لا 155/6: اسا اۋىر قىلمىس جاساعان جەتكىنشەكتەر تۇرمەسى
ولاردىڭ ەڭ جاسى 15 - تە. قازاقستان زاڭى بويىنشا بالالار جازاعا 14 جاستان باستاپ تارتىلادى.
مەكەمە قىزمەتكەرلەرىنىڭ سوزىنشە تەمىر تورعا توعىتىلعان بوزبالالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى - ادام ولتىرگەندەر. ودان كەيىن قىز زورلاپ، ۇرلىق جاساعاندار.
حالىق اراسىندا قىلمىسكەردىڭ بارلىعى جەتىمدەر مەن جاعدايى تومەن وتباسىدان شىققاندار دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسقان. الايدا، تۇزەتۋ مەكەمەسىنە كەلىپ، سوتتالعان جەتكىنشەكتەرمەن تىلدەسكەنەن سوڭ ونىڭ قاتە پىكىر ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك.
بۇگىن ءبىز بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ ادامنىڭ ايتۋعا اۋزى بارمايتىن اۋىر قىلمىس جاساعان بالالارمەن جۇرگىزىلگەن سۇحباتتى نازارعا سالىپ، ولاردىڭ تۇرمەدەگى ءومىرى جايلى ءسوز ەتپەكپىز.
NUR. KZ تىلشىلەرى لا-155/6 تۇزەتۋ مەكەمەسىندەگى بالالاردىڭ ومىرىمەن تانىسۋ ءۇشىن رۇقساتتى 1 اپتا بۇرىن سۇرادى. فوتوگراف پەن جۋرناليستى كۇزەتشىلەر عيماراتقا كىرگىزبەس بۇرىن ون شاقتى تەكسەرۋدەن وتكىزىپ، فوتواپپارت، قالام مەن قاعازدان باسقانى تۇگەلدەي الىپ قالادى. بۇل جەردە، ءتىپتى ءوز قىزمەتكەرلەرىن دە كۇندەلىكتى وسىلاي تەكسەرەدى. ىشكى اۋماققا تەلەفون، ءتىپتى تەمەكى الىپ كىرۋگە رۇقسات جوق.
سوتتالعان جەتكىنشەكتەردىڭ بارلىعى تۇسكە دەيىن عيمارات ىشىندەگى مەكتەپتە ءتالىم الادى. مۇندا ساباقتار كادىمگى ءبىلىم مەكەمەلەرىندەگىدەي جۇرگىزىلەدى. تەك ءاربىر سىنىپتىڭ ىشىندە وقۋشىلاردىڭ ءىس-ارەكەتىن قاداعالاپ مۇعالىمنەن بولەك 2 پوليتسيا قىزمەتكەرى تۇرادى. سەبەبى، ۇستازداردىڭ بارلىعى ايەل ازاماتتار جانە ولاردى اۋىر قىلمىس جاساعاندارمەن جەكە قالدىرۋعا بولمايدى دەپ ءتۇسىندىردى مەكەمە باسشىلارى.
جالپى بالالار تۇرمەسىندە 3 سىنىپ بار. ولار جاسىنا قاراي بولىنگەن. ۇستازداردىڭ ايتۋىنشا، سوتتالعان بوزبالالار تاريح، گەوگرافيا، ادەبيەت پاندەرىن جاقسى وقيدى.
مەكەمەدە مەكتەپتى ءتامامداپ، قولىنا اتتەستات العان ون شاقتى جەتكىنشەك تە تۇرىپ جاتىر. ولار تۇسكە دەيىن تۇرمە ىشىنەن اشىلعان ءبالىش تسەحى، اسحانا جانە كۇتۋ بولمەلەرىندە اقىلى جۇمىس جاسايدى.
ال تۇسكى استان سوڭ ءتۇرلى ماماندىق بويىنشا ءبىلىم الادى. ونىڭ ىشىندە دانەكەرلەۋشى، اسپاز، تىگىنشى سىندى ۇيىرمەلەر مەن كۋرستار دا بار.
جالپى تۇرمەدە وتىرعان جەتكىنشەكتەردىڭ تۇرلەرىنە قاراپ، اۋىر قىلمىس جاسادى دەگەنگە سەنۋ قيىن. بارلىعىنىڭ كوزىندە ءالى دە بولسا بالالىق بار. ءتىپتى بويى كىشكەنە ءبۇلدىرشىن اكەسىن باۋىزدادى دەگەندى ەستىگەندە مۇمكىن ەمەس دەرسىز.
ءبىراق بالالار ىستەگەن قىلمىستارىن مويىندايدى، وكىنەدى. ءتىپتى بۇل قىلمىسقا نە ءۇشىن بارعاندارىن دا ەش بۇكپەسىز اشىق ايتادى.
باتىر 18 جاستا، كىسى ولتىرگەنى ءۇشىن 7,5 جىلعا سوتتالعان، ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز بالاسى.
«2013 -جىلى ساياباقتا ەكى دوسىممەن تۇندەلەتىپ قىدىرىپ جۇرگەنبىز. ەكى جىگىت بىزگە ۇزاق قارادى. ونىڭ كوز قاراسىن ۇناتپادىم دا، قاسىنا بارىپ نەگە تەسىلە قارايسىڭ دەپ تيىسە باستادىم. ولار جاۋاپ قايتاردى. شىنى كەرەك، توبەلەسىپ، ءوزىمدى دوستارىمنىڭ الدىندا «كرۋتوي» كورسەتكىم كەلدى. قايتا بارىپ، انا جىگىتتەردى ۇرا باستادىم. ارتىنشا توبەلەس باستالدى. كىشكەنتايمىن عوي. جەڭىلىپ بارا جاتقان سوڭ، جولدىڭ جيەگىندەگى كىرپىشتى الدىم دا، بىرەۋىنىڭ باسىنان ۇردىم. ول جەرگە قۇلادى. ءبىز قاشىپ كەتتىك. باسىنا كىرپىش تيگەن جىگىتتىڭ قايتىس بولعانىن پوليتسيادان ەستىدىم. قازىر قيىندىق مەنەن گورى انامدا. وعان جانىم قاتتى اشيدى. كەلگەن سايىن جىلايدى. ءوزى ازىپ، قاتتى قارتايىپ كەتتى. بوستاندىققا شىقسام زاڭگەر ماماندىعىنا وقۋعا تاپسىرام. اقشا تاۋىپ، انامدى باعىپ وتەم. قادىرىن ەندى ءتۇسىنىپ جاتىرمىن»، - دەيدى ول.
ارنۇر، 17 جاستا، قاساقانا ادام ولتىرگەنى ءۇشىن 7 جىلعا سوتتالعان. ۇيىندە اناسى مەن اجەسى بار. تۇرمەدە وتىرعانىنا 2 جىلعا جۋىقتادى.
«ۇلكەن بالالارمەن دوس بولدىم. ولاردىڭ تۇسىنىگى دە ۇلكەن دەپ قاتتى سىيلايتىن ەدىم. سول دوسىمنىڭ ءبىرى تۇندە قالاعا الىپ شىعىپ، جولدا كەتىپ بارا جاتقان ماس ازاماتقا تيىسە باستادى. سوسىن جەرگە جىعىپ، الىپ ۇردى. مەن قاسىندا بولدىم. ءبىر-ەكى رەت تەپكەن شىعارمىن. ەسىمدە جوق. ءبىراق، مەن ولتىرگەن جوقپىن. ال سوتتا بىرگە ءولتىردى دەگەن ۇكىم كەسىپ، دوسىما 11 جىل، ماعان 7 جىل بەردى. قازىر وكىنەمىن. انامدى تىڭداپ ۇيدە وتىرسام وسىلاي بولماس ەدى. سەنەسىز بە، تۇرمە ماعان ءومىردىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىردى. تەرەزەگە قاراپ، بوستاندىقتا جۇرگەن ادامدارعا قاراپ، قاتتى قىزىعامىن. اۆتوبۋسقا ءمىنىپ، حالىقتى كورۋ ارمانىم»، - دەيدى ارنۇر.
تۇرمەگە ەڭ جاس بولىپ تۇسكەندەردىڭ ءبىرى - ايدىن. نەبارى 14 جاسىندا 5 جىلعا سوتتالعان. قىلمىس جاساۋىنا جوقشىلىق ەمەس، توقشىلىق پەن ەركەلىكتىڭ كەسىرى ءتيدى دەيدى.
«ۇيدە 3 اعام بار. مەن كەنجە بالامىن. سوندىقتان تۋىستارىم قاتتى ەركەلەتەدى. مەنىڭ ايتقانىمنىڭ ءبارى زاڭ ەدى ۇيدە. نەبىر بۇزىقتىق جاساسام دا ەشكىم ۇرىسپايتىن. سودان بولار، ويىما نە كەلەدى سونى ىستەيتىنمىن. 2012 -جىلى اۋىلداعى كورشىم سۋ جاڭا "لادا" كولىگىن ساتىپ العان. سونى دوستارىما كورسەتىپ ماقتانايىن دەپ ەسىگىنىڭ الدىنان رۇقساتسىز ايداپ اكەتتىم. دوستارىمدى ىشىنە تولتىرىپ الىپ، اۋدانعا باردىق. ارتىنشا بەنزينى بىتكەن سوڭ جولدىڭ بويىنا تاستاپ كەتىپ قالدىم. ىسىمە كورشىمىز قاتتى اشۋلانىپ، مەنى پوليتسياعا ۇستاپ بەردى. ءوزىمنىڭ كىنالى ەكەنىمدى ءتۇسىندىم. ءبىراق قۇتىلىپ كەتەم دەپ ويلادىم با بىلمەيمىن، ول كىسىدەن كەشىرىم دە سۇراعان جوقپىن. قازىر وسى قىلمىسقا بىرگە بارعان دوسىم 6 جىلعا سوتتالىپ، ۇلكەندەر كالونياسىندا جازاسىن وتەۋدە. ال مەن وسى جەردە جازامدى وتەپ جاتىرمىن»، - دەيدى ول.
ايدىننىڭ ارمانى ەرتەرەك بوستاندىققا شىعىپ، رەنجىتكەن كورشىسىنىڭ الدىندا تىزەرلەپ تۇرىپ كەشىرىم سۇراۋ. ودان قالا بەردى تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ تەاترىندا جۇمىس جاساۋدى ارمان ەتەدى.
«قانات ءالجاپپاروۆ سياقتى اۆتوماتتى، ماشينانىڭ داۋىستارىن اينىتپاي سالامىن. تەلەديداردان تۇرسىنبەكتىڭ ازىلدەرىن كورىپ، دايىندالىپ ءجۇرمىن. بوستاندىققا شىعا سالا «بازار جوق» تەاترىنا بارىپ، ءوز ونەرىمدى كورسەتەمىن. ءتۇبى ءارتىس بولامىن»، - دەيدى ول.
لا-155/6 تۇزەتۋ مەكەمەسى باسشىسىنىڭ ۋاقىتشا قىزمەتىن اتقارۋشى ەرتاي ساپپار ۇلىنىڭ بالالار تۇرمەسىندە قىزمەت اتقارىپ جاتقانىنا ون جىلعا جاقىنداعان. ماماننىڭ تۇيگەنى - جەتكىنشەكتەر قىلمىسقا ۇلكەننىڭ جەتەگىمەن بارادى.
«بالالارمەن سويلەسىپ وتىرساڭ، بارلىعى جاسى ۇلكەن دوسى بارىن ايتادى. سونىمەن بىرگە ءجۇرىپ وسىلاي بولدى، سول ايتقان سوڭ جاسادىم دەيدى. سوندىقتان دا اتا- انالارعا ايتارىم، بالا ءوز قاتارلاسىمەن عانا ارالاسقانى دۇرىس. اۋىر قىلمىس جاساعاننىڭ بارلىعى تۇنگى ساعات 11 دەن كەيىن ۇيدە بولماعاندار. مۇندا تاربيەلەنىپ جاتقان بالالاردىڭ 60 پايىزى - قازاقتىڭ قارا دومالاقتارى. باسىم كوپشىلىگى جاعدايى جاقسى وتباسىدان شىققان نەمەسە ءبىر ءۇيدىڭ جالعىز ەركەسى. سول سەبەپتى، ەر بالا تاربيەسىندە اكەلەر قاتال بولۋى كەرەك»، - دەيدى ول.
تۇزەتۋ مەكەمەسىندەگى جەتكىنشەكتەر ءۇشىن ءتارتىپ ەڭ ءبىرىنشى ورىندا. سەبەبى، ونىڭ ەرتەرەك بوستاندىققا شىعۋى تىكەلەي وزىنە بايلانىستى. بالالار تۇرمەسىندە «كەشىرىم» دەگەن بولمايدى. ەگەر سوتتالعان جەتكىنشەك ءبىرىنشى رەت ءتارتىپ بۇزسا - ەسكەرتۋ، ەكىنشى رەت بۇزاقىلىق جاساسا - قاتاڭ سوگىس، ءۇشىنشى رەت قايتالانسا - 72 ساعاتقا جالعىز قامالادى. ال ءجيى ەسكەرتۋ العان بالا ۇيىنە ەرتە قايتام دەپ ارمانداماسا دا بولادى.
لا-155/6 تۇزەتۋ مەكەمەسىندەگى كۇزەت قىزمەتى وتە جوعارى. ون شاقتى قورشاۋ ورناتىلعانى بىلاي تۇرسىن، ءاربىر قاقپادا لازەرلىك دابىل جۇيەسى جۇمىس جاسايدى. اۋماقتى ءاربىر 10 مينۋت سايىن پوليتسيا يتپەن ءتىنتىپ، ارتىق ادام جۇرمەۋىن قاداعالايدى. باسشىلاردىڭ سوزىنشە، مۇنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ سانى سوتتالۋشىلاردان ەكى ەسەگە كوپ.
سەبەبى، 2000 -جىلى تۇزەتۋ مەكەمەسىندە جازاسىن وتەپ جاتقان 5 سوتتالۋشى جەتكىنشەك دارىگەر ايداربەك سابىربەكوۆتى ازاپتاپ ءولتىرىپ، كيىمىن كيىپ، قاشپاق بولعان. ال 2010 -جىلى ءبىر سوتتالۋشى مەكەمەدەن قاشىپ كەتكەن ەدى.
سوتتالعان جەتكىنشەكتەر كەشكى ساعات 22:00 دە ۇيىقتاۋعا جاتىپ، تاڭعى ساعات 6:00 دە تۇرادى. بارلىعى ۇلكەن كازارمادا ۇيىقتايدى. بۇل جەرگە دە بەينەباقىلاۋ قويىلىپ، كۇزەتشىلەر ءجىتى قاداعالاپ وتىرادى. ءتىپتى رۇقساتسىز تۇندە تۇرۋعا دا تىيىم سالىنعان.
دەرەككوز: NUR. KZ
