سابىردىڭ دا سان قىرلى ساتىلارى بار
سابىر - جەتىستىككە قول جەتكىزۋدىڭ سىرلى كىلتى. سابىر - توسىننان قانداي دا ءبىر قيىن جاعدايعا تاپ بولعاندا، ءال- دارمەنىڭ تاۋسىلىپ، سالىڭ سۋعا كەتكەن ساتتە بويىڭداعى بار كۇش- قۋاتىڭدى جيناپ قايراتتانۋ، باسقا تۇسكەن اۋىرتپالىققا توتەپ بەرۋ ءۇشىن بەلدى بەكەم بۋۋ. سابىر ساقتاۋ - تاعدىرعا ريزاشىلىقتىڭ، شۇكىرلىكتىڭ بەلگىسى.
تاعدىرعا نالىپ، ىشتەي ريزا بولماعان ادام ومىردە ەشتەڭەدەن بايىز تاپپاي وتەدى. باسىن تاۋ مەن تاسقا سوقسا دا ءبارىبىر قايعى- مۇڭنان ارىلا الماي، ماي ىشكەندەي مازاسىزدانىپ، ومىردەن تۇڭىلۋمەن كۇن كەشەدى. ومىردە قۋانىش پەن قايعىنىڭ ەگىز ەكەنىن ۇمىتۋعا بولمايدى. قايعىرا الماعان ادام قۋانا دا المايدى. سوندىقتان ومىردە قيىندىققا مويىماي ونى جەڭە ءبىلۋ ءۇشىن ادامعا ەڭ قاجەتتى مىنەز - سابىر.
شىدامسىز، وسال ادام ءۇشىن ومىردە ەلەۋلى جەتىستىككە قول جەتكىزۋ وتە قيىن. سابىر ساقتاۋ نەمەسە شىدامدىلىق تانىتۋ - پاراساتتىلىقتىڭ نىشانى. ءومىر اعىسىنىڭ ارىنى كۇشتى. تاس تۇنەك قاپ- قارا ءتۇننىڭ ارتىنان شۋاعىن توككەن شۇعىلالى جارىق كۇننىڭ شىعۋى قانداي زاڭدىلىق بولسا، قيىندىقتىڭ سوڭى جەڭىلدىككە ۇلاساتىنى دا شىندىق. ءومىردىڭ ءوزى تۇتاستاي وتكىنشى بولعاندىقتان بىزدەگى قۋانىش پەن قايعى اتاۋلى دا وتپەلى.
وتپەلى نارسەگە بولا ءومىر بويى سان سوعىپ «اتتەگەنايلاپ» ءوتۋ ورىنسىز. «بۇنىڭ دا وتە شىعارى داۋسىز» دەپ نار تاۋەكەلگە بەل بۋۋ - ۇلكەن كىسىلىكتىڭ بەلگىسى. بايقاپ قاراساڭىز، قيىندىقتارمەن كۇرەسە ءجۇرىپ شىڭدالعان ادامدار ومىردە كوپتەگەن جاقسىلىقتار مەن تابىستارعا قول جەتكىزگەن. بۇل ءدىني ءىس- امالدارعا عانا قاتىستى ەمەس، دۇنيەلىك تۇرعىدان دا اسا ماڭىزدى. سول ءۇشىن دە سابىر - ەكى دۇنيەنىڭ دە باقىتى ءۇشىن ادام بويىنا دارىتقان جاراتۋشى يەمىزدىڭ كوركەم قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى.
اللا تاعالا قۇرانداعى كوپتەگەن اياتتاردا سابىرلى بولۋدى دارىپتەپ، سابىرلى قۇلداردى جاقسى كورەتىندىگىن، سابىرلى جانداردى ۇلكەن ايتۋلى سىي- سىياپاتقا بولەيتىندىگىن قۋانا جەتكىزگەن.
قۇراندا: «اللا سابىرلىلاردى جاقسى كورەدى» دەپ، ءوز سۇيىسپەنشىلىگىنە ارتىعىمەن بولەنەتىندەردىڭ سابىرلى جاندار ەكەندىگىن بىلدىرسە، بۇعان قوسا تاعى ءبىر اياتتا: «ارينە، سابىر ەتكەندەرگە ىستەگەن ىستەرىنەن دە جاقسى سىي بەرەمىز» دەۋ ارقىلى سابىرلى جاندارعا ارنايى سىي- سياپاتتىڭ ازىرلەنەتىنىن سۇيىنشىلەيدى. بۇل دۇنيەدە ءبىزدىڭ باسىمىزعا تۇسكەن نارسەنىڭ ءبارى - سىناق. كەڭشىلىك تە، تارشىلىق تا، جوقشىلىق تا، بارشىلىق تا، اۋرۋ- سىرقاۋعا ۇشىراۋ دا - سىناق. جاراتۋشى يەمىز بۇل جايىندا: ء«سوزسىز ءبىز سەندەردى قورقىنىشپەن، اشتىقپەن، مال- مۇلىكتەرىڭدى، وزدەرىڭدى ءارى ونىمدەرىڭدى كەم قىلۋ ارقىلى سىنايمىز» ، - دەيدى.
دەمەك، ادامنىڭ باسىنا ءارتۇرلى سىناق كەلۋى مۇمكىن. دۇشپانداردىڭ شابۋىلىنان قورقۋ، قۋاڭشىلىق پەن قۇرعاقشىلىققا ۇشىراۋ، اقسيراق اشارشىلىققا تاپ بولۋ، جۇقپالى اۋرۋدىڭ كەڭ تاراۋى، ءارتۇرلى تابيعات اپاتتارىنىڭ بەلەڭ الۋى، تۋعان- تۋىس، بالا- شاعاڭنان ايىرىلۋ، ءومىر بويعى جيعان- تەرگەن بار دۇنيە- مۇلكىڭنەن قاس- قاعىم ساتتە ايرىلىپ قالۋ سەكىلدى ت. ب. حاق تاعالا سىناق رەتىندە جىبەرگەن بۇنداي قيىن اۋىرتپالىقتارعا ريزاشىلىقپەن كونگەندەرگە ساۋاپتارىنىڭ تىم كوپ بولاتىندىعىن (ءزۋمار، 10) جانە ءومىردىڭ ءوزى تۇتاستاي سىناق مەكەنى ەكەنىن (شۋرا، 43) ەسكەرتكەن.
يسلام تاريحى زەردەلەنگەندە، مۇسىلماندار ءۇشىن حيجراعا دەيىنگى مەككە كەزەڭىنىڭ قاعاجۋ مەن الىمجەتتىكتەن كوز اشپاعان ەڭ ءبىر قيىن- قىستاۋ كەزەڭ بولعانىن كورەمىز. ويتكەنى، العاشقى مۇسىلماندار يسلامدى قابىلداعانى ءۇشىن تەپكى مەن تەپەرىش كوردى. قورلىق كورگەنى ءوز الدىنا، قان- جوسا بولىپ سان مارتە سوققىعا جىعىلدى. مۇشرىكتەر تاراپىنان بىلاپىت سوزدەرمەن بالاعاتتالدى، ءتىپتى سولاردىڭ قولىنان ءولىپ كەتكەندەرى دە بولدى.
ءبىر تاڭ قالارلىعى، مۇسىلمانداردى قان قاقساتىپ، باسىنا قارا بۇلت ۇيىرگەن مۇشىرىكتەرگە مەككە كەزەڭىندە پايعامبارىمىز ەشقانداي قارسى كۇش قولدانبادى. ساحابالارىن ۇنەمى سابىرلىق پەن ۇستامدىلىققا شاقىردى. قانداي قاتىگەزدىككە تاپ بولسا دا ەش مويىماستان اسقان شىدامدىلىقپەن 13 -جىل بويى حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تابۋعا تىرىستى. ءوزى دە، ءوزى قاناتىنىڭ استىنا جيىلعان ساحابالارى دا نەبىر قانقۇيلى قۇقايلاردى باستان كەشتى. سوققىعا جىعىلىپ، جۇدىرىق پەن تەپكىنىڭ استىندا قالدى، ەزىلدى، جانشىلدى، ءتىپتى، ەلدەن ءبىرجولا شەتتەتىلىپ بويكوتكا دا ۇشىرادى. وسى تۇستا ياسير وتباسىنىڭ باسىنا كەلگەن قايعىلى وقيعا بارشامىزعا ءمالىم. يسلام ءۇشىن اۋىر قيىندىققا دۋشار بولعان ولار اقيقات جولىندا ازاپتالىپ، شەيىت بولعانداردىڭ ەڭ العاشقىلارى ەدى.
ولاردىڭ جاعدايىنىڭ قانشالىقتى مۇشكىلدىگى جانىنا قاتتى باتىپ، قابىرعاسىن قايىستىرسا دا، پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) : «ياسير وتباسى، سابىر ساقتاڭدار. بارار جەرلەرىڭ - جاننات» دەپ قيىن ساتتە دە شىدامدىلىق پەن سابىردان تايماۋعا شاقىردى. پايعامبارىمىز سابىر ەتە وتىرىپ، قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرمادى. ءبىر ادامدى بولسا دا يمانعا كەلتىرۋ ءۇشىن بار كۇش- جىگەرىن جۇمساپ باقتى. ول اسقان سابىرلى بولۋمەن قاتار پاراسات- پايىمى مول جان ەدى. سول سەبەپتى اقيقاتتى ايتىپ ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس دەگەن كوپتەگەن ادامداردىڭ ءوزى يسلامعا باس ءيىپ، تاس بولىپ قاتقان جۇرەكتەرى ءجىبىپ سالا بەرگەن- ءدى. ەگەر پايعامبارىمىزدىڭ بويىنداعى مىزعىماس سابىرلىق قاسيەتى بولماعاندا مىڭداعان ادامنىڭ يسلامدى قابىلداۋى مۇمكىن ەمەس ەدى.
العاشقى كەزدەرى سان جاعىنان ءارى كۇش تۇرعىسىنان مۇشرىكتەرگە توتەپ بەرە المايتىن مۇسىلماندارعا تۇسكەن اياتتاردىڭ كوبى ولاردى سابىرلىلىققا، توزىمدىلىككە، شىدامدىلىققا شاقىرعان اياتتار ەدى. ءقاۋىپ پەن قيىندىققا تولى ول كەزەڭدە سابىر ماسەلەسى يمانمەن تەڭ دارەجەدە تۇردى. ويتكەنى، ول كەزدە باسقا تۇسكەن جاعدايعا سابىرلىق پەن شىدامدىلىق تانىتۋدان باسقا شارا جوق ەدى. اللا ولاردى سىي- سياپاتقا كەنەلتەتىندىگىن ءبىلدىرىپ، سابىر ساقتاۋعا، مۇسىلمانداردى توزىمدىلىككە، تاۋەكەلگە شاقىردى. اتالارى ۇستانعان پۇتقا تابىنۋشىلىققا، كۇپىرلىك دىنگە قايتا كىرگىزۋ ءۇشىن نەمەرە اعاسى ءزۇباير يبن ءاۋۋامدى شيدەن جاسالعان توسەنىشكە وراپ، سىرتىنان وت قويدى. ءزۇباير يبن ءاۋۋام جارتىلاي ورتەنىپ، قاتتى ازاپتالعانىنا قاراماستان ءبارىبىر يسلامنىڭ شاپاعاتتى شۋاعىنان ايىرىلماي، يمانىن بەرىك ساقتاي ءبىلدى.
العاشقى ازانشى ءبىلالدىڭ دە تارتقان تاۋقىمەتى جان توزەرلىك ەمەس. ول نەشە كۇن بويى مي قايناتار شىجىعان كۇننىڭ استىندا ىستىق قۇمعا جاتقىزىلىپ، ول از بولعانداي ۇستىنە قىزىپ تۇرعان ءزىل باتپان قارا تاس قويىلىپ ازاپتالدى. وعان قوسا، كەشكىسىن موينىنا ارقان بايلانىپ، يت سەكىلدى مەككەنىڭ كوشەلەرىندە جەتەكتەلدى. سوندا دا دىنىنەن ءبىر ەلى تايمادى. جاڭا مۇسىلمان بولعانداردىڭ ءبارىنىڭ جاعدايى ءبىر- بىرىنەن اسىپ جىعىلماسا كەم سوقپادى. ازاپتالاردان ابدەن تيتىقتاپ، قيىندىققا شىداۋعا دارمەنى قالماعان وسى شاقتا كەي مۇسىلماندار اللانىڭ ەلشىسىنە كەلىپ، وزدەرىنە جاپا شەكتىرگەن كاپىرلەرگە قارسى قارعىس ايتۋىن ءوتىندى. پايعامبارىمىز قارعىس ايتۋعا ريزاشىلىق تانىتپادى.
«سەندەردەن بۇرىن كەلگەن قاۋىمدار دا نەبىر ازاپتى باستان كەشتى. ولاردىڭ كەيبىرەۋىنىڭ دەنەسى تەمىر تاراقپەن تارالىپ، ەتتەرى سۇيەكتەرىنەن اجىراتىلدى، كەيبىرەۋلەرىنىڭ توبەسىنەن قۇيقاسىنا دەيىن ارالانىپ، كەۋدەسى ەكىگە قاق ءبولىندى. ولار بۇنىڭ بارىنە شىداپ، يمانىن بەرىك ساقتاي ءبىلدى. اللاعا انت ەتەيىن، اللا تاعالا بۇل ءدىندى ءالى- اق كەمەلدەندىرەدى. ءتىپتى، كەمەلدەندىرگەنى سونشا، سانا قالاسىنان حادراماۋتقا دەيىن جالعىز ءوزى جولعا شىققان ادام ەكى- اق نارسەدەن وزگە ەشتەڭەدەن قورىقپايتىن بولادى. ول - اللادان جانە مالىنا شابۋى مۇمكىن قورقاۋ قاسقىردان عانا. الايدا، سەندەر تىم اسىعاسىڭدار» دەپ، قايتا ءدىن جولىندا شىدامدىلىق پەن سابىردىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتتى.
دىندەر تاريحىنا كوز جىبەرسەك، حاق تاعالانىڭ اقيقاتىن جايۋعا كەلگەن بۇكىل پايعامبارلاردىڭ ءتۇرلى قيىندىققا دۋشار بولعانىن، كوبىسىنىڭ وسى جولدا جانىن پيدا ەتكەنىنە كۋا بولامىز.
ۇلى پايعامبارلاردان حازىرەت نۇحتىڭ دا سابىرى مەن شىدامدىلىعىن، تاباندىلىعى مەن توزىمدىلىگىن جىلدىق سانالى عۇمىرىن تۇگەلىمەن اقيقاتتى جايۋ جولىندا وتكىزگەندىگىنەن اڭعارامىز. سابىرلى بولۋ پايعامبارلاردىڭ بارىنە ءتان.
حازىرەت ءايۋب پايعامباردا دا بۇل قاسيەت ەرەكشە كورىنىس تاپقان. ول ءۇستى- باسىن تۇگەلىمەن جارا قاپتاپ، قۇرتتاپ كەتسە دە سابىر ساقتاعان قالپى اللاعا قۇلشىلىق جاساپ دۇعا ەتۋمەن بولدى. بۇكىل دەنەسىن جەگەن قۇرتتار اللانى زىكىر ەتەتىن ءتىلى مەن يمان قاعباسى - جۇرەگىنە جەتكەندە عانا دۇعا وقىپ، اللادان جاردەم تىلەدى.
جاردەم تىلەۋ بارىسىندا جاراتۋشىعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىنا سىزات تۇسپەگەندىگىن، تەك قانا «قۇلشىلىق جاساي الماي قالام با؟!» دەگەن الاڭداۋشىلىق بولعاندىعىن بايقايمىز. سۇيىكتى قۇل ءايۋب پايعامبار اللاعا: «اللا تاعالام، ماعان زيان كەلىپ ءتيدى (قۇرتتار ءوزىڭدى زىكىر ەتەتىن ءتىلىم مەن جۇرەگىمە كەلىپ جەتتى. ساعان ەندىگى جەردە قۇلشىلىق جاساي المايمىن با دەپ قورقامىن. ماعان جاردەم ەت!) سەن راقىمدىلاردىڭ اسا راقىمدىسىسىڭ» دەپ جالبارىنعان ەدى.
اللا وسىنشاما قيىندىققا كونگەن، جاراتۋشىنىڭ بەرگەن سىناعىنان سۇرىنبەي وتكەن ءايۋب (ا. س. ) جايلى «شىنىندا، ونىڭ سابىرلى ەكەنىن كوردىك. ول قانداي جاقسى قۇل! ويتكەنى، ول ناعىز بويسۇنۋشى ءارى ۇنەمى تاۋبە ەتۋشى» دەپ سيپاتتاعاننان كەيىن يبراھيم، يسحاق جانە ياقۋب پايعامبارلاردى مىسالعا بەرىپ ء«سوزسىز، ولار قاسىمىزدا تاڭداۋلى يگى- جاقسىلاردان» دەيدى.
پايعامبارلار، اللانىڭ اۋليە، تاڭداۋلى قۇلدارىنىڭ بارلىعى نەشە ءتۇرلى قيىندىقتارعا دۋشار بولىپ، سابىرلىلىقتىڭ اينىماس ۇلگىسى بولدى. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ): «ادامداردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋىر قيىندىقتى باستان وتكەرۋشىلەر، اۋەلى - پايعامبارلار، سودان كەيىن دارەجەسىنە قاراي كەلگەن تاڭداۋلىلار» دەيدى. وسى اقيقاتتى ۇعىنعان كەيبىر اۋليە قۇلدار باستارىنا قيىندىق كەلمەسە «اللا مەنى جاقسى كورمەيدى مە؟!» دەپ قورىققان.
سابىرلىق تانىتقاندارعا ءوزى جاردەم بەرەتىندىگىن اللا تاعالا كوپتەگەن اياتتارىندا بىلدىرگەن. سابىر - ماڭىزى زور جۇرەك امالى. ءبىر جاعىنان العاندا ءدىننىڭ جارتىسى - شۇكىر بولسا، ەكىنشى جارتىسى - سابىر ەكەندىگى داۋسىز. ءبىر حاديستە «سابىر - يماننىڭ جارتىسى» دەلىنەدى. سابىرلىقپەن عانا ءدىن تولىق بولادى.
يسلام عالىمدارى سابىردى بىرنەشە توپقا ءبولىپ قاراستىرعان. سولاردىڭ ىشىندە مىناداي نەگىزگى توپتارعا توقتالۋعا بولادى:
1. عيباداتقا سابىر
كۇن سايىن بەس ۋاقىت ناماز وقۋ العاش باستاعان ادامعا قيىن كورىنۋى مۇمكىن. الايدا، سابىرلىقپەن شىداپ، رۋحىن نامازبەن شىڭداعان كىسىگە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتە كەلە ءبىر نامازدى قازا قىلۋ دا ۇلكەن وكىنىشكە اينالادى. سونىمەن قاتار، جىلىنا ءبىر رەت ورازا ۇستاۋ، بەلگىلى ۋاقىتتاردا زەكەت بەرۋ، جاعدايى كەلىپ تۇرعاندا قاجىلىققا بارۋ، جەر بەسىكتەن كور بەسىككە دەيىن ءىلىم ىزدەۋ، جاقسىلىققا شاقىرىپ، جاماندىقتان تىيۋ سەكىلدى عيباداتتاردىڭ بارلىعى ۇلكەن سابىرلىلىقتى، اسقان توزىمدىلىكتى، قاجىماس قاجىرلىلىقتى تالاپ ەتەدى.
عيبادات - جەكە ومىرگە ءمان سىيلاپ، قالىپتى تىنىس- تىرشىلىك اعىنىن رەتتەۋمەن قاتار، ادامنىڭ ماڭگىلىك ومىرگە جاساعان دايىندىعى بولىپ تابىلادى. ءومىرىن عيبادات ارقىلى ورنەكتەپ، وزىندەگى اسەمدىك پەن ادەمىلىكتىڭ ءارىن ارتتىرعان ادامنىڭ جاساعان تىرلىگى دە بەرەكەتكە كەنەلەدى. عيبادات اقىرەتتەگى ماڭگىلىك باقىت مەكەنى - جانناتقا قول جەتكىزۋدەگى بىردەن- ءبىر سەبەپ. ولاي بولسا، پەندەلىككە سالىنباي، ناپسىگە اۋىر تيگەنىنە قاراماستان اسقان سابىرلىلىقپەن عيبادات جاساۋ ەكى دۇنيەنىڭ دە باقىتىن ويلاعان اقىلدى ادامنىڭ ءىسى.
2. كۇناعا سابىر
نەگىزى كۇنالاردى ادام بالاسىنا اشەكەيلەپ كورسەتەتىن - شايتان. بەينە ءبىر ىشىنە ۋ قوسىپ بال بەرگەن سەكىلدى. ونداي بالدى جەگەن ادامنىڭ ءحالى قانداي بولسا، ءناپسىنىڭ جەتەگىندە كەتۋدىڭ اقىرى دا سونداي بولماق. حارام نارسەلەرگە كوز جۇما بىلۋگە اسقان سابىرلىق كەرەك.
الايدا، پەندە بولعان سوڭ كوبىنە ادامنىڭ كوزى حارامعا تۇسپەي تۇرمايدى. پايعامبارىمىز بىردە حازىرەت اليگە: «العاشقى مارتە قاراعانىڭ كۇنا ەمەس. ءبىراق كەيىنگىلەرى كۇنا» دەۋ ارقىلى العاشىندا كوزدىڭ قانداي دا ءبىر حارامعا ەرىكسىز ءتۇسۋى كۇنا بولىپ سانالماعانىمەن، ناپسىگە بەرىلىپ قايتا- قايتا الگى حارامعا كوز تاستاۋدىڭ كۇنا بولىپ سانالاتىندىعىن ەسكەرتكەن. ويتكەنى حارامعا كوز سالۋ - كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن سۋىلداپ بارىپ ادامنىڭ جۇرەگىنە قادالعان ۋلى جەبە ءتارىزدى.
ول قادالعان جەرىنە ۋىن جايا وتىرىپ، جۇرەكتى اياۋسىز جاراقاتتاعانىمەن قويماي، ىشكى جان- دۇنيەنىڭ استاڭ- كەستەڭىن شىعارىپ، پەندەنى ءبىر ءسات كۇنا جاساۋعا يتەرمەلەيدى. وعان قارسى تۇرا ءبىلۋ ءۇشىن، مىقتى ەرىك- جىگەر، تاباندىلىق ءارى بەرىك يمان قاجەت. وسى ءبىر جايتتى ۇقتىرعان پايعامبارىمىز ءبىر حاديسىندە: «جانناتتىڭ جولى قيىندىقتارمەن، توزاقتىڭ جولى ءناپسىنىڭ قالاۋلارىمەن كومكەرىلگەن» دەيدى.
3. تاعدىرعا، قيىندىقتارعا سابىر
ءومىردىڭ تاتتىسىمەن قوسا اشىسى، قىزىعىمەن قوسا قايعىسى دا بار. باسقا قيىندىق تۋعاندا «قىلشا موينىم - تالشا» دەگەن كۇيى جۇرەكتەگى يمان نۇرىمەن بويداعى بار كۇش- قۋاتتى جيىپ، سابىر ساقتاپ، تاعدىرعا نالىماۋ - يمان كەمەلدىگىنىڭ بەلگىسى. «جازمىشتان وزمىش جوق» دەمەكشى، تاعدىردىڭ اۋىر سىنىن دا ريزاشىلىقپەن قابىلداۋ كەرەك. اۋىر سىنعا سابىر ەتە ءبىلۋدىڭ قانداي بولاتىندىعىن ۇيرەتكەن دە ەكى جاھان ءسارۋارىنىڭ (س. ا. ۋ. ) ءوزى بولاتىن. ءبىر كۇنى پايعامبارىمىز زيارات ەتۋ ءۇشىن قابىرگە بارعاندا، بالاسى جەرلەنگەن زيراتتىڭ جانىندا شاشىن جۇلىپ، بەتىن تىرناپ، تاعدىرىن قارعاپ- سىلەپ كۇڭىرەنىپ وتىرعان ءبىر ايەلدى كورەدى. قاسىنا جاقىنداپ ونىڭ بۇلايشا زارلاپ جوقتاۋىنىڭ دۇرىس ەمەستىگىن ايتپاق بولعاندا الگى ايەل دولدانىپ: «مەنىڭ قانداي قايعى- قاسىرەت شەگىپ وتىرعانىمدى سەن تۇسىنبەيسىڭ، مەنەن اۋلاق ءجۇر»، - دەپ ماڭىنا جولاتپايدى.
ول پايعامبارىمىزدى تانىماعان دا ەدى. ءتىپتى، ادەپ ساقتاماعاندىعىن ءوزى دە بايقاماعان- دى. ارتىنشا ساحابالار ايەلگە ول كىسىنىڭ مۇحاممەد پايعامبار (س. ا. ۋ. ) ەكەندىگىن ايتقاندا، ەسى شىققان ايەل ءوزىن قويارعا جەر تاپپاي سول مەزەتتە- اق پايعامبارىمىزدىڭ ۇيىنە جەتىپ بارادى. ەسىكتى قاقپاعان كۇيى ىشكە باسا- كوكتەپ كىرىپ بارىپ، الگىندەگى قىلىعىنا وكىنىش ءبىلدىرىپ، كەشىرىم سۇرايدى. سول كەزدە پايعامبارىمىز: «سابىر - سوققىنىڭ العاش تيگەن ساتىندە» 953، - دەپ ەسكەرتكەن ەدى.
حاتتابي بۇل جايلى: «ءدىني تۇرعىدان ماقتالعان سابىر - توسىننان تاپ بولعان قيىندىققا كورسەتىلگەن ەڭ العاشقى سابىر. ودان كەيىنگىسى سابىرعا جاتپايدى. ويتكەنى، بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەننەن كەيىن قانداي قيىندىق بولماسىن ءسوزسىز ۇمىتىلادى. ادام قيىندىقتى ەڭسەرۋىمەن ەمەس، كەرىسىنشە سول قيىندىققا ۇشىراعان ساتتەگى ۇستامدىلىعى مەن سابىرلىلىعىنىڭ ارقاسىندا ساۋاپقا يە بولادى» دەيدى.
الايدا، بۇل دەگەنىڭىز ءبىر جاقىنىڭ قازا بولسا، كوڭىلىڭدى بوساتپايتىن، كوزىڭە جاس العىزبايتىن تاس جۇرەكتىلىكتى بىلدىرمەسە كەرەك. ويتكەنى، پايعامبارىمىزدىڭ ءوزى دە نەمەرەلەرىنىڭ ءبىرى قالشىلداپ، ءولىم اۋزىندا قاتتى اۋىرىپ جاتقانىن كورگەندە ەرىكسىز كوڭىلى بوساپ، كوزىنەن جاس پارلاعان. ونىڭ مۇنىسىن كورگەن ساحابالاردىڭ ءبىرى تاڭىرقاپ «ۋا، راسۋلاللا، بۇنىڭىز نە؟ » ، - دەگەندە، راقىم پايعامبارى: «بۇل - اللا تاعالانىڭ قۇلدارىنىڭ جۇرەگىنە سالعان مەيىرىمى. اللا مەيىرىمدى قۇلدارىنا ءوز مەيىرىمىن توگەدى»، - دەگەن ەدى. ياعني، اللانىڭ باسقا سالعانىنا نارازىلىق تانىتپاي- اق جىلاۋعا بولادى. ويتكەنى، كوڭىلدىڭ بوساۋى - ادام بويىنا و باستا دارىعان مەيىرىمدىلىك، جاناشىرلىق سەزىمىنەن ءوربيدى.
پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ): «ءمۇمىننىڭ ءىسى قانداي عاجاپ! ونىڭ قاي ءىسى بولماسىن قايىرلى. الايدا، بۇل مۇسىلماننىڭ عانا ماڭدايىنا بۇيىرعان. ول جاقسىلىققا تاپ بولسا، بىردەن شۇكىرشىلىك ەتەدى - بۇل وعان قايىرلى. ەگەر ول قانداي دا ءبىر قيىندىققا تاپ بولسا، دەرەۋ سابىرلىلىق تانىتادى - بۇل وعان قايىرلى» دەۋ ارقىلى مۇسىلمان قاۋىمدى شۇكىرشىلىك پەن سابىرلىلىققا تاربيەلەي وتىرىپ، جاقسىلىق پەن جاماندىققا تاپ بولعاندا ۇستامدىلىق تانىتۋعا شاقىرىپ ەدى.
ومىردەگى سىناق ءار قيلى. اللا قۇلدارىنا اۋرۋ- سىرقاۋ بەرىپ تە سىنايدى. ەگەر كىسى سىرقاتقا شالدىققان كەزدە تاعدىرعا نالۋدىڭ ورنىنا، قايتا شۇكىرشىلىك ەتىپ، ەل- جۇرتقا شاعىم ايتىپ ارىزدانباي شىدامدىلىق كورسەتە بىلسە، ونىڭ ءار ساعاتى ءبىر كۇندىك عيبادات ساۋابىنا تەڭەلىپ، ءومىرى دە بەرەكەتكە كەنەلمەك. ناۋقاس ادامنىڭ كۇنالاردان ارىلۋىنا، رۋحاني تۇرعىدا كىرشىكسىز تازارۋىنا سەبەپ بولادى. سىلكىگەندە ءبىرى قالماي جاپىراعى توگىلىپ تۇسكەن اعاش ءتارىزدى، دەنەنىڭ سىرقات مەڭزەگەن كەزىندە قالتىراۋى بويداعى بارشا كۇنا اتاۋلىنى توگەدى.
پايعامبارىمىز «قاپىدا سۇيىكتىسىنەن (پەرزەنتىنەن) ايىرىلسا دا سابىر ەتىپ، قارىمىن اللادان كۇتكەن ءمۇمىن قۇلعا اللا ەڭ جوق دەگەندە جانناتتى تارتۋ ەتەدى، سىي- سياپاتتىڭ ودان تومەنىنە رازى بولمايدى» دەۋ ارقىلى ەڭ جاقسى كورگەن ەت جاقىن ادامى كوز جۇمسا دا ءمۇمىن قۇلدىڭ سابىر ساقتاۋى كەرەكتىگىن ۇيرەتەدى.
نەگىزى، ادامداعى سابىرلىق قاسيەتى بارلىق قيىندىق اتاۋلىعا توتەپ بەرۋگە، بارلىق اۋىرتپالىقتاردى جەڭۋگە جەتكىلىكتى. كىسى تاعاتسىزدىق تانىتىپ، سابىرسىزدىققا سالىنعان سايىن قيىندىققا ءتوزۋ قابىلەتى ازايا تۇسەدى. مىسالى، ەمدەلىپ جۇرگەن ناۋقاسقا دارىگەر ون كۇن بويى تاماق ىشپەۋ كەرەكتىگىن ايتسا، ءوز دەنساۋلىعىن ويلاعان الگى ادام قايتسە دە وعان شىدايدى.
كەي كىسىلەر تەك قانا سۋ ىشكەن كۇيى اشتىققا وتىز- قىرىق كۇنگە دەيىن شىداي الادى. دەمەك، ادام بويىنداعى سابىر مەن ءتوزىمنىڭ كۇشى وراسان زور. الايدا، شىدامسىزدىق پەن تاعاتسىزدىق سالدارىنان كوپ ادام قيىندىققا شىداس بەرمەي، سوڭىندا ءناپسىنىڭ ىرقىنا جىعىلىپ جاتادى. ءمۇمىن ادام قانداي دا ءبىر قيىندىققا دۋشار بولعان كەزدە نەمەسە سۇيگەنىنەن ايىرىلعان جاعدايدا مىنا اياتتى وقۋ ارقىلى كوڭىلىنە جۇبانىش سىيلاپ، جۇرەگىنە توقتاۋ سالعانى ءجون: «باستارىنا قيىندىق، قايعى- قاسىرەت كەلگەن كەزدە سابىرلىلىق تانىتىپ ء«بىز اللادان كەلدىك جانە وعان قايتىپ ورالامىز» دەگەندەردى سۇيىنشىلە».
شىن مانىندە، بارلىق بولمىس اتاۋلىنىڭ قايتا اينالىپ، ايتەۋىر، تۇبىندە جاراتۋشىنىڭ وزىنە بارارى حاق. ءاۋ باستا ءبارىن بەرۋشى دە، كەيىننەن قايتارىپ الۋشى دا قۇدىرەتى كۇشتى - اللا تاعالانىڭ ءوزى بولعاندىقتان، نە نارسەگە بولسىن ۋاقىتشا امانات رەتىندە قاراي بىلگەنىمىز ءجون. سابىر جايلى تومەندەگى سوزدەر حازىرەت اليگە ءتان: «ادام دەنەسىندە باستىڭ ورنى قانداي بولسا، يمان تۇرعىسىنان العاندا سابىردىڭ ورنى دا ءدال سونداي».
سابىردىڭ اۋىرلىعىمەن قوسا ونىڭ ارتىقشىلىعى جايلى «سابىردىڭ ۋىن جۇتىمداپ ءىشىپ، ونى بويىڭا ءسىڭىر. ەگەر سابىر سەنى ولتىرسە شەيىت بولاسىڭ، ەگەر امان قالساڭ ۇلىق بوپ ءومىر سۇرەسىڭ» دەلىنەدى.
ياعني، باسقا كەلگەن قيىندىققا بارىنشا ءتوزىپ، سابىرلىق تانىتىپ تاعدىرعا ريزاشىلىعىن بىلدىرسە، كىسى شەيىت بولادى، ال ول قيىندىق ءوتىپ ورنىنا جاقسىلىق كەلگەن جاعدايدا، جاراتۋشىنىڭ الدىندا مول سىيعا بولەنىپ، ماقتالعان قۇلداردىڭ قاتارىنان ورىن الادى. «ەڭ كوركەم سابىرمەن سابىرلىق كورسەت» دەپ «مااريج» سۇرەسىنىڭ 5-اياتىندا ايتىلعان ۇلىق سابىر - قانداي دا ءبىر اپاتقا، قيىندىققا تاپ بولعان ادامنىڭ حالىقتىڭ اراسىندا سىر بەرمەۋگە شاقىرادى.
ءابۋ ھۋرايرادان جەتكەن ءبىر حاديستە: «كۇشتىلىك كۇرەستە انىقتالمايدى. ناعىز كۇشتى ادام - اشۋلانعان كەزدە اشۋىن جەڭە بىلگەن ادام»، - دەيدى. كۇشتىلىكتىڭ نەگىزگى ولشەمى - سابىرلىق پەن توزىمدىلىك. يبن ابباس سابىرلىلىققا بايلانىستى ءبىر وقيعانى بىلايشا باياندايدى: حازىرەت ومار جاس- كارى دەمەي قاريلاردى (قۇراندى جاتقا بىلۋشىلەر) وزىنە ۇنەمى جاقىن ۇستاپ، ولارمەن پىكىر الماسىپ تۇراتىن.
بىردە ءۋاينا يبن حيسن حاليفاعا: «ءاي، حاتتاب ۇلى ومار! سەن بىزگە دۇنيە- مۇلىكتەن مولىراق بەرمەيسىڭ، ادىلدىكپەن ۇكىم جاسامايسىڭ»، - دەپ دۇرسە قويا بەردى. سول ءسات وماردىڭ اشۋلانعانى سونشا، الگى ادامدى ۇرىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەدى. بۇنى بايقاعان حۋرر ومارعا بىلاي دەدى: «ۋا، مۇمىندەردىڭ ءامىرشىسى! قۇران كارىمدە: «كەشىرىمدىلىكتى ۇستان، جاقسىلىققا شاقىر جانە نادانداردان بەت بۇر» دەگەن ايات بار ەمەس پە؟! بۇل ادام سول نادانداردان». قۇراننان وسى ايات وقىلعان كەزدە ومار وعان ەش نارسە ىستەمەدى. ويتكەنى ول راببىسىنىڭ كىتابىنان وزىنە ءبىر ايات وقىلار بولسا، سول مەزەتتە- اق القىمىنا تىعىلعان اشۋىن اقىلىنا جەڭدىرىپ، ساباسىنا ءتۇسۋدى، سابىر ساقتاپ ءوز- ءوزىن تىزگىندەۋدى جاقسى بىلەتىن».
سابىر - ۇلى ادامداردى بيىك تۇعىرعا كوتەرگەن قاسيەت. سابىر - ۇشار شىڭعا تالپىنعانداردىڭ سارقىلماس كۇش قاينارى. ادام كۇندىز- ءتۇنى قۇلدىق ۇرىپ جاساعان امال- قۇلشىلىعىمەن جەتە الماس رۋحاني بيىك دەڭگەيگە، باسىنا تۇسكەن قيىندىققا سابىر ەتۋ ارقىلى قول جەتكىزە الادى.
بۇل شىندىق حاديستە بىلايشا باياندالادى: «حاق تاعالا قۇلىنا قۇلشىلىق امالدارىمەن جەتۋى قيىن ءبىر مارتەبەنى مۇرات ەتسە، ول ادامنىڭ ءوزىن نەمەسە وتباسىن ءبىر سىناققا ۇشىراتادى. سويتەدى دە ول اۋىر سىناقتى كوتەرەتىن تەرەڭ سابىر ءناسىپ ەتەدى. ارتىنشا سابىر ەتكەن قۇلىن جوعارىلاتىپ ءوزى قالاعان مارتەبەگە جەتكىزەدى».
ادام جانى مەن ءتانىن قاتار قولعا الىپ تاربيەلەمەسە سابىرلىلىق پەن شىدامدىلىقتى، ۇستامدىلىق پەن بايسالدىلىقتى، توزىمدىلىك پەن تەرەڭنەن مويىنسىنۋشىلىقتى ۇيرەنە المايدى. از عانا ءبىر قيىندىققا تاپ بولسا سالى سۋعا كەتىپ، ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، شىدامسىزدىققا سالىنادى. ۇمىتسىزدىككە سالىنىپ، اركىمگە ءبىر جالتاقتاپ بەيشارا كۇي كەشەدى. شىندىعىنا كەلگەندە، ادامگەرشىلىكتىڭ دە، عىلىم- ءبىلىم، جاقسى امال، جاراتىلىستى تانۋدىڭ دا باستاۋى - وسى سابىر.
پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) ءبىر حاديسىندە: «كىمدە- كىم تىلەنۋدەن ساقتانسا، اللا ونى ارلى قىلادى. كىمدە- كىم ەلگە زارۋلىك تانىتپاسا، اللا ونىڭ كۇنىن ەشكىمگە قاراتپايدى. كىم سابىرلى بولۋعا تىرىسسا، اللا ونى سابىرلى قىلادى. ادام بالاسىنا سابىردان ۇلكەن ءارى قايىرلى نارسە بەرىلمەگەن»، - دەيدى.
نەگىزى، ناعىز سابىر - يمان ءتارىزدى يگى امالدار ارقىلى حاقتىڭ جولىندا جاقسىلىق ءۇشىن كوزدەلگەن سابىر. بۇل سابىر - باتىرلىقتىڭ، ادالدىق پەن مارتتىكتىڭ نىشانى. الايدا، قورلىق پەن كەمسىتۋگە كونىپ، قاتىگەزدىك پەن زۇلىمدىققا قارسى تۇرماۋ، جاسقانشاقتىق، ىنجىقتىق تانىتۋ سابىرعا جاتپايدى. بۇلار - مۇسىلمانعا جات قاسيەتتەر. ويتكەنى، زۇلىمدىققا ريزاشىلىق تانىتۋ نەمەسە كونبىستىك - سول زۇلىمدىقتىڭ ناق ءوزى. ال، زۇلىمدىقپەن كۇرەستە شەكتەن اسپاي پاراساتتىلىقپەن امال ەتۋ - قۇراننىڭ پايعامبارىمىزعا جانە مۇسىلماندارعا نۇسقاعان جولى.
اللا تاعالا: «بىلاي دە: «مەنىڭ جولىم وسى. پاراساتتىلىقپەن اللاعا شاقىرامىن. مەن دە، ماعان ەرگەندەر دە وسىنداي»، - دەگەن. سابىر مەن توزىمدىلىك جايلى مىنا ءبىر عيبراتتى حيكايانى ايتا كەتەيىك: ءبىر بالا مەدرەسەدە اتاقتى عالىمداردان ءدارىس الىپ ءجۇردى. الايدا زەيىن قويعانىمەن تالپىنىسى تاسقا سوعىلىپ، ەش نارسە ۇيرەنە المادى. سونىڭ سالدارىنان ساباققا دەگەن ىنتاسى دا تومەندەپ كەتەدى. انە- مىنە دەگەنشە، قاتارلاستارىنىڭ ءوزىن شاڭ قاپتىرىپ، باسىپ وزعانى شىمبايىنا قاتتى باتادى. ءوزىنىڭ ءالى سول باياعى قالپىندا قالا بەرگەنىنە وكىندى. ءبىراق، قولدان كەلەر قايران جوق.
ساباق، ءبارىبىر، ميىنا قونبادى. اقىرىندا «ودان دا اۋىلعا قايتىپ، قارا جۇمىس ىستەيىن» دەپ ىشتەي شەشىمگە كەلەدى. وسىلايشا وقۋدان كۇدەرىن ءۇزىپ مەدرەسەنى تاستاپ، اۋىلىنا بەت الادى. كۇننىڭ اپتاپ ىستىعىندا ۇزاق ءجۇرىپ، ابدەن سىلەسى قاتىپ شارشايدى. الدەن ۋاقىتتا قارسى الدىنان ۇڭگىر شىعادى. ۇڭگىردىڭ سالقىن ەكەنىن بىلسە دە «ىشىندە ايۋ، بولماسا باسقا جابايى اڭدار بولىپ قالسا، قايتەمىن» دەپ قورقىپ، كىرۋگە جۇرەكسىنەدى.
الايدا، شارشاعاندىق پەن كۇننىڭ اپتاپ ىستىعى ءوتىپ، ىشىنە كىرۋگە بەل بايلايدى. قورىققان نارسەلەرىنىڭ كەزدەسپەگەنىنە قۋاندى. بويىن بيلەگەن ۇرەيدەن دە بىرتىندەپ ارىلدى. وسىلايشا ءبىر بۇرىشقا قيسايا كەتتى. ءبىر مەزەت ۇڭگىردىڭ توبەسىنەن تامشىلاپ تۇرعان سۋعا كوزى ءتۇستى.. . تامشى تامىپ تۇرعان تاستى بايقاعاندا، ونىڭ ويىلعانىن كوردى. «سۋ قاپ- قاتتى تاستى قالايشا تەسكەن؟» دەپ تاڭعالدى.
ءسويتىپ تاڭعالا قاراپ وتىرعاندا باسىنا ءبىر وي كەلدى. «سۋ جىلدار بويى ۇزبەي تامشىلاۋ ارقىلى قارا تاستىڭ ءوزىن تەسىپتى، دەمەك، ەگەر مەن دە سابىرلىق پەن تاباندىلىق تانىتسام باسىما ءدارىس قونار. باسىم مىنا قارا تاستان قاتتى ەمەس شىعار» دەپ ءتۇيدى. ءسويتىپ شاكىرت بالا الگى تامشىدان كوكەيىنە عيبرات تۇيگەن كۇيى مەدرەسەسىنە قايتىپ ورالدى. ساباقتارىنا ەرەكشە زەيىن قويدى. كوپ وتپەي- اق ۇلگەرىمى جاقسارىپ، جولداستارىن باسىپ وزادى. عىلىم قۋىپ، عالىمدىق جولعا ءتۇستى. كەلە- كەلە يسلام الەمىنە تانىمال بولدى. ەسىمى تاس بالاسى دەگەنگە ساياتىن - «يبن حاجار» ەدى.
سابىر - ادامدى زاڭعار كوككە كوتەرەتىن قانات سەكىلدى. ول ادام رۋحىن تولىقسىتىپ، كەمەلدەندىرەدى. الىسقا كوز تىكپەي- اق، ءومىردىڭ وزىنە جۇگىنەيىكشى: قاراپايىم ءدان نانعا اينالىپ، ادامعا پايدالى ازىق بولۋى ءۇشىن قانشاما ساتىدان وتەدى؟! جەردىڭ باۋىرىنا ءتۇسىپ ەگىن بوپ شىعىپ، ورىلىپ، ۇنتاقتالىپ، ىستىق پەشتە قىزارعانشا ءپىسىرىلىپ، سودان كەيىن عانا پايدالى ازىققا اينالادى. سوندىقتان دا بەلگىلى ءبىر دارەجەگە جەتىپ، پايدالى بولا ءبىلۋ ءۇشىن ادام وسىنداي ساتىلاردان وتەدى.
نەگىزىنەن، ۇشىراسقان قيىندىقتار مەن قاسىرەت- قايعىنىڭ ءبارى تۇپكى ماقساتپەن سالىستىرعاندا تىم ماردىمسىز. ءبىزدىڭ اللانىڭ شەكسىز جانناتىن تالاپ ەتۋىمىز بايدىڭ قىزىنا عاشىق بولعان تازشا بالانىڭ كۇيىن ەلەستەتۋدە. تالاپ ەتىلگەن نارسەنىڭ وتە قۇندى ەكەنى ءسوزسىز. قۇندىلىعى سونشا، - ونىڭ ءبىر ساعاتى دۇنيەدەگى باقىتقا كەنەلىپ وتكەن مىڭ جىلدىق ءفاني ومىردەن ارتىق. سونىمەن قاتار، اللانىڭ ديدارىن كورۋ بار. مىنە، وسى مەجەگە جەتۋ ءۇشىن بارىنە شىداپ، قيىندىقتارعا توتەپ بەرە ءبىلۋ كەرەك. سول سەبەپتى ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سابىر - تولىق يماننىڭ بەلگىسى.