تاسقا اينالعان قىزدار

استانا. قازاقپارات -ءيا، قىرىق قىز تۋرالى اڭىز كوپ. ءارقايسىسى ءارتۇرلى ايتىلادى. سونىڭ ءبىرى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى تولەبي اۋدانى وگەم وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى عاجايىپ تاس مۇسىندەرگە قاتىستى ايتىلادى.

اۋداننىڭ ارداقتى ازاماتتارىنىڭ ءبىرى ءابدىحالىق بايداۋلەتوۆ ءوز كىتابىندا بىلاي دەپ باياندايدى: اڭىز بويىنشا حاننىڭ قىز ۇزاتۋ تويىنىڭ سالتاناتى ءوتىپ جاتقاندا توسىننان جاۋ اسكەرى شابۋىل جاساپ، ەر- ازاماتتاردىڭ بارلىعىن جايراتادى. مال- مۇلىكتەردى تالاپ، تاڭداۋلى دەگەن قىرىق قىزدى ۇستاپ، ەلدەرىنە اكەتكەلى جاتقاندا قىزدار قولدارىن كوككە جايىپ، قۇدىرەتكە «جاتقا قور قىلعانشا سۇيەگىمىز ءوز ەلىمىزدە، جەرىمىزدە قالسىن، ءبىزدى تاس قىل» دەپ جالبارىنعان ەكەن. اقىرى قىزداردىڭ نيەتتەرى قابىل بولىپ، ءبارى بىرگە تاسقا اينالعان دەسەدى.

مۇندا دا جاۋگەرشىلىك زامانى تىلگە تيەك ەتىلەدى. ءبىر ەرەكشەلىگى، وسى مۇسىندەر ماڭىندا الشاقتاۋ تۇرعان جەكە تاس ءمۇسىن بار. بۇل جونىندە ەل اراسىندا ەكى ءتۇرلى بولجام بار. بىرىندە ونى كۇيەۋ تاس دەسە، ەكىنشىسىندە قىزداردى ىزدەپ شىققان اق كيمەشەكتى انا دەسەدى. ەل وسى ارانى قاسيەتتى ورىنعا ساناپ، قاستەرلەپ جۇرەدى.

قىرىق قىز تۋرالى اڭىز كورشى قىرعىز فولكلورىندا دا كوپتەپ كەزدەسەدى. پروفەسسور سۇلتانعالي سادىرباي ۇلى ءوزىنىڭ ەڭبەگىندە مىناداي دەرەكتەردى العا تارتادى: «قىرىق قىز» تۋرالى اڭىزدىڭ ءبىرى «مۇزارت تاۋى» دەپ اتالادى. مۇزارت قىرعىز ەلىندەگى تاۋ اتى، مۇزدى تاۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ول نارىن وبلىسىنىڭ جۇمعال اۋدانى مەن قوشقاراتا تاۋىنىڭ ورتاسىندا تۇر. وتكەن زاماندا قىرىق قىز قوشقاراتا جاققا تويعا بارماقشى بولىپ، جۇمعال جاقتان شىعادى. ولار اۋىلدان شىققاندا اسپان اشىق، تاۋدا شوكىمدەي دە بۇلت بولمايدى. قىزدار تويعا بارامىز دەپ، ساندەنىپ، جەڭىل- جەلپى كيىنىپ شىعادى. بۇلار اۋىلدان قوزىكوش ۇزاپ شىققان سوڭ بيىك تاۋلاردىڭ باسىنا كوتەرىلەدى. سول كەزدە قارسى بەتتەن اقتۇتەك بوران سوعادى. اينالا سۇرعىلت تۇمان باسادى. ىلگەرى جۇرەيىن دەسە ساسقالاقتاي باستايدى. كەرى قاراي جۇرۋگە بولمايدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ قىرىق قىز اتتارىنىڭ باسىن ءتۇيىستىرىپ، بىرىنە ءبىرى ىقتاپ، قورعانا باستايدى. ءبىراق ەسسىز تاۋدا ولاردى كىم اياسىن، تاۋدىڭ ءىشى ۇلىعان ۇرەيلى ۇنگە تولىپ كەتەدى. سول جەردە مۇزارت تاۋىنىڭ باسىندا قىرىق قىزدىڭ 39 ى مۇزعا اينالىپ، تەك تۇيە ءجۇن، جىرتىق شاپان كيگەن كەدەيدىڭ قىزى عانا امان قالىپتى.

ەكى تۋىسقان ەلدىڭ اڭىز- ءافسانالارىندا وسىنداي ۇقساستىقتار كەزدەسەدى. بارلىق جەردە قىرىق قىزدىڭ ايانىشتى تاعدىرى ايتىلادى. بۇل كورشى جاتقان تۋىسقان ەلدەردىڭ سالت- داستۇرىندەگى ۇقساستىقتاردىڭ كوپتىگىنەن بولسا كەرەكتى. بالكىم، بۇل قازاق پەن قىرعىز حالىقتارىنىڭ 40 سانىن كيەلى سانايتىندىقتارىنان دا بولار. قىرىق سانىنا قاتىستى ىرىم- تىيىمداردىڭ دا، ماقال- ماتەلدەردىڭ دە ءجيى كەزدەسەتىنى بەكەر ەمەس. ايتەۋىر، ءار اڭىزدىڭ تۇبىندە ءبىر شىندىقتىڭ بارى اقيقات.

«الاش ايناسى»