الاش قوزعالىسىنىڭ 100 جىلدىعى قارساڭىندا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن كەڭىنەن جۇرگىزۋ قاجەت

ورال. قازاقپارات - «الاش» قوزعالىسىنىڭ 100 جىلدىعى قارساڭىندا عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن كەڭىنەن جۇرگىزۋ قاجەت. بۇل تۋرالى 26- قىركۇيەك كۇنى باتىس قازاقستان گۋمانيتارلىق اكادەمياسىندا «ۇلتتىق يدەيامىز- ۇلى تۇلعالاردى دارىپتەۋ» تاقىرىبىندا وتكەن رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيادا ءمالىم ەتىلدى.

الاش كۇنىنە وراي ب ق و ىشكى ساياسات باسقارماسىنىڭ قولداۋىمەن جاھانشا دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى «قايراتكەر» قوعامدىق قورى ۇيىمداستىرعان جيىندا ايتىلعانىنداي، ⅩⅩعاسىردىڭ باسىندا الاش زيالىلارى ەلىنىڭ، حالقىنىڭ بولاشاعى جولىندا ساياسي كۇرەس دوداسىنا ءتۇستى.

الاش قايراتكەرلەرى ەل ازاتتىعىن اڭساپ قانا قويماي، كاسىپكەرلىكتى، جەكە مەنشىك ماسەلەلەرىن، ەل ەكونوميكاسى ءوسۋىنىڭ جانە مەملەكەتتى باسقارۋ ءىسىنىڭ جاڭا جولدارىن قاراستىردى. كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ تۇراقتى جانە ءتيىمدى ومىرلىك قىزمەتى ءۇشىن سول ەلدىڭ ەكونوميكالىق دامۋىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزى زور ەكەنىن الاشوردالىقتار جەتە ءتۇسىندى.

ونى ۇلتتىق باسىمدىلىقتاردىڭ ءبىرى دەپ قاراستىرعان الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ ءتوراعاسى ءاليحان بوكەيحانوۆ: «قازاقتىڭ قويىنىڭ ءجۇنى توقىلىپ، ۇستىنە كيىم بولىپ، ءاربىر تەمىرى وزىنە تۇيمە بولۋى ءتيىس»، دەپ، سول زاماننىڭ وزىندە نارىقتىق ەكونوميكاعا، ۇلتتىق بيزنەستىڭ دامۋىنا ۇندەدى. «الاش» قوزعالىسى كوشباسشىلارىنىڭ ءبىرى، سول كەزەڭدەگى ۇلت ۇستازى بولعان احمەت بايتۇرسىنوۆ: «ءبىز باي، ءبىلىمدى، ءھام كۇشتى بولۋىمىز كەرەك. ءبىلىمدى بولۋعا - وقۋ كەرەك! باي بولۋعا - كاسىپ كەرەك! كۇشتى بولۋعا - بىرلىك كەرەك! وسى كەرەكتەردىڭ جولىندا جۇمىس ىستەۋ كەرەك»، - دەدى.

2014-جىل - ءاۋ باستان الاش يدەياسى اسپانداعان باتىس قازاقستان ءۇشىن اتاۋلى جىلداردىڭ ءبىرى. سوندىقتان اتالمىش شارا الاش قايراتكەرلەرى باقتىگەرەي قۇلمانوۆتىڭ 155، الپىسباي قالمەنوۆتىڭ 145، داۋلەتشە كۇسەپقاليەۆ پەن تولەگەن يمانعازيەۆتىڭ 140، كارىم جالەنوۆ، نۇعمان زاليەۆ، ەسەنعالي قاسابولاتوۆ، بيجان جانقاداموۆ، باقتىعالي بيسەنوۆ، باقىتجان بايتاقوۆتىڭ 125 جىلدىق مەرەيتويلارىنا ارنالىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە «الاش» قوزعالىسىنىڭ 100 جىلدىعى، ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ 150 جىلدىعى جاقىنداپ كەلەدى. جىل سايىن ەل كولەمىندە 5-13 جەلتوقسان ارالىعىندا الاش اپتالىعىن وتكىزۋ داستۇرگە اينالماق. ول 13- جەلتوقساندا الاش كۇنىمەن قورىتىندىلانادى. مۇنىڭ ءبارى الاش تانۋ عىلىمىن جاڭا ساتىعا كوتەرۋ باعىتىندا قولعا الىنىپ وتىر.

ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان قازاقستان زيالىلارىنىڭ مۇراسىن زەرتتەيتىن «ارىس» قورىنىڭ پرەزيدەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عاريفوللا انەستىڭ ايتۋىنشا، تالاي عاسىردىڭ تەرەڭىنە كەتەتىن ۇلت تاريحىندا الاش كەزەڭى ايرىقشا ورىن الادى. سوندىقتان ونى تياناقتى زەرتتەپ، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ مۇرالارىن جارىققا شىعارۋدىڭ ماڭىزى زور.

مىسالى، قازىرگى تاڭدا «قازاق»، «قازاقستان»، «ۇران»، «ايقاپ» سىندى سول كەزدەگى ۇلتتىق باسىلىمدار كىتاپ بولىپ شىعىپ جاتىر. سەگىز ءتىل بىلگەن عۇلاما عابدولعازيز مۇساعاليەۆتىڭ مۇراسى ون تومنان كەم بولمايدى. مولداعالي جولدىبايەۆ، ءاليحان بوكەيحانوۆ ەڭبەكتەرى دە كەزەك كۇتۋدە.

الماتىلىق تاعى ءبىر عالىم، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ماقسات ءتاجمۇراتتىڭ پايىمداۋىنشا، الاش قايراتكەرلەرىنىڭ تۇگەلگە جۋىعى وتىز جەتىنشى جىلدارعا دەيىن اتىلسا، ءتىرى قالعاندارى ىشتەن تىنىپ، ءىستىڭ اقىرىن كۇتتى. شەتەل اسقاندارى ساياسي كۇرەستەرىن جالعاستىردى. الاش زيالىلارىنىڭ الدىن كورگەندەر ۇلتتىق يدەيانى كوتەرۋدى توقتاتقان جوق.

ول قىرقىنشى جىلدارى جالپاقتالداعى «قازاق حالقىن قۇتقارۋ وداعى» اتتى جاسىرىن جاستار ۇيىمى، كەيىن الپىسىنشى جىلدارى ماسكەۋدە مۇرات اۋەزوۆتەر قۇرعان «جاس تۇلپار» سىندى قوزعالىستارعا ۇلاستى. ەڭ باستىسى، باتىس الاشورداسى كەشەندى تۇردە زەرتتەلۋى ءتيىس. ول ءۇشىن اۋەلدەن تاريحى مەن تامىرى ءبىر باتىس قازاقستان، اقتوبە، اتىراۋ، ماڭعىستاۋ وبلىستارىن بولمەي، ولكەلىك عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىن اشۋ قاجەت. ماسكەۋ، ورىنبور سىندى قالالاردىڭ مۇراعاتتارىندا جاتقان الاشورداعا قاتىستى ىستەردى تولىق جيناستىرۋدى بۇگىن قولعا الماسا، ەرتەڭ كەش بولادى. الاشوردا تاريحىن حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعارىپ، ونى يۋنەسكو دەڭگەيىندە زەرتتەۋگە كۇش سالۋ كەرەك.

استانا قالاسى تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى ەربول تىلەشوۆ 1905-جىلدان 1920-جىلعا دەيىنگى الاشورداعا قاتىستى دەرەكتەر مەن دايەكتەردى ورتاعا سالسا، تۇران-استانا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى زاۋرەش كولۋمبايەۆا ەڭ الدىمەن الاش قوزعالىسى جاس ۇرپاقتىڭ زەردەسىندە قالۋى كەرەكتىگىنە نازار اۋداردى.

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتتارى، جاڭگىر حان اتىنداعى باتىس قازاقستان اگرارلىق-تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى ەسقايرات حايداروۆ جيىرماسىنشى عاسىر باسىنداعى جاستار قوزعالىستارىنا توقتالسا، وسى كونفەرەنسيانى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى، باتىس قازاقستان گۋمانيتارلىق اكادەمياسىنىڭ ۇستازى دامەتكەن سۇلەيمەنوۆا جيىنعا الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ۇرپاقتارى دا قاتىسىپ وتىرعاندىعىن ەسكە سالدى.

دوڭگەلەك ۇستەل وتىرىسىمەن جالعاسقان كونفەرەنسيا ەرتەڭ باتىس الاشوردانىڭ تۋ تىككەن جەرى - جىمپيتى اۋىلىندا وتەتىن شارالارعا ۇلاسپاق.