قئتاي مذراجايلارئنان 15- عاسئرداعئ قازاق ةلئنئث كارتاسئ تابئلدئ

استانا. 19- قازان. قازاقپارات- وسئدان ءبئراز بذرئن مادةنيةت جانة اقپارات ءمينيسترئ دارحان مئثباي قازاقستاننئث عالئمدارئ «مادةني مذرا» مةملةكةتتئك باعدارلاماسئ اياسئندا ذيئمداستئرئلعان ةكسپةديسيا بارئسئندا قئتايدان قازاق دالاسئنئث تاريحئ مةن مادةنيةتئ تؤرالئ 3،5 مئثعا جؤئق بذرئن زةرتتةلمةگةن قذندئ قذجاتتار بار ةكةنئن،
None
None

 بذل باعدارلامانئ ئسكة اسئرؤ بارئسئندا عئلئمي-زةرتتةؤ ةكسپةديسيالارئ تذركيا، موثعوليا، رةسةي، جاپونيا، مئسئر، ا ق ش جانة باتئس ةؤروپا ةلدةرئنة دة شئعاتئنئن حابارلادئ.

جالپئ، تاريحشئلارئمئزدئث عانا ةمةس، شةتةلدةگئ ةلشئلةرئمئزدئث دة شةتةل ارحيأتةرئنةن قازاق تاريحئنا قاتئستئ دةرةك ئزدةپ، ةلةثدةي باستاعانئ بذگئن ةمةس. تاؤةلسئزدئگئمئزدئث العاشقئ جئلدارئ بئرئككةن اراب امئرلئكتةرئنة قازاق ةلئنةن توتةنشة جانة وكئلةتتئ ةلشئ بولئپ بارعان، يرانداعئ ةلشئمئز باعداد امئرةيةأ سول ةلدئث مذراجايلارئنان قازاق تاريحئنا قاتئستئ تاريحي دةرةكتةردئ 23 تومعا توپتاستئرئپ، تاريحشئلارئمئزدئث نازارئنا ذسئنعان.

 اراب امئرلئكتةرئ ةلدةرئنئث ءبئزدئث تاريحئمئزعا جانة ءبئزدئث ةلگة جئپ-جئلئ ئقئلاسئنا قازاقتان شئققان تذثعئش ديپلومات ءنازئر تورةقذلوأ سةبةپ بولعانئن ءبئز باعداد قذلتاي ذلئنان ةستئدئك. 

- 1930- جئلدارئ اراب ةلئندة تئركةلگةن ك س ر و ةلشئلئگئندة ءنازئر تورةقذلوأ بولعان. قازاقستاننان شئققان تذثعئش ديپلوماتتئ ولار دا جئلئ قابئلداعان. كةيئن اياق استئنان ةلگة شاقئرئلئپ، اتئلئپ كةتكةنئن ةستئگةن سول كةزدةگئ ةل باسشئلارئ قاتتئ كذيزةلگةن. 1990- جئلدارئ ةلشئلئك ءذشئن جةر سذراپ بارعان قازاقستاندئق س ءئ م  (سئرتقئ ئستةر مينيستئرلئگئ) وكئلدةرئنة «بذل جةر سئزدةردئ 70 جئل كذتتئ» دةپ ةلشئلئك ءذشئن بولئنةتئن جةر عيماراتئن تةگئن بةردئ.

 ودان بةرئدة جاپونياداعئ ةلشئ اقئلبةك قامالدينوأ جاپونيا مذراجايلارئنان مذحتار اؤةزوأتئث 1960- جئلداعئ جاپونيا ساپارئنئث بئزگة بةلگئسئز تذستارئ جايلئ دةرةكتةر ئزدةپ، جذرت نازارئنا ذسئندئ. ال ا ق ش-تاعئ ةلشئلئگئمئز 1937-1953- جئلداردئث سئرئن اشاتئن دةرةكتةردئث تابئلئپ جاتقانئن حابارلادئ. 1990- جئلدارئ سول كةزدةگئ «وركةن» گازةتئنئث رةداكتورئ، قازئرگئ ءمينيسترئمئز دارحان مئثبايمةن جولئققان تذرار رئسقذلوأتئث جذبايئ ءازيزا رئسقذلوأا ةرئ ذستالعان كةزدة «قازاقستان» اتتئ قولجازباسئنئث جوعالئپ كةتكةنئن ايتقان بولاتئن.  «سول ةثبةك ا ق ش-تان ءبئر-اق شئققان» دةگةن اقپارات بئزگة ةندئ جةتئپ وتئر. ونئث ول جاققا قالاي جةتكةنئ تاريحشئلارعا جذمباق.

 قئتايدا مذراجايلارئندا ةكئ جئل جذمئس ئستةپ كةلگةن زةرتتةؤشئ عالئم قويشئعارا سالعارين 1990- جئلدارئ قازاق تاريحئنا قاتئستئ تالاي دةرةك جيئپ قايتقان. ونئث العاشقئ ةكئ تومئ وقئرماننئث قولئنا ءتيدئ. ال ءذشئنشئسئ زةرتتةؤشئنئث جةكة مذراجايئندا.  - ةگةر ول باسپا بةتئن كورسة، ةل تاريحئ قذندئ دةرةكتةرمةن تولئعار ةدئ، - دةيدئ قويشئعارا اعا.  قويشئعارا اعا ول ةلدةگئ قازاق تاريحئنا قاتئستئ دةرةكتةردئ ءذش كةزةثنةن تذراتئنئن ايتادئ.

 العاشقئسئ - قازاق حاندارئ تذسئنداعئ الئس-بةرئستةر. ال ةكئنشئ كةزةث - كةثةس وداعئنئث العاشقئ جئلدارئنداعئ ساياسي قؤعئن-سذرگئن. ال ءذشئنشئسئ - تاؤةلسئز قازاق ةلئنئث تاريحئ. بذگئندة الةم شئعئس وركةنيةتئن مويئندادئ. ال شئعئس الةمئندةگئ قازاق حالقئنئث الار ورنئ قانداي؟ اسئرةسة، ةگةمةندئگئن جاثا العان مةملةكةتئمئزدئث ءوزئن-ءوزئ تانؤئندا شئعئستانؤدئث ماثئزئ وراسان زور.

وسئ ورايدا قازاق مةملةكةتتئلئگئنة قاتئستئ تئث دةرةكتةردئ تاؤئپ، عئلئمي اينالئمعا ةنگئزؤدة تةر توگئپ جذرگةن ر.ب.سذلةيمةنوأ اتئنداعئ شئعئستانؤ ينستيتؤتئنئث ديرةكتورئ، «مادةني مذرا» باعدارلاماسئ «شئعئستانؤ» سةكسياسئنئث ءتورايئمئ مةرؤةرت ابؤسةيتئوأا قئتاي، يران، ذلئ بريتانيا، شأةيساريا، فرانسيا ةلدةرئندةگئ ةلشئلئكتةرئمئز زةرتتةؤ جذمئستارئندا قولدارئنان كةلگةنشة كومةكتةسئپ كةلگةنئن ايتادئ.

 يران مذراعاتتارئندا XVI عاسئردئث باسئنداعئ يران بيلةؤشئلةرئ مةن قازاقتار اراسئنداعئ العاشقئ قاقتئعئستار جايئنداعئ قذجاتتار تابئلئپتئ. 1548- جئلعا قاتئستئ حاقنازاردئ حان رةتئندة اتاپ كورسةتكةن ةث العاشقئ حابارلاما دا سول قذجاتتاردئث اراسئنان تابئلعان.  - ءبئراق ءبئزدئث تاريحئمئز قازاق حاندئعئنان باستالعان جوق، سوندئقتان ةندئ تةرةثگة بويلايتئن كةز كةلدئ. سةبةبئ سان ءتذرلئ سيپاتتاعئ سالئستئرؤ، سايكةستةندئرؤ ارقئلئ تالداؤدئ قاجةتسئنةتئن قئزئقتئ دةرةكتةر وتة كوپ. كونة داؤئرلةردئ، ورتاعاسئرلاردئ دا نازاردان تئس قالدئرماؤ كةرةك.

مئسالئ، قئتايدئث ءبئرئنشئ تاريحي مذراعاتئندا ابئلاي حان، ابئلپةيئز سذلتان سئندئ قازاق حاندارئنئث حاتتارئ وتة كوپ ساقتالعان. قازاقتئث حان-سذلتاندارئ چيث يمپةراتورئنئث جازعان حاتتارئنا شاعاتاي، ويرات تئلدةرئندة جاؤاپ بةرگةن، باسقا دا شةت تئلدةرئن مةثگةرگةن. ءبئراق قازاق دالاسئنا جولدانعان حاتتار تؤرالئ دةرةكتئ كةزدةستئرمةدئم. ولاردئث ءتذپنذسقاسئ تاشكةنت مذراجايلارئندا ساقتالئپ قالؤئ ابدةن مذمكئن، - دةيدئ مةرؤةرت قؤات قئزئ.

 مةملةكةتئمئزدئث وتكةن عاسئرلارداعئ شةكاراسئ، كارتاسئ تؤرالئ مالئمةتتةر كئم-كئمدئ دة قئزئقتئرادئ. وسئدان ءبئراز بذرئن ءبئزدئث گازةت « ХIV عاسئرداعئ قازاق حاندئعئنئث قالئپتاسؤ كةزةثئندةگئ شةكارامئزدئث سئزباسئ، قازاق حاندئعئنئث اتئنان بارعان ةلشئلةرئمئزدئث سؤرةتئ ريمنةن تابئلدئ» دةگةن قؤانئشتئ حابار تاراتقان ةدئ. ال بذگئن ХV عاسئرداعئ قازاق ةلئنئث كارتاسئ قئتاي مذراجايلارئنان تابئلدئ.

 قازاقستانعا 2008- جئلئ كوشئپ كةلگةن پةكين ؤنيأةرسيتةتئنئث PhD دارةجةلئ دوكتورئ، تاريحشئ نذرلان كةنجةاحمةتتئث ايتؤئنشا، جةر-سؤ اتتارئ بةينةلةنگةن بذل كارتانئ وسئدان ءبئر جارئم عاسئر بذرئن باتئس عالئمدارئ زةرتتةپ كورئپتئ. مئسالئ، وسئ ماسةلةنئ زةرتتةگةن نةمئس عالئمئ برةتشنةيدةر توپونيمدةردئث ذشتةن ءبئرئن عانا شةشسة، سين سزو ميان اتتئ قئتاي عالئمئ تةك قئتايعا قاتئستئ بولئگئ، ياعني قاشعارعا دةيئنگئ ارالئقتئ زةرتتةپ، وزئنة دةيئن زةرتتةگةندةر باتئستئ سول كذيئنشة تذسئنبةي كةتكةن» دةگةن تذجئرئمعا كةلگةن.

 تاريحتئ 2003- جئلئ پةكين ؤنيأةرسيتةتئندة وقئپ جذرگةن كةزدة قئتايدئث ءئرئ كومپانياسئ جاپونيادان كونة كارتا ساتئپ العان. بذل كونة كارتانئث اتئ «موثعولدئث جةر-سؤ كارتاسئ» دةپ اتالادئ. ءبئراق بذل كارتا باتئس ءوثئرئنئث جةر-سؤئ مةن حالقئ جايئنداعئ كارتاعا ذقساس بولئپ شئققان. - سول كةزدةگئ ذستازئم پةكين ؤنيأةرسيتةتئنئث پروفةسسورئ لي مي سؤن شاقئرئپ الئپ، «مئنا كارتانئ بئرگة زةرتتةسةك» دةگةن ذسئنئس ايتتئ. پةكيندة ةكئ-اق جئل بئرلةسئپ زةرتتةدئم، ءبئراق ونئث ءتذپ-تامئرئنا جةتة المادئم، - دةيدئ عالئم.

 ونئث ايتؤئنشا، قازاقستانعا كةلةردئث الدئندا جاپونيادا زةرتتةؤئن جالعاستئرئپ، جاپون عالئمدارئمةن دة بئرلةسئپ زةرتتةپ كورئپتئ. «ولار دا تةك قانا قاراپايئم زةرتتةگةن ةكةن، ءئرئ-ءئرئ قالالارئن عانا ايتئپ، باسقا ذساق قالالارئن تذسئندئرمةگةن» دةيدئ.

نذرلان كةنجةاحمةتتئث سوزئنة قاراعاندا، «بذل جاي عانا كارتا ةمةس». وندا سول كةزدةگئ XV-XVI عاسئرداعئ دذنيةجذزئندةگئ ءئرئ مةملةكةتتةردئث جاعدايئ، ورنالاسؤ اؤماعئ، جئبةك جولئن بةينةلةيتئن وتة ماثئزدئ دةرةكتةر بار. وندا سول كةزدةگئ قازاق حاندئعئنئث دا استاناسئ جايلئ ايتئلعان ةكةن. - قازئر قازاق حاندئعئ 1456- جئلئ قذرئلعان دةپ ايتئلئپ ءجذر. ءبئراق قئتاي دةرةكتةرئندة ولاي ةمةس. 1452- جئلئ جانئبةك حاننئث سول كةزدةگئ قئتاي پاتشالئعئنا ءجذز نةشة ادامدئق ةلشئ جئبةرگةنئ تؤراسئندا دةرةكتةر بار. ءبئراق بذل دا تايأاندا جاتئر، - دةيدئ نذرلان كةنجةاحمةت.

 عالئمنئث ايتؤئنشا، بذل كارتادا سونئمةن بئرگة قازاقستاننئث سول كةزدةگئ تذرا دةگةن قالاسئ دا سئزئلعان. ونئث استئنداعئ تذسئندئرمةدة بئلاي دةپ جازئلئپ تذر: «بذل تذرا قالاسئ دوثگةلةك ءپئشئندئ. وندا ءبئر حان تذرادئ، اق قالپاق كيةدئ. بذل جةردة ءبارئ - مذسئلمان. ولار ةگئن ةكپةيدئ، تةك قانا قئمئز ءئشئپ، جئلقئ، بالئق ةتئن جةيدئ دةپ تذسئنئكتةمة جاساعان. بذل - سول كةزدةگئ قازاقتار.

بذل عئلئمي دةرةك وسئلايشا تذرا قالاسئ تؤرالئ تاريحشئلار اراسئنداعئ داؤدئ توقتاتؤئ دا مذمكئن. سول كةزدةگئ ءابئلقايئر حاندئعئنان بولئنگةننةن كةيئن دة قازاقتار تذرانئ استانا ةتئپ تذرعان. تاريحي دةرةكتةر بويئنشا تذرا شاهارئ قازئر رةسةي اؤماعئندا. قازئر وسئ سياقتئ ذساق-تذيةك بولعانمةن وتة ماثئزدئ دةرةكتةر انا-ساندا عانا جئلت  ةتة قالادئ. قازاقستان تاريحئندا ول تؤرالئ ةشتةثة جازئلماعان. ةگةر الداعئ ؤاقئتتا وسئ دةرةكتةرگة ءمان بةرسةك، قازاق حاندئعئنا قاتئستئ كوپتةگةن مالئمةتتةر الدئمئزدان شئعار ةدئ، - دةيدئ نذرلان كةنجةاحمةت.

تاريحشئ كةزئندة مادةنيةت مينيسترلئگئنة حات جازئپ، وسئ قازاق حاندئعئنئث ةرتة قذرئلعاندئعئ جونئندة دةرةكتةردئ تايأاننان الئپ كةلؤگة كومةكتةسؤئن سذراعان ةكةن. الايدا مينيسترلئكتةگئلةر عالئمعا قولئنداعئ دةرةكتةرمةن زةرتتةؤئن جالعاستئرا بةرؤگة كةثةس بةرگةن. بذل وسئدان ةكئ-ءذش جئل بذرئنعئ جاعداي .

 - گةرمانيادا 19- عاسئردئث سوثئ مةن 20- عاسئردئث باسئندا لةكوك تاعئ دا باسقا عالئمدار شئعئس تذركئستانداعئ تذرپانعا بارئپتئ. كوبئ تذركئ تئلئندة جازئلعان جازبالاردئ گةرمانياعا الئپ كةتكةن. قازئر بذل دةرةكتةر بةرليندة. ولاردئث كوبئسئ نةمئس تئلئندة شئققان. ةندئ نةمئس ءتئلئن ذيرةنؤ ارقئلئ سول ءتذپنذسقالارمةن، سول ةثبةكتةرمةن تانئسسام دةيمئن، - دةيدئ  تاعئ ءبئر تاريحشئ قانات وسكةنباي مامئر ايئندا جؤرناليستةرگة بةرگةن سذحباتئندا قئتاي كارتالارئندا بذل ةلدئ مةكةن اتتارئ بولةك-بولةك كورسةتئلگةنئن ايتقان.

 ايتالئق، ءبئر جةردة قازاقستان كورسةتئلسة، ءدال سول جةردة باسقا ولكة دة بةينةلةنؤئ مذمكئن. سوندئقتان ونئ ءتذسئنؤ وتة قيئن. مذنداي كارتالاردئ ءتذسئنؤ ءذشئن ةث بئرئنشئدةن، سول كةزدةگئ ورتاعاسئرلئق قئتاي ءتئلئن ءبئلؤ كةرةك. ورتاعاسئرلئق قئتاي ءتئلئنئث يةروگليفئن، تاريحناماسئن بئلگةن ءجون. ودان كةيئن ونئث زةرتتةلؤ دةثگةيئن ءبئلؤ قاجةت. سونئث ءبارئن بئلة وتئرئپ، وقئپ زةرتتةپ، سونداي بازامةن بارعان دذرئس. قئتاي دةرةكتةرئ ءبئز ءذشئن تئث نارسة عوي. سوندئقتان بذل ةثبةك وتة قذندئ دذنية، دةگةنمةن سةث قوزعالدئ.

 مادةنيةت جانة اقپارات ءمينيسترئنئث باسئنا كةلگةن دارحان مئثباي اعامئز شةتةلدة شاث باسئپ جاتقان قازاق تاريحئنا قاتئستئ دةرةكتةر بذدان بئلاي مةملةكةتتئث باقئلاؤئندا بولاتئنئن اشئپ ايتتئ. ال ءبئز ءوز تاراپئمئزدان ةندئ عانا قولعا الئنئپ جاتقان 20 تومدئق «قازاقستان تاريحئ» جوباسئ مينيسترلئك ذيئمداستئرعالئ وتئرعان ةكسپةديسيا مذشةلةرئنئث نازارئنا ئلئنگةن قذندئ دةرةكتةرمةن تولئعادئ دةپ ذمئتتةنةمئز.

 گذلبارشئن سابايةأا

«ايقئن»

سوڭعى جاڭالىقتار