قاسقىردىڭ جەرىك ايى
سامارقاننىڭ كوك تاسى ەريتىن، بار اتىراپ بۋسانىپ، مۇز قۇرسانعان جەر ءتوسى ءيىپ، سامال جەل ەلدىڭ بەتىنەن ءوبىپ، جۇرتشىلىق كوك كوجە مەن كوپ كوجەگە قارق بولاتىن، ارۋلاردىڭ قۇشاعى گۇلگە، جانى نۇرعا تولاتىن جىلدىڭ باسى وسى كەز...
وسى ايدىڭ ەنشىسىندە ءبىرقاتار ساياسي، ءدىني شارالار دا بار. ايدىڭ ورتاسىنا تاياۋ، 14-ناۋرىزدا - كورىسۋ مەرەكەسى. بۇل جىلدىڭ باسىن قارسى الۋدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى مەيرامى. قازاقتىڭ تابيعات تامىرشىلارى ناق وسى كۇنى ەسكى جىل ءبىتىپ، جاڭا جىل تابيعات ساحناسى تورىنەن ورىن الاتىنىن انىقتاعان. ايدىڭ 19 ىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جانە ءماسليحاتتارىنىڭ دەپۋتاتتارىن سايلاۋ كۇنى. ايدىڭ 22 سىنە - ناۋرىز مەرەسى. 23 ىنە مۇسىلماننىڭ ۇلىق مەرەكەلەرىنىڭ ءبىرى - قاسيەتتى رامازان ايى باستالادى. مۇسىلمان بىتكەن اۋىز بەكىتىپ، ورازا ۇستايدى.
مىنا قىزىققا نازار اۋدارىڭىز. وسى ايدىڭ 15 ىنە اسپاندا دا اۋىس-ءتۇيىس ورىن الادى ەكەن. جاپالاقتاي-جاپالاقتاي بولعان قىس جۇلدىزدارىنىڭ ورنىن كوزگە كورىنەر-كورىنبەس جىپىرلاعان جاز جۇلدىزدارى الماستىرادى...
ناۋرىزدى بىرىشەك ايى، ءسۇردىڭ ايى، قاسقىردىڭ جەرىك ايى دەپ تە اتايدى. جەم ىزدەگەن قاسقىرلار قوراعا شابادى. ادام ومىرىنە قاۋىپ توندىرەدى. بۇل ايدىڭ العاشقى امالى «تولقىما» دەپ اتالادى. ول ناۋرىزدىڭ 5-7 سى ارالىعىندا كورىنىس بەرەدى. العاشقى جىلىمىق. وسى كەزدە ۇركەر جامباسقا تۇسەدى. مۇنى قازەكەڭ «ۇركەر شاڭىراقتان كورىنسە، ءۇش اي توقسان قىسىڭ بار، ەل جاتقانشا ۇركەر جامباسقا كەلسە، جاز شىقپاعاندا نەسى بار» دەپ تامسىلدەگەن.
ايدىڭ ەكىنشى امالى - «ءاز ناۋرىز» ونىنان باستاپ كىرەدى. كوپ كوجە، تىلەۋ كوجە دەگەن جاناما اتتارى بار. ول كەلگەندە كۇن جىلىنىپ، قار ەرىگەن ۇستىنە ەري تۇسەدى. وسى مەزگىلدە مالشىلار قاتتى ايازدىڭ وتكەنىن سۇيىنشىلەپ ءبىر قىستاۋدان ەكىنشىسىنە قىدىرىپ باراتىن بولعان. ءاز ءسوزىنىڭ جاقسى، يگى دەگەن ماعىناسى بار. ايازدىڭ بىتكەنىن، جاقسى كۇننىڭ كەلگەنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن ءاز اتاۋىن قويسا كەرەك. بۇل امال تۋرالى: «ءاز بولماي، ءماز بولماس»، «شاڭقان كەلمەي، ءبوز بولماس، شاعالا كەلمەي، جاز بولماس» دەگەن ماقالدار ساقتالعان.
جازعىتۇرىمعى ساعىمنىڭ اسەرىنەن بۇكىل تابيعات تۇنىق بولىپ، توڭىرەك تۇگەل تىنىشتىققا بولەنەدى ەكەن. ءاز دۇركىرەپ وتە شىعادى، ءاز كىرگەندە قوي جايىلماي، كوككە قاراپ تۇراتىن كورىنەدى. ءاز كەلگەندە كىر جۋىپ، تىرناق الۋعا بولمايتىنى تۋرالى قازەكەڭنىڭ تىيىمى دا بار...
شىعىس ايماقتارىنىڭ قازاقتارى جەتى دامنەن قۇرالعان كوجە قايناتىپ، ءبىرىن-ءبىرى شاقىرىسىپ، ءماز-مەيرام بولادى. باتىستاعى اعايىندار «ناۋرىز كوجەنى» «ناۋرىز» مەرەكەسىن كۇتپەي-اق، قازىر قولدانىپ جۇرگەن كۇنتىزبە بويىنشا ناۋرىزدىڭ 14 ىنەن باستاي بەرگەن. ونى «كورىسۋ» كۇنى دەپ اتاعان. پايىم بويىنشا، ايدىڭ 14 ىنە اق ۇلپا قار جاۋاتىن بولعان. «ناۋرىزدىڭ اقشا قارى». وسى قارعا قوي قۇمالاعى باتىپ كەتسە، كۇن جىلى بولادى، كوكتەم تەز شىعادى دەپ، باتپاي بەتىندە جاتىپ قالسا، قىس سوزىلادى دەپ جورىعان.
قولدانىستاعى كۇنتىزبە بويىنشا، بۇگىن ناۋرىزدىڭ 2-جۇلدىزى، اي بويىنشا 10 ى، ال ەسكىشە ەسەپكە جۇگىنسەك، ەندى 11 كۇننەن كەيىن ناۋرىز ايى كەلەدى. الداعى اپتادا (2-9-ناۋرىز ارالىعىندا) ازداپ قار قىلاۋلاپ، وقتىن-وقتىن جاڭبىر جاۋۋى، اياقاستى كۇن سالقىنداۋى مۇمكىن. بۇل كورىنىس ۇزاققا بارماسا كەرەك. دەگەنمەن، «توقساننىڭ ءبىر كۇنى قالسا قاۋىپ» دەمەكشى، ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسى اۋعانشا ساقتانعان ءجون.
بابالار بولجامى
جان- جانۋاردىڭ ارەكەتىنە قاراپ جاسالعان جورامال:
* ەگەر قىستا تۇيە ەرنىن جىبىرلاتسا، جىلقى وقىرانىپ جۇتىنار بولسا، وندا كەشىكپەي- اق تۇيە مەن جىلقى قار سۋىن ىشەدى، كوكتەم ەرتە شىعادى.
* ەگەر قوي تۇياعىمەن ءتوسىن قاسىسا، قار قالىڭ تۇسەدى.
* ەگەر قوي ءتىسىن قايراسا، كەشىكپەي بوران بولادى.
* ەگەر قوي قوراسىنا ەركىن كىرسە، جىل جاقسى بولادى.
almaty-akshamy.kz