قايتسەم بەدەلدى ءتىلشى بولا الامىن؟ - ساتيرا
**
«بەدەلدى» ءتىلشى بولۋدىڭ جولى قانداي؟
ەگىز لاق ەمىزگەن ەشكىدەي ەكى بىردەي رەسپۋبليكالىق تەلەارنانى اپتاسىنا التى سيۋجەتتەن «تويدىرىپ»، «تىلشىلەردىڭ ىشىندەگى تىندىرىمدىسى» اتانعان شابىتتى شاعىم ەدى. ونىڭ سىرتىندا وكىرتىپ جازىپ، وڭىرلىك گازەتتىڭ دە جۇگىن وگىزدەي ورگە سۇيرەپ ءجۇردىم. سۇيكەي سالعانىم سايتتاردىڭ «سىباعاسى». ءتۇرلى- ءتۇرلى تاقىرىپتى كوتەرگەن «تۋىندىلارىم» الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ بەتىن الەم- جالەم ەتىپ الەمىشتەپ جاتادى. قىسقاسى، ءوزىمنىڭ ويىمشا ايماقتاعى قالام ۇستاعان نەبىر «شالقۇيرىقتار» قارامدى كورۋدەن كۇدەر ءۇزىپ، شاڭىمدى جۇتقانىن شۇكىرشىلىك ەتىپ جۇرگەن كەزى.
دەسەك تە، ەل گازەت وقىپ، تەلەديدار كورمەي مە، الدە ءبىزدىڭ قالا بولەك الەمدە ءومىر سۇرە مە، ب ا ق بىتكەننىڭ بەتىن بەرمەي بەلسەندى جۇمىس ىستەسەم دە، بەدەلىمدى وسىرە الماي دىڭكەم قۇرىدى. ايماقتى بىلاي قويعاندا اۋلامداعىلاردىڭ ءوزى ءتۇرىمدى تانىماق تۇگىلى، نىسپىمدى بىلمەيتىن. بىردە اياقاستىنان تاڭداۋ ماعان ءتۇسىپ، ءجۇز جيىرما ەلدىڭ جۋرناليسى قاتىساتىن حالىقارالىق سەمينارعا باراتىن بولدىم. قاناتتى كولىكتى قالتام كوتەرمەگەسىن، امال جوق، بيلەت پويىزدان بۇيىردى. كەشقۇرىم ۋاقىت ەدى. اساي- مۇسەيىمدى اسىنىپ، كۋپەگە كىرە بەرگەنىمدە جولسەرىكتەردىڭ ءبىر- بىرىنە «جۇرتتان اقشا العاندا جىمىڭدى بىلدىرمە. ءبىزدىڭ ۆاگوندا جۋرناليست ءجۇر. جازىپ جىبەرۋى ىقتيمال. قويۋلاپ ءشاي بەرىپ، كوڭىلىن اۋلاۋ قاجەت!» دەپ كۇبىرلەسىپ جاتقانىن ەستىپ، ءىشىم جىلىپ قويا بەردى.
قانشا ايتقانمەن پەندەمىن عوي، «اقىرى اتىم شىققان ەكەن، ءتىپا- ءتىپا» دەپ تامبۋرعا بارىپ تۇكىرىپ كەلدىم. جىلى ءجۇزدى جولسەرىك قىزدىڭ ءشايدى شاقىرتپاي اكەلۋىن كۇتىپ، ءشانيىپ جاتقانىمدا كوزىم ءىلىنىپ كەتسە كەرەك، الدەبىرەۋ ءبۇيىرىمدى تەسەردەي نۇقىپ قالعاندا، ءبىز سۇعىپ العانداي اتىپ تۇردىم. ءبىز وكشە كەبىس كيگەن بويى بيىك بيكەش «بيلەتىڭدى كورسەت» دەپ بۇيىرىپ تۇر ەكەن. ساۋساعىممەن قابىرعامدى سيپالاپ قويىپ، سۇراعانىن بەردىم. «پويىزعا ءبىرىنشى ءمىنىپ پە ەڭ، قۇجاتىڭ قايدا؟ « دەپ قىرجيدى ول. قالبالاقتاپ ءتوسقالتامنان ءتولقۇجاتىمدى شىعاردىم. سىرىقتاي سۇڭعاق جولسەرىك سۇزەتىن تەكەدەي كەكىلىنىڭ استىنان كوزىن سۇزە: «كورشى كۋپەدە جۋرناليست كەتىپ بارادى. شوشاڭداپ شىعا بەرمەي تىنىشتىق ساقتاڭدار» دەپ ەسكەرتۋ جاسادى. قاسىمداعى ساپارلاستارىما قاراپ ەم، ولاردىڭ دا جانارلارى جىپىلىق- جىپىلىق ەتىپ، قاراداي قايمىعىپ وتىرعانى سەزىلدى.
ەسكەرتۋ ەسىمدى شىعارسا دا، سۇيەككە سىڭگەن مىنەز جۋرناليستىك جەڭسىكتىك جەڭىپ، كورشى كۋپەگە كوڭىلىم اۋا بەردى. «قانشا دەگەنمەن حالىقارالىق شاراعا بارا جاتىرمىن. اعا بۋىننىڭ اقىلىن الىپ، تاجىريبەسىن تىڭداعان ارتىقتىق ەتپەس. «قىرىقتىڭ ءبىرى - قىدىر» دەگەن وي دا كوكەيىمدى تەسىپ بارادى. باسىمدى قىلتيتىپ ەدىم، شولاق يۋبكا كيگەن جولسەرىگىم جىلميعان جۇزىنە مۇلدەم جاراسپايتىن جورتا جىميىسپەن جورعالاي باسىپ ءشاي تاسىپ ءجۇر ەكەن. قاھارىنا ىلىگۋدەن قورقىپ، قىبىجىقتاپ تۇرعان مەنى «ءاي، بالا بەرى كەل. اعاڭا سالەم بەرىپ، سارقىتىنان اۋىز تي» دەپ ارىپتەسىمنىڭ ايەلى ءوزى شاقىرىپ الدى.
بەدەلى ءبىر ۆاگوندى «ءبۇرىپ» كەلە جاتقان «جۋرناليسىم» جەتپىستەن اسقان كىسى ەكەن. جەلكەسى كۇرجيىپ، ەكى ەزۋى ىرجيىپ، كۇرەڭ شايدى ءسىمىرىپ وتىر. تاڭدايىنا تيگەن سۇيىقتىڭ سامايىنان اعاتىن قاسيەتى بار- اۋ دەيمىن، سوراپتاعان سايىن تەرى دە سورعالاي تۇسەدى. قۇلاقتىڭ تۇسىنان تومەن سىرعىعان ءىرى تامشىلار قىرما ساقالىن قۋالاپ بارىپ، بورىقتاي بۇعاعىنا دومالاپ جاتىر، دومالاپ جاتىر. «مىنا بالا جۋرناليست اعاسىن تانىپ كەپ تۇر- اۋ. ءبىر كەسە الىپ كەلشى» دەپ جەڭگەمىز جولسەرىكتى جۇگىرتىپ جىبەردى. جورعالاپ الىپ ول كەتتى. «اعامنىڭ» بەت- ءجۇزىن بۇرىن كورمەگەن ەكەنمىن، تانىماي قالسام «سۇيەگىنە تاڭبا سالارلىق» سىڭايىم بارى سەزىلگەسىن، «قورىققان بۇرىن جۇدىرىقتايدىنىڭ» كەرىمەن: «مەن دە ءتىلشى ەدىم. سىزبەن جولىققانىما قۋانىشتىمىن» دەدىم بىلجىراپ... «باسە»، - دەدى بايبىشە: - ءبىزدىڭ وتاعاسىنى بىلمەيتىن ادام بار ما... باتا سۇراۋعا كەپ، كىرۋگە باتا الماي ءجۇر ەكەن عوي. بولار بالا بو.. نان دەگەن.. .». - ءا، بارەكەلدى. قاي گازەتتەنسىڭ؟
- گازەتتە ىستەمەيمىن، اعا. تەلەديداردامىن... مەنشىكتى ءتىلشىمىن...
- «مەنشىكتى ءتىلشى» ، - دەدى اعامىز مەنسىنبەگەندەي. ەتەكتەي ەرىنىن ءسال ءشۇرتيتىپ، «كومپارتيا كەزىندە ءبىز دە اۋىلداردان ءتىلشى ۇستايتىن ەدىك» دەپ كۇبىر ەتتى سوسىن.
- تيراجدارىڭ قانشا؟
- مەن تەلەديداردا ىستەيمىن اعا. بىزدە تيراج جوق عوي...
- ەەە، - دەپ ەسىنەدى اعام.
- ءحالىمىز مۇشكىل دەسەي.. . باياعى زامان قايدا...؟ قازىر جۇرت گازەتكە جازىلمايتىن بولدى عوي، - دەدى الدەكىمدەردى جازعىرا سويلەپ. جەتىنشى قۇماندى توڭكەرىپ بارىپ جولسەرىككە العىسىن ايتقان «دوكەيىم» ماعان ءبىرجولا بۇرىلدى.
- ءتىلشى بولساڭ، كادەڭە جارار، وتكەن ءومىرىمدى ايتا وتىرايىن. بەكەر كەلمەگەن بولارسىڭ. ءبىزدىڭ تاجىريبە ۇشان- تەڭىز عوي. سپتۋ- عا تۇسە الماي، ەڭبەك جولىمدى رەداكسيادا ەدەن سىپىرۋشىلىقتان باستادىم. كوررەكتورىمىز كارى كەمپىر ەدى، كوكتەمدە كوك مۇزعا تايىپ قۇلاپ، جامباسى سىنىپ، جۇمىسقا جارامسىز بولىپ قالعاسىن ورنىنا مەنى الدى. ول كەزدە قىزمەتكە تۇرۋ قيىن ەدى عوي. ابىرويمەن الىپ جۇردىك. قانشا جىل ىستەگەندە «ەڭبەك ەرى» دەگەندە «ب» ءارپىن بايقاۋسىز تاستاپ كەتىپ، ءبىر- اق قاتە جىبەرىپپىن. ودان تىلشىلىككە كوتەرىلدىم. تالاي- تالاي شوپىرلار مەن شوپانداردى شىرىلداتىپ تۇرىپ شەنەدىك عوي، نەسىن ايتاسىڭ. دۇرىس قارسى الماعان سوۆحوزدىڭ ديرەكتورلارىن سىننان كوز اشىرمايتىنبىز. قورىققانىنان قۇرداي جورعالايتىن. بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي «بىلش» ەتكىزۋشى ەدىك. جامان جەڭگەڭ كۋا، سوعىمدى ساتىپ الىپ كورگەن ەمەسپىز. قىزمەتتەن قول ۇزگەنىمىزگە وتىز جىل. قۇدايعا شۇكىر، ءالى كۇنگە سىيلىمىز. قايدا بارساق تا قۇرمەتتەن كەندە بوپ كورگەن جوقپىز، - دەپ جيدەسىنىڭ جاعاسىنا تاعىپ العان «ق ج و» مۇشەسى» دەگەن توسبەلگىسىن سيپادى. «ايتقانىنىڭ ءبارى راس» دەگەندەي بايبىشەسى باسىن يزەپ قويادى.
«تاجىريبەلى ءتىلشىمنىڭ» «ونەگەلى ءومىربايانى» ەت ءپىسىرىم ۋاقىتقا سوزىلدى. ايتۋىنشا «ءوزى بولعان كۇنىندە» التى ديرەكتوردى تايكەسىنەن ءتۇسىرىپ، تاۋبەسىنە كەلتىرىپ، جەتى پارتورگتى «جەر اۋدارتىپتى». سانالى عۇمىرىندا اۋدانعا كەلگەن سەگىز سەكرەتارمەن سىيلاسىپ عۇمىر كەشىپتى.
- تىلشىلىك دەگەن زور قىزمەت، - دەدى اعامىز قوشتاسارىندا، - «جازامىن» دەپ قورقىتساڭ، ءامىرىڭ «جارتى پاتشادان» كەم بولمايدى. وسىنى جادىڭدا مىقتاپ ۇستا. اعاڭنىڭ ايتقانىن تىڭداساڭ، جامان بولمايسىڭ!». بەرگەن باتاسى وسى شىعار دەپ بەتىمدى سيپادىم. بەدەلدى بولۋدى كىم اڭسامايدى، حالىقارالىق سەميناردان قايتىپ كەلگەسىن بەلسەندىلىگىمدى ءتىپتى ارتتىرا ءتۇستىم. ءبىراق، تەلەديداردا تيراج جوعىن تۇسىنبەيتىن «تاجىريبەلى» ءتىلشىنىڭ تانىمالدىلىعىنا جەتە الماعانىمدى مويىندايمىن. ول ءۇشىن نە ىستەسەم ەكەن، ءا؟ الدە ەڭبەك جولىمدى ەدەن سىپىرۋدان باستاعانىم ءجون بە ەدى؟ بالكىم، «التى ديرەكتوردى ءتاۋباسىنا ءتۇسىرىپ، جەتى پارتورگتى جەر اۋدارتۋىم» كەرەك پە؟ مۇمكىن، سەگىز سەكرەتارمەن سىيلاسۋىم قاجەت شىعار. قىسقاسى، ميىم جەتپەدى. سىزدەر نە اقىل ايتاسىزدار؟ قايتسەم بەدەلدى ءتىلشى بولا الامىن؟
ابىلاي ماۋدانوۆ