كيمەشەكتە قۇندىلىق بار
«قازاقتىڭ ەتنوگرافيالىق كاتەگوريالار، ۇعىمدار مەن اتاۋلاردىڭ ءداستۇرلى جۇيەسى» اتتى بەس تومدىق ەنتسيكلوپەديانىڭ ءبىرىنشى تومىندا قازاق ايەلدەرىنىڭ ۇلتتىق ءداستۇرلى باس كيىمى كيمەشەككە: «كوشپەلى ورتادا قالىپتاسقان، ەكولوگيالىق تالاپتارعا تولىقتاي جاۋاپ بەرەتىن قازاق ايەلدەرىنىڭ باس كيىمى» دەگەن انىقتاما بەرىلىپتى.
ال مىنا سۋرەتتە وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعان بەس ءتۇرلى كيمەشەكتىڭ يەسى سارا ساباقباي قىزى (سۋرەتتە) دەگەن اپامىز ەكەن. جاسى جەتپىستىڭ بەسىندە. استانا قالاسىندا تۇرادى. شيرەك عاسىر بۇرىن قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى گانسۋ ولكەسىنە قاراستى اقساي قازاق اۆتونوميالى اۋدانىنان كوشىپ كەلىپتى. جارىقتىق 20 جاسىندا كەلىن بولىپ تۇسكەن ساتىندە ەنەسى باسىنا «كەلىن كيمەشەگىن» كيگىزگەن ەكەن. سودان بەرى ءبىر كۇندە كيمەشەكسىز ءجۇرىپ كورمەپتى.
اپامىزدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، كيمەشەكتىڭ تومەنگى قارىنسالدىعىنا سىرمالاپ ويۋ سالاتىن ءداستۇر ەجەلدەن بار، ال كيمەشەكتى جيەكتەي بۇرمەلەگەن اينالما بەلدىكتى «شىتىرا» دەيدى ەكەن. سونان كەيىن كيمەشەكتىڭ القىمىنا ورنەكتەلگەن بەدەردى «سىرماشا ويۋ» دەپ اتاپ، ونىڭ سىرتىنداعى كەستەلى جيەكتى «ورنەك ساعات» دەيدى ەكەن. وسى ساعات-سىرمانىڭ سىرتىنان جيەكتەگەن جىڭىشكە وزەك-ويۋدى «سۋ» دەپ اتاسا، كيمەشەكتىڭ القىم شىرشىسىن بەزەندىرىپ تۇرعان بولشەك-بولشەك تىركەستى قىزىل-جاسىل تاڭبالاردى «الاقۇرت» دەپ اتايتىن كورىنەدى.
«اپپاق شىتىراداي ايەل ادامنىڭ جامالىنا كورىك بەرەتىن ءساندى ءارى كوركەم بىتەۋ كيىم باسقا جۇرتتىڭ بىرىندە جوق. قازاق سالتى بويىنشا، جاڭادان تۇسكەن كەلىن اۋەلى كيمەشەك كيەدى، ۋاقىت وتە كەلە جەتىم شىلاۋىش تارتىپ، جەلەك جامىلادى. ودان كەيىن كوكالا كەبىس كيەدى. العاشقى كوتەرگەن بالادان سوڭ اۋىلدىڭ دۋالى بايبىشەسى كەلىپ، كەلىننىڭ جەلەگىن الىپ، كيمەشەگىن اۋىستىرادى. ءبىزدىڭ جاقتا كەلىن بولىپ تۇسكەندە كيەتىن، ودان كەيىن بالالى بولعاندا كيەتىن، ەنە بولعاندا كيەتىن، كەمپىر بولعاندا كيەتىن كيمەشەكتىڭ ءتۇر-ءتۇرى بار. قوساعى دۇنيەدەن وتكەن ايەلدەر قىزىلدى-جاسىلدى ويۋ ورنەگى جوق تەك شىتىرا سالىنىپ، سۋ جۇرگىزگەن اپپاق كيمەشەك كيەدى. ول «جەسىر ايەل» دەگەن بەلگى. ءجون بىلەتىن كىسىلەر جەسىر وتىرعان جەردە ونىڭ كوڭىلىنە كەلەتىن ارتىق-اۋىز ءسوز ايتۋدان تيىلادى»، دەيدى سارا اپاي.
ال سۋرەتتەگى بەس كيمەشەككە كەلەر بولساق، سول جاعىنداعى شىتىرا ويۋى سولعىن، سارىجاعال كەستەلى كيمەشەكتى اپامىز كەلىن بولىپ تۇسكەندە ەنەسى سىيلاپتى. ەكىنشى رەتتە تۇرعان شىتىراسى التىن تۇستەس، قوشقار ءمۇيىز ويۋلى كيمەشەكتى جات جۇرتقا كەلىن بولىپ تۇسكەندە ءوزى تىگىپ كيىپتى.
قايىن جۇرتى كەلگەن كەلىن تەگىن ادام ەمەس، ىسمەر ەكەنىن ءبىلسىن دەگەن لەبى ىسپەتتى. ءۇشىنشى كيمەشەكتى نەمەرەلى بولعاندا كيىپتى. بۇل كيمەشەكتىڭ ويۋى بىرتەكتى سارعىلت تۇستەس بولىپ كەلۋى، ادام ءومىرىنىڭ تولىسقان تۇسى كۇزدىڭ بوياۋىن ەلەستەتەدى، دەيدى كەيۋانا. ءتورتىنشى - قارت اجەلەرگە ارنالعان كيمەشەك.
ونىڭ القىمىنان شەكەلىگىنە قاراي شاپتىرعان سارى ءتۇستى ويۋلى ورنەگىنىڭ شەتى قاراقوڭىر تۇستەس بۋناق كەستەمەن سىرىلعانى جانە ومىراۋ تۇسىنداعى قارا جۇلدىزدى داقتار اجەلەرگە ءتان سيپاتتىڭ بەلگىسى ەكەن. ال سۋرەتتەگى بەس كيمەشەكتىڭ وڭ جاقتا تۇرعان بەدەرلى ءتۇرى ءسان- سالتاناتتى تويلاردا كيەتىن ساندىك كيمەشەك ەكەن.
اپامىز ءدال قازىر وسى ءساندى كيمەشەگىن كيىپ ءجۇر. «بۇل مەنىڭ بەرەكە مەن ىرىسى باي، جۇرتى تاتۋ ءومىر كەشىپ جاتقان اتاجۇرتىما دەگەن ىشكى قۇرمەتىم» دەيدى اپامىز.
بەكەن قايرات ۇلى
egemen.kz