جىل قورىتىندىسى: 2015 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى تەڭدەسسىز ناتيجەسىمەن تاريحتا قالادى - فوتو
سولاردىڭ ىشىندە 2015 -جىلعى ءساۋىر ايىنىڭ 26 ىندا وتكەن ق ر پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىنا ايرىقشا توقتالۋدى ءجون سانادىق. ويتكەنى، سايلاۋدان باستالعان اڭگىمەلەر كەيىننەن ەلباسىنىڭ تۇعىرنامالىق جوسپارىنا اينالىپ، ودان كەيىنگى كۇنى بەس ينستيتۋتتىق رەفورما رەتىندە زاڭنامالىق بەكىپ، ەندى مىنە، جاڭا 2016 -جىلدىڭ قاڭتارىنان وسىنىڭ بارلىعى دەرلىك ناقتى ءىس جۇزىنە اسىرىلاتىنى كۇتىلىپ وتىر.
البەتتە، رەفورما قازاقستاندا ۇزدىكسىز جۇرگىزىلىپ كەلە جاتىر. دەگەنمەن، پرەزيدەنتتىڭ بەس ينستيتۋتتىق رەفورماسى قازاقستاننىڭ دامۋىن جاڭا ساپاعا جەتەلەيتىنى دە انىق. ەندەشە، جىل اياقتالار تۇستاعى قورىتىندى رەتىندە بيىلعى جىلدىڭ اسا ماڭىزدى ساياسي وقيعاسىنا تاعى دا ءبىر كوز جۇگىرتىپ وتسەك.
الدىمەن سايلاۋدىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن، ياعني كەزەكتەن تىس وتكىزۋدىڭ جاي- جاپسارىنا توقتالساق. 2015 -جىلعى اقپاننىڭ 14 ى كۇنى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋ تۋرالى باستاما كوتەرىلدى. كەيىننەن قازاقستانداعى قوعامدىق ۇيىمدار، بىرلەستىكتەر، ساياسي پارتيالار مەن جەكەلەگەن ساياساتكەرلەر، سونداي- اق شەتەلدىك ساراپشىلار تاراپىنان قىزۋ قولداۋ جاسالعان سايلاۋدى مەرزىمىنەن بۇرىن وتكىزۋدىڭ قاجەتتىگى ەڭ الدىمەن الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىسپەن، ۇردەلى حالىقارالىق جاعدايمەن بايلانىستىرىلدى.
«ەلىمىزدى جاھاندىق سىن- قاتەرلەر كەزەڭىنەن الىپ شىعۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا جاڭا جالپىحالىقتىق سەنىم مانداتى بەرىلۋى قاجەت. الەمدە تۇراقسىزدىق ورىن العان كۇردەلى كەزەڭدە ەلىمىز ستراتەگيالىق باعىتىنان اينىماي، قازاقستاندى جاڭعىرتۋ جانە دۇنيە ءجۇزىنىڭ وزىق 30 ەلىنىڭ قاتارىنا ەنۋى ءۇشىن ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆقا سەنىم ءبىلدىرۋ قاجەت»، - دەپ مالىمدەلگەن بولاتىن اسسامبلەيا كەڭەسىنىڭ ۇندەۋىندە.
كەيىننەن، حالىقتىق قولداۋعا يە بولعان باستاما نەگىزىندە پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسى ەلباسىنا ۇندەۋىن جولدادى. ال سەنات ءتوراعاسى قاسىم- جومارت توقايەۆ كەزەكتەن تىس پرەزيدەنتتىك سايلاۋ وتكىزۋدىڭ تەتىگىنە قاراي، كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە جۇگىنىپ، اتا زاڭ نورمالارىنا تۇسىنىك بەرۋدى سۇراعان.
وسىعان وراي، كونستيتۋتسيالىق كەڭەس ءوز تۇسىنىكتەمەسىندە: «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 41-بابى 3-1-تارماعىنىڭ نورماسىن، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن جەكە- دارا تاعايىنداۋعا ايرىقشا قۇقىعى بار دەپ تۇسىنگەن ءجون. ەلباسىنىڭ پرەزيدەنتتىڭ كەزەكتەن تىس سايلاۋىن تاعايىنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋىنا رەسپۋبليكا كونستيتۋتسياسى قانداي دا ءبىر شارتتار مەن شەكتەۋلەر قاراستىرمايدى. مۇنداي سايلاۋ تاعايىنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعاندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ 41-بابىنىڭ 3-تارماعىندا قاراستىرىلعان، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ سايلاۋى مەرزىمى جاعىنان رەسپۋبليكا پارلامەنتىنىڭ جاڭا قۇرامىن سايلاۋمەن تۇسپا- تۇس كەلمەۋگە ءتيىس دەگەن ەرەجە ەسكەرىلۋى كەرەك»، دەپ ءتۇسىندىردى.
ءسويتىپ، زاڭدىق تۇرعىدان ەش كەدەرگى بولماعاندىقتان، قوعامنىڭ باسىم كوپشىلىگى وسىنى قولداعاندىقتان بيلىك تە بۇل ىسكە بەل شەشە كىرىستى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ ەل ومىرىندەگى اسا ماڭىزدى شەشىمدى قابىلداۋ تۇرعىسىندا حالىققا ۇندەۋ دە جولدادى. وندا ەلباسى: «مەنىڭ مەملەكەت باسشىسى لاۋازىمىنداعى كونستيتۋتسيالىق وكىلەتتىگىم دە 2016 -جىلى اياقتالادى. حالىق ەكى ۇسىنىس ايتۋدا. ءبىرىنشىسى - ەل پرەزيدەنتىن كەزەكتەن تىس سايلاۋىن وتكىزۋ. ەكىنشىسى - پرەزيدەنت وكىلەتتىگى مەرزىمىن ۇزارتۋ تۋرالى رەفەرەندۋم وتكىزۋ. ەكى ۇسىنىستى دا جۇزەگە اسىرۋعا بولادى. دەگەنمەن، كونستيتۋتسيا تالاپتارىنا ساي كەلەتىن ەڭ دۇرىسى سايلاۋ وتكىزۋ بولىپ سانالادى» دەپ جاريالادى.
«قايتا قاھارىنا مىنگەن الەمدىك داعدارىس جاعدايىندا بىرلىك بىزگە بۇرىنعىسىنان بەتەر قۇندى. مەملەكەتتىڭ تىنىشتىعى مەن ەلدىڭ بىرلىگىن ساقتاپ، دامىتۋ پرەزيدەنتى باستاپ، ەلى قوستاعان كەزدە عانا باياندى بولماق. جاۋاپكەرشىلىك بۇكىل حالىققا دا جۇكتەلەدى. وسىنى ۇمىتپايىق. الداعى بيىك بەلەستەر مەن اسقار اسۋلار ءۇشىن ءبىز بارلىق كەدەرگىلەردى باعىندىرىپ، العا باسۋعا ءتيىسپىز. قۇزىرلى ورگاندار قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ باستاماسى ەلىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسىنا جانە سايلاۋ تۋرالى زاڭعا ساي دەگەن قورىتىندى شىعاردى. مەن سايلاۋعا قاتىستى ء«يا» مەن «جوقتى» مۇقيات وي تارازىسىنا سالدىم. ءسويتىپ، «كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋىن وتكىزگەن ءجون» دەگەن پايىمعا كەلدىم. سايلاۋ ەلىمىزدى ۇلى ىستەرگە ۇيىستىرىپ، باياندى بولاشاق جولىندا بىرىكتىرە تۇسەرىنە سەنەمىن. قازاقستاندىقتاردى ەل تاريحىنداعى تاعى ءبىر تاعدىرلى وقيعاعا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىن»، - دەدى ەلباسى حالىققا ارنالعان ۇندەۋىندە.
ءسويتىپ، كەزەكتەن تىس سايلاۋ 26 -ساۋىردە ءوتتى. سايلاۋدان سوڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ق ر پرەزيدەنتتىگىنە كەزەكتەن تىس سايلاۋىنداعى داۋىس بەرۋ قورىتىندىلارىن جاريالاپ، ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ جەڭىسىن رەسمي مالىمدەدى. رەسپۋبليكانىڭ وبلىستىق، استانا جانە الماتى قالالىق اۋماقتىق كوميسسيالارى ۇسىنعان دەرەكتەرگە سايكەس، تىزىمدەرگە ەنگىزىلگەن 9547864 سايلاۋشىنىڭ ىشىنەن 9090920 ادام نەمەسە 95,21 پايىزى داۋىس بەرۋگە قاتىستى. سايلاۋشىلار داۋىسى جالپى رەسپۋبليكا بويىنشا تومەندەگىدەي ءبولىندى: ءابىلعازى قۇسايىنوۆقا سايلاۋشىلاردىڭ 57718 داۋىسى بەرىلدى، بۇل 0,64 پايىزدى قۇرادى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا - 8833250 نەمەسە 97,75 پايىز، تۇرعىن سىزدىقوۆقا - 145756 نەمەسە 1,61 پايىز سايلاۋشىلار داۋىس بەردى. وسىلايشا، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ق ر پرەزيدەنتى بولىپ نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ سايلاندى دەپ ساناۋ تۋرالى قاۋلى قابىلدادى.
بۇدان كەيىنگى كەزەكتە قايتا سايلانعان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ يناۋگۋراتسياسى، ياعني ۇلىقتاۋ ءراسىمى 29 -ساۋىردە ەلورداداعى ەڭسەلى عيماراتتىڭ ءبىرى - تاۋەلسىزدىك سارايىندا بولىپ ءوتتى. بۇل - ەل تاريحىنداعى بەسىنشى يناۋگۋراتسيا. بۇعان دەيىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى العاش رەت 1991 -جىلى 10 -جەلتوقساندا ۇلىقتالىپ، قازاقستان حالقىنا انت بەرگەن بولاتىن. ەكىنشى سايلاۋ 1999 -جىلى 10 -قاڭتاردا ءوتىپ، وندا جوعارى سەنىم مانداتى ن. نازاربايەۆقا تاپسىرىلدى.
پرەزيدەنتتى ۇلىقتاۋ سالتاناتى سول جىلى ەلىمىزدىڭ جاڭا ەلورداسى - استانا قالاسىندا ءوتتى. قازاقستاندا 2005 -جىلعى 4 -جەلتوقساندا ءۇشىنشى جالپىحالىقتىق پرەزيدەنتتىك سايلاۋ ءوتىپ، ونىڭ ناتيجەسى بويىنشا دا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جەڭىمپاز اتاندى. ۇلىقتاۋ سالتاناتى 2006 -جىلدىڭ 11 -قاڭتارىندا جاڭا اقوردادا ءوتتى. بۇدان كەيىن 2011 -جىلى سايلاۋدا دا حالىق سەنىمى تاعى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنا تاپسىرىلدى، ۇلىقتاۋ ءراسىمى 8 -ساۋىردە وتكەن ەدى.
ۇلىقتاۋ راسىمىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: «قازاقستان حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى مەن زاڭدارىن قاتاڭ ساقتاۋعا، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەرۋگە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ وزىمە جۇكتەلگەن مارتەبەلى مىندەتىن ادال اتقارۋعا سالتاناتتى تۇردە انت ەتەمىن» دەپ انت بەرىپ، سوسىن ەلىمىزدىڭ تۋىن ءسۇيدى. بۇدان سوڭ، ءانۇران شىرقالىپ، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى قۋاندىق تۇرعانقۇلوۆ قايتا سايلانعان نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ كۋالىگىن سالتاناتتى تۇردە تابىس ەتتى.
كونستيتۋتسياعا سايكەس جاسالعان شارالاردان سوڭ، پرەزيدەنت رەسمي تۇردە قىزمەتىنە كىرىسكەن بولىپ سانالادى. وسىعان وراي، مەملەكەت باسشىسى ءسوز سويلەپ، الداعى ماسەلەلەرگە توقتالدى. «26 -ءساۋىر ەلىمىز ءۇشىن تاعى ءبىر تاريحي تاعدىرلى كۇن بولدى. پرەزيدەنت سايلاۋى قازاقستان حالقىنىڭ كەمەڭگەرلىگىن بۇكىل الەمگە تانىتتى. ەل وزدەرىنىڭ بىرلىگىنە، بەرىكتىگى مەن كەمەل كەلەشەككە سەنىمىن تانىتتى. ماڭگىلىك ەلدىڭ مىزعىماس ۇستانىمدارىنا ادالدىعىن كورسەتتى. بۇل تاڭداۋ - جارقىن بولاشاققا قادام باسقان قازاقستاننىڭ تاڭداۋى. بىرلىگىن بەرەكەگە ۇلاستىرىپ، ۇلى ىستەر جولىندا ۇيىسقان بارشا حالىقتىڭ جولى. ءوزىنىڭ ۇرپاعىنىڭ بولاشاعىن قاسيەتتى وتانىمىز قازاقستانمەن بىرگە كورەتىن ءاربىر ازاماتتىڭ ەرىك- جىگەرى»، - دەدى ەلباسى.
سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى سايلاۋالدى تۇعىرناماسى رەتىندە جاريالانعان بەس ينستيۋتتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭعىزدى قادام ەكەنىن، پرەزيدەنت لاۋازىمىندا الدا وسى ماسەلەگە ءجىتى نازار اۋدارىلاتىنىن دە ەسكەرتتى. بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى رەفورمالاردى تۇبەگەيلى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن زاڭدىق قامتاماسىز ەتۋدى ۇسىندى. «ۇلت جوسپارى - بۇدان ارى قارايعى مەملەكەتتىك قۇرىلىستىڭ 100 ناقتى قادامىنان تۇرادى ءارى وسى بويىنشا بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمالار بويىنشا اتقارىلاتىن جۇمىستار تۇسىندىرىلەدى. تۇتاستاي العاندا، بۇل جوسپار جاھاندىق جانە ىشكى سىن- قاتەرلەرگە جاۋاپ بەرىپ، جاڭا تاريحي جاعدايدا 30 دامىعان ەلدىڭ قۇرامىنا ەنۋ جوسپارىنا اينالادى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.
جالپى، بيىلعى سايلاۋدىڭ ەرەكشە سيپات العانىن، وعان حالىقتىڭ اسىرەسە جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن قازاقستاندىق قانا ەمەس، شەتەلدىك ساراپشىلار دا، بايقاۋشى ميسسيالار دا العا تارتتى. سونىمەن قاتار، سايلاۋدى ۇيىمداستىرۋ مەن وتكىزۋگە قاتىستى ەشقانداي دا سىن بولعان ەمەس. كەيىننەن ءبىر سۇحباتىندا پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ بۇعان تاعى دا ورالىپ: «2015 -جىلعى سايلاۋ ءبىزدىڭ تۇتاس ۇلت بولىپ قالىپتاسقانىمىزدى كورسەتتى» دەگەن بولاتىن. «حالىق وزىنە نە ۇسىنىلىپ وتىرعانىن جاقسى تۇسىنەدى، سوندىقتان دا مەن جاريالاعان باعدارلامانى قولداپ وتىر.
سوڭعى سايلاۋعا ءبىراۋىزدان قاتىسۋى دا سونىڭ ايعاعى. ەشقانداي بۇزۋشىلىق بۇل سايلاۋدا بولعان جوق، ا ق ش- تان باستاپ ءبارى مۇنى اتاپ ءوتتى. اقش العاش رەت سايلاۋ ءۇشىن حالىقتىڭ كەزەككە تۇرعانىن مويىنداعان شىعار. ساياسات تانۋشىلار تۇسىنگەن شىعار، مەن ءوزىم العاش رەت بىزدە ۇلتتىڭ قالىپتاسقانىن سەزدىم. قانداي دىنگە، ەتنوسقا جاتاتىنىنا قاراماستان حالىق ءبىر ادامعا داۋىس بەردى. ءبارى تەڭ بولدى. ءبىز وسى ساياساتتى جالعاستىرۋعا ءتيىسپىز. وسىنى ءبارى، قازاق تا، ۋكراين، ورىس تا ءتۇسىنۋى شارت: ءبىز وسىنداي بىرلىكتىڭ ارقاسىندا عانا بىرتەكتى ۇلت بولا الامىز. قازاقشا ايتقاندا، ءبىز ۇلت بولا باستاعانىمىزدى وسى سايلاۋدا كورسەتتىك. وسى باعىتتا العا جىلجىساق، بۇل - كەرەمەت دۇنيە»، - دەدى ن. نازاربايەۆ.
شىندىعىندا، 2015 -جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋى بۇرىنعى سايلاۋلاردان مۇلدەم وزگەرەك بولدى. ونىڭ ناتيجەسى عانا ەمەس، حالىقتىق بەلسەندىلىك تە وسىنى اڭعارتتى. ايتا كەتەرلىگى، الداعى 2016 -جىلى دا ءماجىلىس سايلاۋىنا كەزەك كەلە جاتىر. ال ونىڭ ماڭىزى دا ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە ەكەنىن ايتپاساق تا تۇسىنىكتى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
