الپىس جىلدا 11000 شاكىرت تاربيەلەدىم - موڭعوليادا تۇراتىن اكادەميك دارىگەر

استانا. قازاقپارات - شەت ەلدەردە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كوپتەگەن قانداس باۋىرلارىمىز بارشىلىق. ولاردىڭ اراسىندا بيىك لاۋازىمعا قول جەتكىزگەندەرى نەمەسە عىلىم- ءبىلىم، كاسىپ، مەديتسينا سالاسىندا تانىمالدىلىققا يە بولعاندارى قانشاما.

 سولاردىڭ ءبىرى -  كوزى تىرىسىندە «موڭعول مەديتسيناسىنىڭ اتاسى» اتانعان دارىگەر- حيرۋرگ، موڭعولياعا ەڭبەك سىڭىرگەن دارىگەر (1990)، موڭعوليا مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (1993)، موڭعوليا ەلىنىڭ حالىق دارىگەرى (2001)، ەڭبەك ەرى (2007)، اكادەميك (2009) ارداگەر اقساقال قايىروللا جالەل ۇلى.

جوعارىدا جازىلعان ماراپاتتارعا قاراپ- اق بۇل قازاق دارىگەرىنىڭ وسال ادام ەمەس ەكەنىن اڭعارعاندايمىز. وتكەن جىلدىڭ سوڭى جەلتوقسان ايىندا كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىن پايدالانىپ، بايولكەلىك اعايىنداردىڭ امان- سالەمىن ءبىلىپ قايتقان ەدىك. وسى ساپارىمىزدا ەل استاناسى ۇلان- باتىردا تۇراتىن قايراكەڭمەن ونلاين تىلدەسىپ، ماڭداي تەرىمەن موڭعول جۇرتىن مويىنداتقان ابىز اقساقالدى اتاجۇرتتاعى اعايىندارىمەن قاۋىشتىرۋ ماقساتىندا ازعانا اڭگىمە وربىتكەن ەدىك.

 -  اسسالاۋماعالەيكۋم قايىروللا اعا، مەن قازاقستاننىڭ باس گازەتى «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمنىڭ قىزمەتكەرى بولامىن...

 -  ۋاعالەيكۋمسالام، قوش كەلىپسىز، ەل- جۇرت، ەلباسىمىز امان با؟ گازەتتەرىڭدى بىلەم، ينتەرنەت ارقىلى قاداۋ- قاداۋ قاراپ وتىرامىز. قول تيگەندە دەگەندەي... ال ەندى سۇراعىڭدى قويا بەر، قالقام!

-  ءومىر تاريحىڭىز جايلى قىسقا- نۇسقا ايتىپ بەرسەڭىز؟

 -  قوبدا بەتىندە (موڭعول ەلىنىڭ باتىسىن ايتادى) تۋعان اداممىن. جەتى- سەگىز جاسىمدا اكەم جالەلدى حالىق جاۋى رەتىندە ۇستاپ، اتىپ تاستادى. جارىقتىق كوزى قاراقتى ادام ەدى، 1900 -جىلداردىڭ باسىندا قازان، الدە ۋفا قالاسىندا مولدانىڭ وقۋىن وقىعان ەكەن...

-  قاي جىلى وقۋعا باردىڭىز؟

-  ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بۇرقىراپ جاتقان 1941 -جىلدىڭ كۇزىندە باي- ولكە ايماعىندا اشىلعان العاشقى ورتا مەكتەپكە باردىم. 1945 -جىلى ءتورت جىلدىق ءبىلىم العان سوڭ، كابيناسى اعاش زيس-5 دەيتىن شابان ماشينامەن 21 كۇن ءجۇرىپ ۇلان- باتىرعا كەلدىم. ماقساتىم -  وفيتسەرلىك ماماندىقتى وقۋ.

-  جالعىز كەلدىڭىز بە؟

 -  جوق. مەنى ۇلان- باتىرعا سول تۇستا ايماق باسشىسى بولعان قابي دەگەن اقساقال جەتەكتەپ اكەلدى. قاباڭ جارىقتىق قالقا- موڭعولدىڭ ادال پەرزەنتى، قازىرگى موڭعول ەلىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قايراتكەر تۇلعا، دارىندى قولباسشى د. ءسۇحە- باتوردىڭ وتباسىمەن ەتەنە ارالاسادى ەكەن. مەنى سول ۇيگە الىپ باردى. ول تۇستا قايراتكەردىڭ ءوزى ومىردەن وتكەن، شاڭىراعىندا جەسىرى يانجىما، ۇلى عالسىن جانە كەلىنى بار ەكەن. قاباڭ يانجىماعا مەنى اماناتتاپ «ساباعى باستالعانعا دەيىن وسىندا ءجۇرسىن» دەپ تاپسىردى. ءسويتىپ اتاقتى ادامنىڭ ۇيىندە ەكى اي جاتتىم.

 -  سودان...

-  سودان 1945 -جىلدىڭ كۇزىندە اسكەري شەندىلەردى دايىندايتىن د. ءسۇحە- باتور اتىنداعى وفيتسەرلىك مەكتەپكە قابىلداندىم. 1951 -جىلى اسكەري وقۋدى ءتامامداپ، كەلەسى جىلى ەلدەگى جالعىز ۋنيۆەرسيتەتتىڭ مەديتسينا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇستىم. 1957 -جىلى ونى ۇزدىك اياقتاپ، سودان بەرى ۇزدىكسىز دارىگەرلىك قىزمەت اتقارىپ كەلە جاتقان جايىم بار...

 -  ءسىزدىڭ بىتىرگەن ماماندىعىڭىز ورتوپەديا ەكەن. قالاي نەيروحيرۋرگ بولدىڭىز؟

 -  1960 -جىلى چەحوسلوۆاكيادا سوتسياليستىك رەجىم اياسىنا توپتاسقان ەلدەردىڭ دارىگەرلەرىن جيناپ «جاسوسپىرىمدەرگە جاسالاتىن ورتوپەديالىق وتانىڭ ەرەكشەلىگى» اتتى سەگىز ايلىق كۋرس ۇيىمداستىرىلدى. موڭعوليا اتىنان مەن باردىم. كۋرستى اياقتاپ، ەلگە قايتۋعا قامدانىپ جاتىر ەدىم، دەنساۋلىق ءمينيسترى حابارلاستى: «قايىروللا قاراعىم، ەلىمىزدە ميعا وتا جاسايتىن بىردە- ءبىر مامان جوق، وسى سالا بويىنشا وقىسىن دەپ ماسكەۋگە ءتورت دارىگەردى جىبەرگەن ەدىك، ولار وقۋدى يگەرە المادى. سەن سوعان بار!» دەدى. باردىم. وقىدىم. ۇيرەندىم.

-  تۇسىنىكتى. ءسىز موڭعول مەديتسيناسى تاريحىندا تۇڭعىش رەت 1966 -جىلى ادامنىڭ ميىنا وتا جاساعان كورىنەسىز...

 -  1966 -جىلى تۇڭعىش رەت داريما دەگەن كىشكەنتاي قىزدىڭ ميىنا وتا جاسادىم. ونىڭ الدىندا مىناداي ءبىر كەزدەيسوق وقيعاعا تاپ بولدىم. اۋرۋحانادا كەزەكشى دارىگەر ەدىم. ءۇستى- باسى قىپ- قىزىل قان كىشكەنتاي قىزدى كوتەرىپ ەر ادام كىرىپ كەلدى. بالانى موتوسيكل قاعىپ كەتىپتى. سوققىنىڭ قاتتى بولعانى سونشالىق، ءسابيدىڭ باسى جارىلىپ، ميى سىرتىنا شىعىپ كەتىپتى. جەتكىنشەكتىڭ ميىن ءبۇلدىرىپ الماي ورنىنا سالىپ، باسىنداعى جارىقتى تىكتىم. امان- ەسەن جازىلىپ كەتتى. ول كەزدە مەن حيرۋرگ تە ەمەس ەدىم...

-  قانشا بالاڭىز بار؟ وسىلاردىڭ ىشىندە جولىڭىزدى قۋعاندارى بار ما؟

-  بالام بەسەۋ ەدى، ءبىر ۇلىم ەرتەرەك دۇنيە سالدى. ەكى قىزىمنىڭ ءبىرى -  ەكونوميست، ءبىرى -  مۇعالىم، قالعان ەكى ۇلىمنىڭ ءبىرى -  ينجەنەر، ءبىرى -  ءوزىمنىڭ جولىمدى قۋعان نەيروحيرۋرگ. اتى -  قۇسايىن. بۇدان باسقا جولىمدى قۋعان اباي اتتى جيەنىم بار. جاقىندا وسى جيەنىم ميدىڭ ىشكى قۇرىلىسىنداعى وتە نازىك تامىر تالشىعىن ەكىنشى تامىرعا جالعايتىن اسا كۇردەلى وپەراتسيانى جاساپ شىقتى. بۇل موڭعول تۇگىلى الەم مەديتسيناسىندا اسا ەپتىلىكتى قاجەت ەتەتىن نەيروحيرۋرگيا. ءتىپتى اتاعىنان ات ۇركەتىن مىنا مەنىڭ دە قولىمنان كەلمەگەن شارۋا.

-  تاربيەلەگەن شاكىرتتەرىڭىز كوپ شىعار؟

-  بارشىلىق. دارىگەرلىك جۇمىسپەن قاتار كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەدينستيتۋتتا ساباق بەرگەنىمە 60 جىلدان استى. وسى ارالىقتا 11000 شاكىرت تاربيەلەپپىن. ءبىرشاما جىل بۇرىن «موڭعول نەيروحيرۋرگياسىنىڭ تاريحى» اتتى ەڭبەك جازدىم. وسى كىتاپتى جازۋ بارىسىندا بايقاعانىم، ەل تاريحىندا 2000 - جىلعا دەيىن مي جانە جۇلىنعا وتا جاساتقان 20 مىڭنان استام ادام بار ەكەن. وسىلاردىڭ 90 پايىزىنا مەن وتا جاساپپىن.

اڭگىمەلەسكەن بەكەن قايرات ۇلى، «ەگەمەن قازاقستان»

 استانا -  بارناۋىل -  بييسك -  قوساعاش -  باي- ولكە

Egemen.kz