حالىق مۇراسىنىڭ جاناشىرى، كومپوزيتور احمەت جۇبانوۆتىڭ تۋعانىنا 110 جىل
وتىزىنشى جىلدارى حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ەڭبەكتەرىن ەرىنبەي ىزدەستىرىپ، ەلىمىزدىڭ شالعاي جەرلەرىنە بارىپ، شاشىلىپ جاتقان اسىل قازىنامىزدى جيناقتاپ، حالىقتىڭ مۇراسىنا اينالدىرعان احمەت قۋان ۇلىنىڭ ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز.
كونە مۋزىكالىق شىعارمالاردى جۇيەلەۋ ارقىلى قازاق وپەراسىنىڭ اۋەنىنە ارقاۋ ەتىپ، كلاسسيكالىق ونەرىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوسا بىلگەن دە احاڭ ەدى.
جالپى جۇبانوۆتار اۋلەتى دارىن قونعان، تەكتىلىك قاسيەتى بار ۇرپاق. ولاي دەيتىنىمىز، قۇدايبەرگەن ءتىل ءبىلىمى سالاسىن زەرتتەگەن پروفەسسور، احمەت ونەر سالاسىنداعى ءبىرىنشى اكادەميك. ال احمەتتىڭ قىزى عازيزا جۇبانوۆا قازاق ايەلدەرىنىڭ ىشىنەن شىققان ءبىرىنشى كاسىبي كومپوزيتور، اقاڭنىڭ جيەنى الان بورىبايەۆ دارىندى ديريجەر. باسقا سان-سالانى مەڭگەرگەن ماماندار دا جەتكىلىكتى.
احمەت جۇبانوۆ اقتوبە وبلىسى تەمىر اۋدانى قوسۋاقتام شاتقالىندا تۋعان دەسەدى. شۇرايلى جەرى، تاۋ- تاسى، وزەنى بار تابيعات اياسىندا دۇنيەگە كەلىپ، قازاقتىڭ كۇي ونەرىنە قۇشتار بولىپ وسكەن ول ءبىلىم قۋىپ 1929 -جىلى گلينكا اتىنداعى مۋزىكا تەحنيكۋمىندا ا. ا. ەتيگوننىڭ سكريپكا كلاسىندا، كەيىن لەنينگراد كونسەرۆاتورياسىندا ف. نيماننىڭ گوبوي كلاسى بويىنشا ءبىلىمىن جالعاستىردى.
1932 -جىلى لەنينگرادتاعى اكتەر شەبەرلىگى مەكتەبىنىڭ اسپيرانتۋراسىنا تۇسەدى.
احمەت قۋان ۇلى ونەر ورداسىندا ءجۇرىپ قالاداعى فيلارمونيالىق كونسەرتتەر، وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ سپەكتاكلدەرى، مۋزىكانتتاردىڭ كونتسەرتتەرىن كورىپ، وي- ءورىسىن تولىقتىردى. جاس جىگىت اراسىندا اقتوبە جەرىن ارالاپ حالىقتىڭ ءان- كۇيلەرىن جينايدى. سول ساپارىندا ونەر زەرتتەۋشىسى الەكساندر زاتايەۆيچپەن تانىسادى.
1933 -جىلى قازاق ك س ر حالىق اعارتۋ كوميسسارى احمەت جۇبانوۆتى ادەيى شاقىرىپ، رەسپۋبليكاداعى العاشقى مۋزىكا-دراما تەحنيكۋمىنىڭ جۇمىسىن باسقارۋعا شاقىرادى.
احمەت جۇبانوۆ سول كەزدە حالىق مۋزىكاسىن جيناقتاۋ جونىندەگى عىلىمي- زەرتتەۋ كابينەتىن قۇرىپ، العاشقى ەڭبەگىن باستايدى.
1934 -جىلى ەل اراسىنان جيناعان كۇيلەرىن حالىققا ناسيحاتتاۋ ماقساتىمەن ساۋاتى جوق كۇيشىلەردەن ون ءبىر ادامنان تۇراتىن وركەستر قۇرىپ، كونتسەرت ۇيىمداستىرادى. سول كەزدە قۇرمانعازىنىڭ «سارى ارقا»، «بالبىراۋىن» كۇيلەرىنىڭ ۇناعانى سونشا، قازاقتىڭ ۇلتتىڭ وركەسترىن قۇرۋعا جوعارىدان قاۋلى تۇسەدى. وركەستردىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقارىپ، ديريجەرلىك ەتۋ احمەت جۇبانوۆقا تاپسىرىلادى. ديريجەر رەتىندە ورىندالاتىن كۇيلەردىڭ نوتالارىن قاعازعا تۇسىرەدى. وسىعان بايلانىستى 1936 -جىلى احمەت جۇبانوۆتىڭ «مۋزىكا الىپپەسى» اتتى كىتاپشاسى جارىق كورەدى. بۇل ساۋاتى جوق كۇيشىلەرگە تاپتىرمايتىن قۇرال ەدى. سونداي-اق قازاق ۇلت اسپاپتارىن جەتىلدىرۋ دە احاڭنىڭ مىندەتى ەدى.
1936 -جىلى العاش ماسكەۋدە وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىنە، كەيىن 1949 -جىلى وتكەن ەكىنشى ونكۇندىكتە دە قۇرمانعازى اتىنداعى حالىق اسپاپتار وركەسترى ۇلكەن ابىرويعا يە بولادى.
1938 -جىلدان باستاپ احمەت جۇبانوۆ كومپوزيتورلىق جۇمىسپەن اينالىسا باستايدى، جازۋشى عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «قوزى- كورپەش - بايان سۇلۋ» دراماسىنا، مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «اباي» سپەكتاكلىنە، «امانگەلدى» كينوفيلمىنە مۋزىكا جازدى. كامەرالىق شىعارمالاردىڭ ىشىندە «قازاقتىڭ جەتى ءبيى»، «تاجىكتىڭ ون ءبيى» سياقتى فورتەپيانوعا ارنالعان، «اريا»، «كوكتەم»، «جەزكيىك»، «رومانس» سياقتى قوبىزعا ارنالعان شىعارمالارىنىڭ قازاق ونەرىندە الاتىن ورنى ەرەكشە.
احمەت جۇبانوۆ ەتنوگراف رەتىندە دە كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. وعان دالەل 1936 -جىلى «حالىق كومپوزيتورلارى. قۇرمانعازى»، 1942 -جىلى «قازاقتىڭ حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ءومىرى مەن تۆورچەستۆوسى» اتتى كىتاپتارىن جازدى. 1945 -جىلى لاتيف حاميديمەن بىرىگىپ، «اباي» وپەراسىندا ابايدىڭ وشپەس بەينەسىن سومدادى. لاتيف حاميديمەن بىرىگىپ ەكىنشى تۋىندىسى «تولەگەن توقتاروۆ» وپەراسىن جازدى. اياقتالماي قالعان «قۇرمانعازى» وپەراسىن اياۋلى قىزى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، بەلگىلى كومپوزيتور عازيزا جۇبانوۆا اياقتاعان ەكەن.
احمەت جۇبانوۆتىڭ «قارلىعاش»، «اق كوگەرشىن»، «ۇمىتپا»، «بەسىك جىرى» اندەرى ءوز كەزىندە تىڭداۋشىسىنىڭ ءادىل باعاسىن العان شىعارمالار.
1945-1951 -جىلدارى قازاقستانداعى جوعارعى مۋزىكا وقۋ ورنى الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىن اشىپ، وقۋ ورنىنىڭ ۇيىمداستىرۋ ءىسىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەن، العاش حالىق اسپاپتارى فاكۋلتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، كەيىن ديرەكتورى بولىپ قىزمەت اتقارعان احمەت قۋان ۇلى تۋعان حالقىنىڭ ونەرىن دامىتىپ، جاناشىرلىقپەن قاراعان ونەر قايراتكەرى.
احمەت قۋان ۇلى عىلىم اكادەمياسىنىڭ ونەر سەكتورى، مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ مۋزىكا بولىمىندە ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، ونەر يەلەرى جايلى كوپتەگەن تىڭ زەرتتەۋلەرىن قورعاپ، اكادەميك دارەجەسىنە جەتتى. اسىرەسە دالا كۇيشىلەرى، حالىق كومپوزيتورلارى قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، سەيتەك، تاتتىمبەت، قازانعاپ تۋرالى عىلىمي- زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى قازاق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىنا قوسقان ولشەۋسىز باعالى شىعارمالار. قازىرگى مۋزىكا زەرتتەۋشىلەرى احمەت جۇبانوۆ زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنە وتىرىپ ەڭبەكتەرىن جازۋدا.
1968 -جىلى «زامانا بۇلبۇلى» اتتى كىتابى ءۇشىن احمەت جۇبانوۆ قازاق ك س ر عىلىم اكادەمياسىنىڭ شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى سىيلىعىنا يە بولدى.
اكادەميك احمەت جۇبانوۆتىڭ «مۋزىكاداعى العاشقى ادىم» اتتى كىتاپشاسى 1962 جىلى مىڭ دانا بولىپ شىقسا، سول كىتاپ مەرەيتوي قارساڭىندا قايتا جارىق كوردى. سونىمەن قاتار «تاجىك بيلەرى» فورتەپيانوعا ارنالعان شىعارماسى جانە «عاسىرلار پەرنەسىنىڭ جىرشىسى» دەگەن عىلىمي- زەرتتەۋ جيناقتارى جارىق كوردى.
احمەت جۇبانوۆ مۋزىكا تاقىرىبىنا ءۇش جۇزگە جۋىق ماقالا، زەرتتەۋلەر مەن وچەركتەر جازىپ، كاسىبي مۋزىكاتانۋشى رەتىندە حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن، جالپى قازاق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىن جۇيەگە كەلتىردى.
قازاق ونەرىنە وزىندىك ۇلەس قوسىپ، ونەرىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ وركەندەۋىنە كۇش- جىگەر جۇمساعان حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار دارىندى ۇلى - احمەت قۋان ۇلى جۇبانوۆتىڭ ونەگەلى دە ومىرشەڭ ەڭبەگى عاسىرلار قويناۋىندا ۇلكەن قازىنا بولىپ ساقتالاتىن باعا جەتپەس قۇندى دۇنيە.
تاتار حالقىنىڭ كومپوزيتورى نازيب جيگانوۆ كەزىندە بىلاي دەگەن ەكەن: «ەگەر ءار كومپوزيتور احمەت جۇبانوۆ ءتارىزدى ءوز حالقىن سۇيسە، وندا ول ءار ۇلتتىڭ مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى بولار ەدى.
عالىمنىڭ اقىل- ويى مەن قاراپايىمدىلىعىنان دالا گۇلىنىڭ، جۇپار ءيىستى قىمىزدىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن. ول ءوزىنىڭ ادامي قاسيەتىمەن جان- جاعىنا شاپاعات نۇرىن توگە بىلگەن ونەر يەسى. ونىڭ تابيعاتىندا ەجەلگى قازاق حالقىنىڭ سالت- ءداستۇرى ساقتالعان، ول تۋعان حالقى ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتتى».
شىندىعىندا دا دارىندى كومپوزيتور، عۇلاما ۇستاز ءارى ءىرى قوعام قايراتكەرى احمەت جۇبانوۆتىڭ بار بولمىسى جيگانوۆتىڭ بىرەر اۋىز سوزىنە سىيىپ تۇرعانداي.
بۇدان 10 جىل بۇرىن احمەت جۇبانوۆتىڭ سانك- پەتەربوردا ساقتالعان ءوز ورىنداۋىنداعى كۇيلەرى مەن فونوگرافقا جازىلىپ الىنعان حالىق ونەرپازدارىنىڭ ورىنداۋىنداعى ءان- كۇيلەردىڭ دىبىس جازبالارى تابىلدى. احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوز ورىنداۋىنداعى «اقساق قۇلان- جوشىحان»، «اقجەلەڭ»، «ءوتتى دۇنيە»، «تەپەڭكوك»، «نوعايلى»، «قاراءتوس»، «قاراباس»، «كەڭەس» «شتات» سياقتى كۇيلەرىن راديو قىزمەتكەرى بازارءالى مۇپتەكە مەن ونەر زەرتتەۋشىسى جارقىن شاكارىم جازىپ اكەلدى. ەرتەدە جازىلعانمەن ونىڭ جاقسى ساقتالعانى قايران قالدىردى.
ونەر ومىرشەڭدىگى كومپوزيتوردىڭ ءار شىعارماسىنان بايقالادى.
قازاق راديوسىنىڭ «التىن قورىندا» كومپوزيتور بەيبىت ورال ۇلىنىڭ كومپوزيتور احمەت جۇبانوۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىنا وراي ارنايى «حالىق كومپوزيتورى قۇرمانعازى» دەگەن اتپەن شىققان سۇحبات- كونتسەرتىنىڭ ءۇنتاسپاسى بار. وندا احاڭ قۇرمانعازىنىڭ ءار كۇيىنىڭ تاريحىن ايتا وتىرىپ، كۇيلەرىن وينايدى. سونىمەن قاتار ەكىنشى ءۇنتاسپادا كومپوزيتوردىڭ اڭگىمەسى ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ، ۆ. مانيحين دەگەن ديكتور ورىسشا وقيدى. بۇل تاسپا نەگىزىنەن كۇيتاباقتان كوشىرىپ الىنعان. بۇل سۇحبات- كونتسەرتتى تىڭداپ وتىرعاندا احمەت قۋان ۇلىنىڭ ءوزى اڭگىمەلەگەن ءبىز بىلمەيتىن ءبىرتالاي ماعلۇماتتارمەن تانىس بولامىز. ناعىز ونەر يەسىنىڭ ءوز داۋىسىن تىڭداپ «شىركىن، ونەرتانۋشىلاردىڭ ءبارى وسى كىسىدەي بولسايشى! نە دەگەن ونەرسۇيگىش، جاناشىر جان» دەپ تاڭعالاسىڭ.
ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ جاناشىرى، بەلگىلى كومپوزيتور احمەت جۇبانوۆ ولشەۋسىز ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى. سونداي-اق بىرنەشە وردەندەرمەن ماراپاتتالدى.
الماتى قالاسىنىڭ كوشەسىنە، رەسپۋبليكالىق مۋزىكالىق مەكتەپ- ينتەرناتقا جۇبانوۆ ەسىمى بەرىلدى. اقتوبەدەگى مۋزىكا كوللەدجىنە، قالا كوشەسىنە كومپوزيتوردىڭ ەسىمى بەرىلىپ، الماتىداعى ءوزى تۇرعان ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا ەسكەرتكىش تاقتا ورناتىلدى.
2006 -جىلى اقتوبە قالاسىندا احمەت جۇبانوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي عازيزا جۇبانوۆا اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيانىڭ عيماراتىنىڭ الدىندا كومپوزيتورعا ارناپ ۇلكەن ەسكەرتكىش ورناتىلدى. قولادان جاسالعان ەسكەرتكىشتى گرانيت پليتكاسىمەن قاپتالعان تۇعىرعا ورناتتى.
بيىلعى جىلدىڭ 22 -ساۋىرىندە اقتوبەدەگى وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «جۇبانوۆ كوكتەمى» فەستيۆالى ويداعىداي ءوتتى. بۇل فەستيۆال جىل سايىن كوكتەمدە ءوتىپ تۇرادى. ءىس- شاراعا رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار وبلىسىنان ۇلت اسپاپتار وركەسترى قاتىسىپ، اقتوبە اسپانىن ءان- جىرعا، كۇمبىرلەگەن كۇيگە بولەدى. ت م د ەلدەرىنەن 14 ۇجىم ونەر كورسەتتى.
قازاق حالقىنا ورتاق ونەر يەسىنىڭ بيىلعى مەرەيتويى دا باستالىپ كەتكەلى كوپ بولدى. وتكەنىمىزدى كەلەشەككە كيە ەتۋ ۇرپاعىمىزدىڭ باستى مىندەتى. وسى ءۇردىس جالعاسا بەرسە ەكەن دەگىم كەلەدى.
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ق ر مادەنيەت قايراتكەرى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، التىن يمانبايەۆا
