تۇركىستاننان تابىلعان ەكى بىردەي حان ورداسى مەن مەشىت قايتا قالپىنا كەلتىرىلىپ جاتىر
ارحەولوگتار قازبا جۇمىستارى كەزىندە جەردەن ارشىپ الىنعان قوس قىستاۋدىڭ ءبىر بولىگى 18 - عاسىردا بيلىك قۇرعان ابىلمامبەت حانعا تيەسىلى دەيدى.
ال ەكىنشىسى تاۋكە حاننىڭ ورداسى بولعان. ەندىگى جەردە ەجەلگى شاھارعا ساياحاتتاپ بارعاندار تاريحي ورىنداردى تاماشالاپ قانا قويماي، حاندار مەن بيلەر ءمىناجات ەتكەن مەشىتكە دە باس سۇعا الادى. تاريحي جادىگەرلەر سول زاماننىڭ وزىندە وتىرىقشىلدىقتىڭ بولعانىن اڭعارتادى. ءۇي قابىرعالارى قالىڭ، ارحيتەكتۋرالىق ورنالاسۋى دا ەرەكشە. ءماجىلىس قۇرۋعا ارنالعان كەڭ بولمەنى اينالدىرا تاندىر پەشى بار شاعىن بولمەلەر قورشاعان. ول جەردە نان جابىلىپ، تاماق پىسىرىلگەن. جەردەن بيىكتەۋ بولىپ كىرپىشپەن ورىلەتىن سىپا اراسىمەن ءتۇتىن شىعاتىن كەن جۇرەدى. سول ارقىلى بارلىق بولمە جىليدى. - ال بۇل بولمەدە ونداي ەمەس. سوندىقتان بۇعان قامىستان توقىلعان بويرا توسەلگەن. شي تاستاپ، ونىڭ بەتىنە تەكەمەت الاشا جايىپ، كورپە توسەپ، وتىرا بەرگەن. سوسىن شوق سالىپ، بەتىن اعاشپەن جاۋىپ، اياعىن قىزدىرعان، - دەيدى «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىق مۇراجايىنىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى تۇياقبايەۆ.
توپىراق استىنان ارشىلىپ الىنعان سەگىز بولمەلى عيمارات حان ورداسىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى عانا ەكەن. مۇندا ەل باسقارعان حاندار نەگىزىنەن قىس مەزگىلىندە عانا تۇراقتاعان. قالادا ءبىرىنشى كەزەكتە تازالىققا ءمان بەرىلگەن دەيدى ماماندار. كىرەبەرىس تابالدىرىققا ىشىنە قۇم تولى استى ويىلعان قۇمىرا كومىلگەن. ول سۋدىڭ جەرگە تەز ءسىڭىپ كەتۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. وسى جەردەن تابىلعان تاشناۋدىڭ قاقپاعى ءمارمار تاستان جالاتىلعان. قۇندى جادىگەرگە قاراپ، ماماندار بۇل حان ورداسى بولعان دەگەن تۇجىرىمداما جاساپ وتىر.
ارحەولوگتاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، بۇل جەر تاۋكە حاننىڭ قىستىڭ كۇندەرى ۇزاقتان كەلگەن ەلشىلەر مەن قوناقتاردى قابىلدايتىن ۇلكەن بولمەلەرىنىڭ ءبىرى بولعان. كەلگەن قوناقتار الدىمەن سول جاق تابالدىرىقتاعى تاشناۋعا قول شايىپ، كيىمدەرىن وڭ جاقتاعى ىلگىشكە ءىلىپ كىرگەن. جوعارى كوتەرىلگەن قوناقتاردى تاۋكە حان تۇعىرىندا وتىرىپ قارسى الىپ، ولارعا قۇرمەت- قوشەمەت كورسەتكەن.
ارحەولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، كونە تۇركىستان قالاسى جالپى 14 حاننىڭ قىسقى تۇراعى بولعان. قازبا جۇمىستارى بارىسىندا تاۋكە حاننىڭ ورداسى جەر قىرتىسىنىڭ 7-قاباتىنان ارشىپ الىنىپتى. تاريحي ورىندى XVII عاسىردىڭ سوڭىندا پولياك سۋرەتشىسى مەسسەرشميدت سالعان كارتاعا قاراپ تاۋىپ العان. ول قۇجاتقا تاۋكە حاننىڭ ءوزى ءمورىن باسىپ راستاعان ەكەن. قوس قاقپالى قالانىڭ ىشىندە نەگىزگى ۇلكەن كوشە بولعان. جەر قويناۋىنان ارشىلىپ الىنعان تاعى ءبىر تاريحي قۇندى جادىگەر - ول حان مەشىتى. ونىڭ ارتىقشىلىعى كۇمبەزى بىرەۋ بولعانىمەن، مەحرابى ەكەۋ. م. تۇياقبايەۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇل مەشىتتىڭ ورتالىق بولمەسى جاماعات بولمەسىنە قوسىمشا جالعاسىپ سالىنعان ماسقۇرا بولمەسى بار. بۇل بولمە زيالى نەمەسە وتە جوعارى لاۋازىمدى ادامدارعا ارنالعان. ونىڭ جەكە ميحرابى بار، جەكە يمامى بولعان.
جالپى كونە قالانىڭ اۋماعى 63 ورامعا بولىنگەن ەكەن. ول جەرلەردە كەسكىن- كەلبەتى ءبىرىن- ءبىرى قايتالامايتىن قاراپايىم ۇستالاردان باستاپ قولونەر شەبەرلەرىنىڭ ورتالىعى بولعان. ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى ەڭ كونە قالانى قايتا جاڭعىرتىپ جاتقان شەبەرلەر وردانىڭ كەسكىن- كەلبەتى مەن ساۋلەتىن ءوز قالپىنان اينىتپاي جاساۋعا تىرىسىپ جاتىر. بولاشاقتا ول جەرلەرگە ادامداردىڭ ماكەتى مەن قىش قۇمىرالار قويىلادى. تاريحي ورىنعا ساياحاتتاپ كەلۋشىلەر بۇل جەرلەردى ارالاپ، مالىمەت الىپ قانا قويماي، ءبىر كەزدەرى بابالارى ءمىناجات جاساعان مەشىتتە قۇلشىلىق جاساۋعا مۇمكىندىك الادى، دەپ حابارلايدى 24.kz.