تەڭگەنىڭ قۇلدىراۋ سەبەبى بەلگىلى بولدى

قازاقستان ەكونوميكاسى تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا تەڭگە باعامى تاقىرىبىن اينالىپ ءوتۋ مۇمكىن ەمەس. 2010 -جىلداردان كەيىن توقتاۋسىز قۇنسىزدانا بەرگەن تەڭگەنىڭ كەلەشەگىن پوزيتيۆتى تۇستان ەلەستەتۋ قيىن. جىل باسىندا عانا 1 دوللار 450 تەڭگە بولسا، قازىر 480 تەڭگەدەن اسىپ كەتتى. سونىمەن، باعامنىڭ قۇلدىراي بەرۋىنە نە سەبەپ، الداعى ۋاقىتتا قالاي وزگەرۋى مۇمكىن؟

نارىققا تاۋەلدى ۆاليۋتا

ۆاليۋتا جايلى ايتپاس بۇرىن، تەڭگە باعامى قالاي قالىپتاساتىنىن انىقتاپ العان ءجون. نەگىزىنەن تەڭگە باعامى قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ ۆاليۋتالىق ساۋدا- ساتتىق الاڭىندا بەلگىلەنەدى. وعان تەڭگەنىڭ دوللارعا شاققانداعى باعامى، USD/KZT جۇپ ساۋداسىنىڭ قورىتىندىسى ىقپال ەتەدى. ماسەلەن، كۇنىنە باعامدى شىعاراتىن تاڭعى، تۇسكى جانە كەشكى ساۋدا سەسسيالارى بار. ساعات 11.00-دەن كەيىن تەڭگەنىڭ العاشقى نارىقتىق باعامى انىقتالادى. وسى ساۋدا- ساتتىققا بانكتەر، شەتەل ۆاليۋتاسىمەن وپەراتسيا جاسايتىن ءتۇرلى كومپانيانىڭ تاپسىرماسىن ورىندايتىن بروكەرلەر، ۆاليۋتا ايىرباستاۋ فيرمالارىنىڭ وكىلدەرى قاتىسادى.

قازىر ۆاليۋتا بيرجاسىندا ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردى قوسقاندا شامامەن 30-دان استام بەلسەندى ويىنشى بار. مىنە، ولاردىڭ تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن سۇرانىس پەن ۇسىنىس كولەمى تەڭگەنىڭ كۇن سايىنعى قۇبىلۋىنا اسەر ەتىپ، باعامىن بەلگىلەپ وتىرادى. تەڭگە باعامى دوللاردى ساتىپ الۋ نەمەسە ساتۋدىڭ بيرجادا وتكەن ەڭ تومەنگى جانە ەڭ جوعارعى باعاسىنىڭ ورتاق مانىنەن قۇرالادى. تۇسىندىرمە رەتىندە ايتار بولساق، ەڭ تومەنگى مامىلە ءبىر دوللارعا 475، ال جوعارعى مامىلە دوللارىنا 485 تەڭگە بولسا، وندا تەڭگە قۇنى سول سەسسيا ناتيجەسىندە 480 بولىپ بەلگىلەنەدى.

قازىر مەملەكەت پەن ۇلتتىق بانك تەڭگە باعامىن رەتتەۋ رەجيمىنەن گورى ينفلياتسيانى باقىلاۋمەن كوبىرەك اينالىسادى. ياعني، تەڭگە كۋرسى نارىققا بايلانىستى. مەملەكەت بار كۇشىن ينفلياتسياعا جۇمسايدى. تاۋارلار مەن قىزمەتتەر باعاسى كوتەرىلگەن جاعدايدا مەملەكەت ينفلياتسياعا بەيىمدەلىپ، باعانى قاجەت كەزدە بەكىتىپ وتىرادى.

تەڭگە نەگە قۇبىلا بەرەدى؟ كەز كەلگەن ۆاليۋتا سياقتى تەڭگەگە دە سىرتقى جانە ىشكى فاكتورلار اسەر ەتەدى. دوللاردىڭ جاھاندىق نىعايۋى بولسا، تەڭگە دە دامۋشى ەلدەردىڭ ۆاليۋتاسىمەن قاتار قۇلايدى. ءبىر جاعىنان تەڭگەگە مۇنايدىڭ الەمدىك نارىقتاعى باعاسىنىڭ ىقپالى زور ەكەنى ايتىلادى. باعا قىمبات بولسا، ۆاليۋتالىق تۇسىمدەر كوپ بولىپ، سىرتقى ساۋدا بالانسى جاعىمدى بولادى. ياعني، ەكسپورتتىڭ اقشالاي كولەمى يمپورتتان اسىپ تۇرۋعا ءتيىس.

نەگىزى ۇلتتىق ۆاليۋتا احۋالى ەلدىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىنا تىكەلەي بايلانىستى. اينالىپ كەلگەندە ىشكى ءوندىرىستى ارتتىرۋ، شيكىزاتتىق تاۋەلدىلىكتەن ارىلۋ ماڭىزدى سانالادى.

سەبەبىن مۇناي باعاسىنان كورە المايمىز

مۇناي دەگەننەن شىعادى، ەلىمىز بيىل جاريا ەتكەن ەكونوميكالىق دامۋ بولجامىندا قارا التىن باعاسىن باررەلىنە 75 دوللاردان بەلگىلەدى. الايدا باعا شىن مانىندە ءسال تومەن بولىپ، ەكونوميكالىق دامۋ جوسپارى ويداعىداي بولماي قالا ما دەگەن ۇرەي تۋعان.

كەيىنگى كۇندەرى تاياۋ شىعىستا قاقتىعىس كوبەيدى، يران مەن يزرايلدىڭ سوعىسۋ قاۋپى بار. بۇنىڭ ءبارى مۇناي، قور جانە ۆاليۋتا نارىعىنا اسەر ەتپەي قويمادى. بۇعان دەيىن ارزانداپ جاتقان مۇناي باعاسى بىردەن 5 پايىز قىمباتتاپ، ترەيدەرلەر Brent ماركالى مۇناي باعاسى باررەلىنە 100 دوللاردان اسادى دەگەن بولجام جاساپ وتىر. ءبىراق قاراڭىز، مۇناي قىمباتتاعانىمەن، ۇلتتىق ۆاليۋتا ءالى السىرەپ جاتىر. نەگە؟

قارجى ساراپشىسى ارمان بەيسەمبايەۆتىڭ سوزىنشە، قازاقستان ۆاليۋتانىڭ تارگەتتەلەتىن كۋرسىنان باس تارتقاندىقتان، «دەۆالۆاتسيا» دەۋدىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس. ويتكەنى قازاقستان ەركىن باعامدى ۇستانادى. تەڭگە تەك السىرەپ، باعامى بىرتىندەپ تومەندەۋى مۇمكىن. 2015 -جىلدان بەرى تەڭگەنىڭ قاتتى السىرەۋىنە كوبىنە سىرتقى نەمەسە ىشكى فاكتورلار اسەر ەتتى.

دەگەنمەن ساراپشىلار الداعى ۋاقىتقا پوزيتيۆتى بولجام ايتپايدى. تەڭگە الداعى ۋاقىتتا دا ءبىقالىپتى السىرەي بەرمەك. ءبىراق وسىعان قاراماستان قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ قازىرگى جاعدايىندا تەڭگەنىڭ قۇنسىزدانۋى ءتيىمدى بولىپ تۇرعانىن تۇجىرىمداۋشىلار بار.

- قازاقستان ەكونوميكاسى شيكىزات باعاسىنا تاۋەلدى. شەتكە شيكىزاتتى دوللارمەن ساتادى. ال قىمبات دوللاردى تەڭگەگە ايىرباستاعاندا، بيۋدجەتكە تۇسەتىن ءتۇسىم كولەمى ارتادى. 2025 -جىلعا قاراي دوللار باعامى 500 تەڭگەدەن اسۋى مۇمكىن. بۇنى جوققا شىعارا المايمىز، - دەيدى بەيسەمبايەۆ.

ساراپشىلار شىنىندا تەڭگە باعامى مۇنايعا باعىنىشتى ەمەس ەكەنىن ايتادى. ماسەلەن، مۇناي باعاسى 100 جوللاردان اسقان كەزدەردە دە تەڭگە نىعايماعان. باعاسى كەرىسىنشە قۇلدىراپ جاتقاندا دا تەڭگە السىرەمەگەن.

ەلىمىز وزگەرمەلى ۆاليۋتا باعامىن ۇستاناتىنى ءۇشىن داۆالۆاتسيا بولۋى مۇمكىن ەمەس. ءبىراق الەمدەگى نەبىر ءىرى وقيعالار باعامعا اسەر ەتپەي قويمايتىنىن ەسكەرىپ جۇرگەن ابزال.

ءبىر قىزىعى، قارجى مينيسترلىگى مەن مەملەكەتتىك بيۋدجەت ءۇشىن تەڭگەنىڭ السىرەۋى ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. كوكتەمنىڭ باسىندا ۇلتتىق ۆاليۋتا نىعايعاندا ۇلتتىق بانك ۆاليۋتا باعامىنا ارالاسپادى. ءالسىز تەڭگە بيۋدجەتتى تولىقتىرۋعا جاقسى كومەك، الايدا ۇلتتىق بانك قانشا قيىن بولسا دا ءوز پوزيتسياسىن ۇستاپ تۇردى. ويتكەنى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە ترانسفەرت قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەلىمىز كۇن سايىن ۇلتتى قوردان اقشا الادى. ءبىراق وراسان ترانسفەرت تەڭگە باعامىنا وڭ ىقپال ەتپەدى.

ارينە، بۇل ايتىلعاندار تاقىرىپتىڭ ءبىر بولىگى عانا. ويتكەنى جوعارى پايىزدىق مولشەرلەمەدەن باستاپ، ەلدىڭ ەگەمەن رەيتينگىسىنىڭ ءوسۋى، بەيرەزيدەنتتەر تاراپىنان مەملەكەتتىك باعالى قاعازدارعا دەگەن سۇرانىستىڭ ارتۋى، ۇلتتىق بانكتىڭ كوپتەپ ۆاليۋتا ساتۋى سەكىلدى فاكتورلار ۆاليۋتاعا اسەر تيگىزەدى. ايتەۋىر جاقىن ارادا ءتول تەڭگە نىعايمايتىنى، قوعامنىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتاعا سەنىمى كۇشەيمەيتىنى انىق بولىپ تۇر.

 

دەرەككوز  inbusiness.kz