ساياسي ليدەرلەر - لي كۋان يۋ مەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆ: 13 ۇقساستىق

استانا. قازاقپارات - مەملەكەتتىڭ ورتالىعى رەتىندە اقمولانى تاڭداپ، ەسىل ءوزىنىنىڭ بويىنا جاڭادان قالا سالۋ - نازاربايەۆتىڭ تاريحي ساياسي شەشىمى.

 6 - شىلدە استانا كۇنى مەرەكەسى بولعانىمەن، جالپاق جۇرت تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۋعان كۇنى ەكەنىن جاقسى بىلەدى. وسىعان وراي تاريحي تۇلعا تۋرالى جان-جاقتى زەرتتەۋلەر، فيلمدەر مەن كىتاپتار جىل سايىن جارىق كورىپ جاتادى.

نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى ءوزىنىڭ ەڭبەكتەرىندە، سۇحباتتارىندا الەمدىك دەڭگەيدەگى ساياسي ليدەرلەر جايلى تەرەڭ زەرتتەگەنىن اڭعارتىپ وتىرادى. اسىرەسە فرانسياعا سوعىستان كەيىنگى جىلدارى الەمدىك دەرجاۆا مارتەبەسىن قايتارعان شارل دە گولل مەن سينگاپۋر مەملەكەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان لي كۋان يۋدى ۇلگى رەتىندە ايتىپ وتىرادى. ول تۋرالى «قازاقستان جولى» اتتى ەڭبەگىندە بىلاي دەيدى.

شارل دە گولل

لي كۋان يۋ

«ءوز ەلدەرىنىڭ تاريحىندا اسا كورنەكتى تاريحي ءرول اتقارعان تۇلعالار ونەگەسى جەتەرلىك. ولار تۇركيانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى كەمال اتاتۇرىك، امەريكاندىق 31-پرەزيدەنت فرانكلين دەلانو رۋزۆەلت، «قىتايلىق رەفورمالاردىڭ اكەسى» دىڭ شياۋپيڭ، مالايزيانىڭ بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى ماحاتحير موحامماد - بۇل قاتاردى ءارى قاراي جالعاستىرا بەرۋگە بولادى.

ءبىراق مەن مەملەكەتتەردىڭ نەگىزىن سالۋشى بولىپ تابىلاتىن جانە مەن ءۇشىن جەكە باسىنىڭ ونەگەسىمەن ۇلگىگە اينالعان اسا كورنەكتى ەكى قايراتكەردى ەرەكشە اتاپ ايتقىم كەلەدى. ول - الدەقاشان ومىردەن وتكەن فرانسيا پرەزيدەنتى شارل دە گولل، سونداي-اق سينگاپۋردىڭ نەگىزىن سالۋشى لي كۋان يۋ».

ءتىلى دە، ءدىنى دە ءارتۇرلى قازاقستاننىڭ حالقىن ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىكتىرگەن كونستيتۋتسيامىز دەيتىن بولساق، سول نەگىزگى زاڭىمىز بەن فرانسيا كونستيتۋتسيا اراسىنان كوپ ۇقساستىق تابۋعا بولادى. ال باسقارۋ ءستيلى جاعىنان لي كۋان يۋ مەن نۇرسۇلتان نازاربايەۆتا جاقىندىق بار. «قازاقستان جولى» كىتابىندا ەلباسى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ەلىمىزگە سينگاپۋر ۇلتىنىڭ اكەسى اتانعان لي كۋان يۋدى شاقىرىپ، شەنەۋنىكتەرگە ءدارىس وقۋىنا سەبەپشى بولعانىن جازادى.

«1991-جىلى مامىردا لي كۋان يۋ بەيرەسمي ساپارمەن الماتىعا كەلىپ قايتقان ەدى. مىنە، سول كەزدەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسقان ءبىزدىڭ ءوزارا دوستىعىمىز باستالدى. ول قازاقستاندا وتكىزگەن بەس كۇننىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ جاعدايىمەن تانىسىپ، مەنىڭ ءوتىنىشىم بويىنشا، سول كەزدە قازاق ك س ر مينيسترلەر كەڭەسىندە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جاس ەكونوميستەر توبى الدىندا ءسوز سويلەدى.

تابان استىندا ۇيىمداستىرىلعان لەكسيادا لي كۋان يۋ مەملەكەت- قالانىڭ قالاي قۇرىلعانى، قالاي دامىعانى تۋرالى اڭگىمەلەدى. ول تىڭداۋشىلار نازارىن 1965-جىلى سينگاپۋردىڭ تاۋەلسىزدىك الۋىمەن بايلانىستى تاپ بولعان پروبلەمالارعا اۋداردى. بۇل نەگىزىنەن مەملەكەتتىك ينستيتۋتتار مەن ءوز ارمياسىن قۇرۋى، ۇلتارالىق كەلىسىمدەردى تاۋەلسىزدىك ستراتەگياسى 17 ساقتاۋى جانە كورشى مەملەكەتتەردىڭ سينگاپۋر ىسىنە ارالاسپاۋى جونىندەگى پروبلەمالار ەدى.

سينگاپۋر ءوز ەكونوميكالىق ساياساتىن سۇيەي وتىرىپ، سينگاپۋرلىقتاردىڭ ەرىك-جىگەرى مەن ەڭبەك سۇيگىشتىگىنە نەگىزدەپ جۇرگىزدى، پورتتىڭ ءتيىمدى گەوگرافيالىق جاعدايىنا جانە كادرلارىنىڭ جوعارى بىلىكتىلىگىنە ارقا سۇيەدى. سينگاپۋر پرەمەر-ءمينيسترى ءوزىنىڭ ەرەكشە مىنەزىمەن، جىگەرلى سوزىمەن جانە جارقىن بەينەسىمەن اۋديتوريانى بىردەن باۋراپ، ءۇيىرىپ اكەتتى.

شىعىسقا ءتان بيازىلىعىمەن جانە ورنەكتى ويىمەن لي كۋان يۋ ۇلكەن مەملەكەتتى ۇلكەن كەمەگە تەڭەپ، ونىڭ ەبدەيلى قيمىلى ءۇشىن كەڭ جەر جانە قاۋىپسىز تەرەڭدىك قاجەت ەكەنىن، ايتپەسە كەمە توڭكەرىلىپ قالاتىنىن ايتتى».

سينگاپۋر قالاسى: كەشە، بۇگىن

كەشەگى اقمولا، بۇگىنگى استانا قالاسى

لي كۋان يۋ جانە سينگاپۋر

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جانە استانا

بيىلعى ناۋرىز مەيرامىندا 91 جاسىندا ومىردەن وتكەن سينگاپۋرلىق ساياساتكەر شىن مانىندە الەم مويىنداعان قايراتكەر ەدى. «ەكونوميكالىق تاڭعاجايىپتىڭ» اۆتورى مەن قال-قادىرىنشا قازاقستاندى العا سۇيرەپ كەلە جاتقان نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ اراسىندا كوپ ۇقساستىق بار.

جاقىندا استاناعا كەلگەن كاسىپكەر، ستراتەگيالىق ماڭىزدى تەحنولوگيالار مەن ەكونوميكالىق دامۋ جونىندە الەم ۇكىمەتتەرىنە كەڭەسشى بوپ جۇرەتىن فيلانتروپ بيلل حاتچيسون «نازاربايەۆ لي كۋان يۋدىڭ جولىمەن كەلەدى» دەگەن بولاتىن. حاتچيسون قۇساپ 5 جىل سينگاپۋردە ءومىر سۇرمەسەك تە ەكى باسشىنىڭ اراسىنداعى ۇقساستىقتاردىڭ ءبىرشاماسىن ەكشەگەندەي بولدىق.

لي كۋان يۋ

7 پرينتسيپ:

1) ءادىل ۇكىمەت؛

2) زاڭنىڭ ۇستەمدىگى؛

3) بيزنەسكە قولايلى جاعداي؛

4) ويلاستىرىلعان، تۇسىنىكتى ماكروەكونوميكالىق ساياسات؛

5) مەنشىكتى قورعاۋ

6) جەمقورلىقپەن كۇرەس

7) مەملەكەتتىك ينستيتۋتتارعا تۇبەگەيلى رەفورما

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

5 ينستيتۋتتىق رەفورما:

1) بارشاعا بىردەي وسى زامانعى مەملەكەت؛

2) زاڭنىڭ ۇستەمدىگى

3) ورنىقتى ەكونوميكا

4) بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت

5) اشىق جانە حالىققا ەسەپ بەرۋشى مەملەكەت

لي كۋان يۋ

1971-جىلى سينگاپۋر جاستارى  ۇلى بريتانيادا اسكەري ءبىلىم الا باستادى. كەيىننەن اسكەري، گۋمانيتارلىق، ينجەنەرلىك ماماندىقتار بويىنشا ەۋروپا، امەريكا جانە ازيا ەلدەرىندە ءبىلىم الۋعا جاعداي جاسادى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

1993-جىلى حالىقارالىق «بولاشاق» ستيپەندياسىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى. بۇگىندە شەتەلدە ءبىلىم العان كادرلاردىڭ سانى 11 مىڭنان اسقان.

لي كۋان يۋ

1970-جىلى 400 گە جۋىق شەتەل ينۆەستورىنا 5 جىلعا دەيىن سالىقتان بوساتۋ جونىندەگى سەرتيفيكات تابىس ەتتى. شەتەل ينۆەستورلارىمەن جاقسى قارىم-قاتىناس سول كەزدەن باستالدى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

1998-جىلعى 30- ماۋسىمداعى جارلىعىمەن ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى شەتەلدىك ينۆەستورلار كەڭەسى (ش ي ك) جاسالعان بولاتىن. كەڭەس ءالى دە بەلسەندى قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. 2011-جىلدىڭ باسىنان ەل ەكونوميكاسىنا شەتەل

ينۆەستورلارىن تارتۋ ءۇشىن ارنايى جەڭىلدىكتەر ەنگىزىلدى.

لي كۋان يۋ

«ساياسي تۇراقتىلىق بارىنەن دە ماڭىزدى. ازيالىق قوعامدا ءتارتىپ پەن رەتتىلىك بىرتىندەپ دامۋى ءتيىس دەموكراتيادان گورى ماڭىزدىراق».

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

«بۇل لي كۋان يۋدىڭ ساياسي كرەدوسى بولاتىن. مەن مۇنداي كوزقاراستىڭ ءوزىمنىڭ جانىما جاعاتىنىن ەشقاشان جاسىرعان ەمەسپىن. مەن ءارقاشاندا «الدىمەن ەكونوميكا، ودان كەيىن ساياسات» دەگەندى ايتىپ وتىردىم. ول ءۇشىن مەنى سىنادى دا» . ساياسي تۇراقتىلىق -  ەكونوميكالىق دامۋ.

لي كۋان يۋ

ونىڭ باستاماسىمەن 1971-جىلدان بەرى قاراشا ايىنىڭ العاشقى جەكسەنبىسى اعاش وتىرعىزۋ داستۇرگە اينالدى. سەبەبى سينگاپۋردە كۇز ايلارىندا جاڭبىرلى ماۋسىم باستالادى. مەملەكەت قايراتكەرلەرى مەن ساياساتكەرلەر باستاعان شارا ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى. «كوگالداندىرۋ ساياساتى» اياسىندا ەلگە 8 مىڭ وسىمدىك ءتۇرىن العىزعانمەن، ونىڭ 2 مىڭى عانا جەرسىنگەن.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

استانانى كوگالداندىرۋ جۇمىستارىنا ۇلكەن ءمان بەرەدى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى باستاپ، دەپۋتاتتار مەن مينيسترلەر مەملەكەت قايراتكەرلەرى جىل سايىنعى سەنبىلىكتى ەرەكشە اتاپ وتەدى. 1997-جىلى استانانىڭ ماڭايىنا تال ەگۋ جۇمىستارى باستالعان. ءار جىلدا ورمانعا 5 مىڭ گەكتار قوسىلىپ وتىرادى. جاسىل جەلەك قازىر 70 مىڭ گەكتاردان استام القاپتى الىپ جاتىر.

لي كۋان يۋ

1968-جىلى سينگاپۋردە قارجى ورتالىعىن قۇردى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

29.04.2015. يناۋگۋراتسيادا سويلەگەن سوزىندە «ءبىزدىڭ مەملەكەت ەۋرازيانىڭ كولىك، لوگيستيكالىق ورتالىعىنا اينالادى. «ەكسپو-2017»، جوعارى تەحنولوگيالىق،

ينفراقۇرىلىم بازاسىندا ەرەكشە مارتەبەگە يە «استانا» قارجى ورتالىعى قۇرىلادى»، - دەپ مالىمدەدى.

لي كۋان يۋ

ساعىز ماسەلەسى. 1971-جىلدان بەرى قوعامدىق تازالىققا كوڭىل ءبولدى. تۇكىرۋگە، ساعىز جانە تاماق قالدىقتارىن تاستاۋعا تىيىم سالىنىپ، ايىپپۇل كۇشەيتىلدى. كەيىننەن ساعىزعا مۇلدە تىيىم سالىندى. «1960-جىلدارى ادامدار كوشەدە قاقىرىپ، ءتىپتى كولىكتىڭ تەرەزەسىنەن تۇكىرىپ جاتاتىن. مۇنداي جامان ادەتتەرمەن كۇرەستى بۇقارالىق سيپاتقا اينالدىرۋعا تۋرا كەلدى» دەپ جازادى ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

ساعىز ماسەلەسى. ءساۋىر ايى، 2012 -جىل. «بۇرىش-بۇرىشقا ساعىز لاقتىرۋشىدان باستاپ ۇستاپ، تىركەۋگە الىپ، ساۋساعىنىڭ تاڭباسىن ءتۇسىرىپ، كەلەسى رەت ىستەيتىن بولسا جاۋاپقا تارتىلاتىنداي ەتىپ، حاتتاما تولتىرۋ كەرەك. الدىمەن، ارينە، ەسكەرتۋ. اكىمشىلىك جازاعا تارتىپ، ايىپپۇل سالىپ، ودان بولماسا ءۇش كۇنگە جاۋىپ دەگەندەي. ادامدار كەز كەلگەن ۇساق ءتارتىپ بۇزۋشىلىققا جاۋاپ بەرەتىنىن بىلسە، سوندا عانا ءتارتىپ ورنايدى» دەدى استانا قالاسىن دامىتۋ تۋرالى وتىرىستا. كەيىننەن قوعامدىق ورىنداردا تەمەكى شەگۋگە رەسپۋبليكا بويىنشا تىيىم سالىندى.

لي كۋان يۋ

جەمقورلىقپەن كۇرەستى كۇشەيتتى. 1960-جىلى جاڭا زاڭ قابىلداپ، 50-جىلدارى اعىلشىندار قۇرعان جەمقورلىقتى تەكسەرۋ جونىندەگى بيۋرونىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتتى. ناتيجەسىندە كوپشىلىك ايتاتىنداي ءۇش دوسى عانا ەمەس، كومانداسىنداعى ونداعان مينيستر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر جاۋاپقا تارتىلعان.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

جەمقورلىقپەن كۇرەس ۋاقىت وتكەن سايىن كۇشەيتىلىپ كەلەدى. ناتيجەسىندە كىشى-گىرىم قىزمەتتەگىلەردەن باستاپ، وبلىس باسقارعان تۇلعالار، مينيسترلەر جاۋاپقا تارتىلىپ جاتىر. زاڭ الدىندا ءبارى بىردەي ءپرينتسيپىن ۇستانادى.

لي كۋان يۋ

كوپتىلدىلىك تۋرالى: «ەگەر ءبىز انا تىلدەرىمىزدە عانا سويلەسەك، جويىلىپ كەتەر ەدىك. اعىلشىن ءتىلىن عانا قولدانساق، ءتول مادەنيەتىمىزدەن ايىرىلىپ قانا قويماي، وزىندىك سەنىمدىلىكتەن جۇرداي بوپ الەمدەگى ورنىمىزدى جوعالتىپ العان بولار ەدىك. ءبارىبىر ءبىز حالىقتى انا تىلىنەن باس تارتقىزا المايمىز. سىن، ەسكەرتپەلەرگە قاراماستان جاساعان وسى ءادىستىڭ كەلەشەگى جارقىن بوپ قالادى. سەبەبى اعىلشىن تىلىندە سويلەسۋ ءارتۇرلى ۇلتتار اراسىنداعى قاقتىعىستاردىڭ الدىن الدى. جانە حالىقارالىق بيزنەستىڭ، ديپلوماتيانىڭ، عىلىم مەن تەحنولوگيانىڭ ءتىلى بولعاندىقتان اعىلشىن ءتىلى سينگاپۋردىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىردى. ونسىز ءبىز سينگاپۋرعا كوپتەگەن ترانسۇلتتىق كومپانيالار مەن 200 دەن استام الەمدىك ءىرى بانكتەردى وزىمىزگە تارتا الماس ەدىك» «يز ترەتەگو ميرا - ۆ پەرۆىي».

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

كوپتىلدىلىك تۋرالى: «وزگە ەلدەردى قور كورە وتىرىپ ءوز ەلىن ارتىق ساناۋ مۇمكىن ەمەس. سول سەبەپتى مەن ءۇش تۇعىرلى ءتىل تۋرالى ايتامىن. قازاقستان مەملەكەتتىك ءتىلدى يگەرۋى كەرەك. ورىس ءتىلى -  كورشى ەلىمىزدىڭ انا ءتىلى جانە ب ۇ ۇ- نىڭ التى ءتىلىنىڭ ءبىرى. وسى ءتىل ارقىلى الەمدىك مادەنيەت پەن ادەبيەتكە جەتكەنىمىزدى مويىنداۋىمىز كەرەك.

بۇل ءتىلدى دە ۇمىتۋىمىزعا بولمايدى. ءار ءتىل -  ادامزاتتىڭ بايلىعى. ال الەمدە جارىققا شىعاتىن 10 ميلليون كىتاپتىڭ %85 ى اعىلشىن تىلىندە شىعادى. عىلىم، دامۋ، اقپاراتتى تەحنولوگيا - بارلىعى دا اعىلشىن تىلىندە ەتەك جايۋدا. قازاقستاندا 3500 شەتەلدىك كومپانيا جۇمىس ىستەيدى. ولارمەن ءبىز اعىلشىنشا سويلەسەمىز، وسى ءتىل ارقىلى ءوندىرىس كۇشىمىزدى كوتەرەمىز»، - دەگەن بولاتىن «بولاشاق» حالىقارالىق ستيپەندياسىنىڭ مەرەيتويلىق فورۋمىندا.

لي كۋان يۋ

بيلىككە كەلگەندە سينگاپۋردىڭ ءى ج و جان باسىنا شاققاندا 700 دوللار بولعان. بيلىكتەن كەتكەنىندە 12 مىڭ ا ق ش دوللارىنا جەتتى. 

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

 ۇلتتىق ۆاليۋتا تەڭگە ەنگىزىلگەننەن كەيىن قازاقستاننىڭ ءى ج و جان باسىنا شاققاندا 400 دوللار شاماسىندا عانا بولدى. قازىر 14 مىڭ دوللار شاماسىندا.

لي كۋان يۋ

 سينگاپۋر قالاسىنىڭ نەگىزگى ارحيتەكتورى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

استانا قالاسىنىڭ باس ساۋلەتشىسى. نەگىزگى يدەيالاردىڭ اۆتورى.

لي كۋان يۋ

1977-جىلى سينگاپۋر وزەنىنەن كەلەتىن روچور ارناسىن تازارتۋ تۋرالى ۇسىنىس تاستايدى. ول يدەياسى تەك 1987-جىلى عانا جۇزەگە اسادى. «اشىلۋ سالتاناتىندا بۇعان دەيىن تەك كارىز جۇيەسى بولعان ارنانىڭ تازالىعىنا قاراپ راحاتتاندىم» دەپ جازادى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

2011- جىلى وتكەن استانا قالاسىن دامىتۋ جونىندەگى وتىرىستا ەسىل وزەنىنىڭ ارناسىن ۇنەمى تازارتىپ تۇرۋدى تاپسىرعان بولاتىن. بۇل جۇمىستىڭ ۇدايى جۇرگىزىلمەۋى ازىرگە جەرگىلىكتى اكىمشىلىككە سىن بولىپ تۇر.

لي كۋان يۋ

قاتارىنان 7 سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ، 31 جىل بيلىكتە وتىردى.

نۇرسۇلتان نازاربايەۆ

قاتارىنان 5 سايلاۋدا جەڭىسكە جەتىپ (1 رەت رەفەرەندۋم ارقىلى ۇزارتىلدى)، بيلىكتەگى مەرزىمى 24 جىلعا قادام باستى.


لي كۋان يۋ جانە نازاربايەۆ

P. S.

«نازاربايەۆپەن ەڭ نەگىزگىلەر جايلى» سۇحباتتا ق ر پرەزيدەنتى سينگاپۋرمەن قازاقستاندى سالىستىرۋعا كەلمەيتىنىن اتاپ ءوتتى. ارينە قالا-مەملەكەت پەن الەمدە جەر كولەمى بويىنشا 9-ورىن الاتىن قازاقستاندى سالىستىرا بەرۋگە بولماس. ءبىراق ، ساياسي ليدەرلەردىڭ باسقارۋ ءتاسىلى قاي كەزدە دە سالىستىرىلعان.

جارقىن تۇسىپبەك ۇلى،

ساياساتتانۋشى

saigez.kz