قازاقستاندا جاسالعان: وتاندىق عالىمدار 1000 گرادۋس تەمپەراتۋراعا ءتوزىمدى بەيماتا جاساپ شىعاردى

الماتى. قازاقپارات - كەشە الماتىدا «عىلىمعا ينۆەستيتسيا جۇمساۋ - عىلىمي قامتىمدى ەكونوميكانىڭ درايۆەرى» دەگەن تاقىرىپپەن «ينۆەستيتسيالىق كوپىر: عىلىم جانە بيزنەس» اتتى حالىقارالىق ديالوگ الاڭىنىڭ ەكىنشى وتىرىسى بولىپ ءوتتى.

اتالمىش فورۋم اياسىندا عالىمدار ينۆەستورلارعا وزدەرىنىڭ 30 يننوۆاتسيالىق جوباسىن تانىستىردى. وسىعان وراي ۇيىمداستىرىلعان ارنايى كورمە بارىسىندا تاياۋدا عانا ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت 300 گرادۋستىق تەمپەراتۋراعا دەيىن توتەپ بەرەتىن وتقا ءتوزىمدى بەيماتا، مامانداردىڭ جانە بيزنەس وكىلدەرىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىردى. وسىعان بايلانىستى فورۋم اياسىندا قازاقپارات ءتىلشىسى وسى جوبانىڭ اۆتورى جانە جەتەكشىسى الماتى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى راۋشان جىلىسبايەۆادان سۇحبات العان بولاتىن.

- راۋشان وراز قىزى، وسىنداي ەرەكشە ماتەريالدى جاساۋ يدەياسى قالاي تۋدى؟

- مەن شيرەك عاسىردان بەرى مەتاللۋرگيا سالاسىندا ارنايى كيىمدەر دايىنداۋ ىسىمەن اينالىسىپ كەلەمىن. كەزىندە ءجۇن تالشىقتارىنان جاسالعان، ىستىققا ءتوزىمدى جاڭا ماتەريالدار ازىرلەدىك. كەيىن، ۋاقىت وتە كەلە تاجىريبەنىڭ ارقاسىندا ءبىلىمىمىزدى جەتىلدىرە تۇسكەن سوڭ، ءورت ءسوندىرۋ سالاسىنا قاجەتتى ارنايى كيىمدەر ازىرلەۋ ىسىنە كىرىستىك. سودان مىنە تاماشا ناتيجەگە قول جەتكىزىپ وتىرمىز.

- بۇل بەيماتانى جاساپ شىعارۋعا قانشا ۋاقىت جانە قانشا قارجى جۇمسالدى؟

- ەكى جىلعا جۋىق ۋاقىت جۇمسادىق. ماعان ءارى شاكىرتىم ءارى دوكتورانتىم اسەم تالاسبايەۆا كومەكتەستى. سونىمەن قاتار، وڭتۇستىك كورەيانىڭ دونگۋك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بەلگىلى عالىمدارى اتسالىستى. كەيىن ءوزىمىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بازاسىندا ازىرلەنگەن بەيماتانى وسى وڭتۇستىك كورەيالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زەرتحاناسىندا تەرمومانەكەنگە كيگىزىپ سىناقتان وتكىزدىك. ول ارنايى كيىمدەردىڭ استارى رەتىندە 1000 گرادۋسقا دەيىنگى تەمپەراتۋراعا، ال تىكەلەي ورتەگەندە 3 مينۋت بويى سەلسي بويىنشا 300 گرادۋستىق تەمپەراتۋراعا توتەپ بەردى جانە قالىبىن ساقتادى!

- مۇنداي ماتانى ەندى ناقتى قانداي ماقساتتارعا پايدالانۋعا بولادى؟

- ءورت ءسوندىرۋ سالاسىندا ارنايى كيىمدەردىڭ استىڭعى توسەمى، ياعني استارى رەتىندە، مەتاللۋرگيا سالاسىندا تىكەلەي ءوزىن ارنايى كيىم رەتىندە پايدالانۋعا بولادى. وعان قوسا، ماشينا جاساۋ سالاسىندا دا قولدانۋ مۇمكىندىكتەرى زور.

- بۇل ازىرلەمەلەرىڭىز پاتەنتتەلگەن بە؟

- ءيا، ارينە پاتەنتىن الدىق.

- بەيماتا قانداي شيكىزاتتاردان جاسالعان؟

- بۇل توقىلىپ جاسالماعان سوڭ، بەيماتا دەپ اتالادى عوي. ياعني بىلايشا كيىزگە ۇقسايدى. وعان بەلگىلى ءبىر شامادا ءۇي جانۋارلارىنىڭ، ياعني قوي، ەشكى، تۇيە جۇندەرى جانە مەتا-اراميد سينتەتيكالىق تالشىعى پايدالانىلادى. ەگەر جۇنمەن مەتا-اراميدتى ءجاي عانا ارالاستىرىپ، كيىز سەكىلدى باسىپ شىعارساڭىز ودان تۇك شىقپايدى. بۇل جەردە باستى قۇپيا - ونىڭ ەرەكشە قاباتتىلىعىندا! ياعني، ءجۇن مەن سينتەتيكالىق تالشىقتار بەلگىلى ءبىر مولشەردە، ۇيلەسىمدى تۇردە قاباتتالىپ توسەلەدى. سودان جىلىلىقتى وتكىزبەيتىن كەدەرگى قالىپتاسادى. جالپى قالىڭدىعى قولدانۋ اياسىنا قاراي 1 سانتيمەتردەن 3 سانتيمەترگە دەيىن بولادى.

- راۋشان وراز قىزى، بۇل ونەرتابىستارىڭىزدى ق ر ءى ءى م توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى كوميتەتىنە قۇلاققاعىس ەتتىڭىزدەر مە؟

- ءيا، حابارلادىق. ءتىپتى اتالمىش كوميتەتتىڭ ارنايى زەرتحاناسىندا سىناقتان وتكىزىپ ۇلگەردىك. ماماندار وڭ باعاسىن بەردى. ەندى تاپسىرىستار تۇسەر دەگەن ۇمىتتەمىز. بۇل بەيماتانىڭ ءوندىرىسىن جولعا قويۋ ءۇشىن العاشقى ۋاقىتتا كەم دەگەندە 50 مىڭ ا ق ش دوللارى قاجەت.

- ال بىزدە بۇگىنگى تاڭدا ءورت ءسوندىرۋ سالاسىندا ارنايى كيىمدەر قايدان الىنادى؟

- دايىن كۇيىندە رەسەيدەن ساتىپ الىنادى.

- سوندا سىزدەردىڭ دايىنداعان ارنايى كيىمدەرىڭىزدىڭ وتقا ەداۋىر توزىمدىلىگىمەن قوسا باسقا قانداي ارتىقشىلىقتارى بار؟

- ەداۋىر ارزان! ەگەر ءبىزدىڭ كيىمدەردىڭ باعاسى 45 مىڭ تەڭگەدەن 55 مىڭ تەڭگەگە دەيىن باراتىن بولسا، رەسەيلىك ارنايى كيىمدەردىڭ باعاسى قولدانىس اياسىنا قاراي 70 مىڭ تەڭگەگە دەيىن بارادى. ويتكەنى، بىزدە پايدالانىلاتىن شيكىزات ارزان. بۇعان ەكىنشى سۇرىپتى جۇندەر دە قولدانىلا بەرىلەدى. وكىنىشكە قاراي قازىرگى تاڭدا مالدىڭ ءجۇنى مەن تەرىسى كوپ جاعدايدا كادەگە اسپاي جاتىر. ال رەسەيلىك كيىمدەردە استاردىڭ ورنىنا رەزەڭكە قوسىلعان ارنايى ماتالار پايدالانىلادى. ونىڭ ۇستىنە قازىرگى قولدانىستاعى ارنايى كيىمدەردىڭ سالماعى 4,5-5 كەلىگە دەيىن باراتىن بولسا، ءبىزدىڭ كيىمنىڭ سالماعى 3,5 كەلى. ويتكەنى ءجۇن تالشىقتارى اۋا وتكىزگىش. سوندىقتان جەڭىل بولادى. ال بۇل، ءورت سوندىرۋشىگە تەز جانە شيراق قيمىلداۋعا، شارشاماۋعا، ادامداردى تەز قۇتقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سوندىقتان، ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قازاقستاندا جاسالعان ونىمدەردىڭ سانى مەن ساپاسىن ارتتىرۋعا قاتىستى ۇندەۋىنە ءبىز دە اتسالىسساق دەيمىز. بۇكىل الەم بويىنشا سۇرانىسقا يە بولىپ وتىرعان ءوزىمىزىدڭ وتاندىق ءونىمىمىزدى شىعارعىمىز كەلەدى.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا