسۋ قاجەت ەدى. وكىنىشكە قاراي، ەۋروپا چەمپيوناتىنا جولداما ازىرگە بۇيىرمادى. ەندى ناۋرىزدا قازاقستان قۇراماسى الدىمەن سىرت الاڭدا گرەكيامەن، ونى جەڭسە، گرۋزيا نە ليۋكسەمبۋرگ كوماندالارىمەن شەبەرلىك بايقاسادى. وسىلايشا، بۇعان دەيىن ءدۇبىرلى دوپ دودالارىن تەك سىرتتاي تاماشالايتىن قازاقستاندىق جانكۇيەرلەر ءۇشىن 2023-جىل ەرەكشە ءۇمىت پەن سەنىم جىلى بولدى.

اۆتورۆەنەرا جولامان قىزى