سەگىز كەلىگە جۋىق التىن تاۋىپ العان قىتايداعى قانداسىمىزدىڭ سۇحباتى - فوتو
سول تۇستا ءبىزدىڭ «قازاقپارات» اگەنتتىگى الىستاعى اعايىنىمىزدىڭ اقجولتاي ولجاسىن العاشقى بولىپ جاريالاعان ەدى. بۇل حابار مەنى دە ەرەكشە ەلەڭدەتىپ، التىن ساتىلىپ كەتكەنشە الىپ قاشپا اڭگىمەلەرگە قۇلاق تۇرۋمەن بولدىم. سەبەبى «الاشتىڭ اتى وزعانشا، اۋىلداستىڭ تايى وزسىن» دەگەندەي، مەندە وسى اۋىلدا تۋىپ ەرجەتكەن ەدىم. بۇل حابار قىتايدى عانا ەمەس بۇكىل الەمگە تاراپ تاڭعالدىرعانى بەلگىلى. ويتكەنى مۇنداي كەسەك التىننىڭ تابىلۋى الەمدە سيرەك كەزدەسەتىن قۇبىلىس كورىنەدى. ميلليارد قىتايدىڭ اراسىنان كەسەك ولجانىڭ قانداسىمىزعا بۇيىرىپ باسىنا باق قونىپ جاتسا نەگە تىلەۋلەس بولماسقا. «باردىڭ پايداسى، جوقتىڭ نايزاسى تيەدى» دەگەندەي ولجالى بولعان قانداسىمىز بەرىك ساۋىت ۇلى اۋىلداعى قىينشىلىعى بار جاندارعا كومەك قولىن سوزىپ جاتىر ەكەن. «قىران قۇس ولجاسىن بيىك قۇزعا اپارىپ شاشىپ جەيدى، جاپالاق ءوزىنىڭ تاپقان ازىعىن قاناتىنىڭ استىنا باسىپ جەيدى» ، دەمەكشى قىران تەكتى قازاق ازاماتىنىڭ يىگى ىستەرىنە تەك ساتتىلىك تىلەيمىز. وتكەندە اۋىلعا جۇمىس ساپارمەن بارعانىمدا بەلگىلى سەبەپتەرمەن كەزدەسىپ سۇحباتتاسا الماي كەتكەن ەدىم. بۇگىن بەرىك ساۋىت ۇلىمەن تەلەفون ارقىلى تىلدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ەندى وسى سۇحباتتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز .
- سىزگە اتا- جۇرتىڭىزدان ارنايى قوڭىراۋ شالىپ تۇرمىز. قۋانىشىڭىزبەن بولىسەيىك دەپ ەدىك. تاۋىپ العان التىنىڭىز قۇتتى بولسىن.. .
- راحمەت ! قازاق ەلىنەن، اتا- جۇرتىمنان العاش بولىپ سىزدەر قۇتتىقتاپ جاتسىزدار. بۇل ماعان قۋانىشتىڭ ۇستىنە قۋانىش سىيلادى .
- الدىمەن ءوزىڭىزدى قىسقاشا تانىستىرىپ كەتسەڭىز ؟
- ەسىمىم - بەرىك، تەگىم - ساۋىت ۇلى. 1977 - جىلى قىتايداعى التاي ايماعىنىڭ شىڭگىل اۋدانىنا قاراستى اعاشوبا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم . جەكە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن.
- ەندى بىزگە «ات باسىنداي» كەسەك التىندى قالاي تاۋىپ العانىڭىزدى ايتىپ بەرسەڭىز ؟
- بۇرىنعى كورەگەن بابالارىمىز: «التايدىڭ تاۋى دا التىن، تاسى دا التىن» دەپ بەكەرگە ايتپاعان ەكەن. مىنە، بۇگىن وسى ءسوزدىڭ اقيقاتىنا كوز جەتكىزدىم. شىڭگىل اۋدانى تاۋلى، ادىرلى، تاسى دا كوپ، سۋى تۇنىق، ءشوبى قۋاتتى قۇتتى مەكەن. مۇنداعى حالىق - مالى بارى مالىن ءوسىرىپ، جەرى بارى ەگىنىن جايقالتىپ، ال، مالى دا، جەرى دە جوق كەيبىر ادامدار وسى تاۋلى مەكەننىڭ ادىر- قىرقاسىن كەزىپ، التىن قازىپ، باعالى تاستار تەرىپ، سول ارقىلى ءوز نەسىبەسىن تاۋىپ ءومىر سۇرۋدە. جەر - انا ەشكىمدى جاتىرقاماي، جاتسىنباي ەڭبەكتەنگەن ادامعا بايلىعىن ايامايدى ەكەن.
- ءسىز دە التىنىڭىزدى وسى شىڭگىل اۋدانىنىڭ وزىنەن تاپتىڭىز با ؟
- ءيا، شەكارا اسىپ، شەت اۋدانعا بارعام جوق. ءوزىم تۋىپ وسكەن اۋىلىم ماڭىنداعى تاۋ بەتكەيىنەن تاۋىپ الدىم.
- التىن جەر بەتىندە جاتتى ما، الدە ارنايى تەحنيكانىڭ كومەگىمەن جەر استىنان قازىپ الدىڭىز با ؟
- سىزگە وتىرىك ماعان شىن. اللا بەرەيىن دەسە ءبارى دە وڭاي ەكەن. اللانىڭ قۇدىرەتى عوي. ماعان بۇيىرتىپ تۇرعان شىعار؟ ! جەر بەتىندە جارقىراپ جاتقان جەرىنەن تاۋىپ الدىم. العاش كوزىم شالىپ قالعاندا ءوز- وزىمە سەنبەدىم. مۇنداي جالعىز كەسەك التىن جەر بەتىندە جارقىراپ جاتۋى مۇمكىن ەمەس قوي دەپ ويلادىم. ءتىپتى، بىرەۋدىڭ قالتاسىنان نە سومكەسىنەن ءتۇسىپ قالۋى مۇمكىن ەمەس. عاجاپ !!!
- التىندى تاۋىپ العان كۇنى ارنايى التىن ىزدەۋگە شىقتىڭىز با ؟
- نەگىزى، التىن ىزدەپ شىقپاعان ەدىم. ءبىزدىڭ شىڭگىل اۋدانىنىڭ تاۋ بەتكەيلەرىندە ءارتۇرلى باعالى تاستار وتە كوپ. سول كۇنى تاس قاراۋعا شىققام . اللانىڭ بۇيرىعىمەن التىن تاۋىپ الدىم.
- تاۋىپ العان التىنىڭىزدىڭ تازا سالماعى ناقتىلى قانشا بولدى ؟
- تازا سالماعى 7 كەلى 850 گرامم بولدى.
- التىنىڭىزدى ساتتىڭىز با ؟
- ساتتىم.
- جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارى ساتىپ الدى ما، الدە جەكە ساۋداگەر ساتىپ الدى ما ؟
- جەكە ساۋداگەر ساتىپ الدى.
- سىزگە جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنەن: «بۇل مەملەكەتتىڭ بايلىعى، التىندى مەملەكەتكە تاپسىرۋىڭ كەرەك» دەگەن ۇسىنىس- تالاپتار بولدى ما ؟
- ونداي تالاپ بولعان جوق. كەرىسىنشە قورعاپ، قولداپ، ساتۋىما كومەكتەستى. العاش تاۋىپ العانىمدى ايتقاندا قاي جەردەن، قالاي تاۋىپ العانىمدى تەكسەرىپ، جازىپ- سىزىپ الدى. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە تاۋىپ العان جەرىمدى، قالاي تاۋىپ العانىمدى بارلىعىن انىقتاپ شىقتى. تەكسەرىستەرىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا التىندى مەملەكەتتىڭ زاڭمەن قورعاۋعا العان قازبا- بايلىق، كەن ورىندارىنان قازىپ نە باسقا بىرەۋدەن ۇرلاپ الماعانىم ءۇشىن وزىمە تاۋەلدى ەتىپ، قالاي، قايدا، كىمگە ساتۋىما رۇحساتىن بەردى .
- باعاسى ءوز ويلاعانىڭىزداي بولدى ما ؟
- مەنىڭ تاۋىپ العانىم كەبەك التىن ەمەس، كەسەك التىن عوي. ادەتتە كەبەك التىن مەن كەسەك التىننىڭ باعاسى ۇقسامايدى ەكەن. التىنىڭىز قانشالىق كەسەك بولسا، سونشالىق باعاسى دا جوعارى بولادى ەكەن. ءبىراق، مەنىڭ التىنىمنىڭ باعاسى ءوزىم ويلاعانداي بولعان جوق. ءبىراق، اللاعا شۇكىر كەلگەن باعاسىنا ساتتىم. بارعا قاناعات ەتكەن حالىقپىز عوي. التىن تاۋىپ الماعاندا دا جان باقتىم. مۇنداي باعاعا الماساڭدار ساتپايمىن دەپ باعاعا كوپ تالاسىپ كەتپەدىم. ال ناقتىلى قانشاعا ساتقانىمدى قۇپيا قالدىرايىن.
- التىندى ساتقانعا دەيىن قايدا ساقتادىڭىز ؟
- ءوز ۇيىمدە ساقتادىم.
- سول ارالىقتا وسەك- اياڭ كوبەيىپ كەتكەنى بەلگىلى، سىزدەردى «وتباسىمەن جوعالىپ كەتتى» دەگەن سوزدەردە بولدى.. .
- ءيا، بۇنىڭ ءبارى وتىرىك، كوپ قوڭىراۋلەر شالىپ مازالاي بەرگەسىن تەلەفونىمدى ءسوندىرىپ قويعان كەزدەرىم بولدى. جانە تۋىسقاندارىمنىڭ ۇيىنە بىرنەشە كۇن قىدىرىپ كەتكەن ۋاقىتتار بولدى. وسى ارالىقتا عالامتور بەتىندە «جوعالىپ» كەتكەنىم تۋرالى اقپاراتتار تارالىپ كەتىپتى .
- ۇيدەن ۇرلاتىپ الام با، توناتىپ الام با دەپ الاڭداعان جوقسىز با ؟
- جوق، التىندى تاۋىپ العان سوڭ جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنە مالىمدەدىم. ولار كەلىپ، كورىپ، تەكسەرىپ، تازا التىن ەكەنى انىقتالعان سوڭ، قاۋىپسىزدىگىمدى وزدەرىنىڭ كەپىلدىكتەرىنە الدى . التىندى ساتقانعا دەيىن ارنايى اسكەري جاساقپەن باقىلاۋعا الدى. وزدەرىنىڭ بايلانىس نومەرلەرىن بەرىپ، ءبىر جاعداي تۋىنداي قالسا، حابارلاسۋىمدى ءوتىندى. جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرىنە العىستان باسقا ايتارىم جوق.
- 7 كەلى 850 گرامم بولاتىن كەسەك التىندى ناقتىلى قانشاعا ساتقانىڭىزدى ايتپاساڭىز دا، قوماقتى قارجىعا كەنەلگەنىڭىز تۇسىنىكتى. سول اقشالارىڭىزدى قانداي يگىلىكتى ىستەرگە جۇمساپ جاتقانىڭىزدى ايتاتىن شىعارسىز ؟
- ارينە ! قازاق «العانىڭدى ەمەس، بەرگەنىڭدى ايت»، - دەمەي مە ؟ بۇل التىندى اللا سىيلادى. ەندى ودان تۇسكەن اقشانى ادال ءارى يگىلىكتى ىستەرگە جۇمساۋ ازاماتتىق بورىشىم عوي. ءوزىم تۋىپ- وسكەن اعاشوبا اۋىلىندا بۇرىننان كەلە جاتقان توزىعى ابدەن جەتكەن كىشكەنتاي مەشىتىمىز بار بولاتىن. قازىر سول مەشىتكە جاڭادان كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن جاساتىپ جاتىرمىن. اۋىلىمىزداعى قاراكوزدەرىمىز ءبىلىم الاتىن شاعىن مەكتەپتىڭ دە توزىعى جەتىپ تۇر. سول مەكتەپتىڭ دە جوندەۋ جۇمىستارىنا ءبىراز اقشامدى جاراتىپ جاتىرمىن. ال ونىڭ سىرتىندا جەتىم- جەسىر، اۋرۋ- سىرقاۋ ادامدارعا دا قولۇشىمدى سوزۋدامىن. قولىڭدا بار بولعاندا جاعدايى تومەن وتباسىلارعا كومەكتەسكەنگە نە جەتسىن. بىرەۋلەر قارىز سۇراپ السا، كەيبىر جاعدايى وتە تومەن ادامدارعا قايتارىمسىز اقشادا بەردىم. جالپى، اۋىلىمداعى اعايىن- تۋىس، كورشى- قولاڭدارىمنىڭ بارلىعىنا شامامشا كومەكتەسىپ جاتىرمىن. قازىر اۋىلداستارىم، قۇربىلارىم مەنى ءوسىمسىز قارىز بەرەتىن «بانك» دەپ قالجىڭدايدى.
- دوستارىڭىز كوبەيىپ كەتكەن شىعار...
- قازىر دوستا، تانىستا، تۋىستا كوبەيدى. جاقىندارىڭ كوپ بولعان جاقسى عوي ارينە. تەك كىمنىڭ شىنايى دوس ەكەنىڭ ءبىر اللا عانا بىلەدى .
- التىن تاۋىپ العانعا دەيىن وزىڭىزدە قانشا داۋلەتىڭىز بولدى ؟
- وعان دەيىن قوڭىر قالتالى بولدىم. اشىعىن ايتقاندا جاعدايى تومەن وتباسىلاردىڭ ءبىرى ەدىم. ايەلىمدە جۇمىسسىز، ءۇي شارۋاسىنىڭ ادامى. ەكى ۇل، ءبىر قىز تاربيەلەپ ءوسىرىپ جاتىرمىز. بالالارىم دا ءوز نانىن ءوزى تاۋىپ جەيتىن جاستا ەمەس. ءالى كىشكەنتاي. وسىدان ەكى جىل بۇرىن 70 تۇياق قويىم بولعان. قىستان قىسىلىپ، كوكتەمگە ىلىنە بەرگەندە بەلگىسىز ىندەتتەن 50 تۇياق قويىم ءبىر كۇندە قىرىلىپ قالدى. ال بىلتىر 10 باس سىيىرىم بار ەدى، سونىڭ جەتەۋى تاعى دا سول بەلگىسىز ىندەتتەن ءبىر كۇندە ءولىپ قالدى. سوسىن جاعدايىمىز قيىنداپ كەتكەن. ءبىر كەگتارعا جەتەر جەتپەس جەرىم بار. سودان ورعان ءشوبىمدى از عانا مالىما بەرىپ، قالت ەتكەن ۋاقىتىمدا باعالى تاس تەرىپ ساتىپ، كۇندەلىكتى جالدامالى جۇمىستارعا شىعىپ، ءناپاقا تاۋىپ جۇرگەم. وسىلاي اللانىڭ شەكسىز قۇدىرەتىمەن ءبىر كۇندە بايلىققا كەنەلەم دەپ ويلاعان جوقپىن.
- ەندى ءوزىڭىز جەكە كاسىپ كوزىن اشۋ ويىڭىزدا بار شىعار ؟
- جوق ەمەس، اعا- ىنىلەرىممەن بىرلەسە وتىرىپ، ءبىر شاعىن كاسىپ كوزىن اشۋدى جوسپارلاپ جاتىرمىز.
- وسىنداي جاعدايىڭىز جاقسى بولىپ تۇرعاندا اتا- جۇرتىڭىزعا جەتىپ الۋ جوسپارىڭىزدا جوق پا ؟
ونداي ويلار جوق ەمەس. الداعى ۋاقىت كورسەتە جاتار.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت !
سۇحباتتى دايىنداعان: كۇنسۇلتان وتارباي، ريزابەك نۇسىپبەك ۇلى